korzyści z istnienia pieniądza

Witam Państwa na wykładzie z podstaw makroekonomii, :)…
1
1
RYNEK PIENIĄDZA
1. PIENIĄDZ I KORZYŚCI Z JEGO ISTNIENIA
3
PIENIĄDZ
■
PIENIĄDZEM jest wszystko to, co spełnia funkcję
ŚRODKA WYMIANY, a także jest MIERNIKIEM WARTOŚCI i ŚRODKIEM PRZECHOWYWANIA OSZCZĘDNOŚCI.
Zęby delfina na wyspach Polinezji, tytoń i whisky dawno temu w
niektórych stanach USA, papierosy w obozach jenieckich, monety i
banknoty w Polsce…
4
KORZYŚCI Z ISTNIENIA PIENIĄDZA (FUNKCJE PIENIĄDZA)
5
ŚRODEK WYMIANY
Gospodarka pieniężna
Łatwiej jest znaleźć partnera, transakcja staje się dwuetapowa… Więc maleją KOSZTY TRANSAKCYJNE i rozwija się rynek.
6
ZADANIE
a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty
uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej
zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przykład.
7
ZADANIE
a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty
uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej
zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przykład.
Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do
wymiany, W GOSPODARCE NATURALNEJ Piotr musi spotkać
kogoś, kto ma rybę i chce dostać jabłko.
Natomiast W GOSPODARCE PIENIĘŻNEJ wystarczy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma pieniądze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto
ma rybę i potrzebuje pieniędzy.
b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniejszenie się kosztów transakcyjnych?
8
ZADANIE
a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty
uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej
zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przykład.
Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do
wymiany, w gospodarce naturalnej Piotr musi spotkać kogoś, kto
ma rybę i chce dostać jabłko. Natomiast w gospodarce pieniężnej
wystarczy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma
pieniądze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie kogoś, kto ma rybę i potrzebuje pieniędzy.
b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniejszenie się kosztów transakcyjnych?
W gospodarce pieniężnej Piotrowi jest łatwiej spotkać kogoś
chcącego zawrzeć transakcję. Odpowiednimi kandydatami są
wszyscy potrzebujący jabłka i mający pieniądze, a nie tylko ci
potrzebujący jabłka, którzy mają rybę.
W drugim etapie transakcji partnerami Piotra stają się
potrzebujący pieniędzy posiadacze ryby. W rezultacie, w gospodarce pieniężnej wysiłek Piotra związany z zawarciem, jedna po
drugiej, dwóch transakcji etapowych jest mniejszy niż wysiłek
niezbędny do zawarcia odpowiedniej transakcji barterowej.
9
MIERNIK WARTOŚCI
Jest mniej cen, co ułatwia rachunki i handel.
Dobro
Gospodarka
pieniężna
Gospodarka
naturalna
A
PA
A/B; A/C; A/D
B
PB
B/C; B/D
C
PC
C/D
D
PD
10
ZADANIE
W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej
gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest?
11
ZADANIE
W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej
gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest?
Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 „cen”: A/B; A/C;
A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”, bo odwrotności tych stosunków
wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce
z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby
dóbr ta różnica staje się bardzo duża.
b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę?
12
ZADANIE
W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej
gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest?
Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 „cen”: A/B; A/C;
A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”, bo odwrotności tych stosunków
wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce
z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby
dóbr ta różnica staje się bardzo duża.
b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę?
Trudniej jest zapamiętać i porównać wszystkie „ceny”. Może się np.
zdarzyć, że „bezpośredni” stosunek wymienny 2 dóbr (np. B/C)
różni się od stosunku ustalonego w sposób „pośredni” (B/C wynikający z A/C i A/B). Komplikuje to i utrudnia handel.
13
ŚRODEK OSZCZĘDZANIA
Łatwiej jest przechowywać wartość…
14
Zatem, dzięki istnieniu pieniądza W GOSPODARCE MALEJĄ
KOSZTY TRANSAKCYJNE i ROŚNIE EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA.
