Życie ze spastycznością

Życie ze spastycznością
Poradnik dla pacjenta
Droga Pacjentko/Pacjencie,
celem niniejszej broszury jest pomoc w lepszym
zrozumieniu przyczyn i objawów spastyczności.
Będzie ona towarzyszyła Pani/Panu w procesie
rehabilitacji i osiągania jak największej
niezależności.
Co oznacza słowo
„spastyczność”?
Słowo „spastyczność” pochodzi od greckiego spasmos lub spasm,
oznaczającego kurcz. Normalnie, podczas każdego wykonywanego
ruchu, nasze mięśnie współpracują ze sobą harmonijnie. W przypadku
spastyczności następuje zakłócenie tej harmonijnej interakcji. Napięcie
mięśniowe wzrasta w sposób nagły i niekontrolowany (stan ten zwany
jest również hipertonią). Oznacza to, że nawet „łatwe” ruchy stają
się trudne albo zupełnie niemożliwe. Często lub stale podwyższone
napięcie mięśniowe prowadzi do sztywności mięśni, a niekiedy także do
ograniczenia ogólnej mobilności. Pojawiać się mogą bolesne wymuszone
postawy ciała, co obniża jakość życia.
Kiedy pojawia się spastyczność?
Spastyczność jest wywoływana przez zaburzenia ośrodkowego układu
nerwowego, w związku z czym jest to stan bardzo skomplikowany
i wielowarstwowy. Do spastyczności mogą prowadzić uszkodzenia lub
wady w obszarze rdzenia kręgowego lub mózgu. Do najczęstszych
przyczyn tego stanu należą udar mózgu, stwardnienie rozsiane, urazy
mózgu i rdzenia kręgowego oraz przebyte we wczesnym dzieciństwie
uszkodzenie mózgu, zapalenie lub guz mózgu. Spastyczność poudarowa
zwykle pojawia się kilka miesięcy po udarze mózgu.
Do innych możliwych objawów uszkodzenia mózgu lub rdzenia
kręgowego zaliczyć można niedowład, upośledzoną kontrolę ruchu
i łatwe męczenie się.
Jak może wpływać na mnie spastyczność?
Podczas udaru mózgu dochodzi do uszkodzenia aktywności nerwowej
mózgu i/lub rdzenia kręgowego. Stopień spastyczności może być różny
w zależności od umiejscowienia i ciężkości uszkodzenia – od łagodnej
sztywności mięśni do wymuszonej postawy ciała, która powodowana jest
przez przykurcze. Często pojawia się paraliż połowy ciała, który zazwyczaj
jest bardziej zaznaczony albo w obrębie ramienia, albo nogi po stronie
sparaliżowanej. W trakcie rozwoju choroby często mogą występować
bolesne kurcze mięśni wywołane ograniczoną kontrolą aktywności
nerwowej mózgu.
Jakie istnieją wzorce kliniczne
spastyczności?
Spastyczność może dotyczyć pojedynczych mięśni lub grup mięśni.
W obrębie kończyny górnej często obejmuje bark, a także łokieć,
nadgarstek i palce. W dolnej części ciała spastyczność może obejmować
biodra, kolana, kostki lub palce u stóp. Kurczowość mięśni określana jako
spastyczność często dotyka mięśnie działające przeciwko sile grawitacji.
Innymi słowy, w obrębie ramienia zwykle atakuje zginacze, a w obrębie
nogi – prostowniki. Ogólnie spastyczność jest bardziej zaznaczona
podczas stania i chodzenia niż podczas leżenia. Spastyczność wywołuje
wysoce zróżnicowane wzorce kliniczne. Być może masz zakrzywione
palce, które utrudniają Pani/Panu wykonywanie codziennych czynności,
takich jak higiena osobista, obcinanie paznokci, ubieranie się czy jedzenie.
