5 - bip.lukta.sprint.com.pl
advertisement
5. OCENA ZASOBÓW I AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA, ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA I IM PRZECIWDZIAŁANIE 5.1. Informacje ogólne 5.1.1. Geomorfologia i budowa geologiczna Zgodnie z fizyczno-geograficznym podziałem Polski (Kondracki J., 1998) teren gminy Łukta leży na obszarze Niżu Wschodniobałycko – Białoruskiego podprowincja Pojezierza Wschodniobałtyckiego. Zawężając klasyfikację otrzymujemy makroregion Pojezierze Mazurskie i kolejno mezoregion Pojezierze Olsztyńskie. Gmina Łukta jest położona na obszarze pojezierzy: Wschodniopomorskiego (reprezentowanego przez Pojezierze Iławskie) oraz Mazurskiego (Pojezierze Olsztyńskie). Południową, zachodnią i środkową część gminy stanowią faliste, a miejscami prawie płaskie równiny sandrowe, zbudowane z utworów piaszczystych i piaszczysto – żwirowych. Jest to wynik działalności lodowca, szczególnie w jego pomorskiej fazie w zlodowaceniu bałtyckim. Obszary sandrowe zajmują około 2/3 powierzchni gminy. Północną część gminy zajmuje wysoczyzna polodowcowa o rzeźbie falistej. Jest zbudowana z osadów moreny dennej lodowca. Lokalnie występują również osady moreny czołowej w postaci pagórkowatych wzniesień. Są one zbudowane głównie z glin zwałowych przewarstwionych piaskami lodowcowymi. Charakterystycznym elementem rzeźby na terenie gminy Łukta jest szeroka dolina przebiegająca z północnego wschodu na południowy zachód. Została ona utworzona przez wody roztopowe lodowca w ostatniej fazie glacjału bałtyckiego. Obecnie dolina ta jest wykorzystywana jako dolina rzek: Pasłęki w rejonie Zajączkowa i Mostkowa, Morąg od wypływu z jeziora Morąg do ujścia do Pasłęki, Łuktę, Taborzankę w rejonie ujścia do jeziora Szeląg Wielki. Dolina ta ma szerokość od 1 do 2 kilometrów. Wypełniona jest piaskami rzecznymi i holoceńskimi osadami organicznymi. Ponadto na terenie gminy występują liczne doliny rynnowe. Obecnie zajmowane są one przede wszystkim przez jeziora: Morąg, Isąg, Gil, Długie, Tabórz. Wysokość bezwzględna na terenie gminy waha się w granicach 80 – 100 m n.p.m. dla obszarów dolin i 100 – 120 m n.p.m. na obszarach moreny czołowej. Miąższość utworów epoki lodowcowej jest dość zróżnicowana. Wynosi ona około 80 – 120 m w zachodniej i południowo – zachodniej części gminy. Natomiast w obrębie doliny przebiegającej w kierunku południkowym przez wschodnią część gminy miąższość osadów czwartorzędowych sięga 200 m. Wśród osadów tych dominują gliny zwałowe przewarstwione piaszczystymi osadami wodnolodowcowymi. 5.1.2. Warunki klimatyczne Klimat gminy Łukta, podobnie jak klimat Polski, odznacza się dużą różnorodnością i zmiennością typów pogody. Związane jest to z przemieszczaniem się frontów atmosferycznych i częstą zmiennością mas powietrza. Klimat gminy charakteryzuje się cechami klimatu 21 pojeziernego wyodrębnionego w osobny region klimatyczny Pojezierza Mazurskiego. Charakteryzuje się on występowaniem cech klimatu atlantyckiego i kontynentalnego. Wielkość opadów jest związana z rzeźbą terenu i jego ekspozycją. Średnia roczna ilość opadów wynosi około 650 mm. Miesiącem o najwyższej średniej opadów jest lipiec, w którym notuje się 90 mm. Najmniej opadów notujemy w marcu – 29 mm. Pokrywa śnieżna zalega średnio przez 81 dni. Pierwszy śnieg pojawia się w okolicach 17 grudnia i leży do 7 marca. Średnia roczna wilgotność powietrza wynosi 85% i jest typowa dla terenów województwa warmińsko – mazurskiego. Wiosną i latem jest niższa, jesienią i zimą – wyższa. Najbardziej pogodnym okresem w roku jest koniec lata i początek jesieni. Największym zachmurzeniem charakteryzuje się okres od listopada do grudnia. Wiejące wiatry stanowią niekorzystny czynnik klimatotwórczy. Największe ich nasilenie występuje w okresie zimowym (od stycznia do kwietnia) i jesiennym (listopad – grudzień). Średnia ich siła waha się od 3,5 do 3,8 m/s. Przeważają wiatry z kierunku południowo – zachodniego. Średnioroczna temperatura wynosi 7ºC. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń ze średnią temperatura (–4ºC), a najcieplejszym lipiec (+18ºC). Okres wegetacyjny na terenie gminy trwa 208 dni (200 – 210 przy temperaturze wyższej niż + 5ºC). Na klimat lokalny ma wpływ rzeźba terenu. Obniżenia terenowe przyczyniają się do zalegania chłodnego, wilgotnego powietrza, dużych wahań dobowych temperatury, mniejszych prędkości wiatrów, występowania przymrozków wczesną jesienią. 5.1.3. Katastrofy i zagrożenia ekologiczne Na terenie gminy Łukta brak jest dużych zakładów przemysłowych, które stwarzałyby nadzwyczajne zagrożenia dla środowiska, albo też zakładów, których awaria w pracy byłaby powodem katastrofy ekologicznej. Do zakładów produkcyjnych mogących stworzyć zagrożenie dla środowiska, rozumiane jako uciążliwość lub oddziaływanie w skali mniejszej (lokalnej), wywierające wpływ na środowisko, należą: PPHU Sp. z o.o. „PROSPER” – Zakład Uboju Drobiu w Łukcie, PPHU Sp. z o.o. „ŁUK – MIŁ” Mleczarnia w Łukcie, Zakłady Mięsne „WIECZOREK” w Łukcie, Punkt Skupu i Uboju Zwierząt Rzeźnych w Gucinie. Potencjalne zagrożenie (czystości wód podziemnych) stwarzają także mogilnik środków ochrony roślin w rejonie Kotkowa i wysypisko śmieci w pobliżu Komorowa. Są to obiekty nieczynne. Niezbędne jednak są działania w kierunku likwidacji potencjalnych tych zagrożeń tym bardziej, że oba obiekty leżą w obrębie Drwęcko – Taborskiego zbiornika wód podziemnych. Aktualnie trwają prace mające na celu likwidację mogilnika w Kotkowie. Na obszarze gminy Łukta występują znaczne zasoby środowiskowo – przyrodnicze cenne ze względów walorów oraz wrażliwe na antropopresję. Do nich należy zaliczyć: obszary zlewni pojeziernej, objęte ochroną w ramach obszarów chronionego krajobrazu (ograniczenia w gospodarowaniu na tym terenie wynikają z konieczności ochrony jezior przez degradacją); wody powierzchniowe, a wśród nich zwłaszcza jeziora – szczególnie podatne na degradację; 22 zbiornik Drwęcko – Taborski wód podziemnych bez izolacji oraz wody podziemne o izolacji nieciągłej (zagrożeniem jest infiltracja zanieczyszczeń z powierzchni terenu i w konsekwencji skażenie wód), obszary chronionego krajobrazu oraz zasoby przyrody ożywionej (rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, kompleksy leśne – w tym Puszcza Taborska, lasy wielofunkcyjne). 5.2. Powietrze atmosferyczne 5.2.1. Emisja gazów i pyłów do powietrza W wyniku procesów naturalnych i działalności człowieka do atmosfery przedostają się rozmaite zanieczyszczenia. Zjawisko to nazywa się emisją zanieczyszczeń, a miejsce, w którym ono występuje, określa się mianem źródła emisji. Powietrze atmosferyczne jest zanieczyszczane różnymi substancjami, zmieniającymi w otoczeniu źródeł emisji jego naturalny skład lub proporcje składników. Miarą emisji zwykle jest masa wprowadzonych do atmosfery substancji stałych (pyły wszelkiego rodzaju) i gazowych, w jednostce czasu, np. na rok. Emisja może pochodzić: ze źródeł punktowych, tj. wszelkiego rodzaju emitorów i wyrzutni wentylatorowych; ze źródeł liniowych, przede wszystkim ciągów komunikacyjnych, ze źródeł powierzchniowych, tj. hałd popiołów, wysypisk śmieci itp. Według innych kryteriów emisję można podzielić na: niską (w tym komunikacyjną) – zanieczyszczenia emitowane są z wielu lokalnych małych źródeł, o niskich emitorach (do 40 m n.p.t.). Z reguły emisja ta nie jest w żaden sposób ograniczana, tzn. emitory nie posiadają żadnych filtrów. Niska emisja może tworzyć w niekorzystnych warunkach meteorologicznych lokalne uciążliwości w pobliżu jej źródeł. wysoką – z kominów wyższych niż 60 m n.p.t. (takich źródeł jest w całym woj. warmińsko-mazurskim zaledwie kilkanaście). Emisja ta z reguły jest przed skierowaniem do emitora zmniejszana – co najmniej o zawarty w gazach odlotowych pył. Oddziaływanie tej emisji jest znacznie szersze i z reguły nie wpływa na stan czystości powietrza w bezpośrednim sąsiedztwie emitorów. Emisja zanieczyszczeń pochodząca z dużych powierzchni, okresowo prowadzonych procesów na otwartym terenie, jest klasyfikowana jako emisja niezorganizowana. Trudno jest oszacować jej parametry ilościowe. Z emisją niezorganizowaną mamy do czynienia w przypadku awarii z wydzieleniem do powietrza produktów gazowych. Zgłaszane jako uciążliwe wrażenia zapachowe, pochodzą najczęściej z emisji powierzchniowej. Na terenie gminy Łukta głównymi źródłami zorganizowanej emisji są procesy energetycznego spalania paliw. Spośród źródeł zorganizowanej emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, pochodzącej z procesów energetycznego spalania paliw, czołowe miejsce zajmuje ciepłownictwo. Gospodarka cieplna oparta jest o kotłownie lokalne i indywidualne. Ciepło, uzyskane ze spalania paliw, wykorzystywane jest nie tylko do celów komunalnych (mieszkaniowych), ale także do celów przemysłowych – technologicznych. Na terenie gminy ciepło jest pozyskiwane w wyniku spalania paliw stałych (węgla, koksu, drzewa) oraz paliw ciekłych (olej opałowy). Należy zaznaczyć, że wysoki udział, pośród paliw stałych, odgrywają zrębki drewna. 23 Gaz na terenie gminy używany jest do celów energetycznych tylko przez dwa zakłady produkcyjne. Mieszkańcy gminy nie korzystają z gazu sieciowego. Na obszarze gminy Łukta nie ma obecnie sieci gazowej. Istnieje możliwość podłączenia do magistrali gazowej przebiegającej w odległości 18 km. Z ciepła sieciowego korzysta 360 mieszkańców na terenie wsi Łukta, co stanowi 8% ogólnej liczby mieszkańców w gminie. W budownictwie jednorodzinnym źródłem ciepła są instalacje z lokalnymi paleniskami, w których spalany jest różnorodny opał, również ten wysokoemisyjny. W tabeli 5.1., zamieszczonej poniżej, przedstawiono wykaz lokalnych kotłowni funkcjonujących na terenie gminy, dostarczających ciepło do budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej oraz w zakładach przemysłowych (oprócz nich istnieje szereg palenisk w gospodarstwach indywidualnych). Tab. 5.1. Wykaz lokalnych kotłowni na terenie gminy Łukta (stan 31.12.2002 r) Lp. Lokalizacja kotłowni 1. Mostkowo 25 – Szkoła Podstawowa 2. Molza 18 – Dom Pomocy Społecznej 3. Ramoty – Ferma Drobiu 4. Kotłownia w Łukcie 5. PPHU „ŁUK – MIŁ” w Łukcie 6. Ubojnia Drobiu „PROSPER” w Łukcie 7. Ubojnia Drobiu „PROSPER” w Łukcie 8. Zakłady Mięsne „WIECZOREK” w Łukcie Źródło: dane z gminy i Planu Rozwoju Lokalnego Moc kotłów (MW) Paliwo / rodzaj kotłowni 0,225 0,65 0,304 2 0,26 1,5 0,116 3,2 zrębki drewna / 3 kotły ATMOS olej / WK 65 „WAGNER” – szt. 1 olej / kocioł na olej EKOTERM zrębki drewna / kotłownia na biomasę olej / kocioł na olej EKOTERM olej / kocioł na olej EKOTERM gaz / kocioł sz. 1 gaz / kocioł szt. 1 Stan techniczny kotłowni lokalnych i indywidualnych na terenie gminy jest zróżnicowany. W przypadku opalania olejem ich stan jest zazwyczaj dobry. Kotłownie indywidualne opalane węglem są często wyeksploatowane i stanowią źródło zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. Kotłownia w Łukcie na zrębki drewna o mocy 2 MW obsługuje 5 wspólnot mieszkaniowych (o łącznej powierzchni 6529 m2) oraz Zespół Szkół (o powierzchni 9000 m2). Sprawność systemu wynosi około 85%. Jest to kotłownia, która wcześniej była opalana paliwem stałym (węglem i miałem węglowym). W 2001 roku dokonano całkowitej zmiany paliwa w systemie grzewczym na biomasę. W tym celu wymienione zostały kotły, sieć ciepłownicza, zainstalowano węzły cieplne u poszczególnych odbiorców. W 2002 roku Zakład Gospodarki Komunalnej w Łukcie (podmiot eksploatujący kotłownię) założył plantację wierzby energetycznej na powierzchni 1,6 ha. Obecnie plantacja zajmuje 4,6 ha. Pozostałe kotłownie we wsi Łukta to indywidualne i zakładowe, obsługujące poszczególne budynki mieszkalne i użyteczności publicznej. Wyposażone są one w kotły stalowe lub żeliwne opalane węglem. Stan techniczny tych kotłowni jest zróżnicowany. Większość z nich wymaga remontu lub modernizacji. W Zakładzie Mleczarskim „ŁUK – MIŁ” znajduje się kotłownia o mocy 0,26 MW opalana olejem EKOTERM pracująca na potrzeby technologiczne, grzewcze i przygotowania ciepłej wody dla zakładu. Kotłownia jest w dobrym stanie technicznym. W Ubojni Drobiu „Prosper” znajduje się kotłownia o mocy 1,5 MW opalana olejem i kocioł o mocy 116 kW opalany gazem. 24 W Zakładzie Masarskim „Piotr Wieczorek” znajduje się kotłownia opalana gazem – kocioł szt. 1 o mocy 3,2 MW. Kotłownia jest w bardzo dobrym stanie technicznym, sprawność 90%. Drugim zasadniczym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego jest komunikacja – głównie drogowa (komunikacja kolejowa nie stanowi znaczącego źródła emisji). Układ komunikacyjny obsługujący gminę Łukta opiera się na systemie dróg wojewódzkich, powiatowych, gminnych i wewnętrznych. Do układu dróg wojewódzkich należą: droga nr 527 Pasłęk – Morąg – Olsztyn, droga nr 530 Ostróda – Łukta – Dobre Miasto, droga nr 531 Łukta – Podlejki. Drogi wojewódzkie są zarządzane przez Zarząd Dróg Wojewódzkich w Olsztynie. Są one w średnim stanie technicznym. Ich łączna długość na terenie gminy wynosi 42,3 km. Drogi wojewódzkie nr 530 i 531 przebiegają przez wieś Łukta. Układ pozostałych dróg na terenie gminy jest podporządkowany przebiegającym drogom wojewódzkim. Drogami powiatowymi na terenie gminy Łukta są: droga nr 26 827 Mostkowo – Wilnowo, droga nr 26 828 Florczaki – Żabi Róg, droga nr 26 829 Szeląg – Zawroty, droga nr 26 855 na odcinku Tabórz – Plichta, droga nr 26 859 Kozia Góra – Ględy. Łączna długość dróg powiatowych na terenie gminy wynosi 25,8 km, w tym 18,7 km stanowią drogi o nawierzchni twardej. Nadzór nad stanem tych dróg stanowi Zarząd Dróg Powiatowych w Ostródzie. Drogi gminne stanowią: droga nr 2640001 Ględy – Kojdy, droga nr 2640002 Mostkowo – Sobno – Trokajny, droga nr 2640004 od drogi wojewódzkiej nr 530 do Komorowa, droga nr 2640005 Łukta – Wynki – Worliny, droga nr 2640006 Worliny – Kolonia Worliny, droga nr 2640007 Molza – Dąg – Plichta, droga nr 2640008 Wynki – droga gminna nr 2640007, droga nr 2640009 Molza – Plichta, droga nr 2640010 od drogi wojewódzkiej nr 530 do Strzałkowa, droga nr 2640011 Florczaki – Kotkowo, droga nr 2640012 Florczaki – Kolonia Florczaki, droga nr 2640013 Florczaki – Kolonia Florczaki, droga nr 2640014 Florczaki – Jezioro Gil, droga nr 2640015 Florczaki – Swojki, droga nr 2640016 Florczaki – Nowaczyzna, droga nr 2640017: od drogi gminnej nr 2640015 do drogi gminnej nr 2640016, droga nr 2640018 Tabórz – Białka Leśna – Florczaki, droga Kozia Góra – Gucin, od drogi powiatowej w stronę lasu do drogi powiatowej nr 26 827. Łączna długość dróg gminnych wynosi 69,0 km, w tym drogi o nawierzchni twardej stanowią 7,0 km. Stan dróg na terenie gminy Łukta (w porównaniu z gminami sąsiednimi) jest dobry. Drogi gminne są zarządzane przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Łukcie. 25 Na terenie gminy Łukta emisja komunikacyjna oddziałuje szczególnie na głównych drogach – wojewódzkich (nr 527, nr 530, nr 531) i jest zwiększona przede wszystkich w miesiącach letnich. Niestety stały wzrost intensywności ruchu drogowego (spowodowany między innymi likwidacją niektórych połączeń kolejowych) przyczynia się do zwiększania tej emisji. Istotne znaczenie dla poziomu zanieczyszczenia powietrza ma niekontrolowana emisja z samochodów głównie: NOX i metali ciężkich. Badania prowadzone w 1996 r wykazały, że nasze pojazdy rzadko mieszczą się w obowiązujących normach emisji (3,5% CO). Trzecie źródło emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego na terenie gminy stanowi hodowla. Fermy hodowlane zwierząt gospodarskich są źródłem emisji przede wszystkim amoniaku. Z powodu emisji substancji zapachowych mogą być powodem skarg ludności, którzy w pobliżu ferm zamieszkują. Niestety brak jest danych dotyczących wielkości emisji zanieczyszczeń z ferm hodowlanych (w tym ferm drobiu). Problem ten na terenie gminy Łukta nie jest najważniejszy. Poza wymienionymi wyżej źródłami zanieczyszczeń istnieje na terenie gminy szereg drobnych emitorów (emisji niskiej z małych zakładów produkcyjnych i rzemieślniczych), wywierających rozproszony, mniejszy wpływ na stan powietrza atmosferycznego. Znaczący na terenach zabudowanych jest udział emisji wtórnej z powierzchni dróg, placów (zwłaszcza z dróg i placów nieutwardzonych) itp. Bardzo istotnym elementem, wpływających na wielkość tej emisji są warunki meteorologiczne (największa w okresach długotrwałej suszy). Zanieczyszczenia transgraniczne (pyły przenoszone na duże odległości z wysokich emitorów) również mają tu swój udział. Na podstawie danych pochodzących ze sprawozdawczości GUS, przytaczanych w raportach WIOŚ o stanie środowiska województwa warmińsko – mazurskiego, emisja zanieczyszczeń, zarówno pyłowych jak i gazowych, do powietrza w ostatnich latach (1998 – 2002) generalnie uległa obniżeniu. Związane to może być przede wszystkim z ograniczeniem spalania paliw wysokoemisyjnych w kotłowniach rejonowych i osiedlowych oraz łagodnego przebiegu ostatnich zim. Zmalała też emisja praktycznie wszystkich innych rodzajów zanieczyszczeń. Wynika to prawdopodobnie z ograniczania emisji ze źródeł przemysłowych. Według „Informacji o stanie środowiska oraz działalności inspekcyjnej WIOŚ w obszarze powiatu ostródzkiego”, przygotowanej przez WIOŚ w Olsztynie, na terenie gminy Łukta w ostatnich latach nie były prowadzone żadne badania wielkości emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego. Generalnie należy stwierdzić, że problem emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego na terenie gminy Łukta nie jest najważniejszy. Problem ten być może pojawi się w przyszłości, po realizacji szeregu inwestycji gospodarczych. 5.2.2. Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego – imisja oraz tendencje zmian Zanieczyszczenie powietrza, a szerzej atmosfery uznawane jest powszechnie za główną przyczynę globalnych zmian środowiska. Zanieczyszczeniem jest każda substancja i każde działanie, które powoduje zaburzenia stanu naturalnego atmosfery. Poprzez atmosferę zanieczyszczenia przedostają się do innych elementów środowiska oraz do organizmów ludzi i zwierząt. Napływ zanieczyszczeń z powietrza do receptorów (np. do układu oddechowego człowieka) nosi nazwę imisji, a wielkość stężeń zanieczyszczeń przenoszonych do receptora określana jest jako wielkość lub poziom imisji. Inspekcja Sanitarna działając na zasadach określonych przez Głównego Inspektora Sanitarnego określa stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego prowadząc badania w sieci nadzoru ogólnego. 