STOSUNEK PAŃSTWA DO KOŚCIOŁÓW W KRAJACH UE

STOSUNEK PAŃSTWA DO KOŚCIOŁÓW W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ
DANIA
Ludność: ok. 5,3 mln; chrześcijanie – ok. 90,4%, w tym: luteranie – 89%, inne protestanckie –
0,5%, katolicy – 0,6%, inne chrześcijańskie – 0,4%, ok. 7% - inne religie i bezwyznaniowcy.
1) Konstytucja (1953)
- art. 4: „Ewangelicki Kościół Luterański jest Duńskim Kościołem Narodowym i jako taki jest
wspierany przez państwo”
dni świąteczne Kościoła Narodowego – dniami ustawowo wolnymi od pracy.
- obowiązek przynależności do w/w Kościoła przez głowę państwa
art. 66: Struktura Kościoła uregulowana jest ustawą indywidualną
art. 67: pozostałe kościoły i związki wyznaniowe, gwarancja wolności tworzenia kościołów
2) 1992: inkorporowanie do krajowego porządku prawnego Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950.XI.04 (art. 9)
3) Ministerstwo ds. Kościelnych (Kirkeministeriet) – najwyższa władza administracyjna dla
Kościoła: mianuje proboszczów, rekomenduje królowej kandydatów na biskupów
Inne kościoły i związki wyznaniowe – instytucje prawa prywatnego [katolicy (fundacja św.
Ansgara)] – tryb rejestracyjny (decyzja ministra ds. kościelnych) – brak przymusu (ogólnego)
przymus – gdy: chcą pełnić funkcje publiczne, zakładać fundacje, szkoły, szpitale, prowadzić
działalność duszpasterską w miejscach publicznych, żeby małżeństwa kościelne wywoływały
skutki cywilne
WIELKA BRYTANIA
Ludność: ok. 59,3 mln, w tym: chrześcijanie – ok. 87%, w tym: anglikanie — 57%, katolicy
— 13%, prezbiterianie — 7%, inne wyznania — 4%, bezwyznaniowcy — 9%.
2 Kościoły państwowe:
1) Kościół Anglikański – głowa państwa - Głową Kościoła Anglikańskiego i Obrońcą Wiary
1534 – I Act o Supremacji (Henryk VIII); 1558 – II Act o Supremacji (Elżbieta I)
- Królowa mianuje: arcybiskupów, biskupów, dziekanów Kościoła – na wniosek premiera
- Królowa – głową tylko jednego kościoła, ślubuje na jego zasady i obowiązuje się strzec jego
praw
- prawo kanoniczne Kościoła Anglikańskiego – częścią systemu prawa Anglii
- prawo kanoniczne stanowione jest przez synod generalny (3 izby): biskupów, duchownych i
świeckich – obowiązek promulgacji prawa przez królową
Inne kościoły i związki wyznaniowe
- stowarzyszenia zwykłe – brak szczególnych praw i przywilejów; zakładanie – umowa
wiernych – „powiernikami” majątku kościelnego
- brak Rejestru i pojęcia kościoły uznane przez państwo
- istnieje rejestr świątyń – tylko zarejestrowane mogą udzielać ślubów ze skutkiem cywilnym
1
2) Państwowy Kościół Szkocki (Kirk of Scotland)
- 1592, kościół państwowy – symbol szkockiej odrębności i dumy narodowej
- państwo nie ma wpływu na doktrynę, zarząd, liturgię i organizację Kirku.
Walia i Irlandia Północna – brak kościoła państwowego
SZWECJA
Ludność: ok. 8,9 mln; luteranie — 88,9%, katolicy — 1,7%, zielonoświątkowcy — 1,1%,
inne wyznania — 8,3%.
- 1523 – rozpad Unii kalmarskiej
- 1527 – Szwecja państwem luterańskim; silny związek państwa i Kościoła (Svenska Kyrkan)
- 1873 - zniesiono zakaz uczestnictwa Szwedów w katolickich nabożeństwach.
- 1975 – Konstytucja
- przynależność do Szwedzkiego Kościoła Narodowego – automatycznie po 6 tygodniach od
narodzin, jeżeli jedno z rodziców należało i nie złożyło sprzeciwu; brak wymogu chrztu
- inne kościoły i związki wyznaniowe
– pozycja stowarzyszeń altruistyczne ~ związków zawodowych, ~ partii politycznych lub
poza formą prawną
- 2000.I.01. – Reforma prawna stosunków wyznaniowych – konstytucyjna dominacja
Kościoła Szwedzkiego:
- ustawa o Kościele Szwecji z 1998 (struktura demokratyczna)
- ustawa o związkach wyznaniowych z 1998 r. (pojęcie zarejestrowanego związku:
statut, cele, procedura podejmowania uchwał, określenie organu kierującego); zakaz
rejestracji kościołów pod szyldem: spółek prawa handlowego, stowarzyszeń gospodarczych,
fundacji).
- ustawa o wsparciu dla związków wyznaniowych z 1999
- rozporządzenie o rejestracji związków wyznaniowych z 1999
- rozporządzenia o rządowych gruntach dla związków wyznaniowych z 1999
- Głowa państwa (król, królowa, następca tronu) muszą należeć do Kościoła Szwecji
- 2006: Zmiana przepisów religijnych przy naborze do pracy w policji.
GRECJA
Ludność: ok. 11 mln; chrześcijanie – ok. 98%, w tym: prawosławni (pod jurysdykcją
metropolity Aten i patriarchatu Ekumenicznego, w tym półautonomiczny Kościół
Prawosławny Krety) — 97,6%, katolicy — 0,4%, protestanci — 0,1%; muzułmanie — 1,5%,
inne wyznania - 0,4%.
Konstytucja (1975/1986)
- Wschodnio-Prawosławny Kościół Chrystusa – Kościołem dominującym w Grecji (art. 3)
- brak wymogu przynależności do tego Kościoła, wyjątek Prezydent Republiki – składa
przysięgę religijną „w imię Trójcy Świętej”
Przywileje Wschodnio-Prawosławnego Kościoła Chrystusa:
2
- uroczystości państwowe według obrządku prawosławnego,
- wynagrodzenie kleru Kościoła prawosławnego (łącznie z klerykami) finansuje państwo
- nauka religii prawosławnej obowiązkowa w publicznych szkołach podstawowych i średnich
- w celu budowy świątyni lub budynku kościelnego jakiegokolwiek kościoła jest wymagana
zgoda biskupa prawosławnego miejsca.
- Jednostki organizacyjne tego Kościoła (diecezje, parafie, klasztory, szkoły) mają status osób
prawa publicznego.
- Święty Synod – najwyższa władza w Kościele prawosławnym – wypowiada się w sprawach
kościelnych i niektórych świeckich
- ograniczono prawa polityczne duchownych prawosławnych.
- Status prawny innych Kościołów w Grecji jest zróżnicowany. Jedne z nich mają status
„religii znanej” (art. 13 § 2), inne „uznanej” przez państwo (np. Kościół katolicki)
- 2006 - Grecki sąd pierwszej instancji zezwolił na utworzenie stowarzyszenia o nazwie
"Apostolos Vrachiodilis", które ma za cel oddawanie czci 12 dawnym bogom olimpijskim
- trudności formalne nowych ruchów religijnych, „względna wolność religijna” (Świadkowie
Jehowy, Kościół Scientologiczny),
- spory o umieszczanie informacji w dowodach osobistych o przynależności wyznaniowej.
Święta Góra Athos – specjalny status prawny
- 872 – pierwszy pisany uprzywilejowany (autonomiczny) status – respektowany przez wieki
- Współczesne źródła autonomii:
1) konstytucja Grecka, art. 105: „Status Świętej Góry Athos”
ust. 1: „Półwysep Athos, poczynając od Megali Vigla, który tworzy okręg Świętej
Góry, jest zgodnie ze swoim uprzywilejowanym statusem samodzielną częścią państwa
greckiego, którego suwerenność nad Świętą Górą pozostaje nienaruszona. W wymiarze
duchowym Święta Góra pozostaje pod bezpośrednią zwierzchnością Patriarchy
Ekumenicznego. Kto się tam osiedla, wraz z dopuszczeniem jako członek nowicjatu lub mnich
nabywa bez żadnych dalszych formalności greckie obywatelstwo”.
Ust. 2: „Święta Góra jest zgodnie ze swoim statusem zarządzana przez święte
klasztory, między które jest podzielony Półwysep Athos. Ich ziemia nie może zostać
wywłaszczona. Administracja jest sprawowana przez przedstawicieli świętych klasztorów,
którzy tworzą Świętą Wspólnotę. W żadnym wypadku nie wolno zmieniać systemu
administracyjnego ani liczby klasztorów, jak również ich hierarchii i majątków. Osiedlanie
się osób innych wyznań lub schizmatyków jest zabronione.
Ust. 3: „Wyczerpujące uregulowanie porządku na Świętej Górze oraz sposób jego
wykonywania zostaje w szczegółach zapisane w konstytucyjnej Karcie Świętej Góry, która
została opracowana i uchwalona przez dwadzieścia świętych klasztorów przy współudziale
przedstawicieli państwa i zatwierdzona przez Patriarchat Ekumeniczny i Parlament Grecki.
Ust. 4: „Staranne zachowanie porządku Świętej Góry pozostaje w wymiarze
duchowym pod najwyższym nadzorem Patriarchy Ekumenicznego, w wymiarze administracji
jednak pod nadzorem państwa, do którego należy jednak tylko utrzymanie bezpieczeństwa
publicznego i porządku.