Częste wzorce kliniczne
w spastyczności
poudarowej
1
4
3
1. Ramię przywiedzione w rotacji wewnętrznej
2. Zgięty łokieć
3. Nawrócone przedramię
4. Zgięty nadgarstek
2
5. Zaciśnięta pięść 6. Kciuk w dłoni
Wzorce kliniczne w spastyczności
poudarowej kończyny górnej
Spastyczność może dotyczyć różnych
aspektów codziennego życia:
Codzienne czynności, takie jak jedzenie lub ubieranie się
Higiena osobista
Mobilność
Postawa ciała
Jakość snu
Może wywoływać ból, zwłaszcza stawów, w następstwie ruchów
aktywnych lub biernych
Deformacja
końsko-szpotawa
Paluch w ustawieniu
grzbietowym
Wyprost kolana
Zgięcie kolana
Wzorce kliniczne w spastyczności
poudarowej kończyny dolnej
Spastyczność przywodzicieli
Jak sobie radzić z tą chorobą?
Z pewnością należy odbyć szczegółową konsultację ze swoim lekarzem,
gdyż każdy wzorzec kliniczny jest inny.
Na ogół lekarz analizuje, w jaki sposób sztywność lub skurcze upośledzają
działanie mięśni i wpływają na Twoje codzienne życie. Na podstawie tego
badania lekarz omówi z Tobą najwłaściwszą formę terapii.
Należy dokładnie omówić z lekarzem swoje cele terapeutyczne oraz
sposób, w jaki chcesz je osiągnąć. Cele te mogą zmieniać się w trakcie
rehabilitacji.
Istnieją następujące metody terapii
Farmakoterapia
Leki doustne, toksyna botulinowa typu A, terapia ITB (terapia pompą
baklofenową).
Fizykoterapia i terapia zajęciowa
Obejmuje ortezy, opatrunki gipsowe, powtarzane ćwiczenia motoryczne
oraz terapię ze wspomaganiem robota.
Leczenie chirurgiczne
Zabiegi neurochirurgiczne, neuroortopedyczne.
Kto zajmuje się leczeniem
spastyczności?
Postępowanie w spastyczności opiera
się na podejściu zespołowym, w które
mogą być zaangażowani następujący
pracownicy służby zdrowia:
Neurolodzy
Neurolog stawia diagnozę i często koordynuje różne
terapie u pacjentów ze spastycznością.
Rehabilitanci medyczni/Fizjoterapeuci
Rehabilitant medyczny i Fizjoterapeuta wspomaga
rehabilitację pacjenta, opracowując indywidualną
kombinację różnych metod fizjoterapeutycznych.
Fizjoterapeuci/Fizykoterapeuci
Fizjoterapeuta i fizykoterapeuta pracuje nad usprawnieniem
pacjenta w celu osiągnięcia lepszej mobilności, korzystając
z opracowanego programu ćwiczeń.
Terapeuci zajęciowi
Terapeuta zajęciowy doradza pacjentom, a często również
opiekunom, w zakresie planowania codziennej aktywności
i optymalizacji środowiska życia i pracy.
Neurochirurdzy
Neurochirurg przeprowadza zabiegi konieczne do
zniesienia bólu, jeśli są zalecane.
Chirurdzy ortopedzi
W niektórych przypadkach ortopeda może przeprowadzić
zabieg w celu skorygowania wadliwej postawy
i złagodzenia problemów natury fizycznej.
Na czym polega leczenie?
Leczenie spastyczności często wymaga połączenia różnych procedur.
Celem jest opracowanie programu leczenia zapewniającego równowagę
pomiędzy poprawą funkcjonowania i satysfakcją pacjenta a ewentualnymi
działaniami niepożądanymi.
Zazwyczaj łączy się różne metody leczenia w celu zapewnienia jak
najskuteczniejszej kontroli objawów. Podstawą każdej metody leczenia
spastyczności jest fizjoterapia. Zwłaszcza w przypadku spastyczności
miejscowej zaleca się leczenie towarzyszące wykorzystujące toksynę
botulinową typu A.