26 Dane z tej sieci stanowią podstawowe źródło informacji o narażeniu ludności na zanieczyszczenia powietrza w systemie Monitoringu Oczekiwanych Efektów i Korzyści Zdrowotnych, wynikających z realizacji Narodowego Programu Zdrowia. Obejmują one pomiary stężeń średniodobowych dwutlenku azotu, dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w Olsztynie i Elblągu oraz we wszystkich miastach liczących powyżej 20 tys. mieszkańców, to jest w: Ełku, Bartoszycach, Działdowie, Giżycku, Iławie, Kętrzynie, Mrągowie, Ostródzie i Szczytnie. Na terenie gminy Łukta brak jest stanowisk pomiarowych. Natomiast na terenie powiatu ostródzkiego funkcjonuje jedno z 14 stanowisk pomiarowych, wyznaczonych na terenie województwa warmińsko – mazurskiego. Stanowisko to znajduje się w Ostródzie na ul. Czarnieckiego 45. Tak więc tylko wyniki pomiarowe z tego stanowiska mogą posłużyć do określenia imisji zanieczyszczeń i tendencji jej zmian. W tabeli 5.2. określono wyniki monitoringu czystości powietrza, prowadzonego na stanowisku w Ostródzie. Z dużą pewnością prawdopodobieństwa można stwierdzić, że wielkość imisji zanieczyszczeń w powietrzu na terenie gminy Łukta nie będzie większa niż stwierdzona na tym stanowisku. Poniżej omówiono stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego stwierdzony na stanowisku pomiarowym w Ostródzie. Badania czystości powietrza atmosferycznego były prowadzone, jak to wcześniej wspomniano, w oznaczeniach trzech wskaźników: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego. W przyrodzie tlenki azotu powstają w łuku elektrycznym w czasie wyładowań atmosferycznych (burze), naturalnym ich źródłem są też pożary i erupcje wulkanów. Tlenki azotu tworzą się w wyniku reakcji między azotem i tlenem we wszystkich procesach spalania, włącznie ze spalaniem w komorach silników samochodowych. Na terenie miasta Ostróda (jak również na terenie gminy Łukta) brak jest zakładów przemysłu chemicznego będących źródłami emisji tlenków azotu, tak więc głównym źródłem emisji dwutlenku azotu na terenie miasta (i gminy) jest komunikacja samochodowa i energetyka. Naturalnym źródłem tlenków siarki są pożary i erupcje wulkanów. Na terenie miasta Ostróda (a także na terenie gminy Łukta) głównym źródłem dwutlenku siarki są paleniska przemysłowe i domowe, spalające paliwa stałe, zwłaszcza węgiel kamienny (zawierający siarkę), w celach energetycznych. Naturalnym źródłem pyłu są pożary, erupcje wulkanów, rośliny (pyłki traw i drzew, zarodniki grzybów) oraz tzw. pylenie wtórne powodowane przez wiatry unoszące pył z powierzchni ziemi w okresach suchych. Podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki na terenie miasta Ostróda (a także na terenie gminy Łukta) głównym źródłem pyłu są paleniska przemysłowe i domowe, spalające paliwa stałe, a zwłaszcza emisja z małych, lokalnych kotłowni, palenisk w gospodarstwach indywidualnych, które nie posiadają żadnych filtrów przed kominami. Źródłem pyłu (sadzy) jest również niecałkowite spalanie w źle wyregulowanych silnikach samochodowych. Z analizy rozkładu średniodobowych stężeń dwutlenku azotu na stanowisku w Ostródzie w ciągu roku wynika, że różnice między stwierdzonymi stężeniami w sezonach grzewczym i letnim są niewielkie, znacznie mniejsze niż w przypadku pyłu zawieszonego i dwutlenku siarki. Związane jest to ze znacznym udziałem źródeł mobilnych w emisji NO2. Wyniki badań stężeń średniodobowych dwutlenku siarki potwierdzają, że głównym źródłem dwutlenku siarki na terenie miasta Ostróda (i gminy Łukta) jest spalanie paliw stałych w celach energetycznych. Średnie stężenie dwutlenku siarki w okresie grzewczym jest kilka razy, a nawet kilkunastokrotnie, większa niż w okresie letnim. Najwyższe stężenia występują w miesiącach o najniższych temperaturach powietrza atmosferycznego (głównie miesiąc styczeń). Wyniki badań stanu powietrza atmosferycznego na stanowisku przy ul. Czarnieckiego 45 w Ostródzie wykazały, że w ostatnich latach stężenia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego nie przekraczały dopuszczalnych wartości określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 6 czerwca 2002 r w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesu tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U. nr 87, poz. 796). W 2002 r i 2003 r nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężenia 24godzinnego pyłu zawieszonego, niemniej jednak z obliczeń rozkładu stężeń w 2003 r wynika, że taka sytuacja w mieście Ostróda może wystąpić. 27 Stan czystości powietrza atmosferycznego na terenie gminy Łukta jest niewątpliwie korzystniejszy niż na terenie miasta Ostróda. Niemniej jednak stan czystości powietrza lokalnie na terenie gminy może pogarszać niska emisja z kotłowni i palenisk (spalanie wysokoemisyjnego paliwa stałego) oraz z komunikacji samochodowej (zwłaszcza w obszarach zabudowanych na ciągach dróg wojewódzkich). Aby ten stan poprawić należy: eliminować lokalne paleniska i kotłownie spalające nieefektywnie paliwa stałe, zastępując je paleniskami i kotłowniami spalającymi paliwa niskoemisyjne (np. drewno, słoma, olej, gaz), modernizować komunikację na obszarach zabudowanych, zwłaszcza przez eliminację ruchu tranzytowego samochodów z terenu zabudowy mieszkaniowej. Tab. 5.2. Wyniki pomiarów stężeń zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na stanowisku w Ostródzie, ul. Czarnieckiego 45 w latach 1999 – 2003 Wskaźniki zanieczyszczeń powietrza Pył zawieszony w µgm3 Dwutlenek siarki w µgm3 Dwutlenek azotu w µgm3 Stężenie średnie roczne Najwyższe oznaczone stężenie 24-godzinne Stężenie nie przekraczane przez 98% czasu Średnie stężenie w letnim sezonie grzewczym Stężenie średnie roczne Najwyższe oznaczone stężenie 24-godzinne Stężenie nie przekraczane przez 98% czasu Średnie stężenie w letnim sezonie grzewczym Stężenie średnie roczne 1999 rok 2000 rok 2001 rok 2002 rok 2003 rok 35 31 29 38 32 47 54 49 51 27 35 7 47 25 33 5 53 36 40 6 39 29 31 54 33 38 9 56 2 16 20 28 2 12 13 31 2 8 14 53 1 11 12 Dopuszczalne wartości stężeń z marginesem tolerancji (µg/m3)* 2002 2003 rok rok 40** +16 40** +14 58 3 40** 20** 150*** 125*** 40**+4,8 40**+3,2 26 11 Najwyższe oznaczone stężenie 44 66 47 24-godzinne 50*** +15 Stężenie nie przekraczane przez 98% czasu 89 46 104 58 71 Średnie stężenie w letnim 10 9 3 8 sezonie grzewczym 31 17 24 16 * ) według rozporządzenia Ministra Środowiska z 6 czerwca 2002 r w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U. Nr 87, poz. 796) ** ) liczone jako stężenie średnie w roku kalendarzowym *** ) liczone jako średnie stężenie 24-godzinne Na podstawie wyników badań monitoringowych, otrzymywanych ze stanowiska pomiarowego przy ul. Czarnieckiego 45 w Ostródzie, można powiedzieć, że w ostatnich latach (1994 – 2001r) miał miejsce powolny, ale systematyczny spadek ilości substancji zanieczyszczających atmosferę. Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, z wyjątkiem tlenków azotu, uległa w ostatnich latach obniżeniu o średnio 25%. W ocenie stanu czystości powietrza atmosferycznego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, należy brać pod uwagę dwa kryteria: ze względu na ochronę zdrowia ludzi, 28 50*** +10 ze względu na ochronę roślin. Artykuł 87 ustawy Prawo ochrony środowiska mówi, że ocenę czystości powietrza dokonuje się w strefach, a strefę stanowi aglomeracja większa niż 250 tys. mieszkańców albo powiat. Ponieważ w województwie warmińsko – mazurskim nie ma tak dużych aglomeracji, ocena czystości powietrza na tym terenie dotyczy powiatów. Na podstawie „Informacji o stanie środowiska oraz działalności inspekcyjnej WIOŚ w obszarze powiatu ostródzkiego” (2003 r) w tabeli 5.3. określono dla powiatu ostródzkiego wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasę łączną uzyskaną w ocenie rocznej jakości powietrza w roku 2002, dokonanej przez WIOŚ, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia i w celu ochrony roślin. Tab. 5.3. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa łączna dla strefy powiatu ostródzkiego według oceny rocznej jakości powietrza (2002 r), sporządzonej przez WIOŚ w Olsztynie Klasa, wskaźnik zanieczyszczeń, dane dotyczące strefy – powiatu ostródzkiego Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Klasa łączna strefy Kod powiatu (strefy) 4.28.35.15 Kryterium ochrony zdrowia Kryterium ochrony roślin SO2 NO2 (NOx) PM 10 Pb C6H6 CO O3 Liczba mieszkańców 108 810 A A A A B A A A A/C A B A Powierzchnia powiatu (strefy) 1765 km2 Z powyżej przedstawionej klasyfikacji wynikają działania, jakie powinny być podjęte w celu poprawy stanu powietrza atmosferycznego. Działania te, jakkolwiek są przypisywane do strefy (wynikają z klasy strefy), dotyczą jednak określonych obszarów i zanieczyszczeń. Wymagane działania dla uzyskanej klasy B (według kryterium ochrony zdrowia) obejmują określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń, dążenie do osiągnięcia stężeń poniżej poziomów dopuszczalnych. Podstawowym działaniem w tym zakresie jest przede wszystkim ograniczanie emisji pyłów do powietrza atmosferycznego ze źródeł spalania paliw. Jak wcześniej sygnalizowano, należy w miarę możliwości i środków eliminować lokalne paleniska i kotłownie spalające nieefektywnie paliwa, modernizować komunikację na obszarach zabudowanych – zwłaszcza przez eliminację ruchu tranzytowego samochodów z terenu zabudowy mieszkalnej. Wymagane działania dla klasy A (według kryterium ochrony roślin) obejmują utrzymanie jakości powietrza w strefie na tym samym lub lepszym poziomie. 5.3. Hałas. Określenie terenów o podwyższonym hałasie Jednym z najistotniejszych obecnie czynników determinujących jakość środowiska stanowi hałas (duża liczba interwencji świadczy, że hałas jest jedną z istotnych uciążliwości środowiskowych i uznawany jest za jeden z ważnych powodów pogarszania się standardu życia). Hałasem przyjęto określać dźwięki o częstotliwościach i natężeniach stwarzających uciążliwość dla ludzi i środowiska. Hałas pochodzenia antropogenicznego, występujący w środowisku, można podzielić na dwie podstawowe kategorie: hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy, lotniczy) i hałas 29 przemysłowy. Obie te kategorie hałasu występują w większym bądź mniejszym stopniu na terenie gminy Łukta. 5.3.1. Hałas komunikacyjny Uciążliwość hałasu, pochodzącego z komunikacji drogowej, związana jest z powszechnością występowania jego oraz długim czasem oddziaływania. Jedną z głównych przyczyn zwiększającego się w ostatnich latach zagrożenia hałasem jest intensyfikacja ruchu drogowego. Uciążliwość tras komunikacyjnych zależy głównie od natężenia ruchu, struktury strumienia pojazdów, prędkości pojazdów, rodzaju i stanu technicznego nawierzchni, stanu technicznego pojazdów oraz odległości zabudowy od drogi. Przez gminę Łukta nie przebiega żadna krajowa droga. Miejscowość Łukta znajduje się, w odległości 15 km, na wschód od drogi krajowej [7] Warszawa - Gdańsk, na której natężenie ruchu jest duże. Na drogach wojewódzkich przebiegających przez teren gminy Łukta natężenie ruchu samochodowego jest znacznie niższe. Pomiary hałasu wykonane w 1996 i 2001 r w kilku miastach dla wybranych ulic dowodzą, że głównym czynnikiem występowania uciążliwości hałasu jest ruch tranzytowy. Na terenie powiatu ostródzkiego pomiary hałasu komunikacyjnego były prowadzone tylko na drogach krajowych nr 7 i nr 16. Na tych ciągach komunikacyjnych badane natężenie dźwięku wyniosło 66,7 ÷ 75,8 dB. Brak jest jakichkolwiek pomiarów hałasu na drogach innych niż krajowe. Tak więc skala problemu hałasu drogowego na terenie gminy Łukta nie jest możliwa do oceny z powodu braku badań monitoringowych. Niemniej jednak z dużą pewnością prawdopodobieństwa należy stwierdzić, że poziom hałasu na drogach wojewódzkich przebiegających przez gminę Łukta będzie niższy niż najniższy stwierdzony na drodze krajowej nr 16 na odcinku Rapaty – Ostróda w miejscowości Dłużki 18 (66,7 dB). Z powodu braku danych natężenia hałasu na drogach w gminie Łukta, dla porównania w tabeli 5.4. przedstawiono wyniki badań hałasu na drogach krajowych Nr 7 i Nr 16 w powiecie ostródzkim oraz podano wartości progowe powyżej których przekroczenie powoduje zaliczenie obszaru, na którym poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, do kategorii terenu zagrożonego hałasem. Tab. 5.4. Hałas komunikacyjny na drogach krajowych Nr 7 i Nr 16 w powiecie ostródzkim (według badań WIOŚ w maju 2003 r) Odcinek Lokalizacja punktu pomiarowego Droga krajowa Nr 7 Olsztynek – Ostróda Sudwa 21 Olsztynek – Ostróda Rychnowo 11 Olsztynek – Ostróda Grabinek 5 Ostróda Szosa Elbląska 16 Małdyty – Miłomłyn Wodziany 1 Droga krajowa Nr 16 Rapaty – Ostróda Dłużki 18 źródło: dane z raportów WIOŚ Natężenie dźwięku (dB) 69,8 75,8 74,9 72,4 67,9 Dopuszczalna wartość progowa hałasu dla dróg (dB) Przeznaczenie terenu Pora dnia Pora nocy (t = 16 h) (t = 8 h) Tereny wypoczynkowo – 60 50 rekreacyjne poza miastem Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzin65 60 nym pobytem dzieci Tereny zabudowy mieszkaniowej 75 67 66,7 30 5.3.2. Hałas przemysłowy Hałas emitowany przez zakłady przemysłowe i usługowe, a także przez ośrodki rozrywkowe (np. typu dyskoteki), stanowi głównie uciążliwość dla osób zamieszkujących w pobliżu tych źródeł. Zagrożenie hałasem przemysłowym związane jest przede wszystkim z niewłaściwą lokalizacją zabudowy mieszkaniowej względem zakładów przemysłowych i usługowych (lub z niewłaściwą lokalizacją zakładów przemysłowych i usługowych względem zabudowy mieszkaniowej). Kształtowanie się klimatu akustycznego wokół zakładów przemysłowych i usługowych zależy od wielu czynników, w tym przede wszystkim od rodzaju, liczby i sposobu rozmieszczania źródeł hałasu, skuteczności zabezpieczeń akustycznych oraz ukształtowania i zagospodarowania pobliskiego terenu. Niektóre źródła, nawet wtedy, gdy nie powodują przekroczeń dopuszczalnych norm, są odczuwane przez mieszkańców jako bardzo dokuczliwe, zwłaszcza w porze nocnej. Obowiązujące w Polsce procedury lokalizacyjne pozwalają na skuteczne egzekwowanie wymogów ochrony środowiska przed hałasem w odniesieniu do nowo powstających obiektów przemysłowych. Dotyczy to również obiektów modernizowanych, przebudowywanych i rozbudowywanych, a także tych, w których następuje zmiana działalności. Kontrole hałasu przemysłowego są prowadzone w ramach planowanych działań oraz na skutek zgłoszonych interwencji. Według raportów o stanie środowiska, przygotowywanych przez Inspekcję Ochrony Środowiska WIOŚ w Olsztynie, latach 1998 – 2002 na terenie gminy Łukta nie przeprowadzono żadnej kontroli emitowanego w zakładach przemysłowych. Oznacza to, że nie było w tym okresie wniesionych skarg na uciążliwość z tego tytułu. Reasumując należy stwierdzić, że najbardziej uciążliwy na terenie gminy Łukta może być hałas komunikacyjny – drogowy, choć brak jest jakichkolwiek danych, które potwierdzałyby to. Z uwagi na brak badań monitoringowych trudno jest oceniać wpływ ruchu drogowego na miejscowy klimat akustyczny. Na terenie gminy Łukta nie stwierdzono uciążliwości z tytułu emitowanego hałasu przemysłowego. Generalnie należy stwierdzić, że problem emisji hałasu na terenie gminy Łukta nie jest najważniejszy. Problem ten być może pojawi się w przyszłości, po realizacji szeregu inwestycji gospodarczych. 5.4. Zasoby wód powierzchniowych 5.4.1. Ogólna charakterystyka hydrograficzna Obszar gminy Łukta znajduje się w dorzeczach rzek Drwęcy i Pasłęki. Strefa wododziałowa przechodzi południkowo przez środkową część gminy. Część zachodnia gminy znajduje się w dorzeczu Drwęcy (docelowo Wisły), a część wschodnia w dorzeczu Pasłęki (Zalewu Wiślanego). Większość obszaru gminy leży w obrębie zlewni pojeziernych, za wyjątkiem rejonu dolin rzek Łukty i Pasłęki. Charakterystyczna dla sieci hydrograficznej gminy Łukta jest duża ilość jezior i występowanie terenów bezodpływowych. Są one pozbawione powierzchniowego odpływu wód. Występują głównie w południowo – wschodniej i południowo – zachodniej części gminy. 31 5.4.2. Zasoby i jakość wód powierzchniowych płynących Rzeką o największym przepływie jest Pasłęka. Płynie ona wzdłuż granicy gminy Łukta. Jej średni przepływ w przekroju powyżej ujścia rzeki Marąg wynosi 3,7 m 3/s. Pasłęka jest rzeką rezerwatową. Drugą pod względem wielkości przepływu jest rzeka Marąg (0,87 m3/s przy ujściu). Głównym dopływem rzeki Marąg jest Łukta. Jej średni przepływ przy ujściu wynosi 0,36 m 3/s. Największą rzeką w dorzeczu Drwęcy jest Taborzanka o przepływie średnim 0,37 m3/s przy ujściu do jeziora Szeląg Wielki. Ciekami, które zostały zaliczone do podstawowych są: Marąg, Łukta, Taborzanka, Pasłęka jako rzeka rezerwatowa. Poniżej zamieszczono zestawienie wraz z charakterystyką hydrologiczną podstawowych cieków, płynących przez teren gminy Łukta (tabela 5.5.). Tab. 5.5. Zestawienie podstawowych cieków w gminie Łukta Długość cieku (km) całkowita / na terenie gminy DORZECZE PASŁĘKI Nazwa cieku Określenie przekroju PowieSpływy rzchnia jednostkowe zlewni w l/sek/km2 gminie średni, śr. niski (km2) (SSq) (SNq) Przepływ średni (SSQ) Przepływ średni niski (SNQ) m3/sek m3/dobę 0,013 0,089 0,144 0,052 0,350 1,337 1 112 7 698 12 403 4 476 30 280 115 541 37,0 10,0 3,2 370,0 0,370 118,4 0,118 Ogółem (5 + 6 + 7) 4 918,4 4,918 1 806,1 1,806 Źródło: „Studium Uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Łukta” i „Program małej retencji dla gminy Łukta” 10 230 156 050 Łukta 12,4 / 12,4 Marąg 12,2 / 12,2 ujście z jez. Łoby k/Molzy przy ujściu k/Florczaki przy ujściu powyżej rz. Marąg 169 / 18,5 Pasłęka DORZECZE DRWĘCY Taborzanka 13,0 / 13,0 3 km od ujścia 3,9 27,0 43,5 15,7 106,2 477,6 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 7,7 l/sek 3,3 32,0 3,3 221,4 3,3 356,7 3,3 128,7 3,3 870,8 2,8 3 677,5 m3/sek l/sek 0,032 12,9 0,221 89,1 0,357 143,6 0,129 51,8 0,871 350,5 3,678 1 337,3 Wiadomości o stanie czystości wód na terenie gminy są dość niekompletne i przestarzałe – pochodzą w większości z lat osiemdziesiątych. Słabo natomiast jest rozpoznany stan czystości wód z lat dziewięćdziesiątych. Dość systematycznie, z dużą częstotliwością badana jest tylko Pasłęka. Badania wód pozostałych rzek na terenie gminy Łukta są prowadzone z mniejszą częstotliwością. Rzeka Marąg w 1988 roku posiadała wody w III klasie czystości ze względu na złą bakteriologię. Badania WIOŚ przeprowadzone w 2001 roku wykazały ponownie III klasę czystości wód tej rzeki. Rzeka Łukta przy ujściu do rzeki Morąg w 1988 roku prowadziła wody pozaklasowe ze względu na złą bakteriologię. Jej parametry fizyko – chemiczne pozostawały w II klasie czystości. Rzeka Pasłęka na terenie gminy Łukta badana była na jednym stanowisku – poniżej jez. Isąg w miejscowości Pelnik. Na przestrzeni lat 1994 – 1997 rzeka na tym stanowisku posiadała II klasę czystości. Badania w roku 2001 wykazały III klasę czystości na tym stanowisku (taką samą klasę czystości posiadała rzeka na stanowisku powyżej, tj. w miejscowości Łęguty). W tabeli 5.6. przedstawiono stan czystości badanych cieków biegnących na terenie gminy Łukta. Źródła zanieczyszczeń cieków z reguły mają charakter punktowy. Najczęściej źródłem tych zanieczyszczeń są: brak właściwego oczyszczania ścieków, nieszczelne zbiorniki 32 bezodpływowe ścieków bądź kompletny brak infrastruktury sanitarnej. Drugim źródłem zanieczyszczeń jest rolnictwo (o charakterze przede wszystkim obszarowym) – jeszcze do niedawna uznawane za głównego truciciela środowiska. Tab. 5.6. Ogólna charakterystyka stanu czystości wód płynących na terenie gminy Łukta Nazwa rzeki Pasłęka Marąg (Morąg) Łukta Lokalizacja przekroju pomiarowego, km biegu rzeki Rok badań Klasa czystości pow. jez. Łęguty w m. Łęguty 138,8 km 1994 / 1995 pon. jez. Isąg w m. Pelnik 130 8 km 1994 / 1995 II pow. jez. Łęguty w m. Łęguty 138,8 km 1997 III pon. jez. Isąg w m. Pelnik 130 8 km 1997 II pow. jez. Łęguty w m. Łęguty 138,8 km 2001 III pon. jez. Isąg w m. Pelnik 130 8 km 2001 III m. Maronie 2,2 km 1988 III m. Maronie 2,2 km 2001 III 12,1 km 1988 NON przy ujściu do rz. Marąg NON źródło: dane z raportów WIOŚ Poniżej omówiono szczegółowiej podstawowe, badane ostatnio (2001 r) cieki, tj. Marąg i Pasłękę (według raportów WIOŚ). Rzekę Pasłękę, ze względu na jej znaczenie, omówiono w pełnym przekroju jej biegu (omówiono również te odcinki rzeki, które są poza gminą Łukta). Rzeka Marąg (Morąg) Morąg jest rzeką II rzędu, lewobrzeżnym dopływem Pasłęki. Za jej źródłowy odcinek należy uznać największy z dopływów jeziora Morąg (Marąg) – ciek biorący początek na południowym skraju wsi Bramka. Całkowita długość łącznie z jeziorami, przez które przepływa (Zawroty, Florczackie, Morąg) wynosi około 17,4 km, a odcinek od wypływu z jeziora Morąg do ujścia wynosi około 2,8 km. Powierzchnia zlewni wynosi 106,2 km 2. Jest to rzeka typowo nizinna o minimalnym spadku i leniwym nurcie. W swoim biegu płynie przez podmokłe i zabagnione łąki powstałe na utworach torfowych. Przepływ średni w przekroju ujściowym rzeki wynosi 0,6 m3/s. Prawobrzeżnym dopływem Morąga jest rzeka Łukta (Struga Łukcianka), która poprzez Tabórzankę, łączy dorzecze Pasłęki z dorzeczem Drwęcy. Rzeka przepływa przez mezoregion Pojezierze Olsztyńskie. Północną część zlewni tworzy morena denna falista i pagórkowata. Jest to obszar typowo rolniczy, w zasadzie bezleśny. Natomiast południową część zlewni, stanowiącą dorzecze Łukty, pokrywają utwory sandrowe, na których rosną bory sosnowe. W południowej części jeziora Morąg na „Wyspie Lipowej" utworzono rezerwat przyrody (florystyczno-faunistyczny). Rzeka Morąg, poprzez dopływ Łuktę, jest zanieczyszczana ściekami z mechanicznobiologicznej oczyszczalni w Łukcie. Ponadto do jeziora Morąg kierowane były ścieki z oczyszczalni w Koziej Górze (około 10 m3/d ścieków według kontroli z maja 2000 r.); od lipca 2002 roku została ona podłączona do oczyszczalni w Łukcie. Badania jakości wody przeprowadzono powyżej ujścia do Pasłęki w miejscowości Maronie. Jakość wód rzeki Morąg w przekroju Maronie odpowiadała III klasie czystości, o czym zadecydowały wskaźniki fizykochemiczne - tlen rozpuszczony i fosfor ogólny. W 1988 roku stwierdzono III klasę czystości ze względu na stan sanitarny. 