Ust. 5: „Powyższe zadania państwa są realizowane przez gubernatora, którego prawa
i obowiązki zostają ustawowo uregulowane. Tak samo zostaną ustawowo uregulowane
orzecznictwo urzędów klasztornych i Świętej Wspólnoty, jak również przywileje celne i
podatkowe Świętej Góry”.
- rozwinięcie w: „Karta Góry Athos”, deklaracja mnichów zatwierdzona dekretem w 1926
3
2) wspólna deklaracja nr 4 o przystąpieniu Grecji do EWG z 1979
3) deklaracji Grecji na konferencji w Amsterdamie z 1997
MALTA
Ludność: ok. 0,4 mln, katolicy — 97,3%, anglikanie — 1,2%, inni — 1,5%.
Konstytucja Republiki Malty z 1964:
Ustrój Malty łączy element: wolność religii i uprzywilejowaną pozycję Kościoła katolickiego
Art. 2 ust. 1: „Religia apostolska, katolicka, Rzymska jest religią Republiki Malty”.
Ust. 2: „Władze Kościoła rzymskokatolickiego mają obowiązek i prawo nauczania [w
szkole publicznej], które zasady są sprawiedliwe, a które są złem”
Ust. 3: „Nauczanie religijne wiary rzymskokatolickiej powinno być zapewnione w
każdej szkole publicznej jako część obowiązkowego programu nauczania”
Art. 40: - każdy korzysta z pełnej wolności sumienia i swobody wykonywania praktyk
religijnych
Art. 40(2): „Nikt nie może być zmuszony do pobierania nauczania religijnego lub wykazania
się znajomością religii, o ile w przypadku osoby, która nie osiągnęła jeszcze 16 lat,
zastrzeżenie wobec takiej edukacji wyraziła osoba, która sprawuje nad małoletnim pieczę, a
także jeśli w jakimkolwiek innym wypadku osoba małoletnia wyraziła sprzeciw”.
Art. 45: - gwarantuje ochronę przed dyskryminacją, która mogłaby wystąpić z powodu rasy,
pochodzenia, przekonań politycznych, koloru skóry, płci oraz wiary.
- zakaz rozwodów.
CYPR
Ludność: ok. 0,7 mln; prawosławni — 80%, muzułmanie — 18,6%, inni — 1,4%.
Konstytucja Republiki Cypru z 1980 r.
- Formalnie: Rozdział Państwa i Kościoła
- Nie istnieje Kościół państwowy (poglądy: Cypr jest demokratycznym państwem
wyznaniowym).
status oficjalny dwóch wspólnot religijnych:
Prawosławnego Kościoła Greckiego i wspólnot religijnych muzułmańskich.
Kościół prawosławny cieszy się osobowością prawa publicznego. Konstytucja powierza mu:
- niektóre kompetencje administracyjne i sądowe, przysługujące organom państwowym, jak:
sprawy dotyczące zawieranie małżeństw, udzielania rozwodów, separacji małżeńskiej
zgodnie z prawem kościelnym.
- Ale jednocześnie państwo przyznaje mu autonomię wewnętrzną, w zakresie zarządzania
swoimi sprawami i swoim mieniem, zgodnie z prawem kościelnym.
4
Konstytucja Cypru gwarantuje również zasadę równości wszystkich religii wobec prawa,
zakazuje ich dyskryminacji przez organy państwowe (art.18).
FINLANDIA
Ludność: ok. 5,2 mln; luteranie — 88,1%, prawosławni — 1,1%, inne wyznania - 0,9%,
bezwyznaniowcy — 9,9%.
- Formalnie: System niedookreślony: ani konfesyjny ani rozdział Państwa i Kościoła
Konstytucja z 1919 r. uznawała: oficjalną pozycję dwóch Kościołów: Kościoła
prawosławnego i Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (art. 83).
- 2 w/w kościoły – status osób prawnych prawa publicznego – szeroka autonomia; własna
jurysdykcja; porządek wewnętrzny Kościołów reguluje ustawa: nr 1054/1993 o kościele
luterańskim (ustawa o stosunku Państwo-Kościół Luterański) i nr 521/1969 – o Kościele
prawosławnym (§ 9 – rząd Finlandii – najwyższą władzą w kościele)
§ 5: Podstawowe wolności i prawa
- Wszyscy są równi wobec prawa. Nikt nie może być traktowany inaczej, bez możliwej do
zaakceptowania przyczyny, z powodu płci, wieku, pochodzenia, języka, religii, przekonań,
poglądów, stanu zdrowia lub inwalidztwa, ani z innego powodu odnoszącego się do jego
osoby.
§ 9: Każdy ma prawo do wolności wyznania i sumienia.
Wolność wyznania i sumienia obejmuje prawo do wyznawania i praktykowania religii, prawo
do głoszenia swoich przekonań oraz prawo przynależności lub nienależenia do związku
wyznaniowego. Nikt nie jest zobowiązany wbrew swoim przekonaniom do udziału w
wykonywaniu praktyk religijnych.
- Nowelizacja konstytucji z 1995 r.
IX. Związki wyznaniowe
§ 83: Postanowienia dotyczące organizacji i administrowania Kościołem EwangelickoAugsburskim zawierają kodeks Kościoła.
- Do 2000 r. – biskupów Kościoła prawosławnego mianował Prezydent Republiki
- Kościoły i związki mogą nabywać, posiadać i zbywać nieruchomości, na cele religijne, na
inne cele – potrzeba zgody Rządu.
- kościoły i związki religijne – opiniują zmiany ustawodawcze
Nowe związki wyznaniowe mogą być tworzone w trybie ustalonym w ustawie (wydanej na
podstawie art. 83 ust. 3 d. Konstytucji); mogą być zarejestrowane (Minister edukacji);
założyciele: 20 osób, osiadli we Finlandii, brak odpowiedzialności wiernych za długi kościoła
1999: zarejestrowano 45 związków wyznaniowych
FRANCJA
5
Ludność: ok. 59, 6 mln, katolicy (formalnie) 75%, protestanci (głównie luteranie w Alzacji,
ewangelicy reformowani w Dolinie Rodanu i w Sewannach) – ok. 3%, muzułmanie – ok.
4,5%, judaizm – ok. 1% (aglomeracja paryska), inne wyznania — 17,8%.
Ustawodawstwo tzw. Bloku konstytucyjnego:
1) konstytucja V Republiki (1958) art. 2: „Francja jest republiką niepodzielną, laicką,
demokratyczną i społeczną. Zapewnia równość wobec prawa wszystkich obywateli,
bez różnicy pochodzenia, rasy lub religii. Szanuje wszystkie przekonania”.
2) Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789) art. 10: „Nikt nie może być
niepokojony z powody swych przekonań także religijnych, pod warunkiem, że
wyrażanie tych przekonań nie zakłóca porządku publicznego ustanowionego przez
prawo”.
3) Preambuła Konstytucji z 1946 r.
4) Ustawa z 1905 r.
- Francuska świeckość państwa jest utożsamiana z neutralnością wobec przekonań
religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, pojmowaną w sensie negatywnym, tzn. jako
zakaz uzewnętrzniania przekonań religijnych w życiu publicznym.
- Przykład: ustawa z 2004 r. zabraniająca uczniom w szkołach publicznych noszenia: chusty
muzułmańskiej przez dziewczęta, większej wielkości krzyży, bądź jarmułki przez
wyznawców religii mojżeszowej.
- W trzech francuskich departamentach wschodnich: Dolny Ren, Górny Ren i Mozela - trzy
kościoły mają status religii oficjalnej (katolicyzm, luteranizm i religia mojżeszowa), w wersji
ustalonej w „artykułach organicznych” dołączonych przez Napoleona Bonaparte do
Konwencji zawartej ze Stolicą Apostolską w 1801 r.
HOLANDIA
Ludność: ok. 16,2 mln, chrześcijanie – ok. 59%, z czego katolicy ok. 34% (południe kraju) i
protestanci – ok. 25% (północ), bezwyznaniowcy – ok. 37%, inne – ok. 5%.
Model państwa świeckiego w wersji radykalnej
- Po reformacji pozycję kościoła oficjalnego miał Kościół reformowany (kalwiński).
- w 1983 r. z Konstytucji holenderskiej, usunięto wszelkie odniesienia do religii w wymiarze
instytucjonalnym; pozostawiono tylko gwarancje wolności religii w wymiarze
indywidualnym (art. 6 §1).
- instytucje kościelne otrzymują subwencje państwowe na prowadzenie działalności
edukacyjnej i charytatywnej.
LUKSEMBURG
Ludność: ok. 0,4 mln; katolicy — 94,6%, protestanci — 1,1%, inne wyznania — 4,3%.
- konstytucja z 1868 (modyfikowana 1919, 1948, 1956)
6
- trzy kościoły mają status religii oficjalnej (katolicyzm, luteranizm i religia mojżeszowa), w
wersji ustalonej w "artykułach organicznych" dołączonych przez Napoleona Bonaparte do
Konwencji zawartej ze Stolicą Apostolską w 1801 r.
AUSTRIA
Ludność: ok. 8,1 mln; katolicy — 84,8%, protestanci — 5,7%, inne wyznania — 9,5%.