Toksyna botulinowa typu A
Toksyna botulinowa typu A jest wstrzykiwana miejscowo w mięsień
lub grupę mięśni objętych spastycznością. Już niewielka ilość toksyny
wystarczy, aby znieść podwyższone napięcie mięśniowe. Działanie toksyny
botulinowej, które rozpoczyna się na kilka dni po iniekcji i trwa przez
około 3 miesiące, polega na blokowaniu sygnałów wywołujących skurcz
mięśni. W zależności od dawki nie wpływa ona na ruch dobrowolny.
Ta metoda leczenia przynosi następujące
korzyści
Miejscowe leczenie spastyczności – lokalna, kontrolowana redukcja
nadmiernego napięcia mięśniowego.
Pierwsze efekty pojawiają się po kilku dniach. Terapia jest na ogół dobrze
tolerowana, ponieważ jest aplikowana bezpośrednio w mięsień objęty
spastycznością.
Profil działań niepożądanych jest ogólnie korzystniejszy niż w przypadku
leczenia systemowego.
Reakcje niepożądane występują u 1-10% pacjentów ze spastycznością
leczonych toksyną botulinową typu A i obejmują ból w miejscu iniekcji,
siniaki w miejscu iniekcji oraz osłabienie mięśnia docelowego lub
sąsiednich mięśni.
Metoda ta jest szeroko stosowana na świecie i poparta dużą ilością badań
klinicznych.
8
Pytania, które może
Pani/Pan zadać swojemu
lekarzowi
Jakie są dostępne metody leczenia?
Jakie cele można osiągnąć, stosując konkretną metodę
leczenia? Jak należy postępować?
Czy moje cele są realne?
Czy leczenie ułatwi mi realizację planów?
Jakie są potencjalne działania niepożądane rekomendowanych
metod leczenia?
Czy objawy spastyczności mogą ulec pogorszeniu?
Jak długo będzie trwało leczenie?
Przed konsultacją z lekarzem należy zastanowić się, co chcesz
z nim omówić.
Warto zanotować sobie, kiedy pojawiły się objawy oraz czy i jak
rozwijały się one w czasie.
9
Leki doustne
Baclofen, tizanidyna i diazepam należą do najczęściej stosowanych leków
w terapii spastyczności. Ułatwiają one rozluźnienie mięśni i zwiększają
zakres ruchu. Leki doustne mogą wywoływać działania niepożądane, które
obejmują senność lub zaburzenia nastroju i procesów poznawczych.
Baclofen
Baclofen jest środkiem zwiotczającym, przyjmowanym doustnie lub
podawanym za pomocą pompy do rdzenia kręgowego (podanie
dokanałowe). Taka droga podania może być konieczna, ponieważ
tylko niewielka ilość leku podanego doustnie dociera do celu
farmakologicznego, czyli nerwów rdzenia kręgowego. Baclofen zmniejsza
spastyczność mięśni, redukując kurcze zginaczy, a tym samym hamując
odruch rozciągowy. Baclofen może wywoływać senność, obniżenie
sprawności umysłowej i słabość mięśni.
Tizanidyna
Tizanidyna jest krótkodziałającym środkiem zwiotczającym. Jego działanie
polega na blokowaniu impulsów nerwowych (uczucie bólu) wysyłanych
do mózgu. Lek ten jest stosowany w leczeniu spastyczności w celu
tymczasowego zmniejszenia napięcia mięśniowego bez obniżania siły
mięśni. Szczytowy efekt leku pojawia się 1-2 godziny po przyjęciu i trwa
od 3 do 6 godzin. Tizanidyna może wywoływać senność, obniżone
ciśnienie krwi, zawroty głowy lub oszołomienie.
