220_Uklad_limfatyczn..

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Spis treści:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Budowa układu limfatycznego.
Limfa.
Węzły chłonne.
Grasica, śledziona, migdałki.
Funkcja układu limfatycznego.
Porównanie układu krwionośnego i limfatycznego.
Odporność organizmu.
Bariery ochronne organizmu.
Odpowiedź immunologiczna.
Alergie.
AIDS.
Drogi zakażenia wirusem HIV.
Profilaktyka AIDS.
Bibliografia i netografia.
1. Budowa układu limfatycznego.
Układ limfatyczny (chłonny) składa
się z:
a. Naczyń limfatycznych, w
których można wyróżnić
dwa duże pnie: przewód
limfatyczny (chłonny) prawy
i przewód piersiowy,
b. Węzłów chłonnych.
c. Grasicy,
d. Śledziony,
e. Migdałków.
Przewód piersiowy zbiera limfę z nóg, narządów brzucha, lewej
górnej kończyny i lewej połowy głowy oraz szyi. Uchodzi do lewej
żyły podobojczykowej.
Przewód chłonny prawy zbiera limfę z prawej górnej kończyny,
prawej połowy głowy oraz szyi i prowadzi do prawej żyły
podobojczykowej.
Naczynia limfatyczne włosowate biorą swój początek w
przestrzeniach międzykomórkowych. Ich ściany są cienkie i wiotkie,
budową przypominają żyły. Posiadają zastawki, dzięki czemu limfa
płynie tylko w jednym kierunku – od przestrzeni
międzykomórkowych do odpowiednich żył.
2. Limfa.
Limfa (chłonka) jest to żółto zabarwiona ciecz krążąca w
naczyniach limfatycznych. Skład limfy jest zbliżony do składu
osocza krwi. Głównymi źródłami limfy są: przesącz z osocza krwi,
wydzieliny komórek i przewodu pokarmowego.
Włosowate naczynia
krwionośne przeplatają się z
włosowatymi naczyniami
limfatycznymi. Rureczki układu
limfatycznego są otwarte na
końcach dzięki czemu mogą
wchłaniać duże ilości płynu
międzytkankowego.
3. Węzły chłonne.
Węzły chłonne są skupiskami tkanki limfatycznej poprzecinanymi
naczyniami limfatycznym. Ich zadaniem jest filtrowanie i
oczyszczanie limfy. Dojrzewają tu białe ciałka krwi, które produkują
przeciwciała. Ich wielkość wynosi od 2 mm do 30 mm. Zazwyczaj
węzły chłonne grupują się w większe skupiska w pewnych partiach
ciała.
Do największych węzłów
chłonnych należą:
• podżuchwowe,
• przyuszne,
• pachowe,
• pachwinowe.
4. Grasica, śledziona, migdałki.
Grasica umiejscowiona jest za mostkiem. W grasicy rozwijają się
limfocyty. W dzieciństwie grasica przyczynia się do rozbudowy
systemu immunologicznego. Wraz z wiekiem grasica zanika.
Śledziona umiejscowiona jest w jamie brzusznej, bezpośrednio pod
klatką piersiową. Zawiera makrofagi i limfocyty i dlatego ma
szczególne znaczenie dla systemu immunologicznego. Ponadto
rozkładane są w niej czerwone krwinki, które przy niektórych
chorobach śledziona może produkować i przekazywać do krwi.
Migdałki stanowią barierę dla czynników chorobotwórczych, ale
niejednokrotnie dochodzi do zapalenia samych migdałków.
Najczęściej jest to efekt chorobowy zakażenia organizmu
paciorkowcami, czyli anginy. W przypadku częstych angin albo w
przypadku przerostu migdałków podniebiennych z upośledzeniem
oddychania wskazane jest ich operacyjne wycięcie.
5. Funkcje układu limfatycznego:
odpornościowa – w węzłach limfatycznych powstają niektóre
białe ciałka krwi
neutralizująca – zwalczanie ciał oraz substancji obcych i
szkodliwych dla organizmu
odprowadzająca – odprowadzenie limfy z powrotem do krwi
Przepływająca po organizmie limfa zbiera substancje toksyczne i
odprowadza je do węzłów chłonnych, skąd są transportowane do
nerek i usuwane z organizmu.
Niektóre bakterie mogą się przedostać przez pierwsze węzły
chłonne, ale są wyłapywane przez kolejne. W ciężkich stanach
zapalnych bakterie mogą wydostawać się z węzłów chłonnych i
infekować układ krwionośny. Stan zapalny można rozpoznać po
nabrzmiałych węzłach chłonnych.
