7. Czy można zaliczyć okres pracy w gospodarstwie
advertisement
Pytanie Czy można zaliczyć okres pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy od 08.05.1985r. do 31.08.1988r w myśl ustawy o wliczaniu okresu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy z godnie z art.1 pkt.3? Odpowiedź W sytuacji spełnienia wymagań określonych w ustawie o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy oraz udowodnieniu ww. okoliczności, pracodawca winien zaliczyć okres pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy, o ile obowiązujące u pracodawcy przepisy płacowe przewidują możliwość wliczania do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy. W związku z koniecznością wyczerpującego ustalenia stanu faktycznego nie jest możliwe na tym etapie jednoznaczne stwierdzenie, czy w przedstawionej sytuacji pracownikowi należy zaliczyć do stażu pracy okres pracy w gospodarstwie rolnym. Na gruncie art. 1 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy nie stoi temu na przeszkodzie fakt przekazania gospodarstwa rolnego bratu pracownika pod warunkiem, że spełnione zostały przesłanki uznania pracownika za domownika w rozumieniu obowiązujących ówcześnie przepisów prawa. Krótki opis stanu faktycznego Pracownik urodzony 7 maja 1960r zamieszkiwał i pracował od 16 roku życia do ukończenia szkoły średniej (1988r.) w gospodarstwie swoich rodziców w latach 19851987, a od 1987r. rodzice pracownika przekazali gospodarstwo bratu pracownika, pracownik cały czas zamieszkiwał i pracował w w/w gospodarstwie oraz uczęszczał do szkoły średniej. Czy można zaliczyć okres pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy od 08.05.1985r. do 31.08.1988r w myśl ustawy o wliczaniu okresu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy z godnie z art.1 pkt. 3? Podstawa prawna ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. z 1990 r. Nr 54, poz. 310) ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z pózn.zm.) ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 268) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.) rozporządzenie z 18 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. z 1964 r. Nr 45, poz. 304). rozporządzenie z dnia 28 marca 1983 r. Rady Ministrów w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1983 r. Nr 21, poz. 94) Uzasadnienie Przedstawione zapytanie odnosi się do kwestii zaliczania szeroko rozumianej pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy pracownika. Na wstępie należy zauważyć, iż okoliczność wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym może mieć znaczenie dla stażu pracy w kilku płaszczyznach. Po pierwsze może być rozpatrywana na gruncie ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, jak w przedstawionej do analizy sytuacji. Praca w gospodarstwie może mieć także znaczenie na gruncie art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jako okresy uzupełniające okresy składkowe i nieskładkowe przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości. Zaliczenie okresu pracy do stażu pracy na podstawie ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy wymaga spełnienia co najmniej jednej z przesłanek wskazanych w art. 1 ww. ustawy. Zgodnie z jego treścią ilekroć przepisy prawa lub postanowienia układu zbiorowego pracy albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania przewidują wliczanie do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy, do stażu tego wlicza się pracownikowi także: 1) okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka, 2) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem, 3) przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. Przede wszystkim ww. przepisu nie stosuje się, jeżeli w myśl danego przepisu lub postanowienia do stażu pracy wlicza się tylko okresy zatrudnienia w danym zakładzie pracy, w określonej branży albo okresy pracy na określonych stanowiskach lub pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Dla prawidłowego zastosowania ww. przepisu koniecznym jest przeanalizowanie przede wszystkim tego, jakie muszą być spełnione przesłanki, aby można było mówić w ogóle o gospodarstwie rolnym. W doktrynie prawa wskazuje się, iż na gruncie rozpatrywanej ustawy do 30 września 1990 