- Ustawa zasadnicza o ogólnych prawach obywateli z 1867 (art. 14): gwarantuje każdemu
obywatelowi prawo do swobodnego i wolnego od jakiegokolwiek wpływu państwa
ukształtowania swego wyznania oraz podejmowania działań religijnych wynikających z tego
przekonania
- Ustawa zasadnicza z Saint Germain (art. 15) wyklucza istnienie Kościoła państwowego,
państwo świecki; wspólnoty wyznaniowe są ustawowo uznawane – stosunki z Państwem
oparte na zasadzie równouprawnienia i neutralności
- w konstytucji z 1955 r. brak invocatio Dei ani odniesienia do korzeni wyznaniowych i
religijnych
NIEMCY
Ludność: ok. 82,6 mln; chrześcijanie – ok. 85%, w tym: katolicy — 33,0% (głównie południe
kraju), protestanci (Kościół Ewangelicki Niemiec) — 33,0% (głównie północ kraju),
muzułmanie — 2,7%, Żydzi - 0,1%, inne wyznania (starokatolicy, prawosławni, adwentyści,
zielonoświątkowcy, metodyści, kwakrzy) — 12,1%.
Model ten opiera się na trzech zasadach:
- neutralności,
- tolerancji,
- parytetowości.
Konstytucja Republiki Weimarskiej (1919) + Konstytucja RFN (1949) – sprawy wyznaniowe
należą do właściwości poszczególnych landów (krajów) niemieckich;
w konstytucji landu znajdują się przepisy o: wolności sumienia i wyznania, nauczanie religii
w szkołach, stosunki kraj-kościół;
umowy (2 podstawowe typy i modyfikacje):
1) stwierdza się dalsze obowiązywanie praw i obowiązków wynikających z umów pomiędzy
krajem a kościołami - konstytucja: Badenii-Wirtembergii z 1953; Wolnego Państwa
Bawarskiego z 1946; Wolnego Państwa Saksonii z 1992; konstytucja Saary z 1947
1a) zniesienie takich praw i obowiązków może nastąpić wyłącznie w drodze porozumienia,
które wymaga potwierdzenia w postaci ustawy krajowej: konstytucja Brandenburgii z 1992;
Północnej Nadrenii-Westfalii z 1950; Nadrenii-Palatynatu z 1947
2) możliwość zawierania umów dotyczących wspólnego zainteresowania kraju i kościoła:
konstytucja Meklemburgu-Pomorze Przednie z 1993, kraju Saksonia-Anhalt z 1992 +
konstytucja Hesji z 1946
3) konstytucje 5 krajów pomijają problem umów pomiędzy krajami i kościołami: Berlin,
Brema, Hamburg, Szlezwik-Holsztyn i Turyngia.
7
- konstytucja niemiecka: wolność religijną jest wartością podstawową człowieka (art. 4):
1) Nienaruszalna jest wolność wiary, sumienia i wolnego wyboru przekonania religijnego i
światopoglądowego.
2) Zapewnia się nienaruszalność praktyk religijnych.
3) Nikt nie może zostać zmuszony wbrew swojemu przekonaniu do służby wojskowej z bronią
w ręku. Szczegóły reguluje ustawa.
- ujęcie pozytywne: jednostka ma prawo do wewnętrznej wolności wierzenia, posiadania
przekonań religijnych lub światopoglądowych, zewnętrzna wolność manifestowania tych
przekonań, rozpowszechniania ich i zachowania się zgodnie z tymi przekonaniami
- ujęcie negatywne: wolność do niewyznawania wiary i nieposiadania przekonań
światopoglądowych, wolność odrzucania religii lub prawo milczenia na ten temat
- art. 140 Konstytucji przejmuje postanowienia Konstytucji Weimarskiej z 1919 r. (art. 136,
137, 138, 139, 141): brak kościoła państwowego, gwarancje swobody zrzeszania się w
związki religijne, każdy kościół samodzielnie zarządza i administruje swoimi sprawami w
ramach ogólnych ograniczeń ustawowych (art. 137); wykonywanie wolności religijnej nie
ogranicza praw i obowiązków obywatelskich; nikt nie jest zmuszany do ujawniania swoich
przekonań religijnych, organy państwowe mogą pytać o przynależność religijną, gdy zależą
od tego prawa bądź obowiązki lub dla obowiązków statystycznych (art. 136); kościoły mają
podmiotowość publiczną, podatek kościelny, rozstrzyganie sporów państwo-Kościół w
drodze umów, rozbudowane funkcje subsydiarne kościołów (pomoc społeczna); państwowe
wsparcie działań kościołów, zakaz uprzywilejowania danych wyznań.
- separacja skoordynowana, „rozdział kulawy” – Federalny Sąd Konstytucyjny, „partnerstwo
pomiędzy Kościołami a państwem”;
USTAWA ZASADNICZA REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC
Preambuła:
Świadomy swej odpowiedzialności przed Bogiem i ludźmi,
ożywiony wolą służenia pokojowi świata jako równouprawniony
człon zjednoczonej Europy, Naród Niemiecki nadał sobie mocą swej
władzy ustrojodawczej niniejszą Ustawę Zasadniczą
Niemcy w krajach Badenii-Wirtembegii, Bawarii, Berlina, Brandenburgii,
Bremy, Hamburga, Hesji, Meklemburgii-Przedpomorza, Saksonii Dolnej,
Północnej Nadrenii-Westfalii, Nadrenii-Palatynatu, Kraju Saary, Saksonii,
Saksonii-Anhalt, Szlezwika-Holsztynu i Turyngii dopełnili dzieła jedności i
wolności Niemiec w drodze swobodnego samostanowienia. Tym samym
niniejsza Ustawa Zasadnicza obowiązuje w odniesieniu do całego Narodu
Niemieckiego.
- art. 140 („Status wspólnot religijnych; dalsza moc obowiązująca Konstytucji
Weimarskiej) „Postanowienia artykułów 136, 137, 138, 139 i 141 niemieckiej konstytucji z
11 sierpnia 1919 r. stanowią część składową niniejszej Ustawy Zasadniczej”.
Art. 141 (Nauczanie religii): „Artykuł 7 ustęp 3 zdanie 1 nie ma zastosowania w kraju, w
którym 1 stycznia 1949 r. obowiązywała inna regulacja prawa krajowego”.
Art. 7 (Szkolnictwo):
(1) Całe szkolnictwo znajduje się pod nadzorem państwa.
8
(2) Uprawnieni do wychowania mają prawo decydowania o uczestniczeniu dziecka w nauce
religii.
(3) Nauka religii jest w szkołach publicznych, z wyjątkiem szkół bezwyznaniowych,
normalnym przedmiotem nauczania. Z zachowaniem państwowego prawa nadzoru nauka
religii będzie udzielana zgodnie z zasadami związków religijnych. Żaden nauczyciel nie może
zostać wbrew swojej woli zobowiązany do nauczania religii.
(4) Zapewnia się prawo do zakładania szkół prywatnych. Szkoły prywatne jako uzupełnienie
szkół publicznych wymagają zezwolenia państwa oraz podlegają ustawom krajowym.
Zezwolenia należy udzielić, gdy cele nauczania i urządzenie, jak również naukowe
wykształcenie kadry nauczycielskiej szkół prywatnych nie ustępują szkołom publicznym oraz
gdy nie czyni się różnicy między uczniami ze względu na sytuację majątkową rodziców.
Zezwolenia należy odmówić, gdy ekonomiczna i prawna pozycja kadry nauczycielskiej nie jest
dostatecznie zabezpieczona.
(5) Założenie prywatnej szkoły podstawowej jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy według
administracji szkolnej przemawia za tym szczególny interes pedagogiczny albo gdy, na
wniosek uprawnionych do wychowania, ma zostać ona założona jako szkoła określonej
społeczności, jako szkoła wyznaniowa lub światopoglądowa, a w gminie nie istnieje publiczna
szkoła podstawowa tego rodzaju.
(6) Szkoły wstępne pozostają z niesione.
Art. 136 (Konstytucja Weimarska)
1) Prawa i obowiązki obywatela i człowieka nie mogą być uwarunkowane lub ograniczone
przez korzystanie z wolności religijnej. Nikt nie może być zobowiązany, do ujawnienia
swojego religijnego przekonania. Urzędy mają prawo do pytania na ten temat jedynie o tyle o
ile zależą od tego prawa i obowiązki lub wymaga tego ustawowo zarządzone badania
statystyczne. Nikt nie może być zobowiązany do wyznaniowego działania lub brania udziału w
święcie wyznaniowym lub do brania udziału w religijnych czynnościach lu do użycia religijnej
formy przysięgi.
Art. 137 (Konstytucja Weimarska)
1) Nie istnieje kościół państwowy. Zapewnia się wolność zrzeszania w towarzystwa
religijnych. Związki stowarzyszeń religijnych nie podlegają na terenie Rzeszy ograniczeniom.
Każde stowarzyszenie religijne porządkuje i prowadzi swoje sprawy samodzielnie w ramach
granic wszystkich obowiązującego prawa. Stowarzyszenie religijne decyduje o rozdaniu
swoich urzędów bez współdziałania państwa lub gminy cywilnej. Stowarzyszenia religijne
uzyskują osobowość prawną zgodnie z przepisami prawa cywilnego. Stowarzyszenia religijne
pozostają jednostkami o osobowości prawnej, osobami prawnymi, o ile takimi były do tej
pory. Innym stowarzyszeniom religijnym zapewnia się równe prawa na wniosek, gdy ze
względu na swoją strukturę i ilość członków dają gwarancję trwałości. W wypadku
połączenia kilku takich stowarzyszeń religijnych posiadających osobowość prawną w jedno
towarzystwo, powstałe stowarzyszenie posiada także osobowość prawną. Stowarzyszenia
religijne, posiadające osobowość prawną w prawie publicznym, są upoważnione do
podniesienia podatków według list mieszkańców oraz według postanowień prawnych landu.