Oprócz tych – BEZPOŚREDNICH – korzyści z istnienia pieniądza
są jeszcze wynikające z nich korzyści POŚREDNIE.
15
Oprócz bezpośrednich korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wynikające z nich korzyści POŚREDNIE.
1. Pieniądz ułatwia SPECJALIZACJĘ, sprzyja ROZWOJOWI
RYNKU, i wzmaga KONKURENCJĘ (efektywność!).
16
Oprócz bezpośrednich korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze
wynikające z nich korzyści POŚREDNIE.
2. Pieniądz ułatwia porównywanie nakładów i efektów projektów inwestycyjnych. Taki RACHUNEK EKONOMICZNY
ułatwia EFEKTYWNĄ ALOKACJĘ ZASOBÓW (efektywność!).
17
Powiedzmy, że spośród wielu projektów inwestycyjnych chcemy
wybrać najlepszy. Wskaźnik efektywności i-tego projektu, Φi,
(grec. fi) równa się:

i
Φi= 
Ei
Ni
i
Ei – odpowiadające i-temu projektowi efekty (np. 99 par sandałów, 38 par półbutów, 9 par butów z cholewką)
Ni – odpowiadające i-temu projektowi nakłady (np. 5 litrów benzyny, godzina pracy hydraulika)
Bez pieniądza i cen odpowiednie sumowania i ustalenie współczynników efektywności rozważanych projektów byłoby trudne
lub niemożliwe.
18
ZADANIE
a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”,
które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zostać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i)
Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środkiem oszczędzania? Dlaczego?
19
a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”,
które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zostać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i)
Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środkiem oszczędzania? Dlaczego?
Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej ograniczonym
stopniu, im węższa jest oferta Geanta, a także im krótszy jest okres
ich ważności. BYĆ PIENIĄDZEM MOŻNA W WIĘKSZYM LUB
MNIEJSZYM STOPNIU.
Nie sądzę, aby takie bony były na tyle bliskim i powszechnie stosowanym substytutem pieniądza, żeby należało je włączyć do
M1 lub M2.
b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez następny rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych.
Czy wywrze to jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punktu (a)?
20
a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”,
które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zostać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i)
Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środkiem oszczędzania? Dlaczego?
Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej ograniczonym
stopniu, im węższa jest oferta Geanta, a także im krótszy jest okres
ich ważności. Być pieniądzem można w większym lub mniejszym
stopniu.
Nie sądzę, aby takie bony były na tyle bliskim i powszechnie stosowanym substytutem pieniądza, żeby należało je włączyć do
M1 lub M2.
b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez następny rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych.
Czy wywrze to jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punktu (a)?
BYĆ PIENIĄDZEM MOŻNA W WIĘKSZYM LUB MNIEJSZYM
STOPNIU. Im więcej sklepów przez coraz dłuższy okres akceptuje
takie bony, tym bardziej upodobniają się one do pieniądza...
21
Ważne cechy substancji pieniądza:
TRWAŁOŚĆ,
RZADKOŚĆ,
PODZIELNOŚĆ,
JEDNORODNOŚĆ.
22
Pieniądz może być:
-TOWAROWY
-SYMBOLICZNY (PRZYMUSOWY) (ang. fiat money)
- BEZGOTÓWKOWY (bankowy, wkładowy, żyrowy)
23
24
2. BANKI W SYSTEMIE FINANSOWYM
BANKI
Przypomnij sobie ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodarce i odpływający w bok strumień oszczędności , S…
I
S
X
Z
Y1 = C+I+G+X-Z
C
G
GOSPODARSTWA
DOMOWE
PAŃSTWO
PRZEDSIĘBIORSTWA
Yd = Y2 - NT
NT=Td–B
Y2
Przemianę oszczędności, S, w inwestycje, I, umożliwia SYSTEM FINANSOWY, czyli m. in. RYNKI FINANSOWE i POŚREDNICY
FINANSOWI.