Diazepam
Diazepam, benzodiazepina o przedłużonym działaniu, jest lekiem od
dawna obecnym na rynku i nadal powszechnie stosowanym w leczeniu
spastyczności. Jest on również wykorzystywany jako środek uspokajający
oraz w leczeniu zaburzeń lękowych. Diazepam oddziałuje na ośrodkowy
układ nerwowy, rozluźniając mięśnie i tymczasowo zmniejszając
spastyczność. Ze względu na działanie uspokajające, benzodiazepiny
są zazwyczaj podawane wieczorem. Działania niepożądane mogą
obejmować niskie ciśnienie krwi, nudności, splątanie, depresję,
niezgrabność, problemy z utrzymaniem równowagi, zaburzenia pamięci
i problemy behawioralne. Benzodiazepiny mogą powodować uzależnienie
lub dawać objawy odstawienia w przypadku nagłego przerwania po
długotrwałym stosowaniu.
Fizjoterapia
Fizjoterapia jest podstawą każdego leczenia spastyczności. Jest ona
dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta i ma na celu poprawę
elastyczności mięśni objętych spastycznością. Regularne rozciąganie
może łagodzić skurcze mięśni i zmniejszać ich sztywność na wiele
godzin. Terapeuci pracują także nad wzmocnieniem zdrowych mięśni
i wyzwoleniem wzorców ruchu fizjologicznego poprzez ćwiczenia
celowane.
Terapia zajęciowa
W ramach terapii zajęciowej pacjenci i opiekunowie mogą nauczyć
się radzenia sobie w codziennym życiu dzięki technikom ubierania się,
jedzenia itp. Terapia zajęciowa pomaga także pacjentom w doborze
sprzętu specjalistycznego, jakiego mogą potrzebować w swoim stanie.
Zabiegi chirurgiczne
Czasem objawy mogą być łagodzone metodą chirurgiczną. Dwie
podstawowe kategorie zabiegów chirurgicznych mających zastosowanie
w tej chorobie obejmują układ nerwowy (neurochirurgia) lub kości,
ścięgna i mięśnie (chirurgia ortopedyczna).
Chirurgia ortopedyczna
W przypadku chirurgii ortopedycznej możliwe jest odnerwienie mięśni,
a także uwolnienie, wydłużenie lub przeniesienie ścięgien.
Neurochirurgia
Neurochirurdzy mogą stosować selektywną rizotomię grzbietową
(SDR) w celu przecięcia określonych nerwów przenoszących informacje
sensoryczne do objętych spastycznością kończyn, w miejscu wychodzenia
nerwów z rdzenia kręgowego. SDR jest stosowana w leczeniu ciężkiej,
upośledzającej ruch spastyczności kończyn dolnych.
Jakie cele terapeutyczne chcesz
osiągnąć?
Możliwe cele terapeutyczne:
Poprawa dobrowolnych, aktywnych funkcji motorycznych
Ułatwienie wykonywania codziennych czynności, np. ubierania się,
higieny
Zmniejszenie obciążenia opiekunów (ubieranie, karmienie, przenoszenie i kąpiel)
Zmniejszenie bólu
Unikanie przykurczów*
Fakty i dane
Na całym świecie spastyczność dotyka ponad 12 milionów
ludzi1.
Na 100 tys. osób 200 cierpi z powodu spastyczności poudarowej.
Więcej informacji na temat spastyczności można uzyskać na
stronie:
www.wemove.org
Merz GmbH & Co. KGaA
Eckenheimer Landstraße 100,
60318 Frankfurt nad Menem, Niemcy
www.merz.com
Podmiot odpowiedzialny w Polsce:
Natur Produkt Zdrovit Sp. z o.o.
Ul. Nocznickiego 31
01-918 Warszawa
Tel. +48 22 569-82-35
BR/XM/SP/01/2012
* Nieprawidłowy i zazwyczaj trwały przykurcz mięśnia. Kiedy mięsień jest trwale skrócony, następuje zniekształcenie stawu.
1
www.wemove.org