Stowarzyszenia religijne są równe stowarzyszeniom, które przyjęły za swoje zadanie wspólną
dbałość światopoglądu. O ile wykonanie tych postanowień wymaga dodatkowej regulacji,
należy ona do ustawodawstwa landu.
art. 137 ust. 1 – zakaz kościoła państwowego
"Nie ma kościoła oficjalnego" (art.137); oznacza to odrzucenie zwierzchnictwa państwa nad
Kościołem. Świeckość państwa w sensie pozytywnym wyrażona jest przez uznanie autonomii
kościoła w słowach: "Każdy związek wyznaniowy rządzi się i administruje swoimi sprawami
autonomicznie z poszanowaniem granic ustalonych w ustawie powszechnie obowiązującej"
(art.137). Większe kościoły - mające zakorzenienie w historii Niemiec uzyskały status
9
korporacji prawa publicznego, z prawem do zbierania "podatku kościelnego" od swych
wyznawców za pośrednictwem organów państwowych. Kościoły w Niemczech prowadzą
działalności edukacyjną, charytatywną i humanitarną, także dzięki subwencjom państwowym.
Jako formę regulacji stosunków między państwem i Kościołem przyjęto dwustronne układy.
Taki układ ze Stolicą Apostolską ma charakter umowy międzynarodowej, czyli konkordatu.
Zasady te zostały wpisane do konstytucji krajów związkowych; także tych, które zostały
utworzone
po
przyłączeniu
NRD
do
RFN.
Wśród gwarancji wolności sumienia i religii w wymiarze indywidualnym w modelu
niemieckim znajdujemy gwarancje nauczania religii w szkole jako przedmiotu
obligatoryjnego.
Art. 138 (Konstytucja Weimarska)
1) Świadczenia państwa na rzecz stowarzyszeń religijnych wynikające z ustawy, umowy lub
szczególnego tytułu prawnego, spadają na ustawodawstwo landu. Zasady ustala Rzesza.
Zapewniona zostaje własność i inne prawa stowarzyszeń religijnych i religijnych związków
dotyczących instytucji, fundacji i pozostałego majątku a istniejące dla celów wykształcenia,
prowadzenia nauczania i celów charytatywnych.
Art. 139 (Konstytucja Weimarska)
1) Niedziela i uznane przez państwo święta są ustawowo chronione jako dni wolne od pracy i
umysłowego uniesienia.
Art. 141 (Konstytucja Weimarska)
1) O ile istnieje potrzeba opieki wyznaniowej i mszy świętej w wojsku, szpitalach, zakładach
karnych i innych zakładach publicznych, należy dopuścić stowarzyszenia religijne do podjęcia
czynności religijnych, przy czym nie dopuszcza się do powstania obowiązku.
WŁOCHY
Ludność: ok. 57,3 mln; katolicy (ochrzczonych 95%) — 83,2% (faktycznie),
bezwyznaniowcy — 16,2%, muzułmanie – 1%, Świadkowie Jehowy — 0,5%, protestanci
(luteranie, baptyści, metodyści) - 0,3%, Żydzi — 35.000, buddyści — 30.000, prawosławni
— 20.000 i ok. 13% bezwyznaniowcy.
Pakty Laterańskie (1929), 3 układy między Królestwem Włoch a Stolicą Apostolską:
1) Traktat Laterański – uznaje suwerenność prawnomiędzynarodową Stolicy
Apostolskiej i jej jurysdykcję w stosunku do Watykanu (przedstawicielstwo)
2) Konkordat między S.A. a Włochami: regulacja Kościoła katolickiego we Włoszech
3) Układ finansowy, świadczenia jednorazowe Włoch na rzecz S.A. za straty Państwa
Kościelnego w 1870 r
Konstytucja Republiki Włoskiej z 1947 r.
Gwarancje wolności religijnej, jako praw człowieka: wolność wyrażania przekonań
moralnych i filozoficznych (art. 21), wolność wyznawania wiary i propagowania swej wiary
w jakiejkolwiek formie, indywidualnie, zbiorowo, prawo do sprawowania kultu prywatnie i
publicznie ale bez sprzeczności z dobrymi obyczajami (art. 19)
- wolność religii w wymiarze: indywidualnym i instytucjonalnym
art. 7 i 8: równa swoboda wyznań, wzajemna niezależność i suwerenność państwa i Kościoła,
autonomię innych związków wyznaniowych,
- wolność organizowania się w związki wyznaniowe wedle własnych statutów w zgodzie z
zasadami porządku prawnego, państwo jest świeckie kooperujące z kościołami
10
Art. 8: dwustronna regulacja stosunków między państwem i:
1) Kościołem katolickim – accordo (układ, porozumienie, konkordat)
- Konkordat z 1984 r. + protokół z 1984 (ratyfikowane łącznie 1985): prawo do
publicznego wykonywania kultu, gwarancje kontaktów duchowieństwa ze S.A., dostęp do
środków masowego przekazu, kapelaństwo, uznanie osobowości cywilno-prawnej przez
kościelne jednostki organizacyjne, sprawy majątkowe, swobody zmian personalnych i
organizacyjnych w Kościele, skutki cywilne małżeństwa wyznaniowego, prawo rodziców do
religijnego wychowania dzieci itd.).
2) porozumienia z innymi związkami wyznaniowymi:
a) Stół Waldecki (Tavola Valdese), 1984: = ustawa nr 449 z 1984:
- autonomia i niezależność wyznań i państwa, osobowość prawna instytucji kościelnych,
swoboda mianowania duchownych, organizacji kościelnej, sądownictwa kościelnego,
nauczanie religii we własnym zakresie, zapewnia się duszpasterstwo w wojsku, szpitalach,
więzieniach; uznanie dyplomów szkół kościelnych (Waldecki Wydział Teologiczny),
współdziałanie w ochronie dóbr kultury
małżeństwo religijne wywiera skutki cywilne (art. 11).
Stół rezygnuje z: bracchium saeculare, pomocy finansowej państwa, ochrony karnej i
nauczania religii w szkołach państwowych.
b) 1986-1987, porozumienia z: Kościołem Luterańskim, Włoską Unią Kościoła
Adwentystycznego, Zgromadzenie Boga we Włoszech (kościoły ewangeliczne,
zielonoświątkowców), Związek Włoskich Gmin Izraelickich (ustawa nr 101 z 1989
c) 1993 porozumienie z Kościołem Baptystów
- porozumienia podobne do Stołu Waldeckiego, w tym skutki cywilne małżeństw religijnych
- wyjątek:
art. 15 z gminami izraelickimi – dotyczy gwarancji wieczystego utrzymania cmentarzy
wyznaniowych, ochrona karna przed nietolerancją, nakazy religijne (ubój rytualny, prawo
przysięgi z nakrytą głową, święta religijne, Szabas, szkoły żydowskie, szkoły rabinackie,
dobra kultury, małżeństwa żydowskie, rejestr i działalność instytucji żydowskich, przepisy
podatkowe, wznoszenie budynków kultowych, itp.)
HISZPANIA
Ludność: ok. 40,7 mln; chrześcijanie – ok. 97,4%, w tym: katolicy — 97%, protestanci —
0,4%, inne wyznania — 2,6%.
Do Konstytucji z 1975 r. wpisano formułę zapożyczoną z konstytucji Niemiec, głoszącą:
"Żadne wyznanie religijne nie ma charakteru religii państwowej" (art. 1 ust. 3 ustawy
organicznej z 1980 r.)
Do tej formuły dopisano zobowiązanie, iż: "Władze publiczne będą szanować wierzenia
religijne społeczności hiszpańskiej i utrzymają współdziałanie z Kościołem katolickim i
innymi wyznaniami".
- Państwo zrzekło się wszelkich przywilejów, na mocy których ingerowało w sprawy
wewnętrzne Kościoła. Zniesiono też wszelkie przywileje Kościoła katolickiego.
- Konstytucja z 1978: brak wzmianki o umowach ze S.A., umowach między państwem a
kościołami i innymi związkami wyznaniowymi.
11
Konstytucja zna ustawy organiczne („rozwijające prawa podstawowe i wolności publiczne”) i
inne ustawy
- Ustawa organiczna 7/1980 z 1980 o wolności religijnej – „kościoły, wyznania i wspólnoty
religijne” podlegają wpisowi do rejestru związków wyznaniowych, wniosek władz związku,
wpis (decyzją Dyrektora Generalnego do Spraw Religii w Ministerstwie Sprawiedliwości) –
osobowość prawna – możliwość zawarcia uprzedniej umowy między państwem a związkiem
– później ustawa Kortezów: tylko Unia Kościołów Protestanckich (1992), Unia Gmin
Żydowskich (1992) i Islamska Komisja Hiszpanii (1992) – umowy quasi-konkordaty
Charakterystyka rozwiązania w Hiszpanii i we Włoszech:
- Kościół Katolicki – pozycja zagwarantowana w konkordacie z 1953 + zmiany umowne:
1976 (zasada niezależności i autonomii Kościoła i Państwa), 1979 (swoboda komunikowania
się duchowieństwa ze S.A., dostęp do środków masowego przekazu, prawo wiernych do
zakładania i prowadzenia stowarzyszeń kościelnych, kapelaństwo, osobowość cywilno-prana
jednostek kościelnych, zasady nabywania dóbr, uznanie skutków cywilnych małżeństw
wyznaniowych, poszanowanie praw rodziców do nauki religii dzieci)
inne kościoły równouprawnione – jeżeli mają umowę państwo-kościół
- brak umowy – brak pełnego równouprawnienia
- Umowa państwa z kościołem, związkiem wyznaniowym – preferuje duże liczebnie kościoły
- Umowne położenie kościołów i związków wyznaniowych – problemem politycznym, nie
wszystkie mogą się starać o status umowy, dobór różnych kryteriów
Prawa i wolności: Art. 14: Hiszpanie są równi wobec prawa. Niedopuszczalna jest
wszelka dyskryminacja z powodu pochodzenia, rasy, płci, religii, poglądów albo
jakichkolwiek innych osobistych lub społecznych warunków lub okoliczności.