6. Porównanie układu krwionośnego i
limfatycznego:
UKŁAD KRWIONOŚNY
Układ zamknięty – krew krąży
w zamkniętym systemie
naczyń.
Składa się z serca i naczyń
krwionośnych.
W naczyniach krąży krew.
Łączy się z układem
limfatycznym.
Główną funkcją jest transport
substancji.
UKŁAD LIMFATYCZNY
Układ otwarty – naczynia
otwierają się do przestrzeni
międzykomórkowych.
Składa się z naczyń
limfatycznych i węzłów
chłonnych.
W naczyniach krąży limfa.
Łączy się z układem
krwionośnym.
Główną funkcja jest obrona
organizmu przed zarazkami.
7. Odporność organizmu.
Odporność jest to brak podatności organizmu na działanie
zarazków chorobotwórczych lub ich toksyn.
Wyróżniamy dwa rodzaje odporności:
a. Odporność wrodzona – jest to genetycznie uwarunkowana
odporność na wiele zarazków np. nie zachorujemy na
choroby dotykające zwierzęta (np. nosówka) czy rośliny
(np. parch jabłoni).
b. Odporność nabyta poprzez:
 otrzymanie przeciwciał wraz z mlekiem matki w
pierwszych miesiącach życia,
 szczepienia ochronne,
 surowicę odpornościową,
 wcześniejsze „przechorowanie” danej choroby
zakaźnej.
Szczepienie ochronne polega na podaniu martwych lub
pozbawionych zjadliwości zarazków danej choroby. Ma to na
celu „nauczenie” naszego systemu odpornościowego walki z
danym rodzajem zarazku.
Aby szczepionka była bardziej skuteczna niekiedy należy
powtarzać szczepienia po pewnym czasie. Szczepienia wykonuje
się w pierwszych latach życia dziecka. Dotyczą one groźnych
chorób zakaźnych, które dawniej wywoływały epidemie np.
ospa, odra, gruźlica.
Surowica odpornościowa jest to podanie gotowych przeciwciał
zwalczających konkretny zarazek. Przeciwciała te wytwarzane są
w innym organizmie np. zwierzęcia. Surowicę podaję się w
przypadku pogryzienia przez wściekłe zwierzę.
8. Bariery ochronne organizmu.
a. Skóra – chroni organizm przed wnikaniem wielu bakterii;
dodatkowo łój i pot mają również działanie bakteriobójcze.
b. Ślina – zawiera enzymy niszczące bakterie.
c.
Błona śluzowa wyściełająca drogi oddechowe – dzięki
śluzowi i rzęskom wychwytuje drobnoustroje i usuwa je w
czasie kaszlu i kichania.
d. Sok żołądkowy – zawiera kwas solny niszczący bakterie.
e. Łzy – zawierają enzymy niszczące bakterie.
9. Odpowiedź immunologiczna.
Antygen jest to ciało obce dla naszego organizmu. Antygenami
będą różne rodzaje wirusów i bakterii. Antygeny, od komórek
własnego organizmu, system odpornościowy rozpoznaje na
podstawie swoistych białek występujących na powierzchni
komórek.
Antygen, który wnika do organizmu człowieka wyzwala szereg
reakcji mających na celu jego usunięcie. Nazywamy to reakcją
immunologiczną (odpowiedzią immunologiczną).
Za odporność naszego organizmu odpowiedzialne są leukocyty
(białe ciałka krwi). Istnieje kilka rodzajów leukocytów, z których
każdy pełni określoną rolę w czasie reakcji immunologicznej.
Niektóre z leukocytów mają zdolność fagocytozy – pochłaniania
innych komórek lub ich szczątków. Mogą w ten sposób
niewybiórczo niszczyć zarazki. Służą one też do niszczenia starych
erytrocytów.
Odpowiedź immunologiczną można ogólnie podzielić na kilka
etapów:
a. Rozpoznawanie antygenów przez limfocyty typu B.
b. Produkowanie przeciwciał przez limfocyty typu T.
Przeciwciała są to swoiste białka dopasowane do
określonego antygenu.
c. Tworzenie kompleksów: antygen – przeciwciało. Ułatwia to
niszczenie zarazków.
d. Niszczenie zarazków przez limfocyty typu NK.
e. Usuwanie resztek komórek przez leukocyty posiadające
zdolność fagocytozy.
Immunologia - jest to nauka zajmująca się procesami
odpornościowymi organizmu.
