System źródeł prawa a kontrola konstytucyjności prawa w
advertisement
¢ȱĊàÙȱ ȱȱȱ¢¢ïȱ ȱ ȱ£ DZȱ£ȱ ¢ 6\VWHPĨUyGHáSUDZDDNRQWURODNRQVW\WXF\MQRĞFL SUDZDZ6]ZHFML]DJDGQLHQLDZ\EUDQH 6RXUFHVRIDV\VWHPFRQWURO LQ6ZHGHQFRQVWLWXWLRQDOUHYLHZVHOHFWHGLVVXHV Dominika Wapińska Kľúčové slová: źródła prawa, Rada Prawa, kontrola konstytucyjności. Key words: sources of law, Council of Legislation, the control of the low constytutionality. :SURZDG]HQLH Cechą charakterystyczną systemu prawnego Szwecji jest brak wyodrębnionego organu ochrony ustaw zasadniczych, do których zalicza się w państwach europejskich trybunały konstytucyjne. W Szwecji nie przyjęto idei Hansa Kelsena, który zakładał, że zhierarchizowany system norm prawnych może prawidłowo funkcjonować jedynie w przypadku, gdy nie są one ze sobą sprzeczne. Zdaniem Kelsen sam parlament – kreator prawa – nie może być gwarantem jego konstytucyjności. «W praktyce organ ustawodawczy czuje się wszak swobodnym twórcą prawa, a nie organem stosowania prawa związanym konstytucją, mimo że jest takim z punktu widzenia idei leżącej u jego podstaw. Skoro tak, to nie można czynić samego parlamentu gwarantem tej idei. Zatem tylko organ odrębny od ustawodawcy, niezależny od niego oraz od każdego innego dzierżyciela władzy państwowej może być powołany do unieważniania niezgodnych z konstytucją aktów ustawodawczych. Na tym polega instytucja sądu konstytucyjnego» 1. Kelsen podkreślał również, że oceny zgodności prawa nie mogą dokonywać sądy powszechne ze względu na rozbieżności w orzecznictwie poszczególnych sądów. Stąd kontrola konstytucyjności prawa powinna być powierzona jednemu organowi o charakterze centralnym – trybunałowi konstytucyjnemu. Odmienna drogę obrała Szwecja. Teoria Hansa Kelsena, została odrzucona na rzecz zasady suwerenności parlamentu, i specyficznych mechanizmów kontroli konstytucyjności prawa, stosowanych, co trzeba podkreślić, incydentalnie. Szwedzki model kontroli konstytucyjności prawa przewiduje: – prawo sądów powszechnych oraz administracyjnych do badania zgodności prawa (aktów ustawodawczych i innych powszechnie obowiązujących) z konstytucją; – pozasądową kontrolę, która jest kontrolą wewnątrzparlamentarną, dokonywaną przez same parlamenty w toku procesu legislacyjnego oraz jego organy wewnętrzne – komisje; Do organów ochrony prawa zalicza się także ombudsmanów i kanclerzy sprawiedliwości, którzy mogą występować do parlamentu i rządu z wnioskami o usuniecie sprzeczności w prawie, a także Radę Prawa, która wykonuje kontrolę prewencyjną oraz czuwa nad spójnością prawa. Należy zaznaczyć, że zakres oceny organów uprawnionych do kontroli konstytucyjności prawa jest bardzo szeroki. Ocenie podlegają zarówno akty prawne abstrakcyjne (ustawy i akty niższego rzędu), jak i akty konkretno-indywidualne. Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że ocenie podlega także zgodność z «duchem ustawy zasadniczej», czy też, inaczej mówiąc, z regułami prawnymi, jakie da się wyinterpretować z konstytucji. Ponadto sprawę utrudnia różnorodność źródeł prawa i umieszczanie ich w hierarchii. 1 H. Kelsen, Istota i rozwój sądownictwa konstytucyjnego, Warszawa 2009, s. 38. 