czynniki rakotórcze-obowiązki pracodawcy

czynniki rakotórcze-obowiązki pracodawcy
Problematykę czynników rakotwórczych w środowisku pracy reguluje szereg aktów prawnych, z których
najważniejszym jest Kodeks Pracy oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie
substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w
środowisku pracy. Dokumenty te określają m.in. wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów
technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Ponadto nakładają na pracodawcę zatrudniającego
pracowników w warunkach narażenia na w/w czynniki szereg obowiązków, np. ograniczenia narażenia, nadzoru nad
stanem zdrowia pracowników oraz prowadzenia odpowiednich rejestrów. Jednym z nich jest rejestr prac w kontakcie
lub w narażeniu na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym oraz przesyłanie powyższych informacji, poprzez Państwową Inspekcję Sanitarną, do Centralnego
Rejestru Czynników Rakotwórczych prowadzonego przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi.
PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE Z CZYNNIKAMI RAKOTWÓRCZYMI I MUTAGENNYMI
CZYNNIKI RAKOTWÓRCZE (kancerogeny) są to liczne, rozpowszechnione w środowisku czynniki (chemiczne,
fizyczne), wywołujące w żywych organizmach rozwój procesów nowotworowych. Czynniki środowiska pracy, które są
czynnikami etiologicznymi nowotworów, nazwano kancerogenami zawodowymi.
RAKOTWÓRCZOŚĆ jest to właściwość czynnika chemicznego, fizycznego, warunkująca wywoływanie przez dany
czynnik nowotworów u ludzi lub zwierząt. W praktyce właściwość tę można ustalić jedynie na podstawie
udokumentowanej zależności między narażeniem na dany czynnik, a wzrostem częstości występowania nowotworów
u narażonych ludzi lub zwierząt. Zmiany nowotworowe mogą ujawnić się po upływie wielu lat od chwili pierwszego
narażenia na substancje chemiczne. Okres tego opóźnienia jest nazywany okresem latencji i może wynosić od 4 do 40
lat.
CZYNNIKI MUTAGENNE to czynniki, które są przyczyną zwiększonej częstości pojawiania się mutacji.
MUTACJA to trwała zmiana w ilości lub strukturze materiału genetycznego w organizmie, która
w rezultacie powoduje zmiany w charakterystyce fenotypowej danego organizmu. Zmiany te mogą dotyczyć
pojedynczych genów, zespołów genów lub całych chromosomów. Zmiany dotyczące pojedynczych genów mogą być
konsekwencją działań na pojedyncze zasady w DNA (mutacja punktowa) lub dużych zmian, wraz z delecją, wewnątrz
genu. Zmiany dotyczące całych chromosomów mogą mieć charakter zmian strukturalnych lub liczbowych. Mutacje w
komórkach rozrodczych,
u organizmów rozmnażających się płciowo, mogą być przenoszone na potomstwo.
AKTY PRAWNE REGULUJĄCE PROBLEMATYKĘ CZYNNIKÓW RAKOTWÓRCZYCH
I MUTAGENNYCH W ŚRODOWISKU PRACY
-
Kodeks Pracy
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub
procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym
w środowisku pracy (Dz. U. Z 2012r., Poz. 890)
OBOWIĄZKI PRACODAWCY WYNIKAJĄCE Z ZATRUDNIENIA PRACOWNIKÓW W WARUNKACH NARAŻENIA
NA CZYNNIKI RAKOTWÓRCZE LUB MUTAGENNE
1
Polskie prawo nakłada na pracodawcę zatrudniającego pracowników w warunkach narażenia na działanie
kancerogenów niżej przedstawione obowiązki
1. Prowadzenie rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami,
preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, podając w nim:
a)
wykaz procesów technologicznych i prac, w których substancje, preparaty lub czynniki rakotwórcze lub
mutagenne są stosowane, produkowane lub występują jako zanieczyszczenia bądź produkt uboczny oraz wykaz
substancji, preparatów, czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym wraz z podaniem ilościowej
wielkości produkcji lub stosowania,
b)
uzasadnienie konieczności stosowania substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych
o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, o których mowa w punkcie wyżej,
c)
wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie na substancje, preparaty, czynniki lub
procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
d)
liczbę pracowników pracujących w narażeniu, w tym liczbę kobiet,
e)
określenie rodzaju substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych
o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powodujących narażenie, rodzaj kontaktu, wielkość narażenia i czas
jego trwania,
f)
rodzaj podjętych środków i działań ograniczających poziom narażenia.