33 Poniżej omówiono klasyfikację wód w 2001 roku w poszczególnych grupach zanieczyszczeń. Substancje organiczne, wyrażone jako ChZT-Mn i ChZT-Cr, kwalifikowały wody rzeki Morąg do l klasy, a BZT5 - do II klasy czystości. Związki azotu i fosforu. Stężenia azotu amonowego, azotanowego i ogólnego spełniały wymogi l klasy. Zawartość azotynów wskazywała na II klasę. Stężenie charakterystyczne fosforu ogólnego odpowiadało III klasie czystości, zaś fosforanów - klasie II. Stan hydrobiologiczny. Indeks saprobowości sestonu odpowiadał II klasie czystości. Stan sanitarny. Miano coli typu kałowego spełniało normy II klasy czystości. Rzeka Pasłęka Pasłęka o długości 169 km i powierzchni zlewni 2294,5 km2 jest rzeką l rzędu i jednym z większych dopływów Zalewu Wiślanego. Przepływ średni w przekroju ujściowym wynosi 16,75 m3/s. Wypływa ona z jeziora Pasłęk, koło wsi Gryźliny (na wysokości 157 m n.p.m.), na północny wschód od Olsztynka, a uchodzi do Zalewu, w Nowej Pasłęce. Powyżej jeziora Pasłęk łączy się rowem z jeziorem Pluszne w dorzeczu Łyny. Charakterystyczną cechą dorzecza Pasłęki jest jego asymetria z dużą przewagą dopływów prawych. Największymi jej dopływami są: Giłwa, Drwęca Warmińska wraz z Szelągiem i Lubomińską Strugą, Młyńska Struga, Wałsza z Warną, Łaźnica (Młynówka), Biebrza, Lipówka - prawobrzeżne oraz Jemiołówka, Morąg (Marąg), Miłakówka, Dobrska Struga, Czerwony Rów - lewobrzeżne. Pasłęka od źródeł do Braniewa objęta jest ochroną rezerwatową i stanowi rezerwat faunistyczny „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce". Ponadto na obszarze zlewni znajduje się 5 innych rezerwatów przyrody oraz 5 obszarów chronionego krajobrazu. Pasłęka na znacznej długości płynie w głębokich dolinach erozyjnych o charakterze wąwozów. W górnym biegu przepływa przez kilka jezior: Wymój, Sarąg, Łęguty i Isąg, a w dolnym znajduje się zbiornik zaporowy o powierzchni 240 ha, nazywany Jeziorem Pierzchalskim. Jest to obszar o wyjątkowych walorach krajobrazowych i przyrodniczych. Ujściowy odcinek rzeki posiada wały przeciwpowodziowe; występuje tu „cofka", czyli wlewanie słonawych wód zalewowych do rzeki. Na rzece Pasłęce znajduje się 5 elektrowni wodnych. Największą z nich jest elektrownia w Pierzchałach. Zlewnia Pasłęki leży w obrębie sześciu jednostek fizyczno-geograficznych: Pojezierza Olsztyńskiego, Pojezierza Iławskiego, Równiny Warmińskiej, Równiny Orneckiej, Wzniesień Górowskich i Wybrzeża Staropruskiego. Najwyżej położonym punktem tego obszaru jest Góra Zamkowa o wysokości 216 m n.p.m., znajdująca się na Wzniesieniach Górowskich. Natomiast najniżej położonym terenem są obszary depresyjne na Wybrzeżu Staropruskim leżące nieznacznie poniżej poziomu morza. Dorzecze Pasłęki jest obszarem o zróżnicowanej rzeźbie i malowniczym krajobrazie. Około 40% powierzchni zlewni pokrywają lasy. W południowej części zlewni występuje znaczna ilość jezior (np. Wulpińskie, Morąg, Narie) i największe kompleksy leśne. Pasłęka w górnym biegu przepływa przez teren powiatu olsztyńskiego, a następnie płynie na granicy powiatów: olsztyńskiego, ostródzkiego, lidzbarskiego i elbląskiego oraz w dolnym biegu przez powiat braniewski. Największym punktowym źródłem zanieczyszczeń rzeki są ścieki odprowadzane bezpośrednio z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Braniewie (około 3600 m3/d według kontroli z września 2001 r.). Mniejsze ilości ścieków pochodzą z miejscowości: Ameryka, Biesal, Łęguty, Świątki, Biała Wola, Podągi, Pierzchały, Bemowizna. Zanieczyszczenia wnoszone są również dopływami. Badania jakości wód przeprowadzono w 14 punktach pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych od powyżej Ameryki do powyżej ujścia do Zalewu Wiślanego, w Nowej Pasłęce (punkt reperowy). W ostatnim przekroju obowiązywał rozszerzony zakres badań; próbki wody były pobierane dwa razy w miesiącu. 34 Jakość wód Pasłęki w 2001 roku była zróżnicowana. Odcinek źródłowy rzeki - powyżej i poniżej Ameryki - charakteryzował się wodami dobrej jakości (II klasa). Od przekroju w Łęgutach do miejscowości Pityny, rzeka prowadziła wody III klasy czystości. Natomiast od punktu pomiarowego w Sportynach, z wyjątkiem przekroju w miejscowości Chruściel (III klasa), aż do ujścia stan czystości rzeki nie odpowiadał normom, o czym decydowało stężenie fosforu ogólnego, rzadziej miano coli typu kałowego. W stosunku do badań z poprzednich lat nastąpiły pewne zmiany w ocenie ogólnej w niektórych przekrojach pomiarowo-kontrolnych (Tab. 5.7.). Powyżej Ameryki klasyfikacja ogólna zmieniła się z NON (w 1997 r.) na II klasę czystości (w 2001 r.), a w przekroju poniżej Ameryki z III klasy na II. Natomiast w Pelniku w 2001 roku w porównaniu do 1997 roku nastąpiło obniżenie jakości wód z II (w 1997 r.) na III klasę czystości (w 2001 r.), a na odcinku od Sportyn do miejscowości Łozy z III do NON. W 1997 roku w pierwszym przekroju Pasłęka prowadziła wody pozaklasowe, o czym zadecydowały związki fosforu. Wysokie wartości fosforanów i fosforu ogólnego zanotowano wówczas w sierpniu oraz w grudniu (fosforany- 1,17 i 2,12 mg PO4/l; fosfor ogólny - 0,75 i 0,75 mg P/l). W pozostałych miesiącach stężenie fosforu ogólnego zmieniało się od 0,05 do 0,13 mg P/l. W 2001 roku stężenie średnie roczne fosforu ogólnego w tym punkcie wynosiło 0,14 mg P/l, w ciągu roku przyjmowało wartości od 0,07 do 0,23 mg P/l. Tab. 5.7. Klasyfikacja wód Pasłęki w latach 1997- 2001 (według WIOŚ) Nr Rok pkt-u badań 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 1997 2001 1997 2001 1997 2001 1997 2001 1997 2001 1997 2001 1997 2001 Km Ocena Wskaźniki decydujące biegu fizykoo ocenie rzeki chemiczna fizykochemicznej powyżej 168,4 NON II PO4, Pog BZT5, Nóg, Ameryki PO4, Pog poniżej Ameryki 164,0 III II Z, NO2, PO4, Pog BZT6, ChZT-Mn, ChZT-Cr, NO2, Pog Łęguty 138,8 III III NO2 02, NO2, PO4, Pog Lokalizacja przekroju pon. jeż. Isąg, Pelnik Kalisty 130,8 II III 111,0 II III pow. ujścia 96,0 Miłakówki, Pityny Limity Sportyny 78,6 1998 Olkowo 2001 9. 1998 Spędy 2001 10. 1998 Łozy 2001 11. 1998 Chruściel 2001 12. 1998 pow. Braniewa 2001 13. 1998 pon. Braniewa 2001 14. 1998 Nowa Pasłęka 1999 2000 2001 Objaśnienia do tabeli: NON - nie odpowiada normom, II III II III ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, Pog PO4, Pog ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, Pog Pog ChZT-Mn, ChZT-Cr, PO4, Pog Pog Ocena Saprobowość sanitarna sestonu Ocena ogólna III II III II NON II III II II II III II III II II II III III II II II II II III III III II II III III III III II II III III II II III NON II II III NON 68,6 III NON BZT5, ChZT-Mn, ChZT- III NON Cr, Z, NO2, PO4, Pog Pog Pog Pog III NON 57,5 III NON NO2, Pog Pog III NON II II III NON 47,4 III NON NO2, Pog Pog III III III II III NON 24,3 III III N02 PO4, Pog II III II II III III 9,1 NON NON NO2 Pog III III III II 7,8 NON NON NO2 Pog III NON III II 2,0 NON NON NO2 Pog, ekstrakt NON NON eterowy Pog Pog NON NON NON NON III III II II NON NON NON NON NON NON NON NON 35 O2 - tlen rozpuszczony, BZT6 - biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, ChZT-Mn - chemiczne zapotrzebowanie tlenu metodą nadmanganianową, ChZT-Cr- chemiczne zapotrzebowanie tlenu metodądwuchromianową, Z - zawiesina ogólna, NO2 - azot azotynowy, PO4 - fosfor fosforanowy, Pog - fosfor ogólny. Poniżej przedstawiono klasyfikację wód Pasłęki w 2001 roku w poszczególnych grupach zanieczyszczeń. Substancje organiczne, określone wskaźnikami: BZT5, ChZT-Mn i ChZT-Cr, odpowiadały I lub II klasie czystości. Jedynie w przekroju w Łozach ChZT-Mn wskazywało na III klasę. Związki azotu i fosforu. Stężenia charakterystyczne azotu amonowego, azotanowego i ogólnego na całej długości rzeki spełniały wymogi l klasy, tylko w przekroju powyżej Ameryki azot ogólny odpowiadał II klasie. Azotyny przyjmowały wartości odpowiadające normom I, II lub III klasy. Zawartość związków fosforu w wodach Pasłęki była zróżnicowana. Fosforany na ogół odpowiadały II i III klasie czystości, jedynie w przekroju poniżej Ameryki mieściły się w I klasie. Stężenie fosforu ogólnego w górnym biegu (w okolicach Ameryki) wskazywało na II klasę, od przekroju w Łęgutach do Sportyn - III klasę, natomiast od Olkowa do Nowej Pasłęki (z wyjątkiem przekroju w miejscowości Chruściel - III klasa) rzeka prowadziła wody pozaklasowe. Stan hydrobiologiczny. Indeks saprobowy sestonu na całej kontrolowanej długości odpowiadał II klasie czystości. Stan sanitarny. Na odcinku od powyżej Ameryki do przekroju w Pelniku miano coli spełniało normy II klasy czystości, w pozostałych przekrojach (od Sportyn do ujścia) - III klasy czystości lub nie odpowiadało normom. Reasumując stan czystości wód rzeki Pasłęki jest bardzo istotny dla zachowania najciekawszych elementów środowiska i biologicznej różnorodności, stanowiącej o atrakcyjności obszaru jej zlewni. Niestety wyniki badań wody w rzece nie napawają optymizmem w tym zakresie. Rzeka Pasłęka niemal w całości jest rezerwatem. Dlatego stan jej czystości jest szczególnie ważny i powinien leżeć w interesie wszystkich gmin położonych w zlewni rzeki. 5.4.3. Zasoby i jakość wód powierzchniowych stojących Jeziora gminy Łukta są typu polodowcowego w większości rynnowe. Ich parametry zestawiono w poniższej tabeli. Tab. 5.8. Charakterystyka zasobów wód stojących (jezior) na terenie gminy Łukta Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Nazwa jeziora (zbiornika) Jez. Wenning Jez. Marąg (Morąg) Jez. Florczaki Jez. Maroń Jez. Ruskie (Ruś) Jez. Gil Jez. Długie Jez. Gołąb Jez. Harcerskie Powierzchnia (ha) 3,10 423,00 12,20 4,70 51,80 174,70 91,26 5,76 11,70 Pojemność Średnia / maksymalna (tys. m3) głębokość (m) 46,5 1,5 / 33 840,0 8,0 / 20,1 85,4 0,7 / 32,9 0,7 / 3 159,8 6,1 / 12,4 12 054,3 6,9 / 22,1 5 475,6 6,0 / 18,0 86,4 1,5 / 351,0 3,0 / 36 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. Jez. Dragolice 2,10 Jez. Dreńskie Duże 11,55 Jez. Dreńskie Małe 1,88 Jez. Tabórz 84,73 Jez. Bałtyń 13,95 Jez. Czarne (Orlik) 5,60 Jez. Piecki (Pelwek) 3,11 Jez. Stawik 3,01 Jez. Mielnik (Zielnik) 19,28 Jez. Bobrynek 7,42 Jez. Dłużki 12,02 Jez. Łoby 78,00 Jez. Korweckie (Korwek) 6,49 Jez. Zapadłe (Czarne) 6,00 Jez. Czarneczek (Czarne Małe) 3,38 Jez. Margiel 9,87 Jez. Myśliwskie 4,11 Jez. Isąg (Żelazne) 417,54 Jez. Serga (Zerk) 4,70 Jez. Ramockie (Mokradło) 4,47 Jez. Ględy 5,77 Jez. Mos 2,46 Jez. Babie 2,80 Jez. Czarne (Kocie) 5,12 Razem: 1 493,58 Jezioro przylegające do granic gminy 34. Jez. Szeląg Wielki 914,4 Źródło: „Program małej retencji dla gminy Łukta” 16,8 693,0 47,0 3 812,8 83,7 28,0 24,9 24,1 964,0 148,4 841,4 3 900,0 129,8 30,0 16,9 99,4 49,3 75 157,2 70,5 44,7 57,7 17,2 19,6 51,2 141 459,5 0,8 / 6,0 / 2,5 / 4,5 / 16,7 0,6 / 0,5 / 0,8 / 0,8 / 5,0 / 2,0 / 7,0 / 5,0 / 9,6 2,0 / 0,5 / 0,5 / 1,0 / 1,2 / 18,0 / 54,5 1,5 / 1,0 / 1,0 / 0,7 / 0,7 / 1,0 / 52 120,8 5,7 / 22,3 Ponadto na terenie gminy znajduje się szereg innych małych zbiorników wodnych (oczek wytopiskowych lub zarastających zbiorników wodnych). Nieliczne z nich mają pochodzenie antropogeniczne. Stan czystości wód stojących został określony w oparciu o badania prowadzone przez WIOŚ w latach 1985 – 2003. Niestety wyniki z tych badań są bardzo ubogie ponieważ zostały przebadane w tym okresie zaledwie trzy jeziora, położone na terenie gminy: Morąg, Isąg i Gil oraz jezioro położone na granicy gmin Łukta i Ostróda – jezioro Szeląg Wielki. Badania były prowadzone w okresie pełnej cyrkulacji wiosennej i letniej stagnacji, a dobór wskaźników i ich normatywy zostały dostosowane do specyfiki wód jeziorowych. W tabeli 5.9. poniżej przedstawiono stan czystości wód jezior oraz podano ich kategorię podatności na degradację. Wody jeziora Morąg podlegały badaniom w 1981 i 2003 roku. W latach osiemdziesiątych wody akwenu zaliczono do pozaklasowych głównie ze względu na złe parametry głębszych warstw – hypolimnionu (niskie zawartości tlenu, wysokie stężenia fosforu i BZT5). Po badaniach w 2003 roku stwierdzono, że stan wód uległ poprawie. Sklasyfikowano je do II klasy czystości. Na stan wód jeziora przede wszystkim mają wpływ zanieczyszczenia spływające z obszaru zlewni rolniczej i spływające latami ścieki z Zakładu Rolnego w Koziej Górze. Jezioro Isąg objęto badaniami w 1991 roku. Stwierdzono wówczas, że wody tego akwenu są złej jakości i należą do III klasy czystości. Proces eutrofizacji tego jeziora jest mocno zaawansowany. W 2003 roku ponownie przeprowadzono badania, ale stan wód jeziora nie uległ poprawie i nadal znajdują się one w III klasie. Analiza właściwości fizyko – chemicznych rzeki Pasłęki przed ujściem do jeziora Isąg (III klasa ze względu na zawartość materiału organicznego) i na odpływie (II klasa) wskazują, że może ona mieć ujemne oddziaływanie na stan tego akwenu. 37 Jezioro Gil poddano badaniom w 1986 roku. Wody tego akwenu zaliczono wówczas do II klasy czystości. Jezioro Szeląg Wielki, przylegające do terenu gminy, badane było dwukrotnie - w 1978 r i w 1990 roku. II Klasa czystości wód jeziora, w tym dwunastoletnim przedziale czasowym nie zmieniła się. Jezioro zakwalifikowano do odpornych na degradację. Tab. 5.9. Stan czystości wód jeziornych położonych na terenie gminy Łukta według badań przeprowadzonych w latach 1981 – 2003 przez WIOŚ Nazwa jeziora – jezioro Morąg – – jezioro Gil jezioro Isąg Rok badań Klasa czystości 1981 2003 1986 1991 2003 1990 NON II II III III II Kategoria podatności na degradację II ** – jezioro Szeląg Wielki I ) ścieki odprowadzane bezpośrednio do jeziora ** ) ścieki odprowadzane do dopływów jezior Klasa czystości: II – woda nadaje się do bytowania w warunkach naturalnych innych ryb niż łososiowate, chowu i hodowli zwierząt gospodarskich, celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz do urządzania zorganizowanych kąpielisk; III – woda nadaje się do zaopatrzenia zakładów innych niż zakłady wymagające wody o jakości wody do picia, nawadniania terenów rolniczych, wykorzystywanych do upraw ogrodniczych oraz upraw pod szkłem i pod osłonami z innych materiałów; NON – woda nie odpowiadająca normatywom. Kategoria podatności na degradację: II – jeziora przeciętnie podatne na degradację; III – jeziora wyraźnie podatne na degradację; poza kategorią – jeziora najbardziej podatne na degradację. * Ponadto w roku 1993 zespół profesorów: M. Leopold, R. Mackowicz i B Polakowski opracowali „Opinię dotyczącą zagospodarowania rekreacyjnego gminy Łukta, która zawiera między innymi określenie chłonności rekreacyjnej jezior gminy w/g kryterium Vollenweidera. Według tej oceny jeziora Gil i Tabórz są zbiornikami o środowisku nieznacznie zakłóconym, których obciążenie fosforem jest mniejsze od poziomu uznawanego za bezpieczny. Natomiast jeziora Łoby, Morąg i Ruskie zostały ocenione jako zbiorniki o co najmniej umiarkowanie zakłóconym środowisku. Oszacowany dopływ fosforu przekracza poziom uznany za bezpieczny dla każdego z nich o około 70 – 80%. Obniżenie tego dopływu i stworzenie możliwości rozwoju zagospodarowania rekreacyjnego tych jezior uwarunkowane jest uregulowaniem gospodarki wodno – ściekowej w miejscowościach nad nimi położonych. Dodatkowo w roku 1997 zespół autorów IRŚ w Olsztynie wykonał opinię o stanie środowiska i możliwościach rekreacyjnego użytkowania jeziora Długiego. Ocenia się stan środowiska jeziora jako nieznacznie zakłócony. Oszacowane obciążenie jeziora fosforem nie przekracza 60 % ładunku obliczonego jako niebezpieczny dla jeziora. Wyliczono, że możliwe jest zwiększenie zabudowy rekreacyjnej na jego obrzeżach poza strefą 100 m, o 25000 osobodni rocznie (około 50 domków letniskowych). 5.4.4.Tendencje zmian czystości wód powierzchniowych Jak to wyżej wykazano stan czystości wód powierzchniowych na terenie gminy Łukta generalnie nie jest najgorszy. Wody płynące, badane w ostatnich latach stanowiły głównie III klasę czystości (rzeki: Pasłęka i Marąg), poza rzeką Łukta, która prowadziła wody nie odpowiadające normatywom. Spośród trzech przebadanych jezior położonych na terenie gminy, dwa z nich (jeziora: Morąg i Gil) posiadały II klasę czystości wód, natomiast jedno (jez. Isąg) stanowiło III klasę czystości wód. 38 Tendencje przyszłych zmian czystości wód są uzależnione od człowieka, od podjęcia bądź nie realizacji programu zahamowania postępującego procesu eutrofizacji wód. Bez podjęcia takiego programu stan czystości wód powierzchniowych będzie się pogarszał. Szczególnie podatne na eutrofizację – do niekorzystnych zmian czystości wód są jeziora. Powinien powstać program ochronny najcenniejszych jezior położonych na terenie gminy Łukta. Program ochronny powinien nie ograniczać się do samego jeziora, ale całego systemu zlewniowego. Powinien obejmować zarówno przedsięwzięcia ograniczające dopływ ładunków zanieczyszczeń z punktowych źródeł, jak i ingerować w gospodarkę w zlewni, proponując przedsięwzięcia ograniczające dopływ zanieczyszczeń obszarowych. W ślad za programem powinny iść, zgodnie z opracowanym wcześniej harmonogramem rzeczowo – finansowym, cząstkowe i szczegółowe projekty (projekty techniczne, budowlane). Nie podjęcie takiego programu ochronnego doprowadzi do stałego pogarszania jakości wód jeziornych, które ze swojej natury są podatne na eutrofizację. Duże obawy budzi stan czystości rzeki Pasłęka, stanowiącej rezerwat niemal w całym swoim biegu. Aby stan czystości wód Pasłęki poprawić niezbędne jest zaangażowanie wszystkich gmin położonych w jej zlewni. Dlatego też wydaje się słuszne, a nawet konieczne, zawarcie ponadlokalnego porozumienia pomiędzy gminami położonymi w zlewni rzeki w sprawie „czystej Pasłęki”. Takie porozumienie jest celowe nie tylko z punktu widzenia ochrony środowiska, ale również ze względu na strategię rozwoju, nie tylko gminy Łukta, ale także wszystkich innych zainteresowanych gmin. Ponadto przyszłe porozumienie między gminami w sprawie „czystej Pasłęki” wydaje się być słuszne i nieodzowne zarówno z technicznego, hydrologicznego i przestrzennego punktu widzenia, jak i punktu ekonomicznego – racjonalizacji wydatków oraz pozyskania z zewnątrz środków na realizację programu. Do celu poprawy stanu czystości wód rzeki Pasłęka powinien na początku powstać program naprawczy (ochrony rzeki Pasłęka), który będzie definiował wszystkie zagrożenia oraz wyszczególniał wszystkie przedsięwzięcia (projekty) naprawcze. 