2/2014 87 Visegrad Journal on Human Rights I. Akty konstytucyjne W hierarchii źródeł prawa w Szwecji na pierwszym miejscu należ wymienić Konstytucje, na którą składają się cztery ustawy zasadnicze: Akt o Formie Rządu z 28 lutego 1974 r. (Regeringsformen 1974:152), Akt o Sukcesji z 26 września 1810 r. (Successionsordning 1810:0926), Akt o Wolności Druku z 5 kwietnia 1949 r. (Tryckfrihetsförordning 1949:105) oraz Akt o Ekspresji z 14 listopada 1991 r. (Yttrandefrihetsgrundlag 1991:1469). Stracił natomiast obecnie znaczenie konstytucyjne Akt o Riksdagu z 28 lutego 1974 r. (Riksdagsordningen 1974:153). Akt o Formie Rządu jest niewątpliwie podstawowym aktem. Składa się on z 15 rozdziałów podzielonych na paragrafy, które regulują najważniejsze kwestie ustrojowe, takie jak: zasady ustroju państwa, prawa i obowiązki obywatela, a także zasady pracy rządu, parlamentu oraz organów administracji państwowej. Akt reguluje także stany szczególnego zagrożenia państwa, co stanowi wyjątek w odniesieniu do nordyckiej kultury prawa. Najstarszym aktem zaliczanym do ustaw konstytucyjnych w Szwecji jest pochodzący z 1810 roku Akt o Sukcesji. Nie posiada on wewnętrznej systematyki i jest aktem względnie syntetycznym. Składa się z preambuły, która wywodzi historyczne uprawnienie monarchy do zasiadania na tronie szwedzkim oraz dziewięciu paragrafów. Obecnie, po nowelizacji Aktu, przewiduje on możliwość dziedziczenia tronu zarówno w linii męskiej jaki i żeńskiej2. Jedną z cech charakterystycznych konstytucji Szwecji jest niezwykle rozbudowana regulacja praw i wolności obywatelskich. Obecnie uregulowane są one w trzech aktach: wcześniej wymienionym Akcie o Formie Rządu oraz w Akcie o Wolności Druku i w Akcie o Ekspresji. Na szczególną uwagę zasługuje specyficzny, wyjątkowo skomplikowany i długofalowy proces zmian aktów konstytucyjnych, który uregulowany został w rozdziale 8 Aktu o Formie Rządu3. Zastosowanie do niego będą miały również przepisy Aktu o Riksdagu, dotyczące trybu ustawodawczego (w szczególności postanowienia rozdziału 3 i 4)4. Zgodnie z paragrafem 15 ust. 1 rozdziału 8 Aktu o Formie Rządu z inicjatywą zmiany ustawy konstytucyjnej może wystąpić rząd oraz deputowani z zastrzeżeniem, że projekty mogą być przedkładane od rozpoczęcia jesiennej sesji parlamentu do 15 dnia od wykonania przez rząd inicjatywy budżetowej. Drugie ograniczenie czasowe narzuca konieczność wniesienia projektu, nie później niż 9 miesięcy przed terminem wyborów parlamentarnych, chyba że Komisja Konstytucyjna większością 5/6 głosów odstąpi od tego wymogu. Następnie projekt kierowany jest do talmana (przewodniczącego Riksdagu), który zarządza druk projektu zmian i kieruje go do Komisji Konstytucyjnej. Poprzedzone jest to uchwałą Riksdagu, na mocy której włącza on projekt zmian do planu prac (tzw. przyjecie inicjatywy do oczekiwania). Na tym etapie nie przeprowadza się debaty. Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z dyspozycją § 15 rozdziału 8 Aktu o Formie Rządu Riksdag nie może zaakceptować jako oczekującej inicjatywy zmiany praw fundamentalnych, która pozostawałaby w sprzeczności z wcześniej oczekującą inicjatywą, bez wyraźnego odrzucenia projektu zmiany, który wpłynął wcześniej5. W raporcie Komisja Konstytucyjna może zaproponować zmiany w projekcie lub przedłożyć wniosek o zawieszenie prac nad projektem zmian do nowej kadencji izby. Raport zawiera także opinie mniejszości. Raport staje się podstawą debaty w izbie. Projekt zmian może być przyjęty w izbie większością 3/4 głosów obecnych na posiedzeniu deputowanych. Przy czym liczba głosów nie może być mniejsza niż wynosi połowa deputowanych. Następnie, tak uchwalony projekt poddawany jest głosowaniu w nowo wybranym Riksdagu. Do przyjętej w poprzedniej kadencji uchwały nie można wnosić zmian. 