r. pojęcie gospodarstwa rolnego winno być rozumiane w sposób określony w rozporządzeniu w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych. Zgodnie z tym rozporządzeniem przez gospodarstwo rolne rozumiało się gospodarstwo, którego minimalna norma obszarowa kształtowała się w następujący sposób: od 28 listopada1964 r. do 22 grudnia 1971 r. - 0.2 ha, od 23 grudnia 1971 r. do 30 czerwca 1989 r. - 0.5 ha, od 1 lipca 1989 r. do 30 września 1990 r. - 1 ha Wraz z nowelizacją przepisów kodeksu cywilnego wprowadzona została definicja gospodarstwa rolnego, obowiązująca od 1 października 1990 r., która nie zawiera określenia minimalnej normy obszarowej obowiązującej przy obrocie nieruchomościami rolnymi (poza dziedziczeniem). Pierwszą sytuacją, w której praca w gospodarstwie rolnym podlega zaliczeniu do stażu pracy jest prowadzenie gospodarstwa rolnego bądź okres pracy w gospodarstwie rolnym współmałżonka. Pojęcie prowadzenia gospodarstwa rolnego nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę, ale powszechnie przyjmuje się, iż ma ono miejsce w sytuacji wykonywania samodzielnej lub przy współudziale innych osób faktycznej pracy w gospodarstwie rolnym, w charakterze właściciela bądź posiadacza. Oznacza to, iż zasadniczego znaczenie nie ma własność gospodarstwa rolnego, a prowadzeniem gospodarstwa rolnego jest także posiadanie gospodarstwa na innej podstawie np. dzierżawy. Drugą przesłanką umożliwiającą zaliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym są przypadające przed 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem. Ustawodawca nie definiuje bliżej sposobu wykonywania ww. pracy, w tym m.in. dziennego wymiaru w jakim winna być ona świadczona. W doktrynie prezentowany jest podgląd, iż możliwość zaliczenia pracy do stażu pracy jest niezależna od wymiaru czasu poświęconego na tę pracę. Wyłączeniu podlegają w tym znaczeniu tylko takie sytuacje, w których praca z przyczyn obiektywnych nie mogłaby być w ogóle wykonywana tj. np. w sytuacji pobierania nauki w szkole poza miejscem zamieszkania połączonej z zamieszkaniem w internacie albo w domu studenckim. Okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców albo teściów może zostać pracownikowi zaliczony do stażu pracy pod warunkiem, że gospodarstwo to objął i prowadzi je osobiście albo ze współmałżonkiem. Przejęcie może dotyczyć nie tylko gospodarstwa rodziców, ale zaliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym jest możliwe także przy przejęciu gospodarstwa teściów. Jak wskazał Sąd Najwyższy pod pojęciem „objęcie tego gospodarstwa” należy rozumieć jedynie to gospodarstwo rodziców lub teściów, w którym świadczona była praca po 16 roku życia. Zwrot „objęcie tego gospodarstwa” należy odnosić do gospodarstwa „rodziców lub teściów”, co oznacza, że praca faktycznie wykonywana była w gospodarstwie rodziców lub teściów oraz że doszło do objęcia gospodarstwa rodziców albo teściów w celu dalszego jego prowadzenia, niezależnie od tego, czy objęte zostało to gospodarstwo, w którym świadczona była praca przed (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 1993 r., I PZP 20/93, Legalis). Ponadto sąd wskazał, iż objęcie gospodarstwa nie zostało ściśle określone w czasie, nie musi więc następować w trakcie lub bezpośrednio po okresie świadczenia pracy w gospodarstwie rodziców lub teściów, może zatem nastąpić w wiele lat po tych faktach, także po zawarciu związku małżeńskiego, po podjęciu pracy zawodowej itp. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1994 r., I PRN 115/94, Legalis). Do pracowniczego stażu pracy może zatem zostać zaliczony okres pracy w gospodarstwie rolnym przed 1 stycznia1983 r. po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli pracownik objął gospodarstwo rolne rodziców lub teściów i prowadził je osobiście lub ze współmałżonkiem. Sąd Najwyższy wskazał przy tym, iż dla zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym konieczne jest spełnienie wszystkich ww. przesłanek. Praca w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia nie podlega zaliczeniu do pracowniczego stażu pracy, jeżeli choćby z przyczyn niezależnych od zainteresowanego nie nastąpiło objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1997 r., I PKN 