Na RYNKACH FINANSOWYCH handlują pożyczkami – bezpośrednio – oszczędzający i inwestorzy. Np. oszczędzający kupują od
inwestujących akcje i obligacje.
Natomiast POŚREDNICY FINANSOWI [np. BANKI,
fundusze wspólnego inwestowania (ang. mutual funds)] pomagają
oszczędzającym i inwestującym w uzgodnieniu planów.
25
■ BANKI KOMERCYJNE przechowują pieniądze, płacąc właścicielom odsetki. Zgromadzone wkłady pożyczają, za wyższe wynagrodzenie, przedsiębiorstwom, konsumentom, państwu.
26
Przyjrzyjmy się uproszczonemu przykładowi bilansu banku…
Bilans Bank of Hypothetia sporządzony na dzień 31 grudnia 2008 r. (w
mln gb)
2008
Stopa rezerw (r) to relacja zasobu gotówki banku komercyjnego
(R) do ulokowanych weń wkładów płatnych na żądanie (D) (r=R/D).
27
Prócz banków komercyjnych istnieje także BANK CENTRALNY…
■
Bank centralny w imieniu państwa dba o jakość pieniądza, prowadzi politykę pieniężną, wpływając na wielkość
zagregowanych wydatków w gospodarce, pomaga innym
bankom i nadzoruje ich działalność.
28
29
ILE PIENIĄDZA JEST W GOSPODARCE?
Jest wiele miar ilości pieniądza w gospodarce…
1.
2.
3.
4.
5.
M0 = R+C
M1 = C + D
M2 = M1 + „małe” wkłady terminowe
M3 = M1 + wszystkie wkłady terminowe
Jest jeszcze NIBY-PIENIĄDZ (ang. near money), czyli inne
bardzo płynne aktywa…
-----------------------------------------------------------------------------R – Gotówka w kasach banków komercyjnych (ich rezerwy)
C – Gotówka w obiegu poza kasami banków
D – Wkłady płatne na żądanie (rachunki czekowe)
DYGRESJA
30
W końcu 2002 r. w USA rozróżniano 4 rodzaje podaży pieniądza: M1, M2,
M3, L. (Rekompensatą za ich malejąca płynność jest coraz wyższe oprocentowanie).
M1 – zasoby wysoce płynnego środka płatniczego (gotówka* plus np. różne
nieoprocentowane i oprocentowane wkłady czekowe ) ; (M1: 4 190$/os.).
M2 – ten agregat DODATKOWO obejmuje pewne mniej płynne aktywa,
np. wkłady oszczędnościowe (trzeba zawiadomić bank o zamiarze ich transferu na rachunek czekowy), małe (do 100 000$) wkłady terminowe (ich wycofanie przed uzgodnionym terminem jest karane obniżką odsetek); udziały w funduszach inwestycyjnych rynku pieniądza (czeki wystawiane przez
ich właścicieli muszą mieć pewną minimalną wysokość); (M2: 20 080$/os.).
M3 – DODATKOWO obejmuje np. duże wkłady terminowe i duże wkłady
bankowe dokonywane na indywidualnych warunkach; (M3: 29 480$/os.).
L – DODATKOWO obejmuje aktywa, które nie są pieniądzem, lecz jego
bliskim substytutem (np. obligacje rządu USA dla „małych ciułaczy”; bony skarbowe „krótsze” niż 12 miesięcy).
W praktyce granice oddzielające „pieniądz” od „niepieniądza” i poszczególne funkcje spełniane przez pieniądz są trudne do wytyczenia. Kiedyś za
pieniądz uważano środek wymiany, który nie daje odsetek, lecz jest
płynny. Jednak w latach 80-tych XX w. wkłady czekowe zaczęły dawać
oprocentowanie. Podobnie, możliwe stało się czerpanie płynnej gotówki z
wkładów oszczędnościowych bez straty odsetek.
---------•Zgodnie z danymi FED w 1995 r. w USA na osobę przypadało prawie 1400$ gotówki; przeciętny Amerykanin trzymał ok. 100$ gotówki (wielkie ilości gotówki obsługiwały zatem płatności w „szarej strefie” i za granicą).