2 St. Bożyk, Konstytucyjny status monarchy w państwach skandynawskich [w:] Konstytucja – Ustrój polityczny – System organów państwowych: prace ofiarowane profesorowi Marianowi Grzybowskiemu, red. St. Bożyk, A. Jamróz, Białystok 2010, s. 50. 3 O trybie zmian szwedzkich praw fundamentalnych pisze J. de Meij, The Kingdom of Sweden [w:] Constitutional Law of 15 EU Member States, red. L. Prakke, C. Kortmann, Deventer 2004, s. 83 i n.; także w komentarzu do ustaw zasadniczych Szwecji: M. Isberg, The Constitution, of Sweden. The Fundamental Laws and the Riksdag Act, Sztokholm 2012 s. 66 i n. 4 Najnowsza wersja Aktu o Riksdagu z 28 lutego 1974 w języku szwedzkim Kungörelse (1974:153) om beslutad ny riksdagsordning, znajduje się w elektronicznych zbiorach aktów prawnych Szwecji pod adresem internetowym https://lagen.nu/1974:153. W języku angielskim dostępny jest na stronach internetowych parlamentu pod adresem http://www.riksdagen.se/en/Documents-and-laws/. Zob. także: S. Sagan, Postępowanie ustawodawcze w Szwecji [w:] Postępowanie ustawodawcze, red. E. Zwierzchowski, Warszawa 1993, s. 221 i n. 5 J. Ciapała, Zasady zmiany Konstytucji Królestwa Szwecji [w:] Zasady zmiany konstytucji w państwach europejskich, red. R. Grabowski, S. Grabowska, Warszawa 2008, s. 346. 88 Visegrad Journal on Human Rights ¢ȱĊàÙȱ ȱȱȱ¢¢ïȱ ȱ ȱ£ DZȱ£ȱ ¢ W procesie uchwalania zmian w konstytucji istotne znaczenie odgrywa również Rada Prawa (Lågradet). Jest do specyficzny organ do kompetencji którego należy prewencyjna kontrola projektów ustaw. Paragraf 15 ust. 3 przewiduje także możliwość przeprowadzenia referendum (ma ono charakter fakultatywny): «Referendum dotyczące inicjatywy oczekującej należy przeprowadzić, jeżeli wniosek taki zgłosi co najmniej jedna dziesiąta deputowanych, a w głosowaniu wypowie się za nim jedna trzecia deputowanych. Wniosek należy zgłosić w terminie 15 dni od daty przyjęcia przez Riksdag inicjatywy do oczekiwania. Wniosek nie jest rozpatrywany przez komisje»6. Referendum przeprowadza się równocześnie z wyborami do Riksdagu. Inicjatywa zmian zostaje przyjęta, o ile opowie się za nią połowa uczestniczących w głosowaniu, którzy oddali ważne głosy. Po zakończeniu procedury parlamentarnej talman przesyła uchwaloną ustawę do rządu. Ustawę podpisuje premier i zarządza jej publikacje. Należy jednak zaznaczyć, że podpis szefa rządu ma tu znaczenie deklaratoryjne. Na szczególną uwagę w katalogu źródeł prawa zasługuje Akt o Riksdagu. Pomimo, iż obecnie nie jest zaliczany do ustaw konstytucyjnych pozostaje w ścisłym związku z konstytucją. Akt ten bowiem zawiera zarówno normy prawne mające formalnie moc norm konstytucyjnych oraz takie, które mogą być zmieniane w trybie zwykłych ustaw7. II. Ustawy zwykłe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego W dalszej kolejności do źródeł prawa należy zaliczyć ustawy zwykłe. Inicjatywę ustawodawczą w Szwecji posiadają: rząd, każdy deputowany do Riksdagu oraz komisje parlamentarne, a także w niektórych przypadkach partie polityczne, grupy interesów, stowarzyszenia oraz osoby prywatne. Procedurę legislacyjną