5.4.5. Zagrożenia powodziowe i podtopieniowe oraz budowle piętrzące Na terenie gminy Łukta brak jest praktycznie zagrożeń powodziowych i podtopieniowych. Na rzekach i kanałach jest zlokalizowanych 2 szt. budowli piętrzących. Są to jazomost i stopień z piętrzeniem. Charakterystykę budowli piętrzących zamieszczono w tabeli 5.10. Tab. 5.10. Wykaz budowli piętrzących na terenie gminy Łukta Rodzaj (nazwa) budowli Stopień z piętrzeniem Jazomost Lokalizacja administra- hydrologiczna cyjna (km cieku) Osada Jeleniec Ramoty km 11 + 730 rz. Taborzanka km 1 + 100 rz. Łukta Źródło: „Program małej retencji” Parametry techniczne Wysokość Światło Inne piętrzenia (m) (m) 1,0 2,0 szandory Przeznaczenie budowli (energetyka, rekreacja, nawodnienia) retencja, piętrzenie 1,5 3,0 szandory retencja, piętrzenie Stan techniczny wymienionych wyżej urządzeń jest dobry, jednak istnieją potrzeby modernizacji budowli, którą przewidziano na 2005 rok (koszt modernizacji wyniesie ok. 3 tys. złotych). 39 5.4.6. Melioracje wodne i mała retencja Na terenie gminy funkcjonują systemy melioracyjne obejmujące swym zasięgiem powierzchnię 1653 ha, tj. ok. 27 % powierzchni użytków rolnych gminy. Na terenie gminy brak jest zwartych kompleksów nawadnianych użytków rolnych oraz brak jest obiektów odwadnianych za pomocą stacji pomp. Potrzeby melioracyjne gminy wg szacunków WZMiUW wynoszą 1377 ha, tj. 23 % powierzchni użytków rolnych. Po uwzględnieniu naturalnych zasobów wodnych, warunków klimatycznych oraz istniejących budowli piętrzących, należy stwierdzić, że istnieją niedobory opadowe. Wskazuje to na potrzebę oszczędnego gospodarowania zasobami wodnymi oraz szukania możliwości dodatkowego retencjonowania wód. Jedną z możliwości jest retencjonowanie wód powierzchniowych w ramach tzw. „małej retencji". Retencja jako zdolność gromadzenia wody i przetrzymywanie jej przez określony czas celem wykorzystania w okresach największego niedoboru musi być rozpatrywana kompleksowo, gdyż tylko wówczas będzie służyć regulacji i kontroli obiegu wody w środowisku, a tym samym zaspokojeniu potrzeb gospodarczych, przyrodniczych itp. Realizacja retencjonowania wody może przebiegać poprzez: budowę obiektów inżynieryjnych i zbiorników; wykorzystanie istniejących warunków hydrologicznych, gruntowo-wodnych, szaty roślinnej, tzw. retencja naturalna w formie retencji leśnej, retencji glebowo-gruntowej, retencji koryt i dolin rzecznych, retencji naturalnych zbiorników wodnych. Najistotniejsza i możliwa do stosowania pod kątem dysponowania zmagazynowanymi zasobami jest retencja koryt i dolin rzecznych oraz naturalnych zbiorników wodnych. Możliwości wykorzystania tej formy retencji dla gminy Łukta są znaczne. Wykaz jezior, naturalnych zbiorników wodnych, rozlewisk i sztucznych stawów wykorzystywanych aktualnie do retencji wodnej przedstawiono w tabeli 5.11. Tab. 5.11. Wykaz istniejących zbiorników wodnych wykorzystywanych do „małej retencji” w gminie Łukta Lokalizacja hydrologiczna, wieś zlewnia Charakterystyka techniczna średnia pojemność źródło głębokość (tys. m3) zasilania (m) Nazwa zbiornika Właściciel, użytkownik 1 2 3 4 Zbiornik p-poż. Zbiornik p-poż. Zbiornik p-poż. Staw szt.4 U.G. Łukta Molza rz. Łukta 0,02 2,0 0,4 U.G. Łukta Florczaki rz. Marąg 0,02 2,0 0,4 U.G. Łukta Pelnik rz. Pasłęka 0,02 1,0 0,2 Rolnicy Molza rz. Łukta 0,22 2,0 4,4 Staw szt.2 Rolnicy Wynki rz. Łukta 0,04 2,0 0,8 Staw szt.26 Rolnicy Ględy rz. Marąg 4,29 0,9 38,6 Staw szt.1 Rolnicy Plichta rz. Łukta 0,02 2,0 0,4 pow. wody (ha) 5 6 7 Rodzaj zbiornika, przeznaczenie 8 9 woda opadowa rów meliorac. woda opad. woda opadowa woda opadowa woda opadowa woda opadowa woda opadowa zbiornik p-poż. zbiornik p-poż. zbiornik p-poż. stawy zagrodowe stawy zagrodowe stawy zagrodowe stawy zagrodowe 40 1 Staw szt.18 2 3 4 Rolnicy Florczaki rz. Marąg 8,84 2,0 176,8 rz. Drwęca 0,99 2,5 24,8 rz. Łukta 1,40 0,9 12,6 Oczka szt.2 ALP Nadleśnictwo śródleśne Miłomłyn Oczka szt.3 ALP Nadleśnictwo śródleśne Stare Jabłonki Razem: Jeziora i stawy naturalne nie ujęte Ogółem: Źródło: „Program małej retencji” 5 6 7 15,86 1 493,58 1 509,44 8 9 woda opadowa woda opadowa woda opadowa stawy zagrodowe oczka leśne oczka leśne 259,4 141 459,5 141 718,9 Ponadto w „Programie małej retencji”, opracowanym dla gminy Łukta, wytypowano siedem obiektów na terenie gminy mogących w przyszłości służyć do magazynowania wody. Pozwoli to na zmagazynowanie dodatkowo V = 494 tys. m3 wody przy niewielkich kosztach realizacji. W tabeli 5.12. zamieszczono te obiekty. Tab. 5.12. Wykaz proponowanych zbiorników wodnych na terenie gminy Łukta, zgodnie z „Programem małej retencji” Nazwa zbiornika jez. Florczaki jez. Gil jez. Długie jez. Harcerskie jez. Margiel jez. Myśliwskie staw młyński Właściciel, użytkownik Zakładd Rybacki Bogaczewo Zakładd Rybacki Bogaczewo Zakładd Rybacki Bogaczewo Zakładd Rybacki Bogaczewo Zakładd Rybacki Bogaczewo Zakładd Rybacki Bogaczewo Koło Wędkarskie PASARIA Lokalizacja hydrologiczna, wieś zlewnia pow. wody (ha) Charakterystyka techniczna średnia wielkość głębokość pojemność uzyskanej (m) retencji (tys. m3) dodatkowej Florczaki rz. Marąg 12,20 0,70 85,4 24,4 Kotkowo Taborzanka 11 + 750 174,70 7,07 12 054,3 297,0 Florczaki rz. Taborzanka 91,26 6,00 5 475,6 182,5 Osada Jeleniec rz. Taborzanka 11,70 3,00 351,0 35,1 Komorowo rz. Marąg 9,87 1,00 99,4 19,7 Komorowo rz. Marąg 4,11 1,20 49,3 8,2 Ramoty rz. Łukta 1 + 100 Razem: 2,60 0,70 18,2 18,2 18 133,2 585,1 306,44 Obiekt – jez. Florczaki Budowa na odpływie (rzeka Marąg) w km 8 + 532 przepusto-zastawki pozwoli na spiętrzenie jeziora o 0,20 m i dodatkowe zmagazynowanie V = 24,4 tys. m3 wody. Rzędna istniejąca 100,40 m n.p.m. Rzędna spiętrzenia 100,60 m n.p.m. Powierzchnia zalewu 12,2 ha. Jezioro po spiętrzeniu nie zmieni swego charakteru. Brak ograniczeń w budowie. Obiekt – jez. Gil Istniejący stopień z piętrzeniem na rzece Taborzanka w km 11 + 750 ze względu na brak mechanizmów piętrzących (szandorów) nie jest wykorzystywany do piętrzenia wody w 41 źródło zasilania i budowla piętrząca rzeka przepustozastawka rzeka, rowy stopień z piętrzeniem rowy przepustozastawka rowy przepustozastawka rowy przepustozastawka rowy przepustozastawka rzeka jazomost jeziorze. Zamontowanie szandorów pozwoli na spiętrzenie jeziora o 0,17 m i dodatkowe zmagazynowanie V = 297 tys. m3 wody. Rzędna istniejąca 101,43 m n.p.m. Rzędna spiętrzona 101,60 m n.p.m. Powierzchnia zalewu 174,7 ha. Brak ograniczeń w budowie. Obiekt – jez. Długie Dodatkowe retencjonowanie wody będzie możliwe poprzez wykonanie remontu urządzeń piętrzących przepusto-zastawki. Przepusto-zastawka jest wykonana na rowie szczegółowym stanowiącym odpływ z jeziora. Rzędna progu 101,50 m n.p.m. Powierzchnia zalewu F = 91,26 ha. Uzyskana retencja wynosić będzie V = 182, 5 tys. m3. Użytkownikiem jeziora jest Zakład Rybacki Bogaczewo. Obiekt – jez. Harcerskie Dodatkowe retencjonowanie wody na jeziorze będzie możliwe po wykonaniu mechanizmów piętrzących istniejącej przepusto-zastawki. Budowla znajduje się na rowie szczegółowym stanowiącym odpływ z jeziora. Rzędna progu wynosi 101,50 m n.p.m.; rzędna projektowanego spiętrzenia 101,70 m n.p.m. Pozwoli to na dodatkowe spiętrzenie jeziora o 0,20 m i dodatkową retencję V = 35,l tys. m3 wody. Powierzchnia zalewu F = ll,70 ha. Jezioro po spiętrzeniu nie zmieni swego charakteru. Brak ograniczeń w budowie. Obiekt – jez. Margiel Budowa progu konstrukcji żelbetowej z zamknięciem szandorowym na rowie szczegółowym RM-10 uchodzącym z jeziora. Pozwoli to na dodatkowe uzyskanie retencji V = 19,7 tys. m3 wody. Rzędna istniejąca progu 84,45 m n.p.m. Projektowane piętrzenie do rzędnej 84,65 m n.p.m. Powierzchnia zalewu F = 9,87 ha. Brak ograniczeń w budowie. Użytkownikiem jeziora jest Zakład Rybacki Ostróda. Obiekt – jez. Myśliwskie Dodatkowe retencjonowanie wody na jeziorze jest możliwe po modernizacji istniejącego przepustu na przepusto-zastawkę z zamknięciem szandorowym. Budowla znajduje się na rowie szczegółowym RM-10 uchodzącym do jeziora. Rzędna progu wynosi 84,10 m n.p.m.; rzędna stałego piętrzenia - 84,30 m n.p.m. Spiętrzenie jeziora o dodatkowe 0,20 m pozwoli na uzyskanie dodatkowej retencji V = 8,2 tys. m3 wody. Powierzchnia zalewu F = 4,11 ha. Ograniczeń w budowie brak. Obiekt staw młyński Staw młyński położony w obrębie istniejącego jazomostu na rzece Łukta w km 1 + 100 w miejscowości Ramoty. Uzyskanie dodatkowej retencji polegać będzie na zamontowaniu urządzeń szandorowych w przęsłach jazomostu. Rzędna progu wynosi 86,40 m n.p.m. Projektowane spiętrzenie wynosić będzie do rzędnej 87,90 m n.p.m. Wielkość retencji wynosić będzie V = 18,2 tys. m3. Przeznaczenie zbiornika – retencja z możliwością hodowli ryb. 5.5. Zasoby wód podziemnych 5.5.1. Ogólne warunki hydrogeologiczne Na terenie gminy Łukta wody podziemne ujmowane są z czwartorzędowo – plejstoceńskiego piętra wodonośnego. Prawie cały obszar gminy wchodzi w skład podstawowej powierzchni infiltracji wód atmosferycznych do wód podziemnych. Wyłączona jest z niej wysoczyzna morenowa w 42 północnej części gminy. Z powierzchnią tą związany jest pierwszy poziom wód podziemnych. Jest on podstawowym poziomem użytkowym, na którym oparte są studnie kopane i wiercone. Obszary te (okolice miejscowości Łukta, Tabórz, Dąg, Pelnik) są częścią Drwęcko – Taborskiego zbiornika wód podziemnych bez izolacji od powierzchni terenu. Woda podziemna ujmowana z tego poziomu występuje przeważnie na głębokości kilku metrów pod powierzchnią terenu i jest wrażliwa na zanieczyszczenia spłukiwane z jego powierzchni. Na ujęciu w Łukcie stwierdzono miąższość tego poziomu wodonośnego wynoszącą kilkanaście metrów. W północnej części gminy ujmowany poziom wodonośny zalega na głębokości kilkunastu do dwudziestu kilku metrów poniżej powierzchni terenu (wyjątkowo głębiej) i jest zwykle izolowany od powierzchni terenu serią glin zwałowych o miąższości od kilku do kilkunastu metrów. Izolacja ta może być nieciągła. Na przykład jej brak stwierdzono w studniach na terenie folwarku w Gucinie. Miąższość wodonośna waha się od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. Wody podziemne odpływają z terenu gminy generalnie w kierunku północno – wschodnim, do doliny Pasłęki. 5.5.2. Zasoby i jakość wód podziemnych Wody zwykłe Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych na obszarze gminy są rzędu 30 tys. m 3/dobę, a ich pobór wynosi szacunkowo 2,6 tys. m3/dobę. Stanowi to około 9% zasobów możliwych do wykorzystania. Średnie wydajności studni wynoszą 40 – 80 m3/godz. Wydajności jednostkowe poszczególnych studni są dość zróżnicowane i w ramach jednego ujęcia ulegają znacznym wahaniom. W Łukcie rozbieżność ta wynosi od 46,8 do 71,0 m3/godz./1 m depresji, a w Dągu 33 m3/godz./1 m depresji. Wody ujmowane poprzez studnie wiercone w południowej i środkowej części gminy są zazwyczaj dobrej jakości i nie wymagają uzdatniania. Natomiast w północnej części gminy w ujmowanych wodach przeważnie występuje ponadnormatywna ilość żelaza i manganu i woda wymaga uzdatniania. Wody mineralne Na obszarze województwa warmińsko – mazurskiego występują wody chlorkowo – sodowe. Teren gminy Łukta, określany jest jako stosunkowo perspektywiczny w występowanie wód mineralnych o znaczeniu leczniczym. Zalegania solanek o znaczeniu leczniczym i mineralizacji ogólnej rzędu 30 – 50 g/l można się spodziewać w piaskowcach dolnej jury na głębokościach około 900 – 1300 m. Ich spodziewana temperatura może wynosić około 30 – 35 °C. Oprócz solanek o znaczeniu leczniczym można się także spodziewać występowania wód mineralnych pospolitych, nadających się głównie do kąpieli leczniczych i rekreacyjnych. Wody geotermalne Wody geotermalne, tj. wody podziemne o temperaturze powyżej 20°C zalegają w osadach mezozoiku i paleozoiku. Najpłytsze z nich występują w utworach kredy, na głębokości około 700 m. Ich temperatura jest rzędu 20°C. Najgłębiej zalega zbiornik wód geotermalnych w utworach kambru środkowego, na głębokości około 2000 – 2700 m. Temperatura w stropie kambru środkowego wynosi od około 45 – 50°C. Są to solanki znacznie zmineralizowane – rzędu 100 – 200 g/dm3. Bardzo słabo rozpoznana jest wydajność poziomu kambryjskiego. Ponadto w warstwach płytszych występuje energia niskotemperaturowa , zawarta w gruntach i wodach. 43 5.5.3. Tendencje zmian czystości wód podziemnych Przyszłościowy stan czystości użytkowych poziomów wód podziemnych na prawie całym obszarze gminy będzie w dużej mierze zależał od eksploatacji ujęć studziennych oraz od stanu czystości lokalnych wód powierzchniowych i ich zlewni. Warstwy wodonośne są narażone na zanieczyszczenie z dwóch powodów: – z powodu braku izolacji z utworów trudno przepuszczalnych od powierzchni ziemi, – z uwagi na istniejące powiązania hydrologiczne wód powierzchniowych z wodami podziemnymi. Zagrożenie zanieczyszczenia dotyczy głównie warstw wodonośnych w środkowej i południowej części gminy – wchodzących w skład Drwęcko –Taborskiego zbiornika wód podziemnych bez izolacji. Odmienna sytuacja przedstawia się w północnej części gminy. Wody podziemne w tych częściach gminy są izolowane od powierzchni terenu utworami trudno przepuszczalnymi i nie ma, jak w pierwszym przypadku, takiego niebezpieczeństwa zmiany chemizmu wód. 5.6.Gospodarka wodno – ściekowa Woda do celów bytowo – gospodarczych i przemysłowych jest pobierana z ujęć podziemnych, które stanowią przede wszystkim studnie wiercone. Na terenie gminy jest łącznie dwanaście studni wierconych (w tym osiem nieczynnych). Pozostałe ujęcia wody stanowią indywidualne gospodarskie, w postaci studni kopanych. System kanalizacji zbierający ścieki w gminie jest rozdzielczy. Istniejąca kanalizacja sanitarna jest szczątkowa i ma charakter grawitacyjno – ciśnieniowy. Odprowadza ona ścieki do jedynej oczyszczalni o charakterze komunalnym na terenie gminy. Kanalizacja deszczowa na terenie gminy występuje w małym zakresie, jedynie na terenie wsi Łukta. Długość sieci wynosi około 1 km. Zbiera ona wody opadowe z wszystkich powierzchni utwardzonych we wsi Łukta. 5.6.1. Pobór wody Podstawowym typem ujęcia wody w gminie są studnie wiercone, zaopatrywujące w wodę ludność oraz sektor gospodarczy (przemysłowy). Studnie kopane odgrywają mało znaczącą rolę w systemie zaopatrzenia w wodę. W tabeli 5.13. zestawiono ogólne dane o studziennych otworach wiertniczych. Wszystkie wymienione studnie zasilają stacje wodociągowe i wodociągi na terenie gminy. Na terenie gminy znajdują się dwa czynne ujęcia wody podziemnej, w których woda ujmowana jest za pomocą studni wierconych. Ujęcia te są zlokalizowane we wsi Łukta i Gucin. Każde z tych ujęć składa się z dwóch studni wierconych. Poza nimi znajdują się ujęcia wody w innych miejscowościach, które są aktualnie nieczynne. Ujęcia te nie są eksploatowane z powodu przebudowy sieci wodociągowej (łączenia wodociągów) na terenie gminy, dokonanej ze względów ekonomicznych. Nieczynne studnie wiercone znajdują się w miejscowościach: Kozia Góra, Zajączkowo, Ramoty i Komorowo. We wszystkich tych miejscowościach znajdują się po dwie nieczynne studnie wiercone. Istnieje również jedna nieczynna studnia w Gucinie. Jednostką eksploatującą studniami gminnymi jest Zakład gospodarki Komunalnej w Łukcie. 44 Tab. 5.13. Wykaz ujęć wody w postaci studni wiertniczych w gminie Łukta (stan 2003 r) Rok Lp. wykonania 1 2 Numer studni i miejscowość 3 1. 1974 / 1983 SW – 1 w Łukcie 2. 1979 SW – 2 w Łukcie 3. 1983 SW – 3 w Gucinie 4. 1979 SW – 1A w Gucinie Źródło: dane z Zakładu Gospodarki Komunalnej w Łukcie Rzędna terenu (m n.p.m.) Głębokość otworu (m) Wydajność eksploatacyjna (m3/h) Depresja eksploatacyjna (m) 4 5 6 7 97,7 97,7 118,4 117,5 25 25 59,5 59 74 70 62 25 1÷2 1÷2 2,5 7 Wymienione wyżej w tabeli 5.13. ujęcia wody posiadają strefę ochrony bezpośredniej (o szerokości 10 m). Studnie ujęcia wody w Łukcie, poza strefą bezpośrednią, posiadają wyznaczoną strefę ochrony pośredniej (decyzja Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie GW7211/11/80 z dnia 29.02.1980). Strefa ochrony pośredniej ujęcia wody w Łukcie obejmuje teren w pasie szerokości 70 m od granic strefy ochrony bezpośredniej. Aneks do dokumentacji hydrogeologicznej ujęcia wody w Gucinie ustala, że ze względu na zredukowany nadkład nieprzepuszczalny warstwy wodonośnej ujęcie to powinno posiadać również strefę ochrony pośredniej o szerokości terenu 30 – 40 m od granicy strefy bezpośredniej. 5.6.2. Uzdatnianie wody i jej dystrybucja Na koniec 2002 roku Gmina Łukta była w 93 procentach objęta zbiorowym zaopatrzeniem w wodę. Wodociągi wiejskie w 100% korzystają z zasobów wód podziemnych poprzez ujęcia głębinowe. „Produkcja” wody odbywa się w dwóch stacjach wodociągowych – w Łukcie i Gucinie. Mieszkańcy gminy Łukta są także zaopatrywani w wodę z ujęcia w Żabim Rogu (gmina Morąg). Ujęcie wody w Łukcie, będące własnością gminną, zlokalizowane jest na terenie komunalnego ujęcia wody przy drodze krajowej Olszyn – Morąg. Na jego terenie znajduje się budynek hydroforni. Woda czerpana z tego ujęcia charakteryzuje się złymi parametrami fizyko – chemicznymi i nie spełnia norm sanitarnych. W ujmowanej wodzie jest za dużo związków manganu i żelaza, w związku z tym musi być ona uzdatniana. Pozwolenie wodnoprawne obowiązuje do 2012 roku. Jednak w związku ze złą jakością wody warunkiem dalszej eksploatacji ujęcia jest modernizacja istniejącej stacji wodociągowej do końca 2004 roku. Produkcja wody z tego ujęcia wynosi około 700 m3/dobę. Woda z tego ujęcia rozprowadzana jest za pomocą sieci wodociągowej do wsi: Łukta, Komorowo, Ramoty, Nowe Ramoty, Molza, Plichta, Wynki, Dąg, Pelnik, Kozia Góra i Chudy Dwór. Łącznie do wodociągu podłączonych jest 2629 mieszkańców gminy Łukta. Drugim ujęciem wody na terenie gminy są studnie we wsi Gucin. Woda z tego ujęcia jest napowietrzana i uzdatniana na dwóch filtrach ciśnieniowych – odżelaziaczach oraz na dwóch filtrach ciśnieniowych – odmanganiaczach. Za pomocą dwóch hydroforów przesyłana jest do sieci wodociągowej. Produkcja wody z tego ujęcia wynosi około 70 m3/dobę. Woda z tego ujęcia rozprowadzana jest wodociągami do wsi: Gucin, Ględy, Trokajny, Kojdy, Zajączkowo, Mostkowo, Lusajny, Sobno. Łącznie z wodociągu korzysta 991 mieszkańców gminy. Obiekt spełnia warunki pozwolenia wodnoprawnego. Ze stacji wodociągowej w Żabim Rogu (gmina Morąg) zaopatrywana jest w wodę ludność miejscowości Kotkowo i Florczaki (427 mieszkańców). Ujmowana woda z tego ujęcia jest uzdatniana poprzez jej napowietrzenie oraz przepuszczenie przez filtry żwirowe. Woda na terenie gminy rozprowadzana jest systemem wodociągów. Na koniec roku 2002 długość sieci wodociągowej rozdzielczej na terenie gminy wynosiła 86,2 km. 45 W tabeli 5.14. zestawiono informacje dotyczące poszczególnych ujęć wody oraz wodociągów do nich podłączonych. Tab. 5.14. Sieć wodociągowa w gminie Łukta (stan 2003 r) Miejscowość Rok budowy Długość sieci bez przyłączy Liczba osób korzystających Zasilanie wodą z kierunku stacji wodociągowej w Łukcie Pelnik 1999 8,4 km – PCV 274 Molza 1977 3,5 km – PCV 193 Komorowo 1972 2,9 km – PCV 171 Ramoty 1972 1,5 km – PCV 265 Nowe Ramoty 1972 1,2 km – PCV 45 Dąg 2000 4,3 km – PCV PE 91 Plichta 2000 2,1 km – PCV PE 144 Wynki 2000 3,7 km – PCV PE 109 Chudy Dwór 2003 3 km – PCV 6 Kozia Góra 4,2 km – PCV, PE, azbest 167 Łukta 1977 14,8 km - PCV 1164 Razem: 2629 Zasilanie wodą z kierunku stacji wodociągowej w Gucinie Mostkowo 1986 5 km – PCV 296 Trokajny 1985 2,5 km – PCV 83 Subno 1986 1,8 km – PCV 27 Ględy 1985 6,0 km – PCV 318 Gucin 1972 1,0 km – PCV, azbest 40 Kojdy 1991 1,0 km – PCV 52 Lusajny 1991 1,5 km – PCV 23 Zajączkowo 1971 2,3 km – PCV, azbest 152 Razem: 991 Zasilanie wodą z kierunku stacji wodociągowej w Żabim Rogu (gmina Morąg) Florczaki 1998 5,5 km – PCV 374 Kotkowo 1998 3,5 km – PCV 53 Razem: 427 Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Średnica sieci (mm) 90, 120 90, 110 90, 160 160, 110 90, 110 90, 110 90, 110 90, 110 160, 160, 90 90, 110, 160, 200 160, 110, 90 90 90 160, 110, 90 160, 110, 63 110 90 110, 90, 63 5.6.3. Zużycie wody aktualne i perspektywiczne Sprzedaż wody, w porównaniu z okresem wcześniejszym, generalnie wzrosła. Jest to spowodowane poprawą w ostatnich latach zaopatrzenia na terenie gminy w wodę. Mimo to, zużycie wody na mieszkańca gminy pozostaje na poziomie wyraźnie niższym niż w większych ośrodkach miejskich regionu i przeszło dwukrotnie niższym niż w głównych aglomeracjach miejskich kraju. Na jednostkową sprzedaż wody na pewno istotny wpływ ma obecność zakładów przetwórczych przemysłowych w miejscowości Łukta. Przewiduje się, że ilość zużywanej wody w najbliższej przyszłości będzie utrzymywała się na podobnym poziomie jak obecnie. 