200/97, Legalis). Zauważyć należy, iż w ramach tej przesłanki ustawodawca używa nieco odmiennego pojęcia niż prowadzenie gospodarstwa. Zaliczenie okresu pracy do stażu pracy wymaga objęcia gospodarstwa, przez które należy rozumieć rozpoczęcie samodzielnego lub ze współmałżonkiem prowadzenia gospodarstwa rolnego rodziców albo teściów w charakterze właściciela. Oznacza to, iż niewystarczające jest posiadanie tytułu innego od własności np. dzierżawy. Ustawodawca nie wymaga ponadto, aby po objęciu gospodarstwa jego prowadzenie musiało trwać przez określony czas, a w szczególności, aby miało charakter długotrwały. Zaliczeniu może podlegać więc krótkotrwałe prowadzenie gospodarstwa poprzedzające zbycie gospodarstwa. Ostatnią sytuacją umożliwiającą zaliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy jest świadczenie pracy w gospodarstwie rolnym przypadające po 31 grudnia 1982 r. wykonywane w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. W zakresie tej przesłanki znacznie ma więc pojęcie domownika. Podobnie jednak jak w przypadku gospodarstwa rolnego zdefiniowanie tego pojęcia wymaga odesłania do kilku stanów prawnych. Do 31 grudnia 1990 r. pojęcie domownika, zdefiniowane było w art. 2 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. W świetle ww. przepisu za domownika należało rozumieć członków rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostawały we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończyły 16 lat, nie podlegały obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, przy czym praca w gospodarstwie rolnym stanowiła główne źródło utrzymania. Dla pełnego zdefiniowania pojęcia domownika niektórzy przedstawiciele doktryny odwołują się także do § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin, który stanowił, iż praca domownika w gospodarstwie rolnym nie stanowiła głównego źródła utrzymania, jeżeli domownik kształcił się w szkole ponadpodstawowej i wyższej. Oznaczałoby to tyle, że okres pracy w gospodarstwie rolnym przypadający w okresie od 1.1.1983 r. do 31.12.1990 r. podlega zaliczeniu do stażu pracy wyłącznie w sytuacji, gdy osoba świadcząc pracę w gospodarstwie rolnym nie uczyła się w szkole ponadpodstawowej lub wyższej. Wyżej prezentowane stanowisko jest sprzeczne z eksponowaną przez sądy linią orzeczniczą, w której akcentuje się, że należy mieć na uwadze, iż ww. przepis rozporządzenia został zamieszony w § 2 tego rozporządzenia, który określa warunki konieczne do spełnienia przy ustalaniu obowiązku ubezpieczenia domowników. Tym samym sam fakt nauki skarżącego w szkole ponadpodstawowej nie pozbawia osoby jednej z cech domownika w gospodarstwie rolnym (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Kielcach z dnia 8 września 2011 r., II SA/Ke 428/11, Legalis). Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, iż nauka w szkole ponadpodstawowej wyklucza uznanie danej osoby za domownika, ale tylko dla potrzeb ustalenia obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Powołany przepis § 2 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia służył zatem w istocie zwolnieniu z ustawowego obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu osób kształcących się w szkołach ponadpodstawowych i wyższych. Nie sposób bowiem przyjąć jako zasady, iż samo kształcenie się w szkole ponadpodstawowej oznacza, iż praca w gospodarstwie rolnym nie jest głównym źródłem utrzymania osoby, która dopiero pobiera naukę w szkole ponadpodstawowej (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 października 2010 r., I OSK 650/10, Legalis). Od dnia 1 stycznia 1991 r. wraz z wejściem w życie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników uległa zmianie definicja domownika, przez którego rozumie się osobę bliską rolnikowi, która spełnia łącznie niżej wymienione warunki: 1) ukończyła 16 lat, 2) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim jego sąsiedztwie, 3) stale pracuje w tym gospodarstwie i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. W części doktryny wskazuje się, iż zaliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym może nastąpić w dwóch sytuacjach tj. 1) kiedy domownik nie uczył się w szkole ponadpodstawowej albo wyższej, a stale pracował w gospodarstwie