rozpoczyna przedłożenie przez rząd Riksdagowi projektu ustawy, który kierowany jest do sekretariatu Riksdagu, a następnie trafia do odpowiedniej komisji. Kolejnym etapem jest skierowanie projektu do odpowiedniego ministra oraz przeprowadzenie konsultacji z zainteresowanymi podmiotami (np. organizacjami pozarządowymi), które mają możliwość zgłoszenia uwag do projektu. W dalszej kolejności projekt trafia do Rady Prawa. Wydaje ona opinie zarówno o projektach wniesionych już do komisji parlamentarnych (o ile zażąda tego 1/3 członków komisji), jak i przed formalnym ich wniesieniem – na wniosek talmana. W praktyce w przeważającej mierze z opinii Rady Prawa korzysta rząd. Mimo że opinie Rady nie są dla rządu (czy też komisji) wiążące, w praktyce rząd czuje się nimi związany i publikuje je wraz z projektami ustawy8. Opinia Rady oraz sprawozdanie komisji o projekcie referowane są zwięźle na posiedzeniu rządu, który formalnie decyduje o dalszych losach projektu: forsowaniu go w parlamencie czy też odstąpieniu od niego9. Zgodnie z paragrafem 18 rozdziału 8 Aktu o Formie Rządu, opinię Rady uzyskuje się obligatoryjnie przed podjęciem decyzji przez parlament w sprawach dotyczących: – Aktu o wolności druku; – Aktu o wolności ekspresji, regulujących wolność wyrażania własnych poglądów w radiu, telewizji i innych środkach przekazu, a także wystąpieniach publicznych utrwalonych na nośnikach technicznych; – ustaw o wolności ekspresji i informacji; – ustaw ograniczających dostęp do dokumentów publicznych; – ustaw regulujących podstawowe prawa i wolności, takie jak wolność działania związków zawodowych i zrzeszeń pracodawców, prawo do ochrony własności i dostępu do środowiska naturalnego oraz prawo do własności intelektualnej, – ustaw ograniczających niektóre prawa i wolności, w szczególności prawa cudzoziemców; – ustaw regulujących przetwarzanie danych osobowych; – ustaw o podatkach gminnych i innych obowiązkach wobec władz lokalnych; – ustaw o wymiarze sprawiedliwości; – ustaw o administracji; 6 Konstytucja Szwecji, tłumaczenie K. Dembiński, M. Grzybowski, wstęp M. Grzybowski, wydanie drugie – zmienione i uaktualnione, Warszawa 2000, s. 48-49. 7 J. Grajewska, Zmiany w szwedzkim prawie konstytucyjnym. „Państwo i Prawo” 1976, z. 11, s. 93. 8 Lag om Lågradet SFS 2003:332. 9 Por.: S. Sagan, Współpraca parlamentu i rządu w Szwecji, Katowice 1989, s. 71. 2/2014 89 Visegrad Journal on Human Rights – ustaw wkraczających w sprawy osobiste lub majątkowe; – ustaw regulujących relacje jednostki z instytucjami publicznymi, w szczególności nakładających na jednostkę obowiązki; – ustaw zmieniających lub uchylających ustawy uchwalone w trybie przewidzianym w konstytucji. Rząd może nie zasięgać opinii Rady Prawa w przypadku, gdy opóźniałoby to w znacznym stopniu postępowanie ustawodawcze, a także w sprawach mniejszej wagi Jednakże rząd powinien uzasadnić takie postępowanie w Riksdagu. Dalsza część omawianego paragrafu zawiera regulację zgodnie, z którą opinia Rady powinna określać: – – – – – czy projekt jest zgodny z przepisami konstytucji i zasadami porządku prawnego; czy przepisy projektu ustawy są wewnętrznie spójne; czy projekt ustawy respektuje zasadę pewności prawa; czy konstrukcja projektu pozwoli osiągnąć zakładany cel; problemy jakie mogą pojawić się w związku ze stosowaniem ustawy10. Na koniec procedury