śmiertelność

SUM - WLK ‘2013
WYKŁAD TRZECI:
PODSTAWY
EPIDEMIOLOGII (C)
Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda
TREŚĆ DZISIEJSZEGO WYKŁADU
PODSTAWOWE MIARY STANU ZDROWIA
ZWIĄZANE Z BADANIEM OPISOWYM
Umieralność
Śmiertelność
Chorobowość
Zachorowalność
UMIERALNOŚĆ
Umieralność oznacza liczbę zgonów, które występują w
danym okresie, z reguły w roku kalendarzowym. Wyróżnia się
umieralność ogólną (liczba wszystkich zgonów) i umieralność
specyficzną (liczba zgonów z powodu specyficznej choroby).
Miarą umieralności jest współczynnik umieralności, który
oblicza się jako iloraz zgonów w danej populacji (licznik) i
liczby członków tej populacji (mianownik), zgodnie z
formułami:
Współczynnik umieralności ogólnej
=
liczba wszystkich zgonów w populacji P w okresie t / liczebność populacji P w
okresie t
Współczynnik umieralności specyficznej
=
liczba wszystkich zgonów z powodu danej choroby w populacji P w okresie t /
liczebność populacji P w okresie t
UMIERALNOŚĆ OGÓLNA
UMIERALNOŚĆ SPECYFICZNA (PL)
(GUS ROCZNIK DEMOGRAFICZNY)
STRUKTURA UMIERALNOŚCI
Pozostałe
przyczyny
Urazy,
zatrucia
Choroby
układu
krązenia
Now otw ory
* - Goryński P., Wojtyniak B., Kuszewski K.: Monitoring oczekiwanych efektów realizacji Narodowego Programu Zdrowia. PZH, Warszawa 2004
PRZEDWCZESNA UMIERALNOŚĆ
Umieralność, której – w danym przedziale wieku - można
zapobiec poprzez skuteczne działania reprezentujące promocję
zdrowia, profilaktykę chorób, a także właściwe postępowanie
diagnostyczne, terapeutyczne i rehabilitacyjne. Umieralność
przedwczesna, analizowana także jako ‘zgony do uniknięcia’ jest
kompleksowym miernikiem skuteczności systemu ochrony
zdrowia, w odniesieniu do kontroli zachorowalności i
śmiertelności w wybranych grupach chorób, w wymiarze
populacyjnym.
Klasyczna cezura czasowa: wiek = 65 lat
Kryterium OECD: wiek = 70 lat
W Polsce, w dekadzie 1990-2000 doszło do zmniejszenia u.p. („65 lat”):
- choroby układu krążenia: z 136,8/100000 do 95,5/100000
- urazy i zatrucia: z 66,8/100000 do 55,6/100000
ŚMIERTELNOŚĆ
Śmiertelność łączy się bezpośrednio z umieralnością i
oznacza strukturę zgonów w analizowanych przypadkach
chorobowych. Współczynnik śmiertelności oblicza się jako
iloraz liczby zgonów z powodu danej choroby (licznik) i liczby
osób chorych na tę chorobę (mianownik), zgodnie z formułą:
Współczynnik śmiertelności
=
liczba zgonów z powodu choroby X w czasie t / liczba chorych na chorobę X w
czasie t
ŚMIERTELNOŚĆ
Śmiertelność w / z powodu próchnicy: 0%
Śmiertelność w / z powodu zapalenia otrzewnej: 10%
Śmiertelność w / z powodu raka trzustki: 95%
Miara agresywności choroby i skuteczności diagnostycznej oraz terapeutycznej
Uwaga 1: Śmiertelność może odzwierciedlać śmiertelność w danym roku, albo w
całej historii naturalnej analizowanej choroby. Drugi wariant bardziej poprawny (są
choroby „bardziej lub mniej śmiertelne”).
Uwaga 2: Obserwacja śmiertelności w całym przebiegu choroby to zadanie
czasochłonne. Często określa się śmiertelność w obserwacji pięcioletniej, co jest
stosowane np. w onkologii i lepiej znane jako „przeżycie pięcioletnie” od momentu
rozpoznania / wdrożenia leczenia danej choroby (przeżywalność jest w tym
przypadku „odwrotnością” śmiertelności).