O prawach podstawowych i wolnościach publicznych: Art. 16: Zapewnia się
jednostkom i wspólnotom wolność w sferze ideologii, religii i kultu. Korzystanie z tych
wolności podlega tylko takim ograniczeniom, jakie są konieczne dla utrzymania ładu
publicznego chronionego przez ustawę.
Nikt nie może być zobowiązany do składania oświadczeń co do swej ideologii, religii
lub swych przekonań.
Żadne wyznanie nie ma charakteru państwowego. Władze publiczne uwzględniają
przekonania religijne społeczeństwa hiszpańskiego i utrzymują wynikające z tego stosunki
współpracy z Kościołem Katolickim i pozostałymi wyznaniami.
Artykuł 27: Wszyscy mają prawo do nauki. Uznaje się wolność nauczania.
Władze publiczne zapewniają przynależne rodzicom prawo, aby ich dzieci otrzymały
wychowanie religijne i moralne, zgodnie z ich własnymi przekonaniami.
Umowy ze S.A.:
1976: S.A. ma swobodę mianowania biskupów po poufnej informacji władz, które mają
prawo sprzeciwy w 15 dni
- wyłączna jurysdykcja kościelna w sprawach kościelnych; brak możliwości odwołań do
sądów państwowych
- 1979: osobowość prawna: Episkopatu, zakonów, instytucji religijnych, klasztorów,
konwentów – rejestracja państwowa, utworzenie prawo kościelne, prawo kanoniczne –
prawem statutowym
12
PORTUGALIA
Ludność: ok. 10,4 mln; katolicy — 94,5%, protestanci — 0,6%, Żydzi — 0,1%, muzułmanie 0,1%, inne wyznania — 0,9%, bezwyznaniowcy — 3,8%.
Konstytucja z 1982 r. + poprawki
Od roku 1976 Portugalia jest państwem świeckim;
- sekularyzacja zaczęła stopniowo postępować i w jej wyniku w 2001 r. uchwalono prawo,
które potwierdziło wolność religijną i stało się precedensem dla uchwalenia kolejnych praw,
takich jak zakaz umieszczania symboli religijnych na budynkach, co jednak nie obyło się bez
protestów ze strony kościoła i partii konserwatywnych.
Art. 13 (Zasada równości): Wszystkim obywatelom przysługuje taka sama godność
społeczna i wszyscy obywatele są równi wobec prawa. Nikt nie może być uprzywilejowany,
wyróżniony, poszkodowany, pozbawiony któregokolwiek z praw lub zwolniony z
jakiegokolwiek obowiązku ze względu na pochodzenie, płeć, rasę, język, miejsce pochodzenia,
religię, przekonania polityczne lub ideologiczne, wykształcenie, sytuację materialną lub
położenie społeczne.
Art. 41 (Wolność sumienia, religii i kultu): Wolność sumienia, religii i kultu jest
nienaruszalna. Nikt nie może być prześladowany, pozbawiony praw albo zwolniony z
obowiązków lub powinności obywatelskich z powodu swoich poglądów lub praktyk
religijnych. Nikt nie może być indagowany przez jakikolwiek organ władzy o swoje poglądy
lub praktyki religijne, z wyjątkiem przypadku zbierania danych statystycznych, niemożliwych
do powiązania z konkretnymi osobami, ani ponosić uszczerbku w przypadku odmówienia
odpowiedzi. Kościoły i inne wspólnoty religijne są rozdzielone od państwa i są wolne w
swojej organizacji oraz wykonywaniu swoich funkcji i sprawowaniu kultu. Zapewnia się
wolność nauczania wszelkich religii prowadzonego w obrębie danego wyznania, a także
wolność korzystania z własnych środków społecznego przekazu w celu prowadzenia swojej
działalności. – zakaz zmiany prawa.
Zapewnia się, zgodnie z ustawą, prawo do odmowy służby wojskowej z powodu
przekonań.
Art. 43 (Wolność pobierania nauki i nauczania): Zapewnia się wolność pobierania
nauki i nauczania. Państwo nie może opracowywać programów edukacyjnych i kulturalnych
kierując się jakimikolwiek dyrektywami filozoficznymi, estetycznymi, politycznymi,
ideologicznymi bądź religijnymi. Szkolnictwo publiczne nie ma charakteru wyznaniowego.
Rozdział II Parafia;
Art. 244 (Organy parafii): Organami przedstawicielskimi parafii są zgromadzenie
parafii i komitet parafii.
Art. 245 (Zgromadzenie parafii); Zgromadzenie parafii jest organem stanowiącym
parafii. Ustawa może postanowić, że w parafiach o niewielkiej liczbie ludności zgromadzenie
parafii zostaje zastąpione przez ogólne zebranie obywateli posiadających prawo wybierania.
13
Art. 246 (Komitet parafii); Komitet parafii jest kolegialnym organem wykonawczym
parafii.
Art. 247 (Zrzeszenia); Parafie mogą łączyć się w zrzeszenia, na zasadach określonych
w ustawie, w celu administrowania wspólnymi sprawami.
Art. 248 (Przekazywanie zadań); Zgromadzenie parafii może przekazać organizacjom
mieszkańców wykonywanie zadań administracyjnych, których realizacja nie wymaga
władztwa publicznego.
Art. 251 (Zgromadzenie gminne); Zgromadzenie gminne jest organem stanowiącym
gminy i składa się z członków wybranych w wyborach bezpośrednich w liczbie większej niż
liczba przewodniczących komitetów parafii danej gminy, którzy również wchodzą w jego
skład.
Rozdział V Organizacje mieszkańców; Art. 263 (Tworzenie i obszar działania): W
celu pogłębienia udziału ludności w lokalnej działalności administracyjnej mogą być
tworzone organizacje mieszkańców zamieszkałych na obszarze mniejszym niż parafia.
Zgromadzenie parafii, z własnej inicjatywy lub na wniosek komisji mieszkańców albo
znaczącej liczby mieszkańców, określa obszary działania organizacji wymienionych w ustępie
poprzednim i rozstrzyga ewentualne spory stąd wynikłe.
Art. 288; Ustawy o zmianie Konstytucji muszą respektować:
 rozdział Kościołów od państwa;
 prawa, wolności i gwarancje obywateli;
Konkordat: 1940 + zmiany protokołem z 1975 – konkordat parcjalny (skutki cywilne
małżeństw wyznaniowych)
Portugalia – Konkordat 2004 r.
- Państwo portugalskie gwarantuje Kościołowi publiczne i swobodne prowadzenie
działalności, m.in. w zakresie: kultu, nauczania i posługi, jak również sądownictwa
kościelnego.
- Państwo uznaje: wolność religii w zakresie sumienia, kultu, zgromadzeń, publicznych
przejawów, nauczania i działalności charytatywnej.
- nowe regulacje: duchowni zatrudnieni w świetle umowy o pracę (katecheci, kapelani
szpitalni) – podlegają obowiązkowi podatkowemu; kościelne domy rekolekcyjne wykonujące
usługi hotelowe, sklepy, kioski z dewocjonaliami – podlegają przepisom podatkowym;
- Stwierdzenie nieważności małżeństwa skutkuje rozwodem cywilnym.
- Państwo nie ma już prawa veta wobec nominacji biskupich.
- Konkordat przyznaje osobowość cywilno-prawną Konferencji Episkopatu Portugalii.
- Kościół Katolicki – osobowość prawna
- S.A. ma pełnie władzy w swoim zakresie – bez konieczności zgody państwa
- Tylko ślub w Kościele Katolickim – skutek w prawie cywilnym
Wyznania mniejszościowe:
- ustawa „o wolności religijnej” nr 4/71 – problemy zgodności z konstytucją:
14
Pozycja mniejszościowych związków wyznaniowych: osobowość prawna – ustawowy
(574/74) administracyjny tryb nabywania osobowości prawnej; brak zwolnień podatkowych,
brak ślubów ze skutkami cywilnymi, nauczanie religii w szkołach publicznych ograniczenia.
IRLANDIA
Ludność: ok. 4 mln; chrześcijanie ok. 96,3%, w tym katolicy — 93%, anglikanie — 2,8%,
prezbiterianie — 0,4%, inne wyznania — 3,7%.
Do 1871: państwo wyznaniowe: Anglikański Kościół Irlandii (Irish Chuch Act z 1869)
Konstytucja Irlandii 1937 – rozdział państwa i Kościoła
W konstytucji: otwarte invocatio Dei:
„W imię Trójcy Przenajświętszej, od której pochodzi wszelka władza i na która musi być
wykierowana, jako na nasz ostateczny cel, wszelka działalność zarówno ludzi, jak i państw,
uznajemy My, lud Irlandii, wszystkie nasze zobowiązania wobec naszego boskiego Pana
Jezusa Chrystusa, który przez stulecia wspierał naszych Ojców na drodze do Ojczyzny…”
Art. 44 ust. 1: „Państwo uznaje, ze Najwyższemu Bogu należy się wszelki hołd publicznego
uwielbienia. Państwo okazuje Jego Imieniu cześć i respektuje oraz szanuje religię”
Ust. 2: - Zapewnienie o braku wsparcia finansowego państwa wobec żadnej religii
- Każda religia ma zapewnione prawo rządzenia się swoim prawem wewnętrznym
- Każda religia ma prawo nabywania, posiadania i zarządzania majątkami ruchomymi i
nieruchomym, utrzymywać instytucje dla celów religijnych i dobroczynnych
BELGIA
Ludność: ok. 10,4 mln; 8,75 mln katolików (75%), 70.000 protestantów (1%), 60.000
prawosławnych, 100.000 muzułmanów, wolnomyśliciele — 12%, bezwyznaniowi — 10%.