ustawodawczej projekt przekazywany jest Riksdagowi. W parlamencie kierowany jest do komisji, która przeprowadza jego analizę. Następnie Riksdag decyduje czy należy przyjąć dany projekt, czy też nie. Należy również zaznaczyć że możliwe jest wprowadzenie przez Riksdag zmian do przedłożonego projektu. Po podjęciu decyzji Riksdag powiadamia pisemnie rząd. Ustawa podpisywana jest przez premiera oraz ministra, którego resortu ona dotyczy11. Wszystkie nowe lub zmienione akty publikowane są w Szwedzkim Dzienniku Ustaw (Sfensk föfattningssamiling» – SFS). Jako kolejne źródło prawa należy wymienić rozporządzenia wydawane przez rząd. Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z rozdziałem 8 Aktu o Formie Rządu dopuszczalne jest upoważnienie rządu do stanowienia aktów o mocy ustawy z zakazem zmiany ustawy tymi aktami. Najniżej w hierarchii źródeł prawa znajdują się akty prawa miejscowego wydawane przez organy samorządowe. III. Źródła prawa międzynarodowego Do źródeł prawa międzynarodowego należy natomiast zaliczyć umowy międzynarodowe oraz prawo Unii Europejskiej. W przypadku umów międzynarodowych, co do zasady konieczne jest włączenie ich do prawa szwedzkiego. Zgodnie bowiem z paragrafem 2 rozdział 10 Aktu o Formie Rządu: «Rząd nie ma prawa zawierać umowy międzynarodowej wiążącej Królestwo bez zatwierdzenia jej przez Riksdag, jeżeli umowa przewiduje zmianę ustawy, jej uchylenie, ustanowienie nowej ustawy bądź dotyczy zagadnień należących do wyłącznej kompetencji Riksdagu. Jeżeli ustawa, wymieniona w ust.1 niniejszego paragrafu, uchwalana jest w trybie szczególnym, do zatwierdzenia umowy międzynarodowej należy zastosować taki sam tryb postępowania. Rząd nie ma też prawa zawierania umów międzynarodowych o istotnym znaczeniu, innych niż wymienione w ust. 1 niniejszego paragrafu, bez zatwierdzenia ich przez Riksdag». Natomiast prawo Unii Europejskiej może być stosowane bezpośrednio ze względu na przekazanie przez Szwecję części uprawnień ustawodawczych UE (paragraf 5 rozdziału 10 Aktu o Formie Rządu). IV. Sądowa kontrola konstytucyjności prawa W Szwecji do niedawna panował pogląd, że większe znaczenie niż kontrola sądowa konstytucyjności prawa ma kontrola wewnątrzparlamentarna12. Analiza funkcjonowania tego mechanizmu nie w pełni potwierdza ten 10 § 18 Aktu o Formie Rządu Królestwa Szwecji z 28 lutego 1974 roku, w wersji uwzględniającej poprawki wprowadzone 7 grudnia 2010 roku (obowiązujące od 1 stycznia 2011 roku) dostępny jest na stronach internetowych Riksdagu: w języku szwedzkim Kungörelse (1974:152) om beslutad ny regeringsform – pod adresem: http://www.riksdagen.se/sv/Dokument-Lagar/Lagar/Svenskforfattningssamling/Kungorelse-1974152-om-beslu_sfs-1974-152/?bet=1974:152#K1, zaś w języku angielskim The Intrument of Government – pod adresem: http://www.riksdagen.se/en/Documents-and-laws. 11 J. Nalasowski, Ustrój polityczny Królestwa Szwecji, Toruń 2010, str. 83. 