KONIEC DYGRESJI
KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE
W Hipotecji JEST 5 BANKÓW KOMERCYJNYCH, Hipotecjanie
nie preferują żadnego z nich…
g = C/D = 0
(Hipotecjanie zdecydowanie wolą D od C!)
r = R/D = 0,1
(Zdaniem bankierów każde 10 gdybów wkładów na żądanie wymaga 1 gb rezerwy gotówkowej).
W obiegu pojawia się oto 1000 gb dodatkowej gotówki: ktoś znalazł
skarb i ulokował go w Bank of Hypothetia, który przystąpił do kreacji pieniądza…
31
Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008
AKTYWA
PASYWA
1.1
1000 +
900 1000
+
900
1.2
100 +
900 1000
+
0
1.3
280 +
900 1180
+
0
2.1
280 + 1062 1180
+
162
2.2
118 + 1062 1180
+
0
2.3
150,4 + 1062 1212,4
+
0
3.1
……………………
…………………………
……………………………………………………………....
Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234.
32
AKTYWA
PASYWA
1.1
1000 +
900 1000
+
900
1.2
100 +
900 1000
+
0
1.3
280 +
900 1180
+
0
2.1
280 + 1062 1180
+
162
2.2
118 + 1062 1180
+
0
2.3
150,4 + 1062 1212,4
+
0
3.1
……………………
…………………………
……………………………………………………………....
Ile pieniądza powstało po zakończeniu „2. cyklu kreacji pieniądza”
w Bank of Hypothetia? Tyle:
C + D1 = 849,6 gb D2 = 1212,4 gb
A zatem, TYLKO TEN JEDEN BANK z 1000 gb na naszych oczach
„zrobił” 849,6 gb + 1212,4 gb = 2062 gb środka płatniczego!
33
A wszystkie 5 banków w Hipotecji? Ile pieniądza są one w stanie
stworzyć z 1000 gb gotówki nieoczekiwanie pojawiającej się w obiegu?
r  R D R  r  D 


g  C D C  g  D
M1  C  D  M1  g  D  D 


M0  R  C M0  r  D  g  D
M1  D  (g  1) 
M1 D  (g  1)


M0  D  (r  g)  M0 D  (r  g)
M1 g  1

 Kp
M0 r  g
A to znaczy, że jeśli M0 wzrośnie o ΔM0, to – ceteris paribus - M1
wzrośnie o ΔM1=Kp• ΔM0!
34
M1 g  1

 Kp
M0 r  g
■ MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA to liczba, która in-
formuje, o ile – ceteris paribus – MOŻE* wzrosnąć podaż
pieniądza M1 pod wpływem zwiększenia się podaży pienniądza M0 o ΔM0.
--------------* Warunkiem jest, ze „g” i „r” się nie zmienią.
35
3. RYNEK PIENIĄDZA
Pora na analizę działania rynku pieniądza. Towarem jest tu środek
płatniczy M1. Po kolei omówimy:
1.
PODAŻ PIENIĄDZA (środka płatniczego) na rynku pieniądza.
2.
POPYT NA PIENIĄDZ (środek płatniczy) na rynku pieniądza.
3.
RÓWNOWAGĘ na rynku pieniądza i powstawanie STOPY
PROCENTOWEJ.
36
PODAŻ PIENIĄDZA
Podażą pieniądza steruje bank centralny…
Stopa
dyskontowa
M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)
Operacje
otwartego rynku
stopa rezerw
minimalnych
37
OPERACJE OTWARTEGO RYNKU
Stopa
dyskontowa
M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)
OPERACJE
OTWARTEGO RYNKU
stopa rezerw
minimalnych
38
STOPA REZERW MINIMALNYCH
Stopa
dyskontowa
M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)
Operacje
otwartego rynku
STOPA REZERW
MINIMALNYCH
39
STOPA DYSKONTOWA
STOPA
DYSKONTOWA
M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)
Operacje
otwartego rynku
stopa rezerw
minimalnych
40
Podaż pieniądza i jej zmiany
in
A/
in
MS
M
S
3
M1S MS2
B/
0
0
M
M
W naszym prostym modelu oferowana w gospodarce ilość środka
płatniczego, M1, nie zależy zatem od poziomu stopy procentowej.