Uwaga 3: Konkurencyjne przyczyny zgonu mogą maskować rzeczywisty wymiar
śmiertelności (np. samobójstwo chorego na raka trzustki)
CHOROBOWOŚĆ
Chorobowość jest definiowana jako częstość występowania
danej choroby. Częstość występowania choroby dotyczy
danego momentu (chorobowość punktowa) lub może być
określana w sprecyzowanym przedziale czasowym
(chorobowość okresowa). Chorobowość jest mierzona
współczynnikiem chorobowości, który oblicza się jako iloraz
liczby osób chorych (licznik) i liczby osób „narażonych” na
chorobę (mianownik):
Współczynnik chorobowości
=
liczba osób chorych w populacji P w momencie t / liczba osób narażonych w
populacji P
CHOROBOWOŚĆ Z POWODU
CHORÓB ALERGICZNYCH U DZIECI
(SOSNOWIEC – 2000)
20
15
(%) 10
5
0
Astm a oskrzelow a
ANN
Chłopcy
AZS
Dziew czynki
Chorobowość punktowa („środek” 2000 roku): 5% = 5/100 = 50 / 1000 = 500 / 10000
ZACHOROWALNOŚĆ
Zachorowalność (zapadalność) na daną chorobę jest
definiowana jako wystąpienie nowego przypadku tej choroby.
Zachorowalność jest mierzona współczynnikiem
zachorowalności (zapadalności). Współczynnik
zachorowalności oblicza się dzieląc liczbę nowych
przypadków choroby w danej populacji i w danym okresie
(licznik) przez liczbę członków tej populacji (mianownik).
Najczęściej, w mianowniku podaje się wielkość populacji w
środku okresu, w którym rejestruje się zapadalność:
Współczynnik zachorowalności
=
liczba nowych zachorowań w populacji P w okresie t / liczebność populacji
narażonej P w okresie t
MIARY ZAPADALNOŚCI
WSP. ZAPADALNOŚCI
Liczba Zachorowań
NASZ PRZYKŁAD
3/64 = 0.05 rok -1
Osobolata
ODSETKOWY WSP. ZAPADALNOŚCI
Liczba Zachorowań
3/10 = 0,3 = 30%
Liczba Narażonych na Zachorowanie
ILORAZ SZANS ZAPADALNOŚCI
Liczba Zachorowań
Liczba Nie-zachorowań
3/(10-3) = 3:7
ZAPADALNOŚĆ - MIARY
X
10
Liczba Dzieci
9
Okres Zdrowia
8
7
X
6
5
4
3
X
2
X Początek Astmy
1
0
1
2
3
4
5
6
7
Liczba Lat Obserwacji
Trzy przypadki astmy w ciągu 7 lat obserwacji obejmującej 10 dzieci.
- Istotne pytanie: Ile czasu trzeba, aby doszło do zachorowania na astmę ?
- Np. u dziecka nr 5 potrzeba 6 lat, nazywanych „osobolatami”
Wniosek:
Zapadalność na astmę w w/w badaniu ma wymiar 3 / (7*7+4+6+5) = 3 / 64 osobolata
MIARY ZAPADALNOŚCI
WSP. ZAPADALNOŚCI
Najczęstszy sposób
zapadalności
Liczbaprezentacji
Zachorowań
Osobolata

ODSETKOWY WSP. ZAPADALNOŚCI
Liczba Zachorowań
Liczba Narażonych na Zachorowanie
Zwykle współczynnik zapadalności opisuje liczbę nowych przypadków w krótkim
okresie, np. w roku kalendarzowym – punktowy współczynnik zapadalności
ILORAZ
(możliwość porównań
„rok doSZANS
roku”). ZAPADALNOŚCI
Liczba
Zachorowań
Gdy współczynnik zapadalności
dotyczy
całego okresu obserwacyjnego jest to
tzw. skumulowany współczynnik zapadalności: 3/10 = 30/100 = 300/10000 itd.
Liczba Nie-zachorowań
UNIWERSALNY WYMIAR
WSKAŹNIKÓW
CHOROBOWOŚĆ = CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA
Częstość cukrzycy u dorosłych
Częstość zapalenia ucha wewnętrznego u dzieci
Częstość przerzutów nowotworowych w raku płuca
Częstość obniżenia odcinka ST w zapisie EKG u osób zdrowych
Częstość kaszlu z odkrztuszaniem
Częstość nałogu palenia tytoniu u kobiet ciężarnych
Częstość mutacji genetycznej X u noworodków przedwcześnie
urodzonych
Częstość występowania plam wilgoci w mieszkaniu
Itd. …
UNIWERSALNY WYMIAR
WSKAŹNIKÓW
ZACHOROWALNOŚĆ = ZAPADALNOŚĆ
Zapadalność na grypę
Zapadalność na zapalenie płuc
Zapadalność na rozedmę płuc*
Zapadalność na pieczenie oczu u pracujących z komputerem
Zapadalność na podwyższenie ALAT u pijących nadmiernie alkohol
* - od kiedy rozedma jest rozedmą ? (ranga kryteriów dgn w
epidemiologicznych badaniach naukowych)
!!!
ZJAWISKO = WSPÓŁCZYNNIK
ZJAWISKO = PROCES PODLEGAJĄCY OBSERWACJI
WSPÓŁCZYNNIK = MIARA NATĘŻENIA ZJAWISKA