2.
Przekazywanie danych zawartych w rejestrze prac właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi
sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz
corocznie w terminie do 15 stycznia na druku „Informacja
o substancjach, preparatach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym”. Wzór tej informacji stanowi załącznik nr 2 w/w rozporządzenia. Centralny rejestr danych o narażeniu
na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym prowadzi
Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr J. Nofera w Łodzi (wyjątek stanowią jednostki organizacyjne MON i MSWiA).
3.
Prowadzenie rejestru pracowników narażonych na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów
technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Rejestr ten powinien być przechowywany przez okres
40 lat po ustaniu narażenia, a w przypadku likwidacji zakładu pracy powinien być przekazany właściwemu
państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu. Informacje zawarte w w/w rejestrach udostępniane są:
lekarzom sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, Państwowemu Inspektorowi Sanitarnemu,
Państwowemu Inspektorowi Pracy i pracownikom – w zakresie informacji, które dotyczą ich osobiście oraz
przedstawicielom pracowników – w zakresie anonimowych informacji zbiorowych.
4.
Wykonywanie pomiarów czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a w szczególności stosowanie
metod wczesnego wykrywania narażenia podczas awarii lub w przypadku wystąpienia innych nieprzewidzianych
okoliczności.
5.
Oszacowanie wielkości ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki rakotwórcze lub mutagenne.
6.
Informowanie pracowników i ich przedstawicieli o narażeniu na czynniki rakotwórcze lub mutagenne, a w
przypadku narażenia powstałego w wyniku awarii i innych zakłóceń procesu technologicznego lub w wyniku
podejmowanych prac remontowych, konserwacyjnych i innych okoliczności – o przyczynach powstałego narażenia
oraz o środkach zapobiegawczych, jakie już zostały lub które będą podjęte w celu poprawy sytuacji.
7.
Ograniczenie liczby pracowników mających kontakt z kancerogenami do najmniejszej możliwej liczby.
8.
Udostępnianie pracownikom, do stałego korzystania, aktualnych instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczących:
2
a) stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami
wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników
b) obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych;
c) postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
d) udzielania pierwszej pomocy.
e)
stosowanie zabezpieczeń i środków technicznych dla zapobieżenia lub ograniczenia
do minimum przedostawania się czynników rakotwórczych lub mutagennych do środowiska pracy.
9.
Odprowadzanie czynników rakotwórczych do układów neutralizujących bezpośrednio z miejsc ich powstawania.
10. Stosowanie miejscowej lub ogólnej wentylacji.
11. Stworzenie warunków do dokonania wyboru rodzaju środków ochrony indywidualnej, zapewniających
bezpieczeństwo i zdrowie pracowników.
12. Wyznaczanie obszarów zagrożenia i zaopatrywania ich w znaki ostrzegawcze i informacyjne, dotyczące
bezpieczeństwa pracy.
13. Stosowanie stałej kontroli stężeń lub natężeń umożliwiających wczesne wykrycie wzrostu poziomu narażenia w
następstwie nieprzewidzianych zdarzeń i awarii.
14. Zastąpienie czynników rakotwórczych lub mutagennych mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosowanie innych
dostępnych środków ograniczających stopień tego narażenia.
15. Sporządzenie instrukcji postępowania na wypadek awarii lub innych zakłóceń procesów technologicznych.
16. Zapewnienie bezpiecznego gromadzenia, przetrzymywania i niszczenia odpadów zawierających czynniki
rakotwórcze lub mutagenne.
17. Zmniejszanie ilości czynników rakotwórczych lub mutagennych stosowanych w procesach technologicznych.
18. Prowadzenie, na wniosek lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami,
biologicznego monitorowania narażenia na czynniki rakotwórcze lub mutagenne oraz zastosowanie innych metod
umożliwiających wykrycie wczesnych skutków tego narażenia.
