Marta Pietrycha

Pietrycha Marta
Leżajsk
2
Żywienie przedszkolaków
Normy żywienia w wieku przedszkolnym
(studentka WZPiNoS KUL Stalowa Wola)
Słowa kluczowe: wiek przedszkolny, produkty spożywcze, składniki pokarmowe, dieta, energii,
tłuszcze, węglowodany, białka, składniki mineralne, żelazo, cynk, jod, , wapń, witaminy,
woda,.
Normy żywienia określają ilość składników pokarmowych i energii, które uznaje się za
wystarczające do zaspokojenia wszystkich potrzeb żywieniowych osób zdrowych w danej
grupie. Normy te zależą od ,,wieku, płci, stanu fizjologicznego i aktywności fizycznej"1.
Wszystkie standardy opracowuje Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie, które zostały
znowelizowane w 2008 r. dla wszystkich grup demograficznych, w tym również dla dzieci w
wieku przedszkolnym2.
Normy żywienia do 9 roku życia są takie same zarówno dla chłopców jak i dziewcząt3.
U dziecka normy zapotrzebowania mogą być spełnione dzięki obecności w diecie
różnorodnych produktów spożywczych. Ze względu na zawartość składników pokarmowych
produkty dzielimy na 12 grup:
1. produkty zbożowe,
2. mleko i produkty mleczne,
3. jajka,
4. mięso, wędliny, ryby, drób,
5. masło,
6. inne tłuszcze,
7. ziemniaki,
8. warzywa i owoce zawierające dużą ilość witaminy C,
9. warzywa i owoce zawierające duże ilości karotenu,
10. inne warzywa i owoce,
11. suche nasiona roślin strączkowych,
12. cukier i słodycze4.
Normy dla makroskładników diety:
Wiedza na temat zapotrzebowania na energię dla rozwijających się dzieci pozwoli uniknąć
przekarmiania, jak i niedożywienia. Współczesne normy na energię dla dzieci w wieku
przedszkolnym są niższe o około 20 % w stosunku do norm obowiązujących przed 2008 r.
Obecnie zapotrzebowanie na energię wynosi 1400 kcal. Głównym źródłem energii w diecie
dziecka są:
1. tłuszcze (dostarczają 9 kcal z 1 grama, stanowią w diecie przedszkolaka5:
- element budulcowy rosnących i dojrzewających tkanek, komórek narządów dziecka,
I. Graniczna, J. Wierzbicka, W. Sorokowska, Żywienie na wagę zdrowia, Katowice 2012, s. 25.
2 J.Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 31.
3 M. Jarosz, E. Rychlik, Co nam mówią normy żywienia przeznaczone dla dzieci i młodzieży, w: M. Jarosz (red.), Zasady
prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia, Warszawa 2008, s. 160.
H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2007, s. 175.
5 A. Staszewska- Kwak, H. Woś, Żywienie dzieci, Warszawa 2008, s. 16.
1
- źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych, których organizm nie potrafi sam
syntetyzować, a musza być dostarczone z pożywieniem,
- tworzy „warstwę izolacyjną w tkance podskórnej, która zabezpiecza organizm przed utratą
ciepła"6,
- nośnik rozpuszczalnych w tłuszczach witamin takich jak: A, D, E, K7,
- wielonienasycone kwasy tłuszczowe pełnią ważna rolę w budowie centralnego układu
nerwowego, sama kora mózgowa zawiera około 1/5 ogółu kwasów,
- budują błony komórkowe,
- źródło prawidłowego działania siatkówki oka, enzymów i wielu innych procesów
metabolicznych8.
Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) z szeregu n-6 (zwane inaczej omega 6)
występują w oleju słonecznikowym, sojowym, kukurydzianym, z pest ek winogron. NNKT z
szeregu n-3 (zwane omega 3) znajduje się w oleju sojowym, rzepakowym, lniany, z zarodków
pszenicy, tranie, rybach (makrela, tuńczyk, śledź, łosoś), ssakach morskich, nasionach soi,
orzechach włoskich i żółtku jaj. Dodatkowo w żółtku są: karotenoidy, zeaksantyna i luteina,
które zapobiegają uszkodzeniu wzroku przed promieniowaniem słonecznym i degeneracji
widzenia w wieku starszym9.