5.6.4. System kanalizacji sanitarnej w gminie Wieś Łukta objęta jest siecią kanalizacji sanitarnej w 100%. Wszystkie budynki mieszkalne i użyteczności publicznej są włączone do sieci kanalizacyjnej. Ścieki z całej miejscowości za pomocą dwóch przepompowni pośrednich i jednej głównej są odprowadzane do istniejącej oczyszczalni ścieków. Długość sieci sanitarnej grawitacyjnej w ośrodku gminnym wynosi około 9,5 km. 46 Poza ośrodkiem gminnym systemem sieci kanalizacji sanitarnej objęte są następujące miejscowości: Pelnik, Nowe Ramoty, Kotkowo, Florczaki, Molza, Kozia Góra, Chudy Dwór, Mostkowo, Wynki, Dąg, Plichta, Ramoty, Komorowo i Maronie. Ogółem kanalizacją sanitarną jest objętych 3 366 mieszkańców, co stanowi 75,15% ludności gminy. Na koniec 2003 roku długość czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie gminy wyniosła 62,6 km. Wszystkie ścieki, zebrane z wyżej wymienionych miejscowości, odprowadzane są poprzez system kanalizacji grawitacyjno – ciśnieniowy do oczyszczalni gminnej zlokalizowanej w miejscowości Łukta. Poza oczyszczalnią w Łukcie istnieje oczyszczalnia ścieków obsługująca ośrodek wypoczynkowy nad jeziorem Szeląg. W pozostałych miejscowościach nie ma zorganizowanego systemu utylizacji ścieków. Gospodarka ściekowa oparta jest na bezodpływowych zbiornikach, często nieszczelnych. W związku z tym, że gmina jest bogata w walory przyrodnicze i krajobrazowe, a przede wszystkim na jej terenie występują wody podziemne bez izolacji warstw trudno przepuszczalnych od powierzchni terenu, należy dążyć do skanalizowania gminy w jak największym stopniu. W tym celu postulowane jest rozwiązanie gospodarki ściekowej na terenach pozbawionych kanalizacji sanitarnej, a zwłaszcza na terenach wrażliwych na zanieczyszczenie wód podziemnych. 5.6.5. Oczyszczanie ścieków Ścieki z terenu gminy, poprzez system kanalizacji sanitarnej, doprowadzane są do oczyszczalni w Łukcie. Oczyszczalnia w 2003 roku została zmodernizowana. Oczyszczalnia w Łukcie jest typu mechaniczno – chemiczno – biologicznego. Przebieg oczyszczania w niej ścieków jest następujący. Ścieki surowe z systemu kanalizacji sanitarnej i przepompowni lokalnej wpływają na kratę mechaniczną zainstalowaną na bioreaktorze 1000. Do zatrzymywania części zanieczyszczeń pływających i wleczonych kierowane są na piaskownik za kratą. Po oczyszczeniu mechanicznym następuje podział ilości ścieków kierowanych do poszczególnych obiektów technologicznych. Większość ścieków (60-80%) kierowana jest do części chemicznej oczyszczalni. Pozostała ilość ścieków (40-20%) trafia do części biologicznej oczyszczalni – do bioreaktora i służy do podtrzymywania prawidłowego przebiegu procesu technologicznego w komorach osadu czynnego. Główny strumień ścieku kierowany do części chemicznej wpływa do komory buforowej. W komorze buforowej przy pomocy hydromieszadła następuje wymieszanie ścieków i uśrednienie napływających ładunków zanieczyszczeń. Zawiesina organiczna utrzymywana jest w ciągłym ruchu, w całej objętości, co przeciwdziała jej osadzaniu się na dnie zbiornika. Z komory buforowej ścieki przetłaczane są przy pomocy pomp zatapialnych do obiektów chemicznego strącania. W ich skład wchodzą: komora szybkiego mieszania reagentów, osadnik osadów chemicznych, stacja dozowania reagentów. Strącanie chemiczne zanieczyszczeń i zawiesin organicznych dokonuje się przy pomocy koagulantu PIX i polielektrolitu. W wyniku strącania i koagulacji powstają osady chemiczne, które sedymentują w osadniku zespolonym z komorą mieszania. W wyniku tego procesu następuje redukcja ładunku zanieczyszczeń organicznych, a także fosforu. Polielektrolit sprzyja szybszemu tworzeniu się kłaczków osadów i lepszej sedymentacji osadów chemicznych. Wytrącone osady chemiczne gromadzone są na dnie osadnika skąd okresowo zostają odpompowane do zagęszczacza osadów. Strącanie chemiczne pozwala na znaczną redukcję zanieczyszczeń i w konsekwencji obniża ładunek dopływający do komór biologicznych w granicach 40-60%. Z osadnika, po strąceniu chemicznym ścieki surowe kierowane są rurociągiem grawitacyjnym do trzech komór biologicznych zespolonych z osadnikami wtórnymi. Komory biologiczne natleniane są za pomocą rusztów napowietrzających z dyfuzorami dennymi. Powietrze wtłaczają dwie dmuchawy 47 pracujące naprzemiennie. Komory pracują na osadzie czynnym średnio i wysoko obciążonym. Poziom natlenienia reguluje automatyczna sonda tlenowa we współpracy z dmuchawami. Ścieki częściowo oczyszczone wypływające z osadników wtórnych, przy pomocy pompowni przetłaczane są do bioreaktora 1000. Tam następuje pełna nitryfikacja, denitryfikacja i utlenienie związków węgla organicznego. Ścieki oczyszczone z osadników wtórnych odpływają kanałem zrzutowym do odbiornika – rzeki Łukty. Osad nadmierny i osady ze strącania chemicznego gromadzone są w zagęszczaczu osadu, skąd okresowo wypompowuje się je na laguny osadowe. Wody nadosadowe i odcieki z lagun zawracane są do ciągu technologicznego oczyszczalni. Na terenie oczyszczalni znajduje się punkt zlewu nieczystości skąd poprzez pompownię lokalną ścieki dowożone taborem asenizacyjnym przepompowywane są do głównego strumienia ścieków surowych. Poniżej przedstawiono charakterystykę technologiczną podstawowych urządzeń oczyszczalni. Zbiornik buforowy objętość czynna zbiornika: Vcz = 100 m3, wyposażenie: dwie pompy zatapialne typ INFRA IF1 300/80TEKO, o mocy silników 2,2 kW, Q = 93 m3/h, przy wysokości podnoszenia 10 m; mieszadło typ BIOX MZ10, moc 1,0 kW. Komora szybkiego mieszania. wyposażenie: dwa mieszadła zatapialne typ BIOX MZ10, moc 1,0 kW. Zbiornik osadów chemicznych. wyposażenie: w pompę zatapialną do osadów typ INFRA IF2 50T o mocy 0,37 kW, Q = 21 m3 /h, przy wysokości podnoszenia 7,3m. Stacja dozowania reagentów. dwa zbiorniki polielektrolitu o pojemności 1000 l każdy; na każdym zbiorniku zamontowano pompę dozującą MILTRON ROY CEGA 4SY4H3, typ G 112F, wydajność V = 50 l/h oraz mieszadło BS 7,6. zbiornik PIX o pojemności 10001; na zbiorniku zamontowano dwie pompy dozujące typu MILION ROY CEGA 45P4M3, wydajność V = 50 l/h. Komory napowietrzania wraz z osadnikami trzy komory napowietrzania, o pojemności czynnej V = 3 x 100 = 300 m3, zespolone z trzema osadnikami wtórnymi i z wyposażeniem: ruszty napowietrzające z dyfuzorami membranowymi w ogólnej liczbie 588 szt., dwie dmuchawy typu DR 125T „Spomasz” o mocy silników 15 kW i wydajności 14,5 m3/min., mieszadła zatapialne typu BIOX o mocy 1,0 kW, sonda tlenowa; trzy osadniki wyposażone: w pompy zatapialne typu INFRAIF2 50T o mocy 0,37 kW i wydajności 21 m3/h oraz koryta z przelewami pilastymi; bioreaktor o pojemności czynnej V = 561 m3, z wydzielonymi strefami: beztlenową, niedotlenioną i tlenową, wyposażony w ruszt napowietrzający z 196 szt. dyfuzorami, mieszadła zatapialne BIOX MZ 10 HYDRA, o mocy 1,1 kW (szt. 2), pompy zatapialne 50 PZM 0,75/WT-SP/4, o mocy każda 0,75 kW (szt. 4); osadniki końcowe (szt. 6) wyposażone: w pompy zatapialne 50 PZM 0,75/WT-SP/4, o mocy 0,75 kW (szt. 6), koryta z przelewami pilastymi. Przepompownia ścieków podczyszczonych. wyposażenie: dwie pompy zatapialne typu INFRA IF1 1000/80T o mocy silników 8,9 kW i wydajności Q = 187 m3/h każda, przy podnoszeniu 17 m. 48 Zagęszczacz osadów. zbiornik żelbetowy o pojemności czynnej Vcz = 100 m3, wyposażenie: pompa zatapialna do osadów typu INFRA IF 75T EKO o mocy silnika 0,55 kW i wydajności 21 m3/h, przy podnoszeniu 7 m. Laguny osadowe laguny ziemne szt. 3. Oczyszczalnia posiada pozwolenie wodno-prawne na eksploatację i na odprowadzanie ścieków do rzeki Łukta (decyzja RLŚ 6210/52/99 z dnia 11.01.2000. wydana przez Starostwo Powiatowe w Ostródzie). W tabeli 5.15. przedstawiono efekty oczyszczania ścieków. Tab. 5.15. Efekt oczyszczania ścieków w oczyszczalni w Łukcie (2003 r) Wskaźniki zanieczyszczeń Efekt oczyszczania ścieków Najwyższe dopuszczalne wielkości wg. pozwolenia wodno – prawnego (mg/l) Wielkości wskaźników zanieczyszczeń w ściekach dopływających (mg/l) Wielkości wskaźników zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych (mg/l) Procent redukcji zanieczyszczeń (%) BZT5 860 5,0 99,4 30 ChZT 1 630 45,0 97,2 150 905 1,6 99,8 50 Azot ogólny 140,3 17,6 87,5 30 Azot amonowy 100,0 brak danych - 6 2,2 93,3 5 Zawiesina ogólna 32,97 Fosfor ogólny dane źródłowe Zakładu Gospodarki Komunalnej w Łukcie 5.6.6. Kanalizacja deszczowa System kanalizacji deszczowej występuje jedynie w miejscowości gminnej. Jej zasięg jest jednak niewielki. Ogólna długość kanalizacji deszczowej wynosi około 1 km. Nie zbiera ona wód opadowych z wszystkich powierzchni utwardzonych we wsi Łukta. Wody opadowe generalnie spływają powierzchniowo. Nie ma separatorów piasku, szlamu i substancji ropopochodnych. 5.6.7. Ocena stanu gospodarki ściekowej Na terenie gminy ścieki zbierane są kanalizacją sanitarną od około 75% mieszkańców gminy. Zebrane kanalizacją sanitarną ścieki są oczyszczane w gminnej oczyszczalni w Łukcie. Oczyszczalnia w Łukcie przyjmuje ścieki nie tylko bytowo – gospodarcze, ale również ścieki 49 poprodukcyjne z przetwórstwa rolno – spożywczego, które jest rozwinięte w miejscowości gminnej. Praca oczyszczalni wykazuje dobre efekty redukcji zanieczyszczeń w ściekach. Blisko 25% ścieków bytowo – gospodarczych, pochodzących od ludności gminy, nie jest zbierana kanalizacją sanitarną. Część z tych ścieków, gromadzona w zbiornikach bezodpływowych, wywożona jest taborem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków. Jednak większa część odprowadzana jest z gospodarstw bezpośrednio do środowiska (ziemi, rowów melioracyjnych, wód powierzchniowych) bez oczyszczenia. Stan gospodarki ściekowej ma bezpośredni wpływ na stan czystości wód powierzchniowych i wód gruntowych zalegających płytko od powierzchni ziemi. Stan wód opisany został wcześniej. Aby stan czystości wód zachować, a nawet poprawić, bezwzględnie należy zrealizować na terenie gminy brakujące systemy kanalizacji sanitarnej (obowiązkowo we wszystkich miejscowościach zwodociągowanych), zakończone wysokosprawnymi oczyszczalniami (lub jedną oczyszczalnią gminną – w Łukcie). Ponieważ ogólny niedostateczny stan czystości niektórych wód powierzchniowych – rzeka Pasłęka nie jest spowodowany tylko przez jedną gminę (gminę Łukta), przyszłe rozwiązania gospodarki ściekowej powinny być zbieżne z opracowanym wcześniej programem ochrony wód powierzchniowych w układzie zlewniowym tych wód i powinny mieć charakter ponadlokalny. 5.7. Gospodarka odpadami Gmina Łukta należy do Związku Gmin Regionu Ostródzko – Iławskiego „Czyste Środowisko”. Gospodarkę odpadami na terenie gminy Łukta szerzej omówiono w „Planie gospodarki odpadami dla Związku Gmin Regionu Ostródzko – Iławskiego « Czyste Środowisko » na lata 2004 – 2007, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2008 – 2011”. Wykorzystując wyżej wymienione opracowanie, poniżej ogólnie scharakteryzowano aktualny stan gospodarki odpadami w sektorze komunalnym, w sektorze gospodarczym, z omówieniem odpadów niebezpiecznych, oraz przedstawiono ogólnie planowaną organizację gospodarki odpadami na terenie gminy Łukta. 5.7.1. Analiza aktualnej sytuacji w sektorze odpadów komunalnych Na terenie gminy wytworzono w 2002 roku 1 001,5 Mg stałych odpadów komunalnych (jest to masa szacunkowa, obliczona na podstawie jednostkowych wagowych wskaźników). Na terenie gminy gromadzenie odpadów odbywa się w metalowych pojemnikach głównie SM 110 (szt. 700) i SM 1100 (szt. 5). Zbiórką odpadów komunalnych jest objętych około 90% ludności. Ogólna masa odpadów zebranych wyniosła: 474 Mg w roku 2002 i 560 Mg w roku 2003. Podstawowym sposobem postępowania z zebranymi odpadami jest ich unieszkodliwianie poprzez składowanie. Odpady komunalne powstające na terenie gminy gromadzone są na składowisku w Rudnie (gmina Ostróda) i Złotnej (gmina Morąg). Składowisko w Rudnie stanowi miejsce przyszłej bazy, na której oparta zostanie gospodarka odpadami na terenie Związku Gmin Regionu Ostródzko – Iławskiego „Czyste Środowisko”. Pewna część odpadów, jest „zagospodarowywana” w sposób niedozwolony i trafia do środowiska w sposób niekontrolowany (np. jest deponowana na „dzikich wysypiskach”, jest spalana w lokalnych paleniskach). 50 Na terenie gminy na czas sporządzania planu gospodarki nie została podjęta selektywna zbiórka odpadów (szkło, tworzywa sztuczne, papier). 5.7.2. Analiza aktualnej sytuacji w sektorze odpadów gospodarczych W latach 1999 – 2004 Starostwo Powiatowe w Ostródzie wydało pozwolenie podmiotom gospodarczym, funkcjonującym na terenie gminy Łukta, na łączną ilość odpadów wytwarzanych równą 841,08 Mg/rok. Rzeczywisty jednak stan ilości i rodzajów wytwarzanych odpadów w sektorze gospodarczym nie jest dokładnie poznany z następujących względów: – istnieją podmioty gospodarcze nie posiadające wymaganych uzgodnień dotyczących gospodarki odpadami, nie dopełniające formalnych obowiązków w zakresie informowania, powiadamiania o wytwarzanych odpadach; – wpisywane we wnioskach i decyzjach urzędowych ilości poszczególnych rodzajów odpadów stanowią wartości maksymalne (dopuszczalne), które mogą być zawyżone i często nie odzwierciedlają stanu aktualnego; – istnieje szereg podmiotów gospodarczych ukrywających z różnych względów dane o ilościach wytwarzanych odpadów, dane w wielu przypadkach są zaniżane, a nawet ukrywany jest sam fakt wytwarzania odpadów. Zgodnie z opracowanym wykazem statystycznym, informującym o ilości odpadów w poszczególnych grupach i podgrupach wytwarzanych przez podmioty gospodarcze, które złożyły informację do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko – Mazurskiego w Olsztynie, największą ilość wytwarzanych odpadów na terenie gminy Łukta stanowią odpady z grupy 02, tj. odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności (3 053,0 Mg w roku 2002 i 4 250,1 Mg w roku 2003), w tym odpady z podgrupy 02 02 – odpady z przygotowania i przetwórstwa produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego (3 053,0 Mg w roku 2002 i 127,5 Mg w roku 2003) oraz z podgrupy 02 01 – odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, leśnictwa, łowiectwa i rybołówstwa (4 122,6 Mg w roku 2003). Zgodnie z przesłanymi informacjami do Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie ogólna ilość odpadów wytworzonych wyniosła: – w roku 2002 – 3 053,0 Mg – w roku 2003 – 4 250,1 Mg. Odpady z przemysłu, które nie są zagospodarowywane, składowane są głównie na składowisku komunalnym. Gospodarczo w zdecydowanej większości wykorzystywane są odpady głównie z rolnictwa i przetwórstwa żywności. 5.7.3. Analiza aktualnej sytuacji w sektorze odpadów niebezpiecznych. Na podstawie wydanych w latach 1999 – 2004 decyzji administracyjnych na terenie gminy Łukta zezwolono na wytwarzanie łącznie 0,51 Mg odpadów niebezpiecznych rocznie. Dane obejmują wytwórców odpadów niebezpiecznych, którzy posiadają uregulowaną prawnie gospodarkę tymi odpadami. Część tych odpadów wykorzystano gospodarczo, część unieszkodliwiono w inny sposób niż składowanie, część przekazano do składowania, spora część była tymczasowo gromadzona na terenie zakładów w celu późniejszego przekazania do 51 wykorzystania lub unieszkodliwienia. Spośród tych odpadów największą masę stanowiły odpady: – odpadowe oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe – 0,369 Mg/rok, – baterie i akumulatory – 0,08 Mg/rok, – odpady urządzeń elektrycznych i elektronicznych – 0,045 Mg/rok, – sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania, ubrania ochronne – 0,01 Mg/rok, – odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej – 0,005 Mg/rok. Na terenie gminy, w Kotkowie zlokalizowany jest mogilnik z odpadami niebezpiecznymi (przeterminowane środki ochrony roślin, opakowania po nich). W mogilniku zgromadzonych jest około 70 Mg odpadów. Na terenie gminy Łukta brak jest podmiotów uprawnionych do utylizacji odpadów niebezpiecznych. Wszystkie instalacje, które unieszkodliwiają odpady, znajdują się poza terenem gminy. Do odpadów niebezpiecznych, wymagających szczególnych zasad postępowania, między innymi należą: odpady zawierające PCB, odpady olejowe, baterie i akumulatory, odpady zawierające azbest, pestycydy, zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne, wycofane z eksploatacji pojazdy, odpady medyczne. 5.7.4. Planowana organizacja gospodarki odpadami Głównym i podstawowym celem do uzyskania w gospodarce odpadami i ujętym w „Planie gospodarki odpadami...” jest stworzenie nowoczesnego, sprawnego organizacyjnie systemu unieszkodliwiania odpadów komunalnych, odpadów podobnych do komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych i problemowych znajdujących się w strumieniu odpadów komunalnych. Stworzenie takiego systemu należy do obowiązku samorządu terytorialnego. Planowany system gospodarki odpadami powinien zapewnić odbiór i unieszkodliwienie, zgodnie z obowiązującym prawodawstwem, odpadów komunalnych, zarówno z sektora komunalnego jak i gospodarczego, oraz odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne, pochodzących przede wszystkim z małych jednostek gospodarczych, które z punktu prawnego nie są zobowiązane do posiadania decyzji administracyjnej, zezwalającej na wytwarzanie odpadów. Planowana organizacja gospodarki odpadami na terenie gminy Łukta powiązana będzie z tworzonym systemem gospodarki odpadowej w obszarze Związku Gmin Regionu Ostródzko – Iławskiego „Czyste Środowisko”. Przy tworzeniu systemowych rozwiązań gospodarki odpadami należy wziąć pod uwagę następujące problemy, które powinny być rozwiązane przez nową organizację gospodarki odpadami. 1) Należy stworzyć systemowo-prawne możliwości zbiórki odpadów od wszystkich wytwarzających odpady. 