Wyróżniamy odpowiedź immunologiczną pierwotną i wtórną:
Pierwotna odpowiedź immunologiczna ma miejsce podczas
pierwszego wniknięcia antygenu do organizmu. Trwa ona dłużej
i powoduje objawy chorobowe np.: gorączka, zaczerwienienie,
bóle, wymioty.
Wtórna odpowiedź immunologiczna zachodzi podczas
kolejnego wnikania danego antygenu do organizmu. System
immunologiczny ma zdolność „zapamiętywania” antygenów –
odpowiadają za to limfocyty T. Dzięki temu przy kolejnej infekcji
może szybciej wyprodukować przeciwciała i zniszczyć zarazki. W
przypadku wtórnej odpowiedzi często nie ma objawów
chorobowych albo są znacznie łagodniejsze. Dlatego należy
pamiętać o uodparniających szczepieniach profilaktycznych.
10. Alergie.
Alergia jest to nadmierna reakcja immunologiczna na wniknięcie
obcego czynnika. Ma ona charakter nadwrażliwości (uczulenia).
Alergie wywołują różnorodne czynniki nazywane alergenami.
Mogą to być: pyłki roślin, pleśń, kurz, roztocza, sierść zwierząt,
zanieczyszczenia powietrza, leki, składniki pokarmów.
Alergia może przyjmować różną postać:
• wysypka,
• zaczerwienienie skóry,
• atopowe zapalenie skóry,
• katar (tzw. katar sienny),
• kaszel,
• astma
Leczenie alergii jest trudne, ponieważ nie da się całkowicie
wyeliminować alergenów z naszego otoczenia. Czasami stosuje
się szczepionki odczulające. Niejednokrotnie objawy alergii
mijają wraz z wiekiem.
11. AIDS.
AIDS – zespół nabytego upośledzenia odporności.
Choroba spowodowana zakażeniem wirusem HIV. Pierwsze jej
przypadki odnotowano w roku 1980 w Stanach zjednoczonych.
Zakażenie wirusem HIV powoduje uszkodzenie układu
odpornościowego. Wirus ten niszczy limfocyty T, które kierują
procesami odpornościowymi. Pozbawia w ten sposób nasz
organizm możliwości skutecznej obrony przed drobnoustrojami
chorobotwórczymi. Chorzy umierają nie na AIDS, ale z powodu
zakażenia zarazkami, których osłabiony układ immunologiczny
nie jest w stanie zwalczyć.
Wielu ludzi, nawet nie będąc tego świadomym, może być
nosicielami wirusa HIV. Choroba może się nie ujawniać przez
wiele lat, chociaż nosiciel może zarażać wirusem inne osoby.
Chorzy na AIDS bardzo często umierają na choroby
nowotworowe. Do bardziej znanych należy mięsak Kapossiego
– rodzaj nowotworu skóry (zdjęcie).
Nawet banalna opryszczka może stać się przyczyną śmierci.
Pomimo wieloletnich intensywnych badań szczepionka
przeciwko wirusowi nie została dotychczas odkryta.
12. Drogi zakażenia wirusem HIV:
• kontakt płciowy z nosicielem,
• poprzez krew np. używając zakażonej strzykawki. Takie
sytuacje najczęściej dotyczą narkomanów.
• przetaczanie zakażonej krwi lub preparatów krwiopochodnych
• podczas dializy,
• podczas przeszczepu lub innego zabiegu chirurgicznego,
• podczas robienia tatuaży, akupunktury (użycie zakażonych
igieł),
• podczas karmienia piersią – matka, która jest nosicielem może
zarazić dziecko.
13. Profilaktyka AIDS.
 szeroka oświata zdrowotna dotycząca problematyki AIDS,
 używanie prezerwatyw podczas stosunku płciowego,
szczególnie w przypadku przygodnego partnera,
 utrzymywanie stosunków płciowych z jednym partnerem,
 przeprowadzanie badania krwi w celu wykrycia wirusa
szczególnie wśród osób należących do grupy ryzyka
(narkomani, prostytutki),
 stosowanie sprzętu jednorazowego użytku podczas
zabiegów chirurgicznych,
 używanie jednorazowych strzykawek przez narkomanów,
 nie karmienie piersią przez matkę zakażoną wirusem HIV.
14. Bibliografia i netografia:
• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga,
Wydawnictwo Nowa Era,
• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum,
Wydawnictwo ABC,
• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,
• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II,
Wydawnictwo M. Rożak,
• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,
• www.wikipedia.pl,
• www.encyklopedia.interia.pl
•www.wiem.onet.pl