Nasycone kwasy tłuszczowe w porównaniu do nienasyconych maja wszystkie wiązania
pojedyncze. Występują głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego: w mięsie, w mleku,
w margarynach twardych, w wyrobach cukierniczych. Nasycone kwasy tłuszczowe są
niekorzystne dla zdrowia gdyż wpływają na stężenie cholesterolu całkowitego jak i LDL
zwanego ,,złym cholesterolem"10. Nie należy całkowicie eliminować lecz w miarę możliwości
ograniczyć spożywanie produktów zawierające nasycone kwasy tłuszczowe, zamieniając je
nienasyconymi kwasami. Z drugiej jednak strony należy pamiętać o istotnym znaczeniu
nasyconych kwasów dla organizmu dziecka.
I tak cholesterol wykorzystywany jest przede wszystkim do: budowy osłonek mielinowych
układu nerwowego oraz błon komórkowych. Spożycie cholesterolu nie powinno przekraczać
300 mg/dzień11. Tłuszcz obecny w spożywanej żywności dzielimy na:
- tłuszcz widoczny ( masło, oleje roślinne, smalec, margaryny miękkie i twarde),
- tłuszcz niewidoczny ( występuje prawie we wszystkich rodzajach żywności na
przykład: mięso i jego przetwory, mleko, ser żółty, produkty cukiernicze i
czekoladowe, produkty typu fast food- frytki, pizza, jak również w przekąskachchipsach ziemniaczanych. W mniejszych ilościach występuje w: produktach
zbożowych jak w : pieczywie, kasach, makaronach)12.
U dzieci w wieku przedszkolnym zaleca się spożywanie 47-54 g/dzień tłuszczu, przy czym
„tłuszcz powinien dostarczyć od 25 % do 35 % energii z całodziennej diety"13.
H. Mojska, Tłuszcze- jakie są niezbędne w żywieniu dzieci, jakich należy unikać, w: J. Charzewska (red.), Jadłospisy dla
dzieci w wieku przedszkolnym (śniadania, obiady, podwieczorki) opracowane zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia,
Warszawa 2011, s. 40.
7 A. Staszewska- Kwak, H. Woś, Żywienie dzieci, Warszawa 2008, s. 16.
8 J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 33.
9 H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2007, s. 73.
10 H. Mojska, Tłuszcze- jakie są niezbędne w żywieniu dzieci, jakich należy unikać, w: J. Charzewska (red.), Jadłospisy dla
dzieci w wieku przedszkolnym (śniadania, obiady, podwieczorki) opracowane zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia,
Warszawa 2011, s. 51.
11 J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 34.
12 H. Mojska, Tłuszcze- jakie są niezbędne w żywieniu dzieci, jakich należy unikać, w: J. Charzewska (red.), Jadłospisy dla
dzieci w wieku przedszkolnym (śniadania, obiady, podwieczorki) opracowane zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia,
Warszawa 2011, s. 42.
13 H. Mojska, Tłuszcze- jakie są niezbędne w żywieniu dzieci, jakich należy unikać, w: J. Charzewska (red.), Jadłospisy dla
dzieci w wieku przedszkolnym (śniadania, obiady, podwieczorki) opracowane zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia,
Warszawa 2011, s. 41.
6
2
2. węglowodany (dostarczają 4 kcal z 1 grama14, w przewodzie pokarmowym za sprawą
enzymów ulegają trawieniu i wchłanianiu, dostarczając glukozy. Glukoza stanowi ważne
paliwo do pracy mózgu i tkanek. Do tzw. nietrawionych węglowodanów w diecie dziecka
należy błonnik zwany włóknem roślinnym, stanowiący niezbędny składnik pokarmowy).