2) Ze względów racjonalnych, ekonomicznych, a także formalno-prawnych konieczne jest zmniejszenie strumienia odpadów komunalnych deponowanych na składowisku poprzez wprowadzenie segregacji i rozwinięcie selektywnej zbiórki odpadów. 3) Pilne jest wyodrębnienie strumienia odpadów niebezpiecznych z ogólnego strumienia odpadów komunalnych zmieszanych i odpadów z sektora gospodarczego oraz stosowne zagospodarowanie tych odpadów. 4) W ramach zmniejszenia strumienia odpadów deponowanych na składowisku celowe jest zagospodarowanie wydzielonej frakcji organicznej odpadów, a także odpadów zielonych. 52 5) Powinna być podjęta „minimalizacja zagrożeń środowiska powodowanych przez odpady”. Celami strategicznymi w tym zakresie powinny być: - likwidacja i rekultywacja nieczynnych miejsc składowania odpadów oraz tzw. „dzikich wysypisk”; - przeciwdziałanie powstawaniu nowych, nielegalnych składowisk oraz minimalizacja stopnia występowania odpadów rozproszonych (zaśmiecania środowiska); - minimalizacja ilości powstających odpadów i zmniejszenie ich toksyczności; - zakaz dowozu odpadów spoza województwa za wyjątkiem powstałych w powiatach ościennych i przeznaczonych do recyklingu; - działania prawno-administracyjne w zakresie „minimalizacji zagrożeń środowiska powodowanych przez odpady”; - optymalne zagospodarowanie odpadów. 6) Oprócz względów związanych z ochroną środowiska, właściwa będzie optymalizacja lokalizacyjna obiektów gospodarki odpadami (zakładu utylizacji odpadów komunalnych) w celu minimalizacji kosztów transportu odpadów. 7) W przyszłej organizacji gospodarki odpadami powinny znaleźć się rozwiązania postępowania z odpadami problemowymi i niebezpiecznymi (np. padlina, osady ściekowe, odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych zmieszanych). 8) Do programu organizacji gospodarki odpadami powinny być włączone programy edukacji ekologicznej społeczności, selektywnej zbiórki odpadów oraz finansowy – tworzenia środków własnych. Planowana jest realizacja przedsięwzięcia polegająca na porządkowaniu gospodarki odpadami na terenie dziesięciu Gmin Związku poprzez wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów u źródła, budowę Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych wraz z linią segregacji oraz nowoczesnymi kwaterami składowiska, przy jednoczesnym prowadzeniu działań w zakresie edukacji ekologicznej dotyczącej gospodarowania odpadami. Planowany Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych powstanie w Rudnie – w rejonie i na bazie terenu istniejącego składowiska. Obsługiwał on będzie dziesięć Gmin Związku „Czyste Środowisko”. Na terenie istniejącego składowiska w Rudnie powstanie sortownia, kompostownia oraz miejsca składowania odpadów. Nowe składowisko będzie uszczelnione, a odcieki zbierane będą do szczelnego zbiornika. W stosunku do niektórych rodzajów odpadów, znajdujących się w strumieniu odpadów komunalnych, w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami zostały określone procentowe poziomy odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów poza składowiskiem, które założono również w „Planie gospodarki odpadami...”. Należą do nich: odpady ulegające biodegradacji, odpady opakowaniowe, odpady wielkogabarytowe, odpady budowlane, odpady niebezpieczne (wytwarzane w grupie odpadów komunalnych). W Planie Gospodarki Odpadami dla Związku Gmin Regionu Ostródzko – Iławskiego „Czyste Środowisko”, poza określonym wyżej, przedstawiono: – cele do osiągnięcia w gospodarce odpadami – zadania strategiczne obejmujące okres co najmniej 8 lat, – harmonogram realizacji przedsięwzięć na okres czterech lat i ich finansowanie, – sposób monitoringu i oceny wdrażania planu, – oddziaływanie planu na środowisko wraz z oceną oddziaływania składowiska w Rudnie na środowisko (aktualnie i po realizacji planu), – źródła finansowania przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami. 53 5.8. Pozostałe zasoby naturalne i ich eksploatacja 5.8.1. Kopaliny, wyrobiska eksploatacyjne i poeksploatacyjne Na obszarze gminy Łukta występują głównie złoża kopalin pospolitych, które mają zastosowanie w budownictwie i rolnictwie. Wśród kopalin występują kreda, złoża kruszywa naturalnego i piaski kwarcowe oraz wstępnie rozpoznano złoża torfów. Ich powstanie wiąże się z działalnością lądolodu skandynawskiego. Podstawowe zmiany w środowisku związane z eksploatacją kopalin pospolitych, to zmiana rzeźby terenu i degradacja pokrywy glebowej. W gminie skala tych zmian jest niewielka. Eksploatacja kopalin nastręcza pewnych problemów, z których najważniejsze to: brak pełnego udokumentowania zasobów kopalin, niekorzystne, trwałe przekształcanie krajobrazu, nielegalne pozyskiwanie kopalin; bez posiadania koncesji, a więc w sposób nie odpowiadający sztuce wydobycia, psujący złoże, naruszający zasady ochrony środowiska, pozostawiając wyrobisko bez rekultywacji, lokalizacja złóż, szczególnie torfu i kredy na terenach o dużej wartości przyrodniczej, a więc konfliktogennych (organizacje ekologiczne – podmioty eksploatujące). Tab. 5.16. Kopaliny na terenie gminy Łukta (stan koniec roku 2001) Zasoby geologiczne Wydobycie bilansowe roczne (tys. ton) (tys. ton) Florczaki 26 4 Kreda Komorowo 43 Łukta – Wynki 476 Mostkowo 163 Komorowo 732 Kruszywo naturalne Żabi Róg 23 454 Kotkowo - Zawroty 2 882 Piaski kwarcowe Łukta 3 564 dane źródłowe: „Program Ochrony Środowiska powiatu Ostródzkiego” i „Plan Rozwoju Lokalnego” Nazwa kopaliny Nazwa złoża Kreda jeziorna Na terenie gminy udokumentowano trzy złoża kredy jeziornej. Są to złoża: „Łukta – Wynki” (położone w trzech płatach), „Mostkowo” i „Komorowo”. Złoża te nie były dotychczas eksploatowane. Eksploatowane było złoże „Florczaki”, którego zasoby zostały wyczerpane. Najwcześniej udokumentowane zostało złoże „Komorowo” (w 1953 roku), którego zasoby wynoszą około 0,05 mln ton. Nieco większym złożem jest „Mostkowo” (1990 rok) o zasobach około 0,16 mln ton. Największym jest złoże „Łukta – Wynki” udokumentowane również w 1990 roku. Zasoby trzech pól tworzących to złoże wynoszą łącznie 0,9 mln ton. Ponadto na terenie gminy wytypowano siedem obszarów prognostycznych co do zalegania zasobów kredy jeziornej, przydatnej w rolnictwie jako nawozu wapniowego. Największe z nich występują w dolinie rzeki Łukty, w rejonie Molzy i Dągu. 54 Kruszywo naturalne Geologicznie udokumentowane są dwa złoża: „Żabi Róg” i „Kotkowo – Zawroty”. Złoże „Żabi Róg” położone jest na granicy gmin Łukta i Morąg. Jego powierzchnia wynosi 175,1 ha. Kopalinę główną stanowi piasek ze żwirem, który może być wykorzystywany w budownictwie i drogownictwie. Średnia miąższość złoża wynosi 10,3 m. Zasoby przemysłowe złoża według stanu na 31.12.1993 r. (łącznie w kategoriach C1 i C2) wynosiły 23 454 tys. ton. Użytkownikiem złoża są „Olsztyńskie Kopalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o.” Złoże „Kotkowo – Zawroty” położone jest na granicy gmin Łukta i Morąg. Jego powierzchnia wynosi 37,4 ha. Kopalinę główną stanowi piasek ze żwirem, który może być wykorzystywany w drogownictwie. Miąższość złoża zawiera się w przedziale 2,0 – 11,8 m. Złoże nie jest eksploatowane. Jego zasoby geologiczne według stanu na 31.12.1995 r. (łącznie w kategoriach C1 i C2) wynosiły 2 881,6 tys. ton. Wymienione wyżej złoża kruszywa naturalnego położone są w obrębie obszarów chronionego krajobrazu. Obejmują grunty klas poniżej IV (przeważnie V i VI) oraz nieużytki. Piaski kwarcowe Na terenie gminy udokumentowano jedno złoże piasków kwarcowych „Łukta”. Leży ono w odległości około 1 km na południowy wschód od miejscowości gminnej. Zostało ono udokumentowane w 1970 roku na tarasie rzeki Łukty w dwóch płatach przedzielonych doliną. Zasoby tego złoża wynoszą 3,5 mln. m3. Ma ono znaczenie ponadlokalne. W przypadku wybudowania odpowiedniego zaplecza technicznego zasoby tego złoża mogłyby być wykorzystywane do produkcji betonów komórkowych. Złoże nie jest eksploatowane i nie jest objęte koncesją eksploatacyjną. Torf Obszar gminy jest bogaty w złoża torfu. Przeważają złoża torfu niskiego, rzadziej występują torfy przejściowe i wysokie. Zasoby torfu na terenie gminy Łukta szacuje się na 14 – 16 mln m3. Największe złoża (o zasobach ponad 1 mln m3) zalegają w dolinach rzek: Pasłęka, Morąg, Łukta i Taborzanka. 5.8.2. Zasoby energii odnawialnej Jednym z założeń zasady zrównoważonego rozwoju jest ograniczanie ilości energii pozyskiwanej ze źródeł konwencjonalnych, głównie spalania kopalin, zaś zwiększanie udziału energii odnawialnej. Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo – energetycznym powinien przyczynić się do poprawy efektywności wykorzystywania i oszczędzania zasobów energetycznych oraz do poprawy stanu środowiska. Do odnawialnych źródeł energii (OZE) zaliczamy energię wiatru, spadku wody, promieniowania słonecznego, geotermalną, biogazu oraz biomasy. Wykorzystanie tych źródeł w skali lokalnej w dużym stopniu uzależnione jest od polityki państwa w tym zakresie, dostępności technologii i urządzeń oraz od warunków lokalnych. Obecnie udział OZE w strukturze zużycia energii pierwotnej w Polsce wynosi ok. 5%. Planuje się systematyczne zwiększanie tej wartości (do 2012 roku powinien osiągnąć wielkość 7%, a w 2020 r – 12%). Obecnie w Polsce wśród źródeł odnawialnych dominuje biomasa, której udział wśród OZE przekracza 98%. Energetyka wodna dostarcza niespełna 2% energii odnawialnej. Pozostałe źródła mają w bilansie ilości produkowanej energii jak dotąd znaczenie marginalne. W polskich realiach rola biomasy będzie dalej rosła. Możliwe jest zwiększanie energii wiatrowej. 55 W rejonie gminy Łukta wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii ma charakter jedynie lokalny. Do nich należy wykorzystywanie materiału drzewnego na cele ciepłownicze. Udział tego paliwa w ogólnym bilansie produkcji energii cieplnej nie jest mały. Największa kotłownia na terenie gminy – kotłownia w Łukcie jest opalana zrąbkami drewna. Kotłownia ta jest przykładem wyłomu w tradycji energetycznej – wcześniej pracujące tradycyjne piece węglowo – koksowe zostały zastąpine dwoma piecami na biomasę (zrąbki drzewne) o mocy 1,5 i 0,5 MW. Jest to przykład wykorzystania biomasy na większą skalę. Na potrzeby kotłowni rozwijana jest plantacja do produkcji biomasy. Wykorzystywanie drewna na cele grzewcze ma miejsce również w budownictwie jednorodzinnym, w gospodarstwach, w których dość powszechne staje się ogrzewanie z wykorzystaniem kominków oraz instalacji z piecami na drewno. Brak jest jednak pełnej informacji na temat ilości i mocy zainstalowanych urządzeń grzewczych. To pozytywne zjawisko, szczególnie w kontekście spalania przez właścicieli domów różnego typu odpadów powodujących znaczne zanieczyszczenie powietrza w okresie zimowym. W energetyce wodnej obserwujemy stagnację. Powodem jest brak stabilnej polityki odbioru energii, przy dużych kosztach uruchamiania i eksploatacji elektrowni oraz znacznych rozmiarach oddziaływania na środowisko. Tam gdzie siłownie mogłyby funkcjonować nakłada się obowiązek budowy urządzeń umożliwiających migrację ryb, co pogarsza rentowność i powoduje brak zainteresowania ze strony potencjalnych inwestorów. Wykorzystywanie energii wodnej ma zwolenników i przeciwników. Wśród podnoszonych zarzutów przez ekologów jest zbyt poważna ingerencja w środowisko, która powoduje: stwarzanie barier ekologicznych (redukcja poprzez budowę przepławek wydaje się niewystarczająca), zmiana charakteru cieku wiążąca się z drastycznym spadkiem wartości przyrodniczej i bioróżnorodności na obszarze cofki, szczególnie w odniesieniu do biocenoz reofilnych, obniżenie estetyki krajobrazu, niekorzystne zmiany poziomu wód gruntowych na obszarze wystąpienia drenacji, pogarszanie parametrów fizyko-chemicznych wody (choć należy zaznaczyć, że w tym temacie istnieją też poglądy przeciwne), poważne zagrożenie w przypadku wystąpienia awarii lub katastrofy budowlanej. Na terenie gminy Łukta brak jest małych elektrowni wodnych. Zupełnie nie istnieje w gminie energetyka wiatrowa. Potencjalne możliwości wykorzystania energii wiatrowej na terenie gminy są niewielkie. Z lokalizacją siłowni wiatrowych, oprócz korzyści, wiążą się następujące zagrożenia: nowoczesne wiatraki o mocy rzędu 2 MW i średnicy ok. 20 m są budowlami dużymi, w dodatku stawianymi najczęściej w skupieniach, tzw. fermach, więc mogą w znaczącym stopniu oddziaływać na krajobraz, zaś tereny gdzie ich lokalizacja jest planowana są najczęściej chronione jako parki krajobrazowe albo obszary chronionego krajobrazu; poziom hałasu wytwarzany przez obracający się wirnik jest znaczny i może przekraczać 100 dB (poziom silnika samolotu odrzutowego), co w pobliżu terenów zabudowanych powodować dużą uciążliwość, a w konsekwencji liczne konflikty społeczne; siłownie te wytwarzają silne pole elektromagnetyczne co powoduje wpadanie w turbiny wędrujących ptaków; drgania gruntu powodowane przez wiatraki mogą być odczuwalne nawet w znacznym oddaleniu. Biorąc pod uwagę realia ogólnokrajowe oraz warunki lokalne gminy Łukta w perspektywie mogą mieć zastosowanie na terenie gminy (również lokalnie, głównie na terenach budownictwa 56 jednorodzinnego) kolektory słoneczne (wykorzystujące do podgrzewania wody promienie słoneczne), pompy cieplne (wykorzystujące energię niskotemperaturową skumulowaną w środowisku naturalnym – w ziemi, wodzie do celów grzewczych) oraz powinno dalej wzrastać wykorzystywanie drewna do celów energetycznych. Aby zwiększyć dotychczasowy udział OZE w ogólnej strukturze zużycia energii pierwotnej niezbędne jest stworzenie korzystnego dla przyszłych inwestorów systemu promocyjno – finansowego, który zwiększyłby zainteresowanie zakupu urządzeń wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych. Obecnie koszt zakupu urządzeń wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych (kolektory słoneczne, pompy cieplne itp.) jest nadal wysoki, a możliwości finansowe, o przeciętnych dochodach ludzi, są małe. 5.8.3. Racjonalizacja zużycia materiałów, wody i energii Zmniejszanie się ogólnej ilości zasobów naturalnych: kopalin, czystej, pitnej wody itp., staje się faktem. Jest to tylko jeden z istotnych czynników gospodarki zasobami naturalnymi, drugim nie mniej ważnym jest problem zanieczyszczenia środowiska. Aby ograniczyć tempo uszczuplania zasobów i nie dopuścić do drastycznego pogarszania się obecnego standardu życia ludności oraz dostępności do zasobów naturalnych, konieczna staje się racjonalizacja ich zużycia. Jest to jeden z zasadniczych wymogów nowoczesnej polityki ekologicznej. Osiągnięcie tego założenia jest możliwe poprzez realizację następujących przedsięwzięć: poprawa jakości wód powierzchniowych, radykalne zmniejszenie zużycia wody, szczególnie w przemyśle, ograniczenie materiałochłonności, racjonalizację zużycia energii. Działania które powinny być podjęte, aby możliwe było osiągnięcie założonych celów to: rozszerzenie monitoringu wód powierzchniowych (częstotliwości, zakresu badań), nakładanie obowiązku rejestracji zużycia wody w pozwoleniach wodno – prawnych na pobór wód do celów przemysłowych, eliminowanie przypadków marnotrawstwa wody, wykorzystanie, w miarę możliwości np. w przemyśle, wody gorszej jakości, zamiast wody pitnej, wprowadzenie administracyjnych ograniczeń w wykorzystywaniu wody pitnej (np. zakaz używania wody pitnej do nawodnień w rolnictwie, w uprawach ogrodniczych), szeroko pojętą ochronę zasobów wodnych, wspieranie stosowania zamkniętych obiegów wody oraz wtórnego wykorzystania ścieków mniej zanieczyszczonych, znaczący wzrost odzysku surowców wtórnych, popularyzacja technologii energooszczędnych, stosowanie nowoczesnych technologii i surowców przyjaznych środowisku, zmniejszanie strat energii podczas przesyłu, wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym miasta, promowanie transportu publicznego, termoizolacja budynków, stosowanie instalacji wysokosprawnych. 57 5.9. Ochrona gleby 5.9.1. Charakterystyka gleb i ich użytkowanie Gleba, to wierzchnia warstwa ziemi przekształcona w wyniku różnorodnych zabiegów agrotechnicznych, przydatna rolniczo. W gminie Łukta skałami glebotwórczymi są osady czwartorzędowe zlodowacenia bałtyckiego (stadium pomorskie). Dominują utwory lodowcowe tj. gliny, piaski i głazowiska oraz wodno – lodowcowe: piaski, żwiry, pyły i iły. Obszar gminy Łukta charakteryzuje się występowaniem gleb zwięzłych w części północnej (należących do kompleksów pszennych) oraz gleb lekkich w części południowej (kompleksy żytnie). Typologicznie są to głównie gleby brunatne właściwe i wyługowane. Około 32% powierzchni gminy zajmują użytki rolne. Najbardziej przydatne rolniczo gleby występują w północnej części gminy w rejonie miejscowości Kozia Góra, Gucin, Mostkowo, Zajączkowo, częściowo także Nowaczyzna i Florczaki. Są to przede wszystkim gleby należące do kompleksów pszennego dobrego i pszenno – żytniego z przewagą IVa i IIIb klasy bonitacyjnej. Są to gleby wytworzone głównie z piasków gliniastych mocnych zalegających na glinie lekkiej, względnie – z gliny lekkiej podścielonej gliną średnią. Na północ od Łukty zalegają gleby kompleksu pszennego dobrego wytworzone z iłów. Są one zasobne w składniki pokarmowe roślin i mają prawidłowe stosunki wodne. W środkowej części gminy występują gleby średniourodzajne. Należą one do kompleksu żytniego dobrego w IV klasie bonitacyjnej. Duże powierzchnie tych gleb występują w okolicach Ramot, Małych Ramot, Florczak, Komorowa i Dragolic. Wytworzone są one na ogół z piasku gliniastego lekkiego zalegającego na glinie lub na piaskach luźnych. Są one mniej zasobne w składniki pokarmowe i bardziej wrażliwe na suszę. Ponadto w środkowo – zachodniej i północnej części gminy występują gleby kompleksu pszennego wadliwego wytworzone z glin lekkich i średnich. Gleby słabourodzajne zajmują znaczne powierzchnie w południowej i środkowej części gminy. Przeważa kompleks żytni słaby w V klasie bonitacyjnej. Wśród rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy Łukta znaczną powierzchnię zajmują trwałe użytki zielone. Skupiają się one głównie w dolinach rzek Łukta, Morąg, Pasłęka i Taborzanka. Na mniejszych powierzchniach występują też na wzniesieniach moreny czołowej oraz w obniżeniach pojeziornych i powytopiskowych. Przeważają użytki zielone występujące na glebach pochodzenia organicznego – torfowych i murszowych. Są to na ogół użytki zielone średniej jakości, III i IV klasy bonitacyjnej. Mniejsze powierzchnie zajmują użytki zielone słabej jakości (V i VI klasy bonitacyjnej). W gminie Łukta grunty rolne zajmują ogółem 5 995 ha (dane aktualne), w tym: grunty orne – 3 753 ha, łąki – 862 ha, pastwiska – 856 ha, sady – 19 ha, nieużytki – 505 ha. Ogółem powierzchnia użytków rolnych wynosi 5 490 ha. 58 5.17. Klasyfikacja gruntów rolnych na terenie gminy Łukta (stan na dzień 01.01.2000 r) Użytki rolne w klasach Klasa użytków rolnych Powierzchnia (ha) % od ogólnej powierzchni użytków rolnych III 1 073 17,90 IV 2 380 39,70 V 1 338 22,32 VI 860 14,35 grunty nie objęte klasyfikacją 344 5,74 5 995 100 Ogółem: źródło: wg. Programu ochrony środowiska powiatu ostródzkiego 5.9.2. Przeobrażenia gleb Gleba, jak każde inne środowisko, jest podatna na procesy degradacji. Degradacja gleb, to proces pogarszania jej właściwości, powodujący m.in. zmniejszenie plonowania roślin uprawnych, wartości użytkowej płodów rolnych, a przede wszystkim rangi ekologicznego funkcjonowania pokrywy glebowo – roślinnej w krajobrazie. W ostatnich latach obserwujemy znaczne nasilenie wielu procesów degradacji gleby z udziałem człowieka. Główne zagrożenia gleb to: degradacja chemiczna (niewłaściwe stosowanie nawozów mineralnych i pestycydów) oraz zakwaszenie gleb, degradacja fizyczna (związana z działalnością górniczą, mechanizacją rolnictwa, erozją, pracami budowlanymi), degradacja przez niewłaściwą meliorację: jednostronne osuszanie oczek śródpolnych, odwadnianie gruntów, brak możliwości retencjonowania wody (szczególnie jest to dotkliwe w odniesieniu do ważnych przyrodniczo kompleksów gleb hydrogenicznych; skrajnie niekorzystne zabiegi to próby osuszania torfowisk), intensyfikacja użytkowania rolniczego i zagospodarowania turystycznego. Szczególnie istotne w aspekcie badań środowiskowych jest chemiczne zanieczyszczenie gleby metalami ciężkimi. W odniesieniu jednak do terenu gminy Łukta nie jest to istotny problem. Zawartość metali ciężkich w glebie nie przekracza zawartości naturalnej, a ilość siarki pozostaje w granicach normy. Bardzo istotnym czynnikiem jest zakwaszenie gleb. Jest to o tyle ważne, że decyduje o jej rolniczej przydatności. I jakkolwiek podłoże tego zjawiska jest naturalne (dawne pokrycie roślinnością leśną), to brak wapnowania, niewłaściwy dobór nawożenia mineralnego, nawożenie jednostronne, niemal całkowite odejście od nawożenia organicznego, monokultura bardzo pogłębiają niekorzystne zjawisko. Nadmiernie wysoka kwasowość powoduje szybką migrację składników gleby do wód powierzchniowych i podziemnych. Do podwyższania kwasowości przyczyniają się zanieczyszczenia przemysłowe i komunikacyjne. Zakwaszenie gleb jest bardzo istotnym problemem w odniesieniu do terenu gminy Łukta – co wynika z danych zebranych przez Stację Chemiczno Rolniczą. Istnieje zatem duża potrzeba wapnowania gleb. Nieco lepiej wygląda zasobność w magnez, a najlepiej wygląda sytuacja w przypadku potasu i fosforu. 