12 Szersze refleksje o wewnątrzparlamentarnej kontroli prawa: R. Piotrowski, Parlamentarna kontrola konstytucyjności aktów prawnych, [w:] Prawo i kontrola jego zgodności z konstytucją, red. E. Zwierzchowski, Warszawa 1997, s. 108 i n. 90 Visegrad Journal on Human Rights ¢ȱĊàÙȱ ȱȱȱ¢¢ïȱ ȱ ȱ£ DZȱ£ȱ ¢ pogląd. Kontrola ta jest sprawowana na posiedzeniach plenarnych parlamentu, jak i poprzez jego organy wewnętrzne, w szczególności Komisje Konstytucyjną. W Szwecji do Komisji Konstytucyjnej kierowane są projekty ustaw, co do zgodności z konstytucją których swoje wątpliwości wyraża talman (przewodniczący Riksdagu). Jej decyzje są ostateczne. Jednakże bez konieczności kierowania wniosku ze strony talmana ocenia ona wszystkie projekty ustawodawcze procedowane przez izbę. Bada także zgodność z konstytucją i ustawami, wydawanych na podstawie ustaw, rozporządzeń. W Szwecji sądy z daleko idącą ostrożnością podejmują się oceny zgodności prawa z konstytucją, stojąc na gruncie niewkraczania w uprawnienia parlamentu. Teza ta jest żywa do dzisiaj, zarówno pośród polityków, jak i teoretyków prawa konstytucyjnego. Chodzi głównie o uniknięcie konfliktów pomiędzy władzą ustawodawczą a sądowniczą. Potwierdziła to dyskusja prowadzona w Szwecji przed uchwaleniem w 1979 roku poprawki upoważniającej sądy do kontroli konstytucyjności prawa (§ 14 Aktu o Formie Rządu). Rządząca wówczas partia socjaldemokratyczna wraz z premierem Olafem Palme prezentowała pogląd, że kontrola taka jest niedozwolona wobec suwerenności parlamentu (w rozumieniu demokracji brytyjskiej). Przeciwnego zdania byli konserwatyści, skłaniający się bardziej ku amerykańskiej wersji podziału władz, podkreślając ich wzajemne hamowanie się. W Szwecji kontrolę konstytucyjności prawa przeprowadzają sądy powszechne i sądy administracyjne. W Szwecji dyskusja nad tą problematyką po raz pierwszy została podjęta w XIX wieku. W roku 1850 parlament odrzucił kontrole konstytucyjności przez sądy jako «niestosowną». Sądowa kontrola konstytucyjności prawa nie istniała w Szwecji aż do połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Pierwszy ostateczny wyrok sądu, który badał niezgodność z konstytucja przepisu prawa i pozostawił sprawę bez rozstrzygnięcia z uwagi na oczywistą jego sprzeczność z ustawą zasadniczą, zapadł w Sądzie Apelacyjnym w 1996 roku. W 2000 roku Sąd Najwyższy także stwierdził sprzeczność przepisu ustawy z konstytucją. W 1934 roku Sąd Najwyższy w Szwecji orzekł o dokonaniu kontroli przepisów wydawanych wspólnie przez parlament i rząd. Obecnie, w szczątkowej formie, nastąpiła konstytucjonalizacja kompetencji do badania zgodności prawa z ustawami zasadniczymi. Czyni to § 14 rozdziału 11 Aktu o Formie Rządu z 1974 roku: «W przypadku, gdy sąd lub inny organ ustali, że jakikolwiek przepis pozostaje w sprzeczności z prawami fundamentalnymi, z innym aktem o wyższej mocy lub, że pominięto przy jego wydawaniu obowiązujące zasady prawne, nie powinien takiego przepisu stosować. W przypadku ustanowienia tego typu przepisu przez Riksdag lub Rząd, nie stosuje się go wówczas, gdy ich błąd jest oczywisty»13. W Szwecji sądowa kontrola jest stosowana w praktyce bardzo wąsko i ogranicza się do badania, czy zostały dochowane wymogi formalne przyjęcia ustawy, wynikające z Aktu o Riksdagu. Jednakże odmowa zastosowania ustawy byłaby możliwa tylko wówczas, gdy naruszenie trybu uchwalenia ustawy byłoby znaczące. Ponadto sądy ogranicza brzmienie § 14 rozdziału 11 Aktu o Formie Rządu, który stanowi, że «ewidentna sprzeczność» prawa z konstytucją (bestämmelse i grundlag) musi być oczywista, co uniemożliwia szerszą interpretację. Natomiast sądy administracyjne mogą ponadto oceniać, czy organ administracyjny poprawnie zastosował właściwą ustawę. W Szwecji wprowadzenie konstrukcji «ewidentnej sprzeczności» nie uzyskało zbyt wielkiej popularności. Szwedzki system sądowej kontroli konstytucyjności prawa można określić jako mający charakter zdecentralizowany, ex post oraz związany z konkretną sprawą. Zgodnie z paragrafem 14 rozdziału 11 Aktu o Formie Rządu nie tylko sąd, ale także każdy inny organ władzy publicznej może dokonywać kontroli konstytucyjności ustawodawstwa. V. Rada Prawa i inne organy kontroli prawa W Szwecji specyficznym organem posiadającym kompetencje w zakresie prewencyjnej kontroli projektów ustaw jest wspomniana wyżej Rada Prawa (Lågradet). Podstawą prawną jej działalności stanowią przepisy rangi konstytucyjnej – § 20–22 rozdziału 8 Aktu o Formie Rządu. Detalizuje je ustawa o Radzie Prawa z 2003 r. (SFS 2003:332). 13 W pierwszej redakcji Aktu o Formie Rządu z 1974 roku nie było tego przepisu. Dodano go w 1979 roku w drodze ustawy nr 933. Zob.: § 14 rozdziału 11 Aktu o Formie Rządu z 1974 roku [w:] Konstytucja Królestwa Szwecji, s. 60. 2/2014 91 Visegrad Journal on Human Rights Jerzy Stembrowicz nazywa Radę Prawa organem «jakby konkurencyjnym w stosunku do komisji Riksdagu»14. Spostrzeżenie to nie wydaje się jednakże trafne. Różne są bowiem funkcje obu tych ciał. O ile komisje w procesie ustawodawczym odgrywają rolę polityczną, tam wypracowywane są detale przedkładanych projektów i kompromisy, o tyle Rada spełnia funkcję organu o charakterze fachowym. W każdym razie jest to funkcja pozapolityczna. Rada Prawa dba bowiem o poziom legislacji w zakresie należytego stosowania przez ustawodawcę technik legislacyjnych. Zwraca nadto uwagę na harmonię i niesprzeczność proponowanego aktu z systemem prawa, w tym jego zgodności z ustawą zasadniczą. Rada składa się z sześciu wybitych prawników powoływanych z grona sędziów Sądu Najwyższego i Najwyższego Sądu Administracyjnego. Podzielona jest na dwa trzyosobowe wydziały, w których zapadają rozstrzygnięcia. Badając praktykę funkcjonowania Rady Prawa w ostatnim dziesięcioleciu, można ustalić, że opiniowanie zgodności aktów ustawodawczych na wniosek Komisji Konstytucyjnej ma miejsce nader rzadko. Przypadki takie w skali roku zdarzają się sporadycznie, niekiedy są pojedyncze, a w niektórych latach nie występują wcale. Wnioski Komisji Konstytucyjnej nie zawsze dotyczą badania zgodności z konstytucją, mają one także związek z koherentnością systemu prawnego. Rada rozpatruje rocznie około 100–130 spraw kierowanych głównie przez rząd, w znacznie mniejszej mierze przez komisje Riksdagu. Liczba wniosków kierowanych do Rady Prawa wynosi w badanym okresie pomiędzy 0 a 3. Od roku 2002 liczba spraw rozpatrywanych przez Radę stopniowo rosła, by w 2008 roku sięgnąć najwyższego poziomu – 129. Natomiast od 2009 roku można zaobserwować tendencję zniżkową w tym zakresie, szczególnie maleje ona stopniowo w ostatnich trzech latach. W Szwecji kontrolę konstytucyjności prawa oceniać może także Ombudsman. Może on występować z inicjatywą usunięcia sprzeczności w prawie przez Riksdag lub rząd. Mniej sprecyzowane prawnie uprawnienie posiadają w Szwecji także organy administracji. Wskazuje na to Jan Nalaskowski, pisząc: «ciekawym jest fakt, że także agencje rządowe posiadają ten przywilej»15. =iYHU Z historického vývoja je zrejmé, že prirodzené právo a jeho doktríny sa museli pozitivizovať, aby boli vyvoditeľné z práva, a tiež bolo potrebné