Źródłem błonnika jest zarówno pieczywo razowe, z dodatkiem ziaren, jaki kasze, płatki
śniadaniowe, owoce, warzywa, orzechy czy nasiona roślin strączkowych. Jego
zapotrzebowanie powinno wynosić u dzieci około 19g/ dzień.
Warto dodać, iż nadmiar błonnika może spowodować pogorszenie wchłaniania soli
mineralnych i zwiększyć zapotrzebowanie na wodę w organizmie. Zbyt mała ilość
węglowodanów jest także niekorzystna z powodu na procesy metaboliczne prowadząc do
zaburzeń przemiany tłuszczów, jak i białek. Węglowodany dzielimy na:
- złożone (niezwykle korzystne dla organizmu, znajdują się w: ziarnach zbóż, fasoli,
grochu, ziemniakach, warzywach bulwiastych i korzeniowych)15,
- proste (powinny być spożywane w ograniczonej ilości, występują w: białym cukrze,
słodyczach, miodzie, wyjątek stanowią owoce, które zawierają oprócz fruktozy inne wartości
odżywcze potrzebne dla prawidłowego rozwoju dziecka)16.
Energii powinny dostarczyć przede wszystkim węglowodany złożone. Ograniczyć należy
natomiast w diecie cukry proste, zwłaszcza sacharozę, której podstawowym źródłem są
ciastka, pieczywo cukiernicze, słodycze, słodzone napoje. Jest to szczególnie ważne w
przypadku dzieci, ponieważ może prowadzić do nadwagi i otyłości 17. W przypadku dzieci w
wieku przedszkolnym zaleca się, aby białka pokrywały około 12 % ogólnego dobowego
zapotrzebowania na energię18. Węglowodany w diecie dziecka stanowią 56 % dobowego
zapotrzebowania energetycznego19.
3. Białka (dostarczają 4 kcal z 1 grama, stanowią źródło aminokwasów, które są potrzebne
zarówno do budowy i odnowy tkanek organizmu jak również są składnikami hormonów i
enzymów20. Białko jest wykorzystywane jako źródło energii, gdy w pożywieniu jest zbyt
mało tłuszczów i węglowodanów21. Średnie zapotrzebowanie na białko w diecie dziecka
przedszkolnego wynosi 16g/ dzień, zaś zalecane spożycie wynosi 21g/ dzień. Do najlepszych
źródeł białka w diecie dziecka należy: mleko, mięso i wędliny, jaja oraz ryby. Wyróżniamy
białka pochodzenia:
- zwierzęcego ( powinno stanowić około 60 % całkowitej ilości białka),
- roślinnego ( posiadają mniejsze wartość odżywczą, dlatego tez uzupełniają tylko całkowitą
dietę dziecka, występują w roślinach strączkowych takich jak: grochu, fasoli, soczewicy i
soi)22.
Normy dla mikroskładników diety:
A. Staszewska- Kwak, H. Woś, Żywienie dzieci, Warszawa 2008, s. 14.
J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 36.
16 H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2007, s. 39.
17 M. Makarewicz- Wujec, Jak żywić dzieci, „Wychowanie w przedszkolu", nr 10, Warszawa 2009, s. 21.
18 Tamże, s. 20.
19 J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 36.
20 J. Charzewska, M. Rogalska-Niedźwiedź, Potrzeby żywieniowe dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, w: M. Jarosz (red.),
Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia,
Warszawa 2008, s. 242.
21 M. Makarewicz- Wujec, Jak żywić dzieci, „Wychowanie w przedszkolu", nr 10, Warszawa 2009, s. 21.
22 J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 36-37.
14
15
3
1. składniki mineralne (są nieograniczonymi, a zarazem niezbędnymi składnikami w diecie
dziecka, pełnią ważne funkcje:
• wchodzą w skład kości, zębów, płynów ustrojowych i tkanek,
• utrzymują w organizmie równowagę kwasowo-zasadową,
• uczestniczą w syntezie hormonów,
• regulują działanie enzymów w reakcjach chemicznych zachodzących w organizmie,
• są konieczne do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśniowego,
odporności i krążenia,
• zapewniają harmonijny wzrost i rozwój dzieci23.
a) Żelazo (odgrywa bardzo ważną role w rozwoju dziecka, niedobór może prowadzić do
opóźnienia rozwoju funkcji psychicznych, poznawczych, intelektualnych i motorycznych,
odgrywa istotną rolę w metabolizmie mediatorów umożliwiając przepływ impulsów
nerwowych. Niedostateczne spożycie żelaza prowadzi do niedokrwistości zwanej anemią.