59 Trzeba niestety podkreślić, że degradacja gleb ma z reguły charakter trwały lub wolno ustępujący. Szczególnie trwałe jest zanieczyszczenie substancjami ropopochodnymi lub innymi niebezpiecznymi. Na terenie gminy, ze względu na lokalne występowanie dużych deniwelacji istnieje zagrożenie erozji gleb. Degradację pokrywy glebowej powoduje także odkrywkowa eksploatacja kopalin pospolitych. 5.10. Ochrona przyrody Obszar gminy Łukta jest bogaty pod względem przyrodniczym. Czynnikami, które determinują owe bogactwo, są: wielorakość form w jakich występują wody powierzchniowe: jeziora, strumienie rzeki, stawy, cieki wodne, bagienka śródpolne i śródleśne, duże kompleksy leśne, liczne zadrzewienia śródpolne (będące siedliskami licznych gatunków roślin i zwierząt), urozmaicona rzeźba terenu niski poziom uprzemysłowienia, niski poziom zaludnienia, sąsiedztwo morza bałtyckiego, niski poziom urbanizacji, rozproszona zabudowa. Według koncepcji krajowej sieci ekologicznej EKONET – POLSKA gmina Łukta położona jest w obrębie Zachodnio – Mazurskiego Obszaru Węzłowego o znaczeniu międzynarodowym. W hierarchii sieci ekologicznej jest to obszar o najwyższej randze. Występujące na terenie gminy Łukta obszary chronionego krajobrazu, ochrony wzmożonej i umiarkowanej, ustanowione Rozporządzeniem Wojewody Olsztyńskiego z 1998 roku, obligują zarówno mieszkańców jak i turystów do ochrony walorów środowiska naturalnego. Zajmują one łącznie około 90% obszaru gminy. Obszary objęte ochroną na podstawie ustaw o ochronie przyrody, ustawie o lasach oraz ustawie o ochronie gruntów podlegają zagospodarowaniu zgodnie z zapisami tych przepisów prawnych. Ponadto przepisy prawa o poziomie krajowym przekładają się na ustalenia prawa lokalnego w postaci Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego gminy Łukta. Na terenie rezerwatów w gminie Łukta obowiązują zasady zagospodarowania przestrzeni określone w statucie każdego z nich. Jako szczególnie wartościowe ekosystemy podlegają one indywidualnym zasadom ochrony. Ponadto znaczną część gminy zajmują obszary zlewni pojeziernej. Konieczność ochrony jezior przed degradacją powoduje ograniczenia w gospodarowaniu tymi terenami. Są one objęte ochroną w ramach obszarów chronionego krajobrazu. 5.10.1. Szata roślinna, lasy Podstawowym skupiskiem są lasy będące naturalną formację roślinną. Lasy jako dobro ogólnospołeczne w naszej strefie klimatyczno – geograficznej są najbardziej naturalną formacją przyrodniczą kształtującą jakość życia człowieka, a jednocześnie zachowującą funkcje ekologiczne, produkcyjne i społeczne. Funkcje ekologiczne to: kształtowanie klimatu, skład atmosfery, regulacja obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom i osuwiskom, ochrona gleb przed erozją i stepowieniem, zachowanie potencjału biologicznego wielu 60 gatunków i ekosystemów, a także różnorodność krajobrazu i lepsze warunki produkcji rolniczej. Funkcje produkcyjne związane są przede wszystkim z gospodarczym wykorzystywaniem drewna i innych surowców pozyskiwanych z lasu. Jest to także rynek pracy i to wcale nie mały. Lasy poprzez tworzenie korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych, pozwalają na rozwój kultury, nauki i edukacji ekologicznej, a tym samym na realizację funkcji społecznej. Dlatego właściwa gospodarka leśna jest tak ważna. Lesistość na terenie gminy Łukta jest dość wysoka. Wynosi ona blisko 55%, gdzie średnia dla województwa warmińsko – mazurskiego to 30,5%. Rozmieszczenie lasów na terenie gminy jest nierównomierne. Południową, zachodnią i częściowo środkową część gminy zajmuje zwarty kompleks Puszczy Taborskiej. Północna część gminy charakteryzuje się mniejszą lesistością. Drzewostany Puszczy Taborskiej są rozlokowane w czterech gminach powiatu ostródzkiego, tj.: Ostródzie, Miłomłynie, Morągu i Łukcie. To właśnie ten kompleks, o powierzchni 650 km2 decyduje w znacznej mierze o lesistości powiatu ostródzkiego, która wynosi 28,9% i jest niewiele niższa niż średnia w województwie. Wśród siedlisk leśnych dominują bór mieszany świeży i las świeży. Ponadto spotkać można siedliska podmokłe i bagienne, występujące punktowo na terenie gminy, przy czym większa ich ilość skupia się w dolinie rzeki Taborzanki. Głównym gatunkiem drzewostanu jest sosna stanowiąca ponad 80 % z domieszką buka (2,7%), dębu (2,4) na lepszych gruntach i brzozy (5,8%) oraz olchy (5,5%) na glebach podmokłych (dane odnoszą się do całego powiatu ostródzkiego). Sosna w gminie Łukta tworzy bardzo wartościowe drzewostany, co szczególnie uwidacznia się na terenie kompleksu leśnego Puszczy Taborskiej. Obszar znajdujący się na terenie gminy Łukta wchodzi w skład matecznego mikroregionu nasiennego sosny pospolitej. Kraj podzielony jest na osiem krain przyrodniczoleśnych. Gmina Łukta, jak i cały powiat ostródzki leży w Krainie Bałtyckiej (I), w dzielnicy Pojezierza Iławsko – Brodnickiego, charakteryzującej się wpływem klimatu morskiego – z łagodnymi zimami i chłodnymi latami. W dzielnicy tej dominują siedliska borów mieszanych świeżych (27,8%) i lasów świeżych (24%). Udział w powierzchni siedlisk leśnych lasów mieszanych świeżych wynosi - 20,8%, borów świeżych -15,9%. Bory wilgotne stanowią 1,6%, a bory suche 0,6% powierzchni. Mały udział w strukturze mają siedliska wilgotne i bagienne (łącznie 10,9%). Na terenie gminy wyodrębniono lasy ochronne. Pełnią one funkcję wodochronną, szczególnie w dolinie rzeki Taborzanki oraz jezior: Szeląg Wielki, Gil, Długie i Łoby. Nad jeziorem Morąg wyodrębniono lasy glebochronne. Ponadto duże powierzchnie zajmują lasy nasienne, badawcze i doświadczalne. Lasy na terenie gminy Łukta wchodzą w skład obszarów lasów wielofunkcyjnych, spełniających funkcje ochrony przyrody, rekreacji, turystyki, produkcji drewna, a także zachowania bazy genetycznej ekosystemów sosny. Alokacja lasów jest bardzo nierównomierna. W strukturze własnościowej dominują lasy państwowe, lasy prywatne stanowią niewielki odsetek. Trudno jest skategoryzować walory poszczególnych środowisk leśnych na terenie gminy, ze względu na brak opracowań profesjonalnych. Poszczególne nadleśnictwa mają bardzo dokładnie zlokalizowane tereny najbardziej wartościowe i najcenniejsze. Posiadają też programy ochrony przyrody dla zarządzanych przez siebie obszarów. 61 5.10.2. Świat zwierzęcy Świat zwierzęcy reprezentowany jest przez ponad 62% gatunków żyjących na terenie kraju, przez zwierzynę płową, dziki, małe ssaki drapieżne, ptactwo wodno – błotne i drapieżne, wiele gatunków ryb, chronione płazy i gady. Na terenie gminy Łukta występują gatunki zagrożone i ginące umieszczone w „Czerwonej Księdze Zwierząt”. Są to żółw błotny, rybołów, orzeł bielik, żuraw, wydra, bóbr, niektóre gatunki sokołów i puchacze. Do najpowszechniej występujących przedstawicieli, będących zwierzętami łownymi, należą takie gatunki jak: łoś, jeleń europejski, jeleń sika, daniel, muflon, sarna, dzik. Liczebność populacji tych zwierząt decyduje o bogactwie tutejszych lasów i atrakcyjności terenów. Oprócz zwierzyny płowej i grubej bardzo licznie występują drapieżniki z najliczniejszym ich przedstawicielem lisem. Z innych reprezentantów drapieżników licznie występują: borsuk, kuna domowa i leśna, tchórz. Od dłuższego czasu powiększa się populacja jenota, który nie jest rodzimym gatunkiem, ale znalazł bardzo dobre warunki bytowania, a ponieważ nie posiada naturalnych wrogów świetnie się rozmnaża. Podobnie jak w przypadku jenota zaobserwowano bardzo duży wzrost populacji norki amerykańskiej oraz wydry. Wydawałoby się, że mamy doczynienia ze zjawiskiem powiększania bioróżnorodności środowiska, bo przybywa gatunków, niestety wielkość tych populacji staje się groźna gospodarczo, m.in. dla producentów ryb i nie tylko. Według danych szacunkowych pochodzących z Zarządu Okręgowego PZŁ w Olsztynie („Program ochrony środowiska powiatu ostródzkiego”) pogłowie poszczególnych gatunków zwierząt dzikich przedstawiało się następująco – tabela 5.18. Tab. 5.18. Pogłowie zwierząt dzikich na terenie powiatu ostródzkiego i gminy Łukta Grupa zwierząt Gatunki zwierząt łoś jeleń szlachetny Zwierzyna płowa i gruba w powiecie w gminie* pojedyncze pojedyncze 1570 314 daniel 220 44 sarna 4930 986 dzik 1280 256 pojedyncze pojedyncze muflon 80 16 kuna 550 110 borsuk 470 94 lis 1150 230 jenot 330 66 norka amerykańska 660 132 jeleń sika Zwierzyna drapieżna i drobna Liczebność zwierząt (szt.) wydra 303 61 zając 3050 610 bobry 14 rodzin 3 rodziny ) Liczebność przyjęto proporcjonalnie do zalesień * 62 Należy zaznaczyć, iż duży wzrost liczebności ssaków drapieżnych zagraża równowadze biologicznej, a w skrajnych przypadkach także mieszkańcom (choroby: wścieklizna, świerzbowiec). W ostatnich latach dwukrotnie dokonano masowych szczepień lisów przeciw wściekliźnie. Dzięki temu radykalnie zmalała ilość ognisk występowania tej groźnej choroby. Jest jednak negatywna strona takiego postępowania, bowiem znacząco wzrosła liczebność populacji, ze wszelkimi tego negatywnym skutkami. Zmalały dzięki temu populacje drobnej zwierzyny. Według informacji uzyskanych z nadleśnictw, ostatniego wilka w powiecie ostródzkim odstrzelono w 1966 roku w nadleśnictwie Stare Jabłonki. Na przestrzeni ostatnich lat, okazjonalnie w lasach powiatu ponownie pojawiają się pojedyncze osobniki tego charakterystycznego drapieżnika. Dość licznie występuje w naszym środowisku gatunek, który do niedawna był sporadycznym elementem naszego środowiska - bóbr. Coraz bardziej rozszerza swoje terytorium bytowania, nie zawsze pozytywnie przyjmowany przez ludność ze względu na wyrządzane szkody. Bardzo ważnym elementem fauny gminy Łukta są ptaki. Stanowią one liczną i stale powiększającą się grupę. Brak jest pełnej informacji dotyczącej ilości ptaków gniazdujących, czy będących na przelotach przez teren gminy. Istnieją rozproszone informacje w nadleśnictwach dotyczące ptaków chronionych, głównie drapieżnych dla których naturalnym środowiskiem bytowania jest las. Nie jest więc wydarzeniem fakt występowania orlików krzykliwych, kani rudej i czarnej, orła bielika, rybołowa, błotniaka stawowego, bociana białego i czarnego, jastrzębia, czapli siwej, gęsi, kaczek żurawia, perkoza, kormorana. Na polach i łąkach pojawiły się kuropatwy, a nawet i bażanty. Liczni są również przedstawiciele ptaków nocnych z kilkoma gatunkami sów z sową puchaczem i uszatą oraz puszczykiem na czele. Wśród przedstawicieli płazów na obszarze gminy występują m.in. ropucha szara, zielona i płaskówka, kumak nizinny, traszka zwyczajna, rzekotka drzewna, żaba trawna, moczarowa, jeziorna i wodna. Powszechnie występującymi gadami są: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata, żółw błotny. Duża powierzchnia i różnorodność zbiorników wodnych sprzyja bytowaniu ryb. Występują tu zarówno gatunki uważane za powszechne, takie jak: sieja, sielawa, szczupak, okoń, leszcz, sandacz, jazgarz, karp, karaś, węgorz, jaz, miętus, płoć, ukleja, ciernik, jak również szczególnie cenne gatunki wędrowne. Są to ryby łososiowate: troć, pstrąg potokowy, łosoś. Najlepsze warunki bytowania i rozmnażania zapewniają rzeki Pasłęka i Drwęca. 5.10.3. Tereny prawnie chronione Teren gminy Łukta jest obszarem o dużym bogactwie przyrodniczo – kulturowo – krajobrazowym. Stanowi on krajobraz pojezierny, z dużym udziałem w nim lasów i urozmaiconą rzeźbą terenu. W Koncepcji krajowej sieci ekologicznej ECONET – POLSKA, wpisującej się w europejski zintegrowany system ochrony dziedzictwa przyrodniczego, duża część gminy leży w zasięgu najbardziej cennego pod względem różnorodności biologicznej, naturalności, częstości występowania (rzadkość gatunków i siedlisk oraz unikatowość), stopnia zagrożenia 63 „ obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym”. Według koncepcji sieci ekologicznej ECONET – POLSKA, cały obszar objęty opracowaniem położony jest w obrębie Zachodniomazurskiego obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym. Tereny gminy stanowią między innymi w większości biocentra obszaru węzłowego - to jest obszary o najwyższej randze w hierarchii krajowej sieci ekologicznej oraz obszary strefy buforowej biocentrów obszaru węzłowego — o drugiej w kolejności randze w sieci ekologicznej ECONET – POLSKA. Węzłowy obszar Zachodniomazurski obejmuje zróżnicowane krajobrazy młodoglacjalne, zawierające wszystkie typy rzeźby i utworów geologicznych, właściwych w tej strefie oraz górne odcinki rzek Pasłęki, Drwęcy, Łyny i Omulwi spływających w czterech różnych kierunkach (węzeł hydrograficzny). Obejmuje zbiorowiska o szczególnie szerokiej zmienności typów. Na obszarze tym stwierdzono występowanie wielu gatunków flory i fauny ginących, zagrożonych wyginięciem i rzadkich w skali kraju i Europy. Bogactwo przyrodnicze determinuje również bogactwo form jego ochrony. I jakkolwiek trudno kategoryzować te formy, to najważniejszą z nich są parki narodowe, dalej parki krajobrazowe, rezerwaty, pomniki przyrody, parki wiejskie (założenia parkowe) i dalej ochrona gatunkowa zwierząt i roślin. Ustawa o ochronie przyrody z 1991 roku rozszerzyła zakres ochrony o nowe formy takie jak zespoły przyrodniczo – krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne czy użytki ekologiczne. Do form ochrony przyrody na terenie gminy należą: obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, stanowiska archeologiczne, strefy ciszy. Obszary chronionego krajobrazu W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego większość obszaru gminy objęta jest ochroną w postaci obszarów chronionego krajobrazu. Obszary te nie obejmują północno – wschodniej części gminy, gdzie dominuje gospodarka rolna, a także części północno – zachodniej, gdzie obok rolnictwa duże znaczenie ma kopalnictwo surowców mineralnych. Obszary chronionego krajobrazu na terenie gminy Łukta zostały wprowadzone rozporządzeniem nr 53 Wojewody Olsztyńskiego z 1998 roku w sprawie systemu obszarów chronionych w województwie olsztyńskim. Większość obszarów chronionego krajobrazu w gminie objęta jest ochroną wzmożoną. Ochroną umiarkowaną objęty jest obszar zlewni pojeziernej w północno – zachodniej części gminy oraz częściowo także fragment północno – wschodni. Na terenie gminy Łukta zlokalizowane są 3 obszary chronionego krajobrazu. Wykaz tych obszarów przedstawiono w tabeli 5.19. Tab. 5.19. Wykaz obszarów chronionego krajobrazu na terenie gminy Łukta Lp. Nazwa obszaru chronionego krajobrazu Łączna pow. (ha) Położenie administracyjne powiaty gminy powiatu ostródzkiego 1. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki 43 307,3 Ostróda, Olsztyn, Braniewo, Elbląg, Lidzbark Warm. Łukta, Miłakowo 2. Narieński Obszar Chronionego Krajobrazu 7 984,4 Ostróda Łukta, Miłakowo, Morąg 64 3. Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Taborskich 29 941,7 Ostróda, Olsztyn Ostróda, Łukta, Morąg, Miłomłyn źródło: Rozporządzenie nr 21 Wojewody Warmińsko – Mazurskiego z dnia 14.04.2003 r Rezerwaty przyrody Na terenie gminy Łukta znajdują się trzy rezerwaty przyrody. Wykaz tych rezerwatów przedstawiono w tabeli 5.20. Tab. 5.20. Wykaz rezerwatów przyrody na terenie gminy Ostróda Lp. Nazwa rezerwatu przyrody Powierzchnia (ha) Typ rezerwatu 5,00 krajobrazowy 1. Rezerwat „Wyspa Lipowa” 2. Rezerwat „Ostoja Bobrów na rzece Pasłęce” 262,25 faunistyczny 3. Rezerwat „Sosny Taborskiej” 95,32 leśny Przedmiot ochrony wyspa z występującymi na niej chronionymi gatunkami roślin i ptaków stanowisko bobra (położony również na terenie gminy Miłakowo) starodrzew sosnowy, tzw. ekotyp taborski źródło: Rozporządzenie nr 21 Wojewody Warmińsko – Mazurskiego z dnia 14.04.2003 r Rezerwat „Wyspa Lipowa” Rezerwat „Wyspa Lipowa” obejmuje wyspę położoną na jeziorze Morąg. Jest to rezerwat krajobrazowo – faunistyczny. Utworzono go w 1968 roku w celu ochrony krajobrazu oraz występujących na wyspie chronionych ptaków (kolonia kormoranów – 547 gniazd i czapli siwej) i roślin. W rezerwacie, poza kormoranem i czaplą siwą, gniazdują także: łabędź niemy, tracz nurogęś, krakwa, perkoz rdzawoszyi, perkoz dwuczuby, dzierzba gąsiorek, trzciniak, trzcinniczek, piecuszek. Wyspę porasta starodrzew lipowo – dębowy. Powierzchnia rezerwatu wynosi 5 ha. Wyspa urozmaicona jest licznymi pagórkami, zagłębieniami terenowymi i otacza ją wąski pas roślin wodnych; trzciny pospolitej, pałki wąskolistnej i grzybieni białych. Na wyspie rośnie od 140 lat lipa drobnolistna, od której wzięła nazwę. Rezerwat „Ostoja Bobrów na rzece Pasłęce” Rezerwat „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce” ustanowiony został w styczniu 1970 roku. W jego skład wchodzi rzeka Pasłęka, jezioro Isąg, tereny leśne przyległe do nich oraz pasy gruntów przybrzeżnych o szerokości 100 m na gruntach państwowych i 10 m na gruntach prywatnych. Rezerwat utworzono w celu ochrony bobrów. Na terenie rezerwatu obowiązuje zakaz przebywania osób do tego nieupoważnionych przez konserwatora przyrody (z wyjątkiem gruntów prywatnych) oraz zakaz wznoszenia budowli i urządzeń komunikacyjnych i innych technicznych. Rezerwat stanowi bardzo istotne ogniwo w systemie obiektów chronionych, o ponad regionalnym znaczeniu i wielofunkcyjnych zadaniach. Oprócz podstawowej ochrony bobra, ochroną objęto siedliska roślin i zwierząt, a także unikalny krajobraz. Na terenie powiatu 65 ostródzkiego leży jedynie część rezerwatu zlokalizowana w gminie Łukta, Miłakowo i Stare Jabłonki. Jego obszar na terenie powiatu wynosi 262,25 ha (całkowity obszar 4116,18 ha). Rezerwat „Ostoja Bobrów na rzece Pasłęce”, podobnie jak w przypadku rezerwatu „Rzeka Drwęca”, został zaproponowany do europejskiej sieci „Natura 2000” pod numerami PLH 280002 i PLH 280010. Również położenie predysponuje go do pełnienia funkcji korytarza ekologicznego łączącego centrum regionu z wybrzeżem Bałtyku bytującym gatunkom zwierząt. Rzeka Pasłęka w 1999 r włączona została w „Krajowy system restytucji ryb wędrownych”. Rezerwat „Sosny Tabarskiej” Rezerwat „Sosny Taborskie” ustanowiono w 1957 roku. Położony jest on w południowo – zachodniej części wsi Tabórz. Jego powierzchnia wynosi 95,32 ha. Przedmiotem ochrony jest drzewostan sosny ekotypu taborskiego. Jest to drzewostan szczególnie wartościowy w wieku ponad 200 lat, produkujący wysokiej jakości drewno. Drewno z sosny taborskiej jest bardzo wysoko cenione przy produkcji sklejek oraz w szkutnictwie. Odznacza się równomierną szerokością przyrostów na całej długości. Rezerwat we współczesnym okresie tworzenia był zbiorowiskiem leśnym o typie siedliskowym boru mieszanego. Obecnie daje się zauważyć wyraźną sukcesję w kierunku lasu liściastego, w związku z wypadaniem sosny. Ponadto projektowane jest utworzenie trzech innych rezerwatów: „Bobrynek”, „Jezioro Długie” i „Tabórz”. Przedmiotem ochrony w projektowanym rezerwacie „Bobrynek” ma być modelowy krajobraz młodoglacjalny: moreny czołowe, ozy, bagna, jeziora rynnowe i wytopiskowe wraz z typową szatą roślinną. Teren projektowanego rezerwatu położony jest na zalesionym obszarze południowo – wschodniej części gminy, na pograniczu z gminą Gietrzwałd. Powierzchnia projektowanego rezerwatu wynosi 508,39 ha. Projektowanym do utworzenia rezerwatem „Jezioro Długie” zamierza się chronić poryblina jeziornego, stanowiącego relikt postglacjalny. Rezerwat ma objąć Jezioro Długie i część terenów przyległych. Jego łączna powierzchnia ma wynieść 195,07 ha. Na terenie rezerwatu ma obowiązywać między innymi zakaz przebywania poza miejscami wyznaczonymi oraz zakaz kąpieli poza miejscami wyznaczonymi, a także zakaz wznoszenia budowli i urządzeń komunikacyjnych i innych technicznych. Projektowany rezerwat leśny „Tabórz” znajduje się w południowej części gminy Łukta, w pobliżu istniejącego rezerwatu „Sosny Taborskie”. Podobnie jak w ustanowionym już wcześniej rezerwacie, przedmiotem ochrony ma być drzewostan z udziałem sosny ekotypu taborskiego. Powierzchnia tego rezerwatu ma wynosić 130,97 ha. Pomniki przyrody Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody „pomnikami są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno – pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi się wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie”. Na terenie gminy znajduje się 11 sztuk pomników przyrody. Stanowią je drzewa, które scharakteryzowano w tabeli poniżej. 