Ustawodawstwo wyznaniowe w Belgii – rozproszone: Konstytucja + 13 ustaw i dekretów
królewskich (najstarszy z 1802 r. o organizacji kultów)
Konstytucja z 1994
Art. 11: Korzystanie z praw i wolności przyznanych Belgom jest zapewnione bez
jakiejkolwiek dyskryminacji. W tym celu ustawy i dekrety gwarantują w szczególności prawa i
wolności mniejszości ideologicznych i filozoficznych.
Art. 19: Gwarantuje się wolność kultu religijnego i publicznego praktykowania go, jak
również wolność przejawiania wszelkich poglądów w każdej dziedzinie. Wyjątek od tej zasady
stanowi ściganie przestępstw popełnionych przy nadużywaniu tych wolności.
15
Art. 20: Nikt nie może być zmuszany do udziału w jakikolwiek sposób w aktach i
obrzędach jakiegokolwiek kultu religijnego ani też do przestrzegania świąt przezeń
ustanowionych.
Art. 21: Państwo nie ma prawa interweniować ani w mianowanie, ani we
wprowadzanie na urząd duchownych jakiegokolwiek wyznania, jak też zabraniać im
utrzymywania kontaktów ze swymi przełożonymi lub publikowania swych aktów; w tym
ostatnim przypadku stosuje się zwykłe zasady odpowiedzialności w dziedzinie prasy i
publikacji.
Ślub wyznaniowy winien być poprzedzony ślubem cywilnym, z wyjątkiem przypadków,
które w razie potrzeby określi ustawa.
Art. 24: § 1. Nauczanie jest swobodne; zakazane są wszelkie środki prewencyjne, a
ściganie przestępstw regulowane jest wyłącznie w drodze ustaw lub dekretów.
Wspólnota zapewnia rodzicom swobodny jego wybór.
Wspólnota organizuje nauczanie, które jest światopoglądowo neutralne. Neutralność
zakłada w szczególności respektowanie koncepcji filozoficznych, ideologicznych lub
religijnych rodziców i uczniów. Szkoły organizowane i prowadzone przez władze publiczne
zapewniają młodzieży, aż do upływu obowiązku szkolnego, wybór między nauczaniem jednej z
uznanych religii lub pozawyznaniowej etyki.
§ 3. Każdy ma prawo do nauki przy respektowaniu podstawowych praw i wolności.
Nauka jest bezpłatna przez cały okres ustawowego obowiązku szkolnego.
Wszyscy uczniowie podlegający obowiązkowi szkolnemu mają prawo do edukacji religijnej
lub etycznej na koszt wspólnoty.
Art. 181 – uposażenie duchownych opłaca się z budżetu państwa – tylko wyznania
uznane
Kościoły i związki wyznaniowe w Belgii
1) uznane przez państwo (ustawa, ustawy) 6: katolicki, protestancki, judaistyczne, islam
(1974), anglikanizm (1870), prawosławie greckie i rosyjskie (1985)
- brak osobowości prawnej kościołów - osobowość mas majątkowych kościelnych
- prawo do mediów i dostępu do mediów publicznych
2) nieuznane przez państwo
i. sędzia lub organ administracji decyduje czy uznać związek
wyznaniowy w konkretnej sprawie
WĘGRY
Ludność: ok. 10,1 mln; katolicy — 84,1%, protestanci — 23,3%, prawosławni — 0,5%,
Żydzi - 0,9%, inni — 11,2%.
- Konstytucja WRL (1949) – wielokrotnie zmieniana do dziś: „Dla wolności sumienia WRL
oddziela kościół od państwa”;
- porozumienia: 1950
Po zmianach ustrojowych:
16
2 porozumienia (parcjalne, częściowe) ze Stolica Apostolską: 1994 – umowa o
duszpasterstwie wojskowym i 1997 – umowa o dofinansowaniu działalności służby
publicznej i życia religijnego Kościoła Katolickiego i niektórych kwestii finansowych
- umowy rządu z kościołami: 1998 – Radą związku Gmin Wyznaniowych Izraelickich (+
uzupełnienia); 1998 – z Węgierskim Kościołem Ewangelickim (luterańskim); 1998 – z
Węgierskim Kościołem Reformowanym; 1998 – z Serbskim Kościołem Prawosławnym w
Budzie; 1998 z Węgierskim Kościołem Baptystów.
- konstytucyjna możliwość uchwalenia nowej ustawy o wolności sumienia i wyznania
(głosami 2/3 Zgromadzenia Narodowego)
- obecna ustawa nr IV: o wolności sumienia i wyznania z 1990 – Rejestracja kościołów i
związków wyznaniowych – 100 wiernych
- art. 60 Konstytucji:
ust. 1: „Każda osoba ma prawo do wolności myśli, przekonań i religii”
ust. 2: Prawo to zakłada wolność posiadania lub przyjęcia wyznania religijnego lub przekonań
zgodnie z własnym wyborem, prawo do przejawiania lub nieuzewnętrzniania swojej religii
lub przekonań, indywidualnie lub we wspólnocie, tak publicznie, jak i prywatnie, poprzez
kult, wypełnianie liturgii lub w inny sposób jej praktykowania lub nauczania.
ust. 3: „W R Węgierskiej Kościół i państwo są rozdzielone”
ust. 4: „Przyjęcie ustawy o wolności sumienia i religii wymaga większości dwóch trzecich
głosów spośród uczestniczących w głosowaniu deputowanych”
Ścisły rozdział P-K i nacisk na nieuzewnętrznianie swoich przekonań (elementy rozdziału):
- Państwo nie może być związane w jakikolwiek sposób z jakimkolwiek Kościołem
- państwo nie identyfikuje się z nauczaniem żadnego Kościoła
- państwo nie ingeruje w sprawy wewnętrzne Kościołów i nie zajmuje stanowiska w sprawach
wiary lub religii
- w kwestiach wiary państwo kieruje się autointerpretacją dokonywaną przez kościoły
- do egzekucji norm kościelnych nie można uruchamiań aparatu Państwa
- Państwo nie może pobierać podatku religijnego
- Państwo może tworzyć jedynie uregulowania ramowe w sprawach wyznań i Kościołów
- Państwo nie może preferować postaw tzw. Negatywnej wolności religijnej
SŁOWACJA
Ludność: ok. 5,4 mln; katolicy — 68,9%, luteranie — 6,9%, kalwiniści — 2%, grekokatolicy
— 4,1%, prawosławni — 0,9%, Świadkowie Jehowy — 0,4%, metodyści — 0,1%, baptyści
— 0,1%, bezwyznaniowcy i ateiści — 13%, inni - 3,5%.
Konstytucja z 1992 – brak wzmianki o konkordacie i umowach z kościołami
- Preambuła do Konstytucji Słowacji proklamuje "poczucie cyrylo-metodyjskiego dziedzictwa
duchowego".
- zakaz powiązania państwa z jakąkolwiek ideologią jako wyłączną lub wyznaniem religijnym
(art. l).
- Art. 24: gwarantuje wolność myśli, sumienia i wyznania
Pojęcie Rejestrowanych związków wyznaniowych: ustawa nr 308 z 1991 + nr 394/2000 („O
wolności wyznań religijnych i położeniu kościołów i związków wyznaniowych”):
- status zarejestrowanych związków wyznaniowych (poza Kościołem Katolickim):
Czechosłowacki Kościół Husycki na Słowacji, Kościół Prawosławny na Słowacji, Kościół
17
Adwentystów Dnia Siódmego – Zjednoczenie Słowackie, Ewangelicki Kościół Wyznania
Augsburskiego na Słowacji, Kościół Starokatolicki na Słowacji, Kościół Braterski w
Republice Słowackiej, Kościół Ewangelicko-Metodystyczny – Obszar Słowacki, Jednota
Braterska Baptystów, gminy chrześcijańskie, Kościół Apostolski na Słowacji
(zielonoświątkowcy), Reformowany Chrześcijański Kościół na Słowacji, Centralna Federacja
Gmin wyznaniowych Żydowskich + Związek wyznaniowy Świadków Jehowy (20 tys.)
- Rejestrowane związki wyznaniowe – umowa ramowa ze wszystkimi związkami z 2002
(Umowa pomiędzy Republiką Słowacką a zarejestrowanymi kościołami i związkami
wyznaniowymi) – oryginalne rozwiązanie; strony (Państwo) a nie Rząd i 10 chrześcijańskich
kościołów i związków wyznaniowych + Centralna Federacja Gmin Wyznaniowych
Żydowskich (nie podpisały Świadkowie Jehowy + gminy chrześcijańskie)
Umowa przewiduje:
- możliwość zawarcia umów indywidualnych w przyszłości
- osobowości prawnej związków wyznaniowych
- swoboda działania kościołów,
- immunitety miejsc kultu,
- odmowa pełnienia służby wojskowej z przyczyn religijnych lub moralnych,
- ochrona tajemnica spowiedzi i tajemnicy duchownej,
- nauczania religii,
- działalność w służbie zdrowia i opiece społecznej,
- uznanie cywilnoprawnych skutków ślubów kościelnych,
- tworzenie szkół przez kościoły,
- inne
Problem konkordatu:
- opór środowisk politycznych: przykład ratyfikacyjny w Polsce, sprawy rewindykacji
majątków kościelnych
- umowa ze Stolicą Apostolską z 2000: regulacja Kościoła Katolickiego na Słowacji (2
obrządki) – odsyła do przyszłych umów szczegółowych (duszpasterstwo, sprawy finansowe,
szkolnictwo)
Ratyfikacja Karty Praw Podstawowych i Wolności (1992)
CZECHY
Ludność; ok. 10,2 mln; katolicy — 30%, protestanci (luteranie, adwentyści, metodyści) —
8,1%, prawosławni — 1,7%, husyci – 3%, unici obrządku bizantyjskiego — 0,1%, bracia
czescy — 138.000 i inni (starokatolicy, Żydzi); bezwyznaniowcy – 30%.