Najlepszym źródłem tego pierwiastka są: jaja, owoce, warzywa, mięso i wątróbka. Norma
spożywania żelaza dla dzieci w okresie przedszkolnym wynosi 10mg/ dzień24.
b) Wapń (odgrywa znaczącą role w zachowaniu właściwego tempa wzrostu i rozwoju, a
także w budowaniu mocnych zębów i kości. Budowa mocnych kości jest najbardziej
widoczna w dzieciństwie. Zapewnienie odpowiedniej ilości tego składnika w diecie powoduje
utworzenie pewnego zapasu zwanego depozytem, który może być uwalniany z kości w
innych okresach życia. Niedobór wapnia może spowodować nieprawidłowe wapnienie
zarówno kości jak i chrząstek. Niedobór nie tylko wapnia, ale również fosforu i witaminy D u
dzieci powoduje osłabienie kości i zębów, dodatkowo może być przyczyną obniżenia gęstości
mineralnej a także krzywicyi złamań. Źródłem wapnia w diecie dziecka są: mleko, warzywa
kapustne, zielone warzywa liściaste, serki, soki, płatki śniadaniowe. Zapotrzebowanie na
wapń w wieku przedszkolnym wynosi 500-700 mg/ dzień)25.
c) Cynk (bierze udział w reakcjach metabolicznych białek, kwasów nukleinowych
i hormonów. Ma ogromny wpływ wzrastanie, rozwój ruchowy, psychiczny odporność
dziecka. Niedobór cynku powoduje: zmiany skórne, zaburzenia łaknienia
i odróżniania smaków, a także biegunki. Cynk występuję w takich produktach jak:
mięsie, rybach i owocach morza, mięsie. Dla przedszkolaków norma wynosi 10 mg/
dzień)26.
d)
Jod (wchodzi w skład hormonu tarczycy niezbędnego do prawidłowej przemiany
materii, regulacji metabolizmu, pracy komórek nerwowych i procesu wzrastania.
Niedobór jodu powoduje powstanie zgrubienia na przedniej części szyi zwanego
wolem prostym. Skutecznym sposobem zapobiegania niedoborów jodu jest
„jodowanie soli spożywczej"27, warto dodać, iż do przetwórstwa zalecane jest
stosowanie soli niejodowanej. Norma spożycia jodu wynosi 90 ug/dzień).
2. Witaminy (są to ,,organiczne związki występujące w niewielkich ilościach w produktach
spożywczych"28. W organizmie odgrywają role: katalizatorów w procesach przemiany
węglowodanów, białek i tłuszczów. Nie potrafimy sami syntetyzować witamin, więc muszą
być one dostarczone regularnie z odpowiednio skomponowaną dietą. Wyjątek stanowią takie
witaminy jak:
A. Staszewska- Kwak, H. Woś, Żywienie dzieci, Warszawa 2008, s. 18.
J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 39-40.
25 J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 40.
26 Tamże, s. 49.
27 Tamże, s. 41-42.
28 A. Staszewska- Kwak, H. Woś, Żywienie dzieci, Warszawa 2008, s. 18.
23
24
4
Witamina D, która powstają w skórze pod wpływem promieni słonecznych,
Witamina K, B1, B12 i kwas foliowy, które są produkowane przez florę bakteryjną
jelita grubego29.
Niedobór witamin w diecie dziecka prowadzi do powstania awitaminozy.