znížiť význam právnych obyčajov a precedensov ako foriem práva a zvýšiť váhu normatívneho právneho aktu. Obyčaj a precedens vznikajú v samej spoločnosti, sú vo svojej podstate antipozitivistické, pretože vznik a obsah práva je zakotvený v spoločnosti a nie v štáte. Preto normativizmus, ostrejší pozitivizmus, vyradil právnu obyčaj z prameňov práva. Pozitivizmus ako smer upúšťa od hodnotenia práva na dobré a zlé, ale kľúčovým princípom sa stáva „neutralizácia práva“ a snaha o zdôraznenie formy práva, teda hľadanie odpovede na otázku, či je dané právo platné alebo neplatné.9 Spor prirodzené – pozitívne právo je nekončiaci, takisto veľmi úzko súvisí aj so sporom práva a morálky. Vplyvom spoločenských zmien sa nedalo na právo nahliadať len pozitivisticky (teda právo je len zákon) ale bolo nutné v práve opäť zabezpečiť istú mieru hodnôt. $EVWUDNF\MQ\ Artykuł przedstawia system źródeł prawa oraz omawia kontrolę konstytucyjności prawa. Szwecja nie przyjęła kelsenowskiego modelu takiej kontroli w postaci odrębnych sądów konstytucyjnych. Wypracowała one własne oryginalne mechanizmy, oparte na kontroli wewnątrzparlamentarnej oraz wykonywanej przez sądy powszechne i sądy administracyjne. Szwecja wytworzyła ponadto specyficzny organ, jakim jest Rada Prawa. 14 15 92 J. Stembrowicz, Rząd w systemie parlamentarnym, Warszawa 1982, s. 247-248. J. Nalaskowski, op.cit., s. 122. Visegrad Journal on Human Rights ¢ȱĊàÙȱ ȱȱȱ¢¢ïȱ ȱ ȱ£ DZȱ£ȱ ¢ 6XPPDU\ The article focuses on the control of the law constitutionality in Sweden which has not adopted the Kelsenian model of such a control in the form of separate Constitutional Courts. Sweden developed the unique mechanisms based on the parliamentary control which is performed by courts of law and the administrative courts. Moreover, Sweden has created another specific institution called The Council on Legislation also presented in the publication. =R]QDPSRXåLWHMOLWHUDW~U\ 1. Bożyk St., Konstytucyjny status monarchy w państwach skandynawskich [w:] Konstytucja – Ustrój polityczny – System organów państwowych: prace ofiarowane profesorowi Marianowi Grzybowskiemu, red. St. Bożyk, A. Jamróz, Białystok 2010. 2. Ciapała J., Zasady zmiany Konstytucji Królestwa Szwecji [w:] Zasady zmiany konstytucji w państwach europejskich, red. R. Grabowski, S. Grabowska, Warszawa 2008. 3. De Meij J., The Kingdom of Sweden [w:] Constitutional Law of 15 EU Member States, red. L. Prakke, C. Kortmann, Deventer 2004. 4. Grajewska J., Zmiany w szwedzkim prawie konstytucyjnym. «Państwo i Prawo» 1976 z.11. 5. Isberg M., The Constitution, of Sweden. The Fundamental Laws and the Riksdag Act, Sztokholm 2012 6. Kelsen H., Istota i rozwój sądownictwa konstytucyjnego, Warszawa 2009. 7. Nalasowski J., Ustrój polityczny Królestwa Szwecji, Toruń 2010. 8. Piotrowski R., Parlamentarna kontrola konstytucyjności aktów prawnych, [w:] Prawo i kontrola jego zgodności z konstytucją, red. E. Zwierzchowski, Warszawa 1997. 9. Sagan St., Postępowanie ustawodawcze w Szwecji [w:] Postępowanie ustawodawcze, red. E. Zwierzchowski, Warszawa 1993. 10. Sagan St., Współpraca parlamentu i rządu w Szwecji, Katowice 1989. 11. Stembrowicz J., Rząd w systemie parlamentarnym, Warszawa 1982. Dominika Wapińska, Zakład Prawa Handlowego i Gospodarczego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Rzeszowski 2/2014 93