19. Zapewnienie udziału pracownikom lub ich przedstawicielom w projektowaniu i realizacji działań zapobiegających
narażeniu na czynniki rakotwórcze lub mutagenne oraz ograniczających jego poziom.
20. Zapewnienie pracownikom sprawnie funkcjonującego systemu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środków
do udzielania pierwszej pomocy.
21. Zapewnienie stosowania przez pracowników wymagań higieny, a w szczególności niedopuszczanie do
spożywania posiłków, picia i palenia tytoniu w miejscach, w których środowisko może być zanieczyszczone
czynnikami rakotwórczymi lub mutagennymi.
22. Zapewnienie pomieszczeń, instalacji i urządzeń, które przystosowane są do regularnego i skutecznego
czyszczenia
23.
Przeszkolenie pracowników w zakresie:
a) ryzyka dla zdrowia, jakie wynika z oceny narażenia zawodowego i dodatkowego ryzyka wynikającego z
palenia tytoniu oraz środków ostrożności, które powinny być podejmowane w celu ograniczenia narażenia;
b) wymagań higienicznych, które powinny być spełnione w celu ograniczenia narażenia;
3
c) konieczności używania środków ochrony indywidualnej, w tym noszenia ubrania ochronnego;
d) działań zapobiegających wypadkom oraz koniecznych do podjęcia przez pracowników, w tym pełniących
obowiązki ratownicze, podczas wypadków oraz działań ratowniczych.
24. W świetle przepisów pracownicy powinni zostać zaznajomieni z w/w problemami w ramach szkoleń wstępnych
(instruktaż ogólny i instruktaż stanowiskowy) i okresowych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Odbycie
instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego,
która jest przechowywana w aktach osobowych pracownika.
25. Posiadanie aktualnego spisu stosowanych czynników rakotwórczych lub mutagennych oraz ich kart
charakterystyki.
26. Informowanie pracowników o opakowaniach, zbiornikach i instalacjach zawierających czynniki rakotwórcze lub
mutagenne, a także o wymaganiach dotyczących oznakowania i znaków ostrzegawczych.
27. Przeprowadzanie profilaktycznych badań lekarskich pracowników zarówno w czasie trwania jak i po
zaprzestaniu pracy w kontakcie z czynnikami rakotwórczymi lub mutagennymi oraz po rozwiązaniu stosunku pracy,
jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami. Wstępne, okresowe i kontrolne badania
lekarskie przeprowadzane są na koszt pracodawcy i w miarę możliwości w godzinach pracy.
28. Zlecenie przeprowadzenia – w przypadku rozpoznania lub podejrzenia u pracownika zmian w stanie zdrowia, o
których można przypuszczać, że powstały w wyniku narażenia zawodowego na działanie czynników rakotwórczych lub
mutagennych – dodatkowych badań stanu zdrowia innych pracowników narażonych w podobny sposób, dokonanie
weryfikacji uprzedniej oceny narażenia zawodowego oraz zastosowanie w razie potrzeby odpowiednich dodatkowych
środków zapobiegawczych.
29. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy oprócz obowiązków nakładanych na pracodawcę określa również
obowiązki lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.Lekarz jest obowiązany do:
a) zapoznania się z warunkami pracy osób narażonych na działanie substancji, preparatów, czynników lub
procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
b) posiadania udokumentowanej informacji dotyczącej rodzaju i wielkości narażenia,
c) udzielania informacji każdemu pracownikowi o wynikach badań i ocenie jego stanu zdrowia oraz o zakresie
profilaktycznej opieki zdrowotnej, jakiej powinien się poddać po ustaniu pracy w warunkazapoznania się z
warunkami pracy osób narażonych na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów
technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutch narażenia oraz pracodawcy, przedstawicielom
pracowników, działającej w zakładzie pracy komisji bezpieczeństwa i higieny pracy o ocenie stanu zdrowia
pracowników, dokonanej z uwzględnieniem tajemnicy lekarskiej.
4