Witaminy dzielimy na dwie grupy:
a) rozpuszczalne w wodzie (zaliczamy do nich witaminy z grupy B- B1, B2, B6, B12, PP, a
także foliany i witaminę C30). Wymienione witaminy nie są magazynowane przez nas przez
dłuższy czas, a nadmiar jest wydalany z organizmu. Dlatego tez rzadko występuje
jakiekolwiek zagrożenie wynikające z przedawkowania. Zaś ich niedobórrzutuje na pracę
mózgu, pamięć, nastrój i proces uczenia się. W organizmie witaminy pełnią następujące
funkcje: wpływają na odporność organizmu, odpowiadają za prawidłową budowę kości,
zapewniają optymalną pracę układu nerwowego, serca i mózgu. Niektóre z nich są pomocne
przy wytwarzaniu neuroprzekaźników przez komórki nerwowe31.
Witamina B1 jest pierwszą odkrytą witaminą. W organizmie bierze udział w
przemianie węglowodanów w energię. Dodatkowo wzmacnia system immunologiczny, układ
nerwowy, a także wspomaga pracę serca i mięśni. Niedobór witaminy B1 powoduje:
zmęczenie, łatwą irytację, dolegliwości brzuszne, depresje, zaburzenia w funkcjonowaniu
układu nerwowego, chorobę beri- beri (duszności, obrzęk ciała, paraliż). Witamina ta
występuje w dużych ilościach w: płatkach owsianych, kaszy gryczanej, ciemnym pieczywie,
orzechach, warzywach strączkowych, wątróbce, jajach, mięsie wieprzowym, ziemniakach.
Norma zalecanego spożycia wynosi 0,6 mg/ dzień32.
Witamina C bierze udział w syntezie kolageny, ma także wpływ na stan zębów i kości.
Odpowiada za utrzymuje prawidłowy stan skóry i błon śluzowych. Dodatkowo ułatwia
gojenie się ran i zwiększa odporność komórek na różne zakażenia i uszkodzenia. Objawem jej
braku jest zmniejszenie odporności organizmu i stosunkowo łatwa podatność na choroby.
Źródłem tej witaminy w diecie są owoce (czarna porzeczka, truskawki, maliny, poziomki,
kiwi, cytrusy) i warzywa (papryka, natka pietruszki, bruksela, kalafior, brokuły, pomidory,
kapusta i ziemniaki). Zapotrzebowanie na tę witaminę u dzieci w okresie przedszkolnym
wynosi 50 mg/dzień33.
Foliany służą do wytwarzania krwinek czerwonych i zapobiegają powstawaniu anemii.
Dlatego też zapotrzebowanie na nie wykazują także osoby dorosłe. Foliany odpowiadają za
zachowanie prawidłowego tempa wzrastania oraz utrzymania dobrego stanu zdrowia gdyż są
konieczne do powstawania coraz to nowych komórek. Dodatkowo wpływają na zachowanie
w organizmie prawidłowego DNA (kodu genetycznego), wzrost i podział komórek. Niedobór
foliałów u dzieci możespowodować wolniejszy rozwój, utratę apetytu, spadek masy ciała,
skłonności do zapominania, a także: biegunkę, bóle głowy, osłabienie, drażliwość i kołatanie
serca34. Źródłem folianów są: zielone warzywa liściaste- szpinak, sałata, natka, brokuły,
cykoria oraz warzywa strączkowe, a także owoce takie jak: pomarańcze i mandarynki.
Zapotrzebowanie na foliany u dzieci przedszkolnych wynosi 200 ug/dzień35.
b) rozpuszczalne w tłuszczach (zaliczamy tutaj witaminy: A,E, D i K, które mogą być
magazynowane w narządach człowieka, a prze wszystkim w wątrobie. Dlatego też mamy
-
Tamże
H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2007, s. 124.
31 J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 42-43.
32 H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2007,s. 126-127.
33 J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 44.
34 H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2007, s.136-138.
35 J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 44-45.
29
30
5
łatwość dostępu w razie niedoboru w diecie dziecka, bądź zwiększeniu zapotrzebowania na
nie. Zbyt duża kumulacja witaminy w wątrobie jest jednak szkodliwa i może spowodować
zagrożenie dla zdrowia)36.