Przecież wśród zmiennych decydujących o wielkości M1 nie ma stopy procentowej [M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)].
41
POPYT NA PIENIĄDZ
Popyt na środek płatniczy powstaje, kiedy gospodarstwa domowe i
firmy rezygnują z trzymania części swojego majątku w formie np.
nieruchomości, papierów wartościowych i wkładów oszczędnościowych i trzymają go w formie gotowego do użytku środka płatniczego (KASY TRANSAKCYJNEJ).
42
POPYT NA PIENIĄDZ
Pomyśl o korzyściach z trzymania pieniądza, M1…
Główne motywy skłaniające do trzymania pieniądza:
-Transakcyjny
-Przezornościowy
-Portfelowy
43
MB
MB
0
M
Otóż krańcowa korzyść z trzymania pieniądza, MB (ang.
marginal benefit), MALEJE…
Np. zmiany wielkości produkcji w gospodarce zmieniają
popyt na pieniądz.
44
A teraz pomyśl o stratach spowodowanych trzymaniem pieniądza,
M1 . Te straty to: realna wartość utraconego oprocentowania+strata wartości (siły nabywczej) M1.
45
A teraz pomyśl o stratach spowodowanych trzymaniem pieniądza,
M1 . Te straty to: realna wartość utraconego oprocentowania+strata wartości (siły nabywczej) M1.
MC
Wielkość „MC” jest wprost
proporcjonalna do in=ir+π
MC*
0
M
Krańcowy koszt trzymania pieniądza, MC (ang. marginal cost),
jest proporcjonalny do nominalnej stopy procentowej i stały.
46
Konfrontacja malejącej krańcowej korzyści z trzymania kolejnych
porcji środka płatniczego, MB1, ze stałym kosztem krańcowym ich
trzymania, MC, wyznacza zapotrzebowanie na środek płatniczy,
MD. Na rysunku wynosi ono M1.
MB, MC
MC1
0
MB1
M1
MD
47
Popyt na pieniądz i jego zmiany
MB, MC
MB, MC
MC2
MC*
MC1
MB1
0
M1
M2
MB2
MB
MD
0
M2
M1
MD
Jak się okazuje, zapotrzebowanie na pieniądz jest wprost proporcjonalne do wielkości produkcji w gospodarce, Y, i odwrotnie proporcjonalne do poziomu nominalnej stopy procentowej, in.
48
in
i 2n
i
in
A/
M
D
2
M1D
B/
B
i
A
1
n
*
n
B
A
MD
0
M2
M1
MD
0
M2
M1
MD
A zatem, w powyższym układzie współrzędnych zmiany nominalnej
stopy procentowej, in, powodują przesunięcia wzdłuż linii popytu
na pieniądz, MD, a zmiany wielkości produkcji, Y, przesunięcia całej tej linii.
49
RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĄDZA I POWSTAWANIE
STOPY PROCENTOWEJ
in
MS
i *n
E
MD
0
M*
M
W gospodarce powstaje taka cena środka płatniczego, M1, czyli stopa procentowa, in, której poziom zapewnia zrównanie się zapotrzebowania na M1 z zaoferowana ilością M1. Dzieje się to na rynku
pieniądza.
50
in
MS
i 2n
i
MD↓→i↓
E
*
n
MD1
MD2
0
M2
M*
M
Np., po zmniejszeniu się popytu na pieniądz z MD1 do MD2 przy
2
stopie procentowej i n zapotrzebowanie na pieniądz jest mniejsze od
zaoferowanej na rynku ilości pieniądza (M2<M*). M1 jest za dużo i
ludzie zamieniają nadwyżki M1 na papiery wartościowe, więc np.
cena obligacji wzrasta, co oznacza, że obniża się stopa zysku od
przeznaczonego na ich zakup kapitału.