Konstytucja z 1992 – (W jednym artykule omawia się wolność sumienia i wyznania oraz o
działalności instytucjonalnej kościołów i związków wyznaniowych art. 16) milczy nt. praw i
wolności obywatelskich – umieszczono je w Czeskiej Karcie Podstawowych Praw i Wolności
(1992) – moc aktu konstytucyjnego – brak wzmianki o konkordacie ze Stolicą Apostolską
- art. 2 Karty: „Wartości demokratyczne stanowią fundament państwa, które nie może być
związane ani przez wyłączną ideologię, ani przez jakiekolwiek wyznanie religijne”. –zasada
rozwinięta w Konstytucji (art. 15)
- umowa ze S.A. 2002 – przyznająca Kościołowi Katolickiemu „niezależność we wszystkim,
co dotyczy jego działalności religijnej”.
18
Pojęcie Rejestrowanych związków wyznaniowych: ustawa nr 308 z 1991 + nr 394/2000 („O
wolności wyznań religijnych i położeniu kościołów i związków wyznaniowych”)
Ustawa nr 162/1992 o rejestracji kościołów i związków wyznaniowych + nowelizacje (2001):
wymogi Rejestracji: obniżenie wymogu liczby wyznawców z 10. tys. do 300, 10-letnie
funkcjonowanie faktyczne + podpisanie podania przez co najmniej 1‰ mieszkańców
Republiki.
- zakaz powiązania państwa z jakąkolwiek ideologią jako wyłączną lub wyznaniem religijnym
(art. l)
- art. 15 ust. 1 Konstytucji: „Gwarantowana jest wolność myśli, sumienia i przekonań
religijnych. Każdy ma prawo do zmiany swojej religii lub wiary lub do pozostania
niewierzącym”
- ust. 3: „Nikt nie może być zmuszony do odbywania służby wojskowej, jeśli pozostawałoby to
w sprzeczności z jego sumieniem i wyznaniem. Szczegółowe uregulowania zostaną ustalone w
ustawie”.
- art. 16 ust. 1: „Każdy ma prawdo swobodnego uzewnętrzniania swojej religii lub wiary,
zarówno indywidualnie, jak i we wspólnocie, prywatnie lub publicznie, poprzez uczestnictwo
w nabożeństwach, nauczaniu, praktykach oraz w postępowaniu według zasad wiary”
- ust. 2: „Kościoły i stowarzyszenia religijne zarządzają swymi własnymi sprawami, a
w szczególności określają własną strukturę (organizację), powołują swych duchownych, a
także ustanawiają zakony lub inne kościelne instytucje, niezależnie od władzy państwowej”.
- art. 2: zakaz wprowadzania państwowej religii ze względu na świecki i neutralny charakter
państwa.
ESTONIA
Ludność: ok. 1,4 mln; luteranie — 78%, prawosławni — 19%, inne – 3% (w tym: katolicy,
Adwentyści Dnia Siódmego, baptyści, metodyści, muzułmanie, Żydzi).
- Konstytucja 1992 (§ 40)
- położenie Kościoła katolickiego – noty pomiędzy Estonią a S.A. z 1998 i z 1999
- ustawy o położeniu kościołów i gmin wyznaniowych z 1993; prywatne organizacje
członków + nowelizacja z 2002 – o możliwości zawarcia umowy między rządem a władzami
kościoła o nadaniu kościołowi statusu osoby prawa publicznego
- rozporządzenie RM z 1996 – o organizacji rejestru kościołów, gmin wyznaniowych i
związków tych gmin; wymóg formalny 12 osób
- ustawa o stowarzyszeniach
- specjalne położenie Estońskiego Kościoła Luterańskiego – wspólna komisja Rządu i
Kościoła.
- zakaz uznawania jakiejkolwiek religii jako państwowej lub obowiązującej (art. 40)
ŁOTWA
Ludność: ok. 2,3 mln; luteranie — 55%, katolicy — 24%, prawosławni — 9%,
staroobrzędowcy — 70.000 oraz baptyści, zielonoświątkowcy, adwentyści, metodyści,
muzułmanie i Żydzi.
- konstytucja z 1922
- ustawa o organizacjach wyznaniowych z 1995 (nowelizowana);
- Rejestracja zw.wyzn. w Ministerstwie Sprawiedliwości, 10 pełnoletnich wyznawców, ale
jedna osoba nie może zgłaszać więcej niż jednego związku wyznaniowego: „Jeden kościół dla
19
jednego wyznania”. – sprzeczność z orzeczeniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z
1999.
- perspektywa wprowadzenia systemu umów rządu z władzami związków wyznaniowych:
wzorzec Włoch, Hiszpanii i Polski.
LITWA
Ludność: ok. 3,5 mln; katolicy — ok. 80%, prawosławni — 34.000, luteranie — 30.000,
kalwiniści — 12.000 oraz baptyści, muzułmanie (Tatarzy) i karaimi.
- konstytucja (1992): wolność sumienia i wyznania + przekonania, wyznawana religia lub
wiara nie może być usprawiedliwieniem dla przestępstw lub nieprzestrzegania ustaw
- konstytucja uznaje tradycyjne kościoły i organizacje religijne
- pozycję kościołów i związków wyznaniowych – określa porozumienie lub ustawa
- na Litwie nie istnieje religia państwowa
Preambuła do Konstytucji: „Państwo litewskie ustanowione wiele wieków temu i zbudowane
na chrześcijańskich fundamentach kulturalnych jednoczących Europę stanowi integralną
część europejskiej wspólnoty narodów”.
- tradycje historyczne – konkordat z 1927 r.
- 3 porozumienia Litwy ze S.A., 2000 r. (ratyfikowane 2001): o sytuacji prawnej Kościoła
Katolickiego, o duszpasterstwie wojskowym i o współpracy w zakresie szkolnictwa i kultury
- ustawa z 1995 o wspólnotach i organizacjach religijnych (ich uprawnieniach, procedurę
zawieszenia, i zaprzestania działalności):
1) procedury wobec kościołów i wyznań już uznanych i tradycyjnych: prawosławie,
staroobrzędowcy, luteranie, ewangelicy, muzułmanie, żydzi i karaimi + obrządek
greckokatolicki w Kościele Katolickim
2) rejestracji nowych ruchów religijnych
- zakaz uznawania jakiejkolwiek religii jako państwowej lub obowiązującej (art. 43)
- art. 25 Konstytucji: „Każdy ma prawo do własnych przekonań i do ich swobodnego
wyrażania. Prawo to nie jest absolutne i może być ograniczone przez ustawę, jeśli jest to
konieczne dla ochrony zdrowia czci, godności, życia prywatnego osoby, dla ochrony
porządku konstytucyjnego”
- art. 26: „Każdy ma prawo do swobodnego wyboru religii lub wiary oraz do uzewnętrzniania
jej indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie poprzez udział w
nabożeństwach, przestrzeganie nakazów wiary, praktykowanie oraz nauczanie”
- art. 43 ust. – Konstytucja zakazuje religii państwowej
- art. 43 ust. 3: Konstytucja zapewnia autonomię wspólnot i stowarzyszeń religijnych
SŁOWENIA
Ludność: ok. 2 mln; katolicy — 90%, muzułmanie — 0,7%, inni — 9,3%.
- Konstytucja z 1991 (W konstytucji omawia się wolność sumienia i wyznania ale bez
omówienia działalności instytucjonalnej kościołów i związków wyznaniowych – art. 41)
- zasada równouprawnienia kościołów (art. 7)
BUŁGARIA
Ludność: ok. 9 mln; chrześcijanie – ok. 30%, w tym: prawosławni (cerkiew bułgarska) – ok.
26,5%, protestanci – ok. 0,7%, katolicy – ok. 0,5%, muzułmanie – ok. 7,5 %,
bezwyznaniowcy – 62%.
20
- konstytucja z 1991
- Do Konstytucji wpisane zostały także deklaracje wyrażające poszanowanie religii, bądź
określonego wyznania religijnego, jako trwałego elementu kultury narodowej, która
stwierdza, że "Tradycyjną religią Bułgarii jest wyznanie wschodnioprawosławne" (art.13, ust.
3).
- W jednym artykule omawia się wolność sumienia i wyznania oraz o działalności
instytucjonalnej kościołów i związków wyznaniowych – (art. 13)
RUMUNIA
Ludność: ok. 24 mln; prawosławni (cerkiew rumuńska) – ok. 70%, grecko-prawosławni – ok.
10%, inne chrześcijańskie – ok. 10%, muzułmanie – 1%, inne wyznania – ok. 7%.