rolnym i z tego tytułu podlegał ubezpieczeniu z mocy ustawy 2) kiedy mimo nauki w szkole stale pracował w gospodarstwie rolnym i był zgłoszony do ubezpieczenia jako domownik. W świetle ww. poglądu możliwość uzależniania zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym uzależniona jest od faktu podlegania ubezpieczeniu z tego tytułu. Również takie twierdzenia są kwestionowane przez sądy, które stoją na stanowisku, iż dla podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu i opłacania z tego tytułu składek należało najpierw spełniać ustawowe kryterium bycia domownikiem, wykonującym pracę w gospodarstwie rolnym. Pojęcie to nie obejmowało zatem obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, i do takiego właśnie rozumienia tego pojęcia ustawodawca odesłał w art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 stycznia 2012 r., I OSK 799/11, Legalis). Osoba starająca się o zaliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy wymaga udowodnienia spełnienia przesłanek określonych w ustawie. Ustawodawca wskazał, iż w tym celu na wniosek zainteresowanej osoby właściwy urząd gminy jest obowiązany stwierdzić, zgodnie z art. 1 ustawy, okresy jej pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, wydając stosowne zaświadczenie w celu przedłożenia w zakładzie pracy. Jeżeli organ nie dysponuje dokumentami uzasadniającymi wydanie zaświadczenia o pracy zainteresowanej osoby w indywidualnym gospodarstwie rolnym, zawiadamia ją o tej okoliczności na piśmie. W takim wypadku okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym mogą być udowodnione zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne. Jeżeli pracownik nie może przedstawić pracodawcy zaświadczenia z urzędu gminy, to może udowodnić okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym przy pomocy innych dokumentów np. odpisy aktów własności, postanowienia sądów itd. Organem właściwym do rozstrzygnięcia ewentualnych sporów na tle zaliczenia pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy jest sąd pracy. Sąd w ramach prowadzonego postępowania ocenia przedstawione dowody pod względem ich przydatności dla zaliczenia do pracowniczego stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym. W sytuacji spełnienia wymagań określonych w ustawie o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy oraz udowodnieniu ww. okoliczności, pracodawca winien zaliczyć okres pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy, o ile obowiązujące u pracodawcy przepisy płacowe przewidują możliwość wliczania do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy. W związku z koniecznością wyczerpującego ustalenia stanu faktycznego nie jest możliwe na tym etapie jednoznaczne stwierdzenie, czy w przedstawionej sytuacji pracownikowi należy zaliczyć do stażu pracy okres pracy w gospodarstwie rolnym. Na gruncie art. 1 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy nie stoi temu na przeszkodzie fakt przekazania gospodarstwa rolnego bratu pracownika pod warunkiem, że spełnione zostały przesłanki uznania pracownika za domownika w rozumieniu obowiązujących ówcześnie przepisów prawa. Wykaz wykorzystanego orzecznictwa oraz publikacji W. Muszalski, K. Walczak, Prawo pracy – akty wykonawcze – suplement. Komentarz, Legalis uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 1993 r., I PZP 20/93, Legalis wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1994 r., I PRN 115/94, Legalis wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1997 r., I PKN 200/97, Legalis wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Kielcach z dnia 8 września 2011 r., II SA/Ke 428/11, Legalis wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 października 2010 r., I OSK 650/10, Legalis wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 stycznia 2012 r., I OSK 799/11, Legalis radca prawny dr Marcin Adamczyk Ekspert w ramach projektu „Dobre prawo - sprawne rządzenie” Niniejsza porada prawna nie jest oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Udzielane porady prawne nie mogą być wykorzystywane w jakichkolwiek postępowaniach sądowych, administracyjnych i innych, jako dowód na poparcie stanowiska stron, posiadają bowiem walor doradczo-informacyjny.