Banki odnotowują wzrost wkładów oszczędnościowych i
mogą sobie pozwolić na zmniejszenie ich oprocentowania.
51
in
MS
i *n
E
MD↑→i↑
i1n
MD2
MD1
0
M*
M1
M
Po zwiększeniu się popytu na pieniądz z MD1 do MD2 przy stopie
1
procentowej i n chętni chcą trzymać więcej środka płatniczego, niż
pozwala na to zaoferowana w gospodarce ilość środka płatniczego
(M1>M*).
Spada wtedy cena papierów wartościowych i rośnie stopa
zwrotu z inwestycji w ich kupno.
Również banki podwyższają oprocentowanie.
52
in
in *
in
M
S
1
M
S
E2
MS↓→i↑
E1
1
M
0
M2
M1
D
M
Bank centralny zmniejsza ilość pieniądza z M1 do M2 (np. sprzedaje papiery wartościowe). Przy dotychczasowym poziomie stopy
procentowej, in1, ludzie chcą trzymać M1 środka płatniczego. Jednak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań papiery banku!),
więc na M1 zamieniają oszczędności i papiery wartościowe.
Tanieją obligacje (i akcje), czyli rośnie stopa procentowa.
Także banki podnoszą oprocentowanie, usiłując zapobiec wycofywaniu wkładów oszczędnościowych.
53
in
S
M
1
in
S
M
1
E1
MS↑→i↓
E2
in *
D
M
0
M1
M2
M
Bank centralny zwiększa podaż M1 (np. skupuje bony skarbowe).
Przy in1 ludzie chcą trzymać M1 pieniądza. Okazuje się jednak, że
niektórzy mają M1 za dużo, więc zamieniają M1 na papiery
wartościowe i wkłady oszczędnościowe.
Na rynku kapitałowym drożeją obligacje (i akcje), czyli
spada stopa procentowa. W obliczu napływu wkładów oszczędnościowych także banki obniżają oprocentowanie.
54
Ta TEORIA STOPY PROCENTOWEJ, KTÓRA ZALEŻY OD
PREFERENCJI PŁYNNOŚCI (ang. liquidity preference theory of
intrest) wyjaśnia powstawanie bardzo krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Od nich zależą z kolei średnioterminowe i długoterminowe stopy procentowe.
55
Zadanie
Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji
pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi
10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym
znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna,
podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?
56
Zadanie
Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji
pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi
10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym
znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna,
podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?
Zasób pieniądza wielkiej mocy, M0, wynosi w tej gospodarce (R +
C) = 1000 + 8000=9000 gb. Podaż środka płatniczego, M1, równa się
(C+D)=8000+10000=18000 gb. (Wkłady czekowe, D, w bankach są
dziesięciokrotnie większe od równych 1000 rezerw gotówkowych
banków, R, i wynoszą 10000 gb). Parametry: r oraz g wynoszą – odpowiednio - r = R/D = 1000/10000 = 0,1 oraz g = C/D = 8000/10000 =
0,8. A zatem, mnożnik kreacji pieniądza jest równy 2.
57
Zadanie
Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji
pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi
10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym
znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna,
podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?
M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2.
b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w
sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wycofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza.
58
Zadanie
Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji
pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi
10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym
znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna,
podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?
M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2.
b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w
sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wycofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza.
Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ = 6000/12000 = 0,5. W tej
zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: kp’ =
1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.
59
Zadanie
Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji
pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi
10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym
znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna,
podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?
M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2.
b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w
sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wycofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza.
Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ = 6000/12000 = 0,5. W tej
zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: kp’ =
1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.
c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce?
60
Zadanie
Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji
pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi
10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym
znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna,
podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?
M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2.
b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w
sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wycofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza.
Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ = 6000/12000 = 0,5. W tej
zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: kp’ =
1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.
c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce?