Witamina A wytwarzana jest u człowieka z P-karotenu. Witamina ta odpowiada za
prawidłowy wzrost i rozwój organizmu, a także za funkcjonowanie narządu wzroku i skóry.
Jest także niezbędna w zachowaniu odporności dziecka. Niedobór skutkuje zahamowaniem
procesu wzrastania, niedowidzeniem o zmroku oraz zmniejszeniem odporności. Nadmiar
witaminy A jest niekorzystny dla zdrowia, gdyż może wywołać takie zaburzenia w
organizmie jak: bóle głowy, problemy z widzeniem, mdłości, biegunkę, utratę apetytu,
suchość i swędzenie skóry, a także spowolnienie rozwoju i wzrostu. Podawany w zbyt dużych
ilościach Beta-karoten jest przyczyną żółtopomarańczowego zabarwienia skóry. Witamina A
występuje w: maśle, mleku, margarynie, jajach, wątrobie, zaś prowitamina jaką jest betakaroten w: marchwi, dyni, sałacie, szpinaki papryce, pomidorach, morelach, cyrkonii i
brokułach37. Zapotrzebowanie w diecie dziecka na tę witaminę wynosi 450 ug/dzień.
Witamina E chroni przed szkodliwymi zmianami w tkankach i komórkach. Niedobór
skutkuje osłabieniem koncentracji, mięśni szkieletowych, a także niedokrwistością,
pogorszeniem wzroku i bezpłodnością. W wieku przedszkolnym zapotrzebowanie na tę
witaminę wynosi 6mg/ dzień. Głównym źródłem witaminy E jest: olej sojowy i
słonecznikowy, margaryna, warzywa i ziarna zbóż38.
Witamina D wpływa na zdrowie układu kostnego zapewniając właściwy wzrost oraz
zapobiega rozwojowi krzywicy u dzieci. Razem z wapniem odpowiada zabudowę mocnych
kości. Dodatkowo ułatwia wchłanianie wapnia i fosforu z pożywieniem. Odgrywa znaczącą
role w regulacji stosunku tych dwóch składników powodując pobudzenie w uwalnianiu
wapnia z kości i utrzymania odpowiedniego poziomu wapnia w krwi. Witamina D jest także
hormonem kalcytropowym odpowiadającym za regulację gospodarki wapniowo-fosforanową
i tworzenie kości39. Konsekwencją braku tej witaminy w diecie jest: ubytek wapnia w
kościach, krzywica u dzieci i rozwój osteoporozy w dalszych latach życia. Nadmiar witaminy
zdarza się rzadko, ale może prowadzić do odkładania się wapnia w nerkach i tkankach naczyń
krwionośnych, a także opóźnienie rozwoju u dzieci. Witamina D dostarczona jest z żywnością
bądź przez nasłonecznienie skóry, kiedy to promieniowanie ultrafioletowe wywołuje zmianę
prowitaminy D w czynną jej formę. Witamina ta występuje w: tranie, rybach morskich (śledź,
makrela, pstrąg, węgorz), wątróbce, żółtku jaja i margarynie. Zapotrzebowanie na witaminę D
wynosi 5 ug/dzień40.
Witamina K poprawia krzepliwość krwi. Niedobór tej witaminy występuje
stosunkowo rzadko, ponieważ jest ona rozpowszechniona w produktach spożywczych Na jej
niedobór mogą być jedynie narażone noworodki, z powodu braku rozwiniętej flory
bakteryjnej oraz osoby po długim leczeniu sulfonamidami bądź antybiotykami41. Norma dla
dzieci przedszkolnych wynosi 15-20 ug/dzień.