66 Tab. 5.21. Pomniki przyrody na terenie gminy Łukta (stan 2003 r) Lp. 1. 2. 3. 4. 5. Rok utworzenia 1952 1952 1952, 1952 1963 6. 7. 8. 1963 1991 1991 9. 1991 10. 11. 1992 1995 Położenie geograficzne i administracyjne Opis obiektu Leśnictwo Laski oddział 284 Leśnictwo Laski oddział 227 Leśnictwo Laski oddział 211 Leśnictwo Perkunicha oddział 219 400 m na północ od przystanku PKP Kozia Góra przy drodze do Ględ 100 m od Ględ przy drodze na skraju lasu Trokajny, grunt W. Soboty Leśnictwo Tomlak oddział 171 - na północ od Koziej Góry na skraju drogi do Ględ Przy drodze na północnym skraju osady leśnej Niedźwiady (Sarni Dół) Skraj osady Nowaczyzna od strony pól ZR Ramoty Przy drodze w odległości 1 km na południowy wschód od Pelnika Lipa obwód 385 cm, wysokość 30 m Dąb obwód 640 cm, wysokość 25 m Lipa obwód 400 cm, wysokość 30 m Dąb obwód 690 cm, wysokość 27 m Dąb obwód 355 cm, wysokość 25 m Dąb obwód 400 cm, wysokość 30 m Dąb obwód 450 cm, wysokość 21 m Dąb obwód 420 cm, wysokość 21 m 3 dęby obwód 350-460 cm, wysokość 22 m Dąb obwód 620 cm, wysokość 26 m Aleja 30 lip, w tym o obwodach: 370, 350, 350, 370, 410, 350, 355, 315 cm, wysokość 20 – 25 m źródło: „Program ochrony środowiska powiatu ostródzkiego” Użytki ekologiczne W bogatej gamie form ochrony przyrody i środowiska z jaką spotykamy się w gminie Łukta coraz większe znaczenie zaczynają odgrywać użytki ekologiczne. Aktualnie są trzy takie obiekty zlokalizowane na terenie gminy Łukta (tabela 5.22.). Łącznie zajmują powierzchnię 20,4 ha. Ponadto w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy uwzględniono dwa użytki ekologiczne obejmujące tereny bagienne. Są to Mokradła Ramockie i teren bagienny położony na wschód od Komorowa. Tab. 5.22. Wykaz użytków ekologicznych położonych na terenie gminy Łukta (stan 2003 r) Lp. Nazwa obiektu Typ Powierzchnia (ha) 1. Jezioro Piecki małe jezioro śródleśne 3,11 2. Jezioro Harcerskie małe jezioro śródleśne 11,70 3. Jeziora: Czarne, Duże i Małe małe jezioro śródleśne 5,60 źródło: „Program ochrony środowiska powiatu ostródzkiego” Stanowiska archeologiczne Na terenie gminy Łukta znajduje się jedno stanowisko archeologiczne, które stanowią Lasy Taborskie na południowy wschód od wsi Prośno. Stanowisko to stanowi miejsce domniemanego założenia obronnego. 67 Strefy ciszy Na obszarze gminy Łukta, w wyniku rozporządzenia Wojewody Olsztyńskiego z 1998 roku, strefą ciszy objęte są jeziora: Gil, Ruskie i Morąg. W przypadku jezior Gil i Ruskie strefą ciszy objęto także pas obrzeży o szerokości 500 m. 5.10.4. Zasady gospodarowania na terenach chronionych Na obszarach chronionych w myśl ustawy o ochronie przyrody istnieje obowiązek stosowania się do zakazów, nakazów i zaleceń określonych przez samą ustawę, a także przez akty prawna miejscowego. Na poziomie regionalnym regulacje z tego zakresu są zawarte w rozporządzeniu nr 87 Wojewody Warmińsko – Mazurskiego z dnia 16 lipca 2002 r w sprawie wprowadzenia zakazów dotyczących obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa warmińsko - mazurskiego. Na obszarach objętych ochroną intensywną – rezerwatową, użytków ekologicznych stosowane są zasady określone w dokumentach o utworzeniu rezerwatów oraz w planach ochrony tych obiektów. Niezależnie od tego każdy z nich dysponuje regulaminem opartym o ustawę o ochronie przyrody. Aktami, które doprecyzowują ostateczny kształt są plany przestrzennego zagospodarowania uchwalane przez radę gmin. 5.10.5. Zagrożenia dla walorów przyrodniczych Istnieją potencjalne zagrożenia dla przedstawionych wyżej walorów przyrodniczych. Zaburzenia powstające w krajobrazie wynikają z niewłaściwej i nieumiejętnej gospodarki krajobrazem. Przestrzeń jest niewłaściwie dzielona i degradowana, jakże często zabudowywana przypadkowo, tak pod względem lokalizacji jak i architektury. Problemy finansowe właścicieli wymuszają instrumentalne traktowanie poszczególnych elementów krajobrazu. Podstawowym problemem właściwego utrzymania wszystkich walorów przyrodniczych jest niedobór środków finansowych, który w sposób wyraźny widać np. w gospodarce leśnej (w tym na zalesienia). Aktualnie na prowadzenie nadzoru nad lasami jest wydatkowanych niecałe 60% środków jakie powinny być wydatkowane. Gospodarka leśna powinna być prowadzona w oparciu o następujące zasady: powszechnej ochrony lasów, trwałości utrzymania lasów, ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów, powiększania zasobów leśnych. Aby zapewnić powszechną ochronę lasów ich właściciele są obowiązani do kształtowania równowagi w ekosystemach leśnych, podnoszenia naturalnej odporności drzewostanów poprzez: wykonywanie zabiegów profilaktycznych i ochronnych zapobiegających powstawaniu i rozprzestrzenianiu pożarów, zapobieganie, wykrywanie i zwalczanie nadmiernie pojawiających i rozprzestrzeniających się organizmów szkodliwych, ochronę gleby i wód leśnych. Generalnie stan lasów prywatnych jest gorszy od stanu lasów państwowych. Przyczyny tego stanu rzeczy są złożone, poczynając od tego, że istnieje duża różnica przeciętnego wieku drzewostanów i zapasów, poprzez brak fachowego przygotowania właścicieli do prawidłowego prowadzenia lasu, trudności finansowe, słabsze siedliska, duże rozdrobnienie powierzchni, stosowanie innych sposobów i priorytetów zagospodarowania. Do zjawisk niekorzystnych należy zaliczyć rozdrobnienie lasów, widoczne w lasach prywatnych. Dlatego też należy dążyć do tworzenia struktur wielkoprzestrzennych, tj. powiększać istniejące kompleksy leśne oraz łączyć mniejsze. Bardzo istotnym kryterium powiększania obszarów zalesionych jest tworzenie tzw. ciągów ekologicznych dla migrującej 68 zwierzyny. Przy realizacji tego zagadnienia należy pamiętać o konieczności ochrony zasobów wód podziemnych. Dotyczy to szczególnie terenów o bardzo słabej izolacji. Podstawowym instrumentem prowadzenia gospodarki leśnej w lasach niepaństwowych są uproszczone plany urządzenia lasu. Są to jednak często materiały niepełne bądź nieaktualne, dla niektóry obrębów zaś brak ich zupełnie. Utrudnia to znacznie właściwą gospodarkę leśną. Wykonanie planów, jest zadaniem administracji rządowej, niestety nie realizowanym. Na obszarze gminy Łukta występują znaczne powierzchnie terenu cenne ze względów przyrodniczych i krajobrazowych oraz wrażliwe na antropopresję. Znaczną część powierzchni gminy obejmują obszary zlewni pojeziernej. Ograniczenia w gospodarowaniu na tym terenie wynikają z konieczności ochrony jezior przez degradacją. Są one objęte ochroną w ramach obszarów chronionego krajobrazu. Zasady gospodarki przestrzennej na tym terenie są podane w Rozporządzeniu nr 53 Wojewody Olsztyńskiego z 1998 roku, regulującym utworzenie obszarów chronionego krajobrazu. Na terenie Drwęcko – Taborskiego zbiornika wód podziemnych bez izolacji oraz izolacji nieciągłej zagrożeniem jest infiltracja zanieczyszczeń z powierzchni terenu i w konsekwencji skażenie wód. Stąd priorytetową sprawą staje się uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej, gospodarki odpadami na terenie gminy oraz likwidacja mogilnika środków ochrony roślin w rejonie Kotkowa i nieczynnego wysypiska śmieci w pobliżu Komorowa. 5.10.6. Priorytety w ochronie przyrody oraz obszary i obiekty środowiska przyrodniczego wskazane do ochrony Pierwszym nadrzędnym priorytetem w zakresie ochrony przyrody powinna być poprawa stanu czystości środowiska wodnego rezerwatu na rzece Pasłęce. Zadanie to powinno być priorytetowe nie tylko dla samorządu gminy Łukta, ale także dla samorządów wszystkich gmin położonych w zlewni Pasłęki. W porozumieniu wszystkich zainteresowanych gmin powinien być opracowany program ochrony rzeki Pasłęka oraz jej zlewni, a następnie podjęta jego realizacja. Nie podjęcie programu ochronnego doprowadzi nieuchronnie do dalszego pogorszenia stanu czystości środowiska wodnego rezerwatu. Przedmiotowy program ochronny powinien obejmować swoim zakresem wszystkie wody (płynące i stojące) związane bezpośrednio lub pośrednio z rzeką Pasłęka oraz ich zlewnie. Powinien obejmować zarówno przedsięwzięcia ograniczające dopływ ładunków zanieczyszczeń z punktowych źródeł, jak i ingerować w gospodarkę w zlewni, proponując przedsięwzięcia ograniczające dopływ zanieczyszczeń obszarowych. W ślad za programem powinny iść, zgodnie z opracowanym wcześniej harmonogramem rzeczowo – finansowym, cząstkowe i szczegółowe projekty (projekty techniczne, budowlane). Drugim nadrzędnym priorytetem powinna być kompleksowa ochrona obszarów występowania wód podziemnych bez izolacji (w tym Drwęcko – Taborskiego zbiornika wód podziemnych). Kompleksowa ochrona tych obszarów powinna polegać przede wszystkim na właściwie prowadzonej gospodarce ściekowej i gospodarce odpadami, odpowiedniej polityce przestrzennej, obejmującej gospodarkę leśną i ekologiczną gospodarkę rolną. Trzecim nadrzędnym priorytetem, ściśle związanym z poprzednimi, powinna być ochrona środowiska wód powierzchniowych, a zwłaszcza wód jeziornych. Czwartym priorytetem powinno być zachowanie wartości przyrodniczych w gminie. Dalszy postęp w tym zakresie wymaga następujących działań: przeprowadzenie inwentaryzacji walorów szaty roślinnej, prowadzenie stałego monitoringu stanowisk gatunków zagrożonych (identyfikacja przyczyn zagrożenia rzadkich gatunków, eliminacja źródeł zagrożenia), 69 minimalizowanie skutków antropopresji poprzez uwzględnianie ochrony walorów szaty roślinnej i świata zwierząt w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i decyzjach lokalizacyjnych, stosowanie czynnych metod ochrony rzadkich gatunków roślin (np. koszenie łąk, usuwanie gatunków drzewiastych), powiększenie liczby zwierząt objętych ochroną na terenie województwa, prawne uporządkowanie i bardziej rygorystyczne traktowanie ochrony brzegów zbiorników wodnych i samych jezior; utrzymanie obligatoryjnego zakazu poruszania się łodzi motorowych i skuterów wodnych na wybranych jeziorach, cennych pod względem faunistycznym, wykorzystanie programów rolno-środowiskowych, jako instrumentu ochrony cennych gatunków na terenach rolniczych, kontynuacja i rozszerzanie ochrony czynnej, obejmującej między innymi: budowę miejsc lęgowych (orły, bocian biały, duże dziuplaki), odtworzenie i utrzymywanie siedlisk (ptaki wodno-błotne), wprowadzanie bardziej przyjaznych dla ptaków konstrukcji energetycznych – ich lepsze oznakowanie, stała redukcja niektórych drapieżników (lis, norka amerykańska) szczególnie w cennych ostojach, wzmocnienie państwowej straży rybackiej i utworzenie straży łowieckiej, tworzenie i odtworzenie korytarzy ekologicznych. Niezwykle ważnym – piątym priorytetem, nie tylko w ochronie przyrody i środowiska przyrodniczego, ale również i w gospodarce, jest właściwa gospodarka leśna i zwiększanie lub utrzymywanie na aktualnym poziomie lesistości. Dla gospodarki zalesianie jest jednym z ważniejszych przedsięwzięć przyrodniczo – gospodarczych. Oznacza ono inicjowanie procesu lasotwórczego i odtwarzanie leśnego ekosystemu w miejscu, gdzie użytki rolne nie przynoszą właściwego efektu ekonomicznego. Coraz liczniej występujące zagrożenie środowiska przyrodniczego i konieczność jego ochrony uzmysławia nam, że zalesianie nie tylko zwiększa istniejące zasoby leśne, lecz także staje się narzędziem ochrony przyrody i krajobrazu, wzmacnia i poszerza ochronną funkcję lasu w stosunku do wody i gleby, ogranicza skutki „efektu cieplarnianego" i przeciwdziała globalnym zmianom klimatu, podnosi walory estetyczne i rekreacyjne środowiska, rekultywuje obszary skażone i zdegradowane. Zwiększanie obszaru lasów odbywa się obecnie w ramach „Programu zwiększenia lesistości". Wśród lasów nowo nasadzonych, w dalszym ciągu przeważać będą lasy sektora państwowego. Zmieniają się jednak proporcje, obecnie zalesianie przez osoby prywatne i LP zaczyna się równoważyć. Jest to wynik wspomagania finansowego lasów prywatnych (z dwóch źródeł Fundusz Leśny, ARiMR), W praktyce realizacja tych planów zależna jest od wielkości środków przyznawanych na ten cel przez Budżet Państwa. Ideą przewodnią zwiększenia lesistości jest w pierwszym rzędzie zalesianie gruntów marginalnych: użytki rolne klas V i VI, grunty o znacznym nachyleniu (>15%) oraz grunty zdegradowane oraz terenów pojeziernych i występowania podziemnych wód podziemnych bez izolacji. Prowadząc zalesienia należy pamiętać o podstawowych celach, zasadach i zadaniach związanych z ochroną i prowadzeniem gospodarki leśnej, w których dominującą rolę odgrywają: utrzymanie przynajmniej aktualnego poziomu zalesienia, powiększenie powierzchni lasów ochronnych zwłaszcza na obszarach zbiorników wód podziemnych bez izolacji oraz na terenach wokół jezior i cieków wodnych, ochrona i powiększanie biologicznej różnorodności lasów, w tym genetycznej i gatunkowej, zachowanie naturalnych ekosystemów leśnych, 70 poprawa kondycji lasów prywatnych i innych nie będących w Zarządzie Lasów Państwowych, intensyfikacja działań na rzecz wykorzystania lasów do rozwoju edukacji ekologicznej społeczeństwa, wykorzystanie lasów do rozwoju ekoturystyki przy zachowaniu zasad ich ochrony. Zadania, które należy wykonać, aby można było wyznaczone cele osiągnąć: przeprowadzenie działań formalno – prawnych pod potrzeby zalesień, tj. weryfikacji klasyfikacji gruntów, wyznaczenie granic polno – leśnych w planach zagospodarowania przestrzennego, opracowanie dokumentacji glebowo – siedliskowej i urządzeniowej; opracowanie planów urządzeniowo – leśnych dla lasów prywatnych i innych nie będących w Zarządzie Lasów Państwowych; przebudowa drzewostanów tam gdzie założono je niezgodnie z wymogami siedliskowymi; wdrażanie na szeroką skalę odnowień naturalnych; typowanie obszarów o wysokich walorach poznawczych oraz budowa i utrzymanie infrastruktury służącej celom poznawczo – dydaktycznym i turystycznym; rozbudowa infrastruktury leśnej. Obszarami postulowanymi do objęcia ochroną prawną są: trzy projektowane rezerwaty – „Bobrynek”, „Jezioro Długie” i „Tabórz”, dwa użytki ekologiczne, obejmujące tereny bagienne – „Mokradła Ramockie” i teren bagienny położony na wschód od Komorowa. 5.11. Niektóre specyficzne źródła wpływu techniki na środowisko przyrodnicze i człowieka 5.11.1. Źródła wibracji Na terenie obszaru objętego niniejszym opracowaniem brak jest stałych źródeł wibracji, tj. elementów – urządzeń mechanicznych, elektromechanicznych, elektroakustycznych i innych, wykonujących drgania mechaniczne. Urządzenia takie mogą okresowo funkcjonować, np. na czas budowy obiektów inżynierskich (ubijanie, utrząsanie za pomocą wibratorów betonu, gruntu). 5.11.2. Źródła promieniowania jonizującego Występujące w obszarze objętym opracowaniem promieniowanie jonizujące oparte jest przede wszystkim na poziomie radiacji ze źródeł naturalnych, związanych z rozpadem pierwiastków promieniotwórczych naturalnie występujących w przyrodzie. Zagrożenia w dziedzinie promieniowania jonizującego mogą na obszarze gminy stwarzać wyłącznie źródła promieniowania pochodzące z zewnątrz. Poza naturalnymi źródłami promieniowania, znajdującymi się w glebie, wodzie i powietrzu, występują także sztuczne źródła promieniowania, które możemy podzielić na trzy grupy: zamknięte źródła promieniowania o małej aktywności w szczelnej obudowie używane w pracach diagnostycznych; aparatura rentgenowska; 71 otwarte źródła promieniowania, które znajdują się w zakładach posiadających materiały izotopowe używane do prac naukowych, w pracowniach medycznych. Na terenie gminy brak jest wyżej wymienionych źródeł. 5.11.3. Źródła promieniowania elektromagnetycznego Promieniowanie niejonizujące związane jest z występowaniem pól elektromagnetycznych. Do głównych źródeł powstawania pól elektromagnetycznych należą: linie elektroenergetyczne i stacje transformatorowe, obiekty radiokomunikacyjne w tym: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiolokacyjne. Istotny wpływ na środowisko mają linie i stacje elektroenergetyczne o napięciach znamionowych równych co najmniej 110 kV i wyższych. W celu zabezpieczenia ludzi przed szkodliwym promieniowaniem elektromagnetycznym wyznaczane są strefy ochronne od linii wysokich napięć: strefa ochronna pierwszego stopnia; jest to obszar, gdzie przebywanie ludzi jest zabronione, z wyjątkiem osób zatrudnionych przy eksploatacji urządzeń; strefa ochronna drugiego stopnia, gdzie dopuszczalne jest okresowe przebywanie ludności, lecz zabronione lokalizowanie budynków mieszkalnych. Przez teren gminy nie przebiegają linie energetyczne wysokich napięć 110 kV i wyższych. Na obszarze gminy obiektami radiokomunikacyjnymi, które mogą mieć wpływ na środowisko, są stacje bazowe telefonii komórkowej. Pole elektromagnetyczne występujące przy antenach telefonii komórkowej mocowanych na kratownicowych masztach występuje na przestrzeni kilkunastu metrów na poziomie zawieszenia anteny. Normy techniczne i przepisy aktualnie stosowane w Polsce, dotyczące umieszczania anten stacji, zabezpieczają wymagane odległości od miejsc przebywania ludzi. 72