W opisywanej sytuacji wielkość M0 nie zmienia się. (Co prawda z
obiegu pozabankowego wycofano pewną ilość C, ale jednocześnie dokładnie o tyle samo - zwiększyła się ilość gotówki w bankach, R;
a przecież M0 = R + C). Skoro tak, to nowa wielkość podaży
pieniądza wynosi M1’=M0•kp’ = 9000 gb • 2,5 = 22500 gb.
61
Zadanie
Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji
pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi
10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym
znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna,
podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?
M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2.
b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w
sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wycofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza.
Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ = 6000/12000 = 0,5. W tej
zmienionej sytuacji mnożnik kreacji pieniądza jest równy: kp’ =
1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.
c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce?
c) W opisywanej sytuacji wielkość M0 nie zmienia się. (Co prawda z
obiegu pozabankowego wycofano pewną ilość C, ale jednocześnie dokładnie o tyle samo - zwiększyła się ilość gotówki w bankach, R;
a przecież M0 = R + C). Skoro tak, to nowa wielkość podaży
pieniądza wynosi M1’=M0•kp’ = 9000 gb • 2,5 = 22500 gb.
d) Ile pieniądza bankowego zostało dodatkowo stworzone? Dlaczego banki komercyjne - w oparciu o 2000 gb dodatkowej gotówki
(R) - nie stworzyły po prostu 20000 gb nowych depozytów (D)?
62
Zadanie
Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji
pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi
10% zgromadzonych wkładów (D). W obiegu pozabankowym
znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a) Ile wynosi baza monetarna,
podaż środka płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?
M0 =9000 gb. M1 = 18000 gb. Mnożnik kreacji pieniądza = 2.
b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M1 w
sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb gotówki (C) wycofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza.
kp’ = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.
c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce?
M0 nie zmienia się.
d) Ile pieniądza bankowego zostało dodatkowo stworzone? Dlaczego banki komercyjne - w oparciu o 2000 gb dodatkowej gotówki
(R) - nie stworzyły po prostu 20000 gb nowych depozytów (D)?
M1, zwiększyło się do 22500 gb. Proporcja C/D odpowiada nowemu
parametrowi g’, który jest równy 0,5. Zatem: C+D=22500 gb i C/D
=0,5. Zatem: C=7500 gb a D=15000 gb. Zatem, banki stworzyły
dodatkowo 5000 gb pieniądza bankowego.
Banki komercyjne nie mogły stworzyć aż 20000 gb
depozytów (D) w oparciu o 2000 gb gotówki (C ), która do nich
wpłynęła. Właściciele dodatkowych depozytów (D) muszą zwiększyć
także ilość posiadanej gotówki (C). Przecież ich zachowanie opisuje
stały parametr g’=C/D. A zatem, kiedy D zwiększa się, wzrosnąć
musi także C. Kreacji dodatkowych depozytów (D) towarzyszy odpływ gotówki z banków. Zmniejsza to możliwość kreacji przez
banki komercyjne dodatkowych depozytów. W rezultacie powstaje
„tylko” 5000 gb nowego pieniądza bankowego.
63
Zadanie
e) Czy po zakończeniu kreacji pieniądza stosunek gotówki w bankach (R) do depozytów (D) odpowiada minimalnej stopie rezerw.
e) Tak. Skoro C = 7500, to R = 1500. Przecież w obiegu jest 9000 gb
gotówki. Ponieważ D = 15 000, więc R/D = 1500/15000 = 0,1.
64
ANEKS
W praktyce banki centralne zamiast zmieniać M1, aby wyznaczyć in
i w ten sposób wpłynąć na AEPL w gospodarce, często działają
odwrotnie, ustalając WPROST in za pomocą operacji otwartego
rynku. M1 dostosowuje się wtedy do ustalonego przez bank centralny poziomu in (EBC: stopa refinansowa, FED: stopa dyskontowa).