W diecie dziecka, oprócz wymienionych powyższych składników ważne jest spożycie
odpowiedniej jakości i ilości wody. Woda „jest środowiskiem wszystkich procesów
życiowych i stanowi podstawowy element każdej komórki organizmu" 42. U dziecka
zapotrzebowanie na nią jest zdecydowanie większe niż u dorosłego. Człowiek jest w stanie
więcej wypić wody przy zwiększonej aktywności fizycznej, podwyższonej ciepłocie ciała i
wysokiej temperaturze otoczenia. Zaleca się aby dziecko w wieku przedszkolnym dziennie
Tamże, s. 45.
Tamże, s. 46.
38 Tamże, s.46-47.
39 H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2007, s. 142-145.
40 J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s.47-48.
41 H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2007, s. 148-150.
42 J. Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 48-50.
36
37
6
wypiło około 2l wody, wliczając w to: zupę i napoje. Do podstawowych napojami, które
powinny wystąpić w diecie dziecka należą: soki owocowe, warzywne, jogurty, kefiry, mleko,
koktajle mleczno- owocowe, wody mineralne niegazowane oraz herbaty owocowo- ziołowe.
Niezwłocznie należy unikać bardzo słodkich i sztucznie barwionych napojów takich jak: cola,
oranżada zawierających sacharozę43.
Przy wyborze pokarmu małe dzieci kierują się różnymi walorami smakowymi, zapachowymi,
estetyką samego wyglądu pożywienia, jak również atmosferą podczas posiłku. W tym okresie
rozwojowym „kształtują się preferencje dzieci co do spożywania pokarmów"44. Stąd też
ważne jest by wartości odżywcze posiłków pokrywały się zarówno ze smakiem, wyglądem,
jak i zapachem jedzenia. Te wykształcone i wyuczone nawyki w młodych latach zwykle nie
ulegają zmianie przez wiele lat, jeżeli tylko od wczesnych lat dziecko będzie odżywione w
sposób właściwy, pełnowartościowy zarówno pod względem zawartości i jakości białka,
węglowodanów, tłuszczów i odpowiedniej zawartości witamin i składników mineralnych.
Bibliografia:
1. Charzewska J., Chwojnowska Z., Wajszczyk B., Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich
rola w rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla
realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego żywienia dzieci w przedszkolnych,
Wydawnictwo Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2011, s. 29-50.
2. Charzewska J., Rogalska-Niedźwiedź M., Potrzeby żywieniowe dzieci i młodzieży w wieku
szkolnym, w: M. Jarosz (red.), Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki
dotyczące zdrowego stylu życia, Wydawca Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2008, s.239-252.
3. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
4. Graniczna I., Wierzbicka J., Sorokowska W., Żywienie na wagę zdrowia, Śląski Państwowy
Wojewódzki Inspektor Sanitarny, Katowice 2012.
5. Jarosz M., Rychlik E., Co nam mówią normy żywienia przeznaczone dla dzieci i młodzieży, w: M.
Jarosz (red.), Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego
stylu życia, Wydawca Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2008, s.157-166.
6. Jarosz M., Rychlik E., Znaczenie płynów - dlaczego nie wszystkie są polecane, w: M. Jarosz (red.),
Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia,
Wydawca Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2008, s. 119-127.
7. Mojska H., Tłuszcze- jakie są niezbędne w żywieniu dzieci, jakich należy unikać, w: J. Charzewska
(red.), Jadłospisy dla dzieci w wieku przedszkolnym (śniadania, obiady, podwieczorki) opracowane
zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia, Wydawnictwo Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa
2011, s. 39-54.
8. Staszewska- Kwak A., Woś H., Żywienie dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2008.
M. Jarosz, E. Rychlik, Znaczenie płynów - dlaczego nie wszystkie są polecane, w: M. Jarosz (red.), Zasady prawidłowego
żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia, Warszawa 2008, s. 121-124.
44 J.Charzewska, Z. Chwojnowska, B. Wajszczyk, Normy na energię i składniki odżywcze oraz ich rola w rozwoju dzieci w
wieku przedszkolnym, w: J. Charzewska (red.), Rekomendacje dla realizatorów żywienia z zakresu zasad prawidłowego
żywienia dzieci w przedszkolnych, Warszawa 2011, s. 49.
7