65
DYGRESJA
66
U schyłku XX w. doszło do wielu INNOWACJI FINANSOWYCH. Np.:
1. Rachunki czekowe, które wcześniej nie były oprocentowane, zaczęły
przynosić wysokie odsetki.
2. Fundusze inwestycyjne umożliwiły wystawianie czeków właścicielom akcji i obligacji, które nabrały w ten sposób płynności środka płatniczego,
więc zaczęły być nazywane niby pieniądzem (ang. near money). (Podobnie,
bankomaty zaczęły - na żądanie - wypłacać gotówkę z rachunków oszczędnościowych, co nie wpływa na oprocentowanie tych lokat).
W efekcie pieniądz i „niby pieniądz” stały się bliskimi substytutami, a gospodarstwa domowe mogły je szybko i wygodnie zamieniać na
siebie. Skutkiem były silne wahania popytu na pieniądz, M1, i – przy stałej
podaży pieniądza - stóp procentowych, co utrudniało prowadzenie skutecznej polityki stabilizacyjnej, czyli minimalizowanie odchyleń rzeczywistej
wielkości produkcji, YE, od potencjalnej wielkości produkcji, Yp.
Reagując na te zjawiska, od 1987 r. FED zaczął sterować M2
(zamiast M1). Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. kontroli poddano
M3. To nie rozwiązało problemu. (FED nie ma skutecznych narzędzi, umożliwiających wpływanie na podaż niby pieniądza; np. wielu rodzajów niby
pieniądza nie dotyczą przepisy o rezerwie obowiązkowej).
W końcu w 1993 r. kierujący FED Alan Greenspan ogłosił, że
FED będzie przykładał mniejszą wagę do podaży pieniądza w gospodarce,
próbując raczej BEZPOŚREDNIO ustalać stopę procentową na uznanym
za właściwy poziomie. (Podobne rozwiązania stosowano w USA w latach
pięćdziesiątych XX w.).
KONIEC DYGRESJI
66
JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE
STOPĘ PROCENTOWĄ, in?
Oto przykład:
Kiedy rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego poziomu i* (i<i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo pożyczek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa procentowa, i, wróciła do poziomu i*.
67
JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE
STOPĘ PROCENTOWĄ, in?
Oto przykład:
Kiedy rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego poziomu i* (i<i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo pożyczek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa procentowa, i, wróciła do poziomu i*.
W praktyce bank centralny sprzedaje zainteresowanym
(np. bankom komercyjnym) krótkoterminowe papiery wartościowe (np. bony skarbowe), zgodnie z umową odkupując je później po
odpowiednio wyższej cenie. (To się nazywa transakcja repo; ang.
repurchasing agreement). Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży
wyznacza oprocentowanie tego kredytu. (To się nazywa stopa repo). (Oczywiście, kiedy bank centralny zaciąga wiele drogiego
kredytu, inne banki nie chcą udzielać kredytu po niższej cenie). W
efekcie wzrasta stopa procentowa na rynku międzybankowym.
68
ZADANIE
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi
33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po
75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach
za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni?
69
ZADANIE
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi
33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po
75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach
za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni?
Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny oferuje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia.
b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym?
70
ZADANIE
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi
33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po
75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach
za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni?
Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny oferuje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia.
b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym?
14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)% do 100%, czyli o
prawie 67 p. proc.
c) Dlaczego?
71
ZADANIE
14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym wynosi
33,(3)%. Na masową skalę bank centralny zaczął właśnie sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po
75. (Takie bony są odkupywane przez bank centralny po 14 dniach
za 100). a) O ile zmieniła się cena za oferowany bankowi centralnemu kredyt na 14 dni?
Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy bank centralny oferuje teraz 100%, a nie 33,(3)% wynagrodzenia.
b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na rynku międzybankowym?
14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)% do 100%, czyli o
prawie 67 p. proc.
c) Dlaczego?
W przeciwnym wypadku nikt nie będzie chciał pożyczać pieniędzy
komukolwiek innemu niż bank centralny, gdyż nie będzie to opłacalne.
72