- konstytucja z 1991 (W jednym artykule omawia się wolność sumienia i wyznania oraz o
działalności instytucjonalnej kościołów i związków wyznaniowych - art. 29)
- brak ustawy o sytuacji prawnej związków wyznaniowych
- wpisanie zasady poszanowania "niezależności wyznań religijnych" i zobowiązania do
"udzielania im pomocy ze strony państwa" (Rumunia)
PAŃSTWA KANDYDUJĄCE DO UNII EUROPEJSKIEJ
CHORWACJA
Ludność: ok. 4,5 mln; katolicy – ok. 88%, prawosławni – ok. 4,4%, muzułmanie – 1,3%, inni
ok. 6%.
-konstytucja z 1990 (W jednym artykule omawia się wolność sumienia i wyznania – art. 40
oraz oddzielnie o działalności instytucjonalnej kościołów i związków wyznaniowych – art.
41)
zasada równouprawnienia kościołów (art. 41)
- wpisanie zasady poszanowania "niezależności wyznań religijnych" i "opieki i ochrony" ich
działalności.
- 1993 – 3 konwencje ze S.A. – konkordat całościowy
UKRAINA
Ludność: ok. 46,7 mln; 50% wierzący. Prawosławni ok. 80% (Ukraińska Cerkiew
Prawosławna Patriarchatu Kijowskiego – ok. 25-30%, Ukraińska Cerkiew Greckokatolicka –
7-10%, Ukraińska Cerkiew Prawosławna Patriarchatu Moskiewskiego – ok. 5-12% i inni
prawosławni), katolicy – ok. 11%, inne wyznania – 9%.
- konstytucja z 1996 (W jednym artykule omawia się wolność sumienia i wyznania oraz o
działalności instytucjonalnej kościołów i związków wyznaniowych - art. 35)
- szeroka praktyczna możliwość tworzenia i działania kościołów i związków wyznaniowych
TURCJA
Ludność: ok. 75,5 mln; muzułmanie (sunnici) – ok. 99% (z czego 2-30% - alewici),
chrześcijanie – ok. 0,3%, inne – ok. 0,7%.
21
Konstytucja (1982), art. 2: państwo świeckie, neutralny światopoglądowo, o demokratycznym
systemie władzy
art. 24: „każdy ma prawo do wolności sumienia, religii i przekonań, nikt nie może być
zmuszony do praktyk religijnych, do uczestniczenia w ceremoniach religijnych, do ujawniania
wyznania religijnego lub przekonań oraz że nikt nie może być oskarżany ani znieważany z
powodu swych religijnych przekonań”.
- państwo nie może faworyzować żadnej religii
- instytucje religijne są to wolne społeczne instytucje funkcjonujące w porządku świeckim i
nie mogą dominować nad publicznymi, administracyjnymi, państwowymi.
- religia nie może zastępować prawa z jego współczesnymi wartościami (orzeczenie TK)
1998: Trybunał Konstytucyjny zakazał działalności Partii Dobrobytu, ok. 4 mln. członków i
posiadająca prawie 160 mandatów w 550-osobowym parlamencie; powód: partia odwoływała
się do wyznania religijnego jej wyborców, a także chciała obalić demokratyczny system
państwa.
- Na państwowych wyższych uczelniach w Turcji obowiązuje zakaz noszenia muzułmańskich
chust przez studentki.
NAUCZANIE RELIGII W SZKOŁACH PUBLICZNYCH
W PAŃSTWACH UNII EUROPEJSKIEJ
- nauczanie religii jest obecne we wszystkich systemach szkolnych; wyjątek Francja
- Różne są: formy obowiązywalności, zabezpieczenia prawne oraz zakres nauczania, a także
sposób kształcenia nauczycieli religii.
SYSTEMY:
1) OBOWIĄZKOWY PRZEDMIOT NAUCZANIA
2) NIEOBOWIĄZKOWY (FAKULTATYWNY) PRZEDMIOT NAUCZANIA
OBOWIĄZKOWY PRZEDMIOT NAUCZANIA:
- religia jest obowiązkowym przedmiotem nauczania w szkołach publicznych. Rodzice
składają oświadczenie, jeżeli nie chcą, by ich dzieci uczestniczyły w tych zajęciach (wtedy
organizowane dla nich są zajęcia zastępcze, najczęściej z etyki).
- System ten zrównuje religię co do ważności z innymi przedmiotami nauczania w szkole.
- Oceny z religii figurują na świadectwie szkolnym, a nauczyciele religii uczestniczą w radach
pedagogicznych z pełnym prawem głosu.
22
DANIA:
- lekcje religii są obowiązkowe,
- nauczycieli religii – przygotowanie uniwersyteckie
- Nauczanie religii = charakter religioznawstwa; dodatkowe nauczanie luterańskie zasadniczy przedmiot.
WIELKA BRYTANIA:
Religia - obowiązkowym przedmiotem, integralna część programu szkolnego
- Szkoły - jednolite programy państwowe
- Programy państwowe są opracowane dla czterech stopni edukacji religijnej (kryterium
wieku): 5-7 lat (stopień pierwszy), 7-11 (drugi) 11-14 (trzeci) i 14-16 (czwarty).
- Lekcje religii religious education - służą przekazowi wiedzy o religii i o różnych religiach.
- możliwość studiowania także innych religii: judaizmu, islamu, hinduizmu.
- Religii uczą absolwenci uniwersytetów (School of Education).
NIEMCY:
- prawo do nauczania religii – gwarantowane konstytucją.
-Lekcje religii - zwykłym przedmiotem szkolnym.
- = ocena z religii - wymagana do promocji ucznia.
- Nauczyciele religii – studia uniwersyteckie – równe prawa z nauczycielami innych
przedmiotów.
- Państwo honoruje wymagania stawiane katechetom przez władze kościelne.
BELGIA:
- lekcje religii - zagwarantowane konstytucyjnie.
- możliwość wyboru przedmiotów konfesyjnych (katolickiego, protestanckiego, hebrajskiego
lub muzułmańskiego) albo etyki.
LUKSEMBURG:
- uczniowie albo nauka religii albo „moralności świeckiej”
- Lekcje religii – nauczyciele duchowni lub świeccy
- Osoby świeckie (katecheci) - uczą w klasach początkowych i uzupełniających.
- Katecheci – absolwenci Instytutu Katechezy Luksemburga.
23
- Wykładowców i profesorów religii mianują wyłącznie władze religijne
IRLANDIA:
- W szkołach podstawowych i ponadpodstawowych - lekcje religii - obowiązkowe
- lekcje religii (katecheza) – 2 godziny tygodniowo
HOLANDIA:
- system wzorowany na Wielkiej Brytanii
- w szkołach podstawowych - lekcje religii
- Lekcje religii – kształtują poglądy honorujące tradycję chrześcijańską
- możliwość - wprowadzenia do innych religii
- W prywatnych szkołach katolickich - lekcje religii - charakter awyznaniowy
- w szkołach średnich - religii brak
NIEOBOWIĄZKOWY (FAKULTATYWNY) PRZEDMIOT NAUCZANIA
- W tym systemie rodzice składają oświadczenia - jeżeli chcą - by ich dzieci uczestniczyły w
lekcjach religii.
- Uczniowie nie biorący udziału w lekcjach religii – z reguły - nie muszą uczestniczyć w
żadnych zajęciach zastępczych – lub alternatywnie lekcje etyki
- system w państwach świeckich: we Włoszech, Hiszpanii, Portugalii, większej części
Szwajcarii i od niedawna w większości krajów Europy Środkowej.
HISZPANIA:
- W szkołach – nauczanie religii – zgodnie z doktryną Kościoła
- wspólne przygotowywanie programów nauczania i nominowania nauczycieli
- nauczyciele religii mianowani przez Ministerstwo Edukacji na propozycję miejscowego
biskupa
- na wniosek rodziców – dzieci – zwolnione z zajęć z religii
- możliwość zajęć zastępczych - z wychowania obywatelskiego, przysposobienia do życia w
społeczeństwie itp.
- W szkołach średnich – klasy „bezwyznaniowe” - zajęcia z etyki świeckiej.
WŁOCHY:
24
- religia - przedmiotem obowiązkowym
- uczeń może zrezygnować z nauki religii
- W OPARCIU O KONKORDAT: "W poszanowaniu wolności sumienia i odpowiedzialności
edukacyjnej rodziców, gwarantuje się każdemu prawo wyboru czy chce korzystać lub nie z
tego rodzaju nauczania"
- Nauczyciele religii - misja kanoniczna
- edukacja nauczycieli religii – przedmiotem uzgodnień władz oświatowych i Konferencji
Episkopatu Włoch
- w przedszkolach, szkołach podstawowych - lekcje religii - nauczyciel klasowy
FRANCJA:
- środa jest dniem częściowo wolnym od nauki – cel - wszyscy chętni mogą wziąć udział w
katechizacji – głownie na terenie parafii
- ustawodawstwo francuskie zezwala na nauczania religii (od 1960) – gdy rodzice wyrażą
zgodę
- przy niektórych publicznych szkołach średnich - tzw. Kapelanie - uczniowie mogą pobierać
naukę religii na terenie szkoły
- w szkołach publicznych: Alzacji i Lotaryngii - istnieje obowiązkowe nauczanie religii
(uczniowie mogą być z niego zwolnieni na życzenie rodziców lub opiekunów)
- rozbudowana jest sieć instytucji katechetycznych
- Komisja Episkopatu do Spraw Nauczania Katechetycznego, Krajowa Komisja Nauczania
Katechetycznego i Krajowe Centrum Nauczania Religijnego
cywilne skutki małżeństw religijnych:
Np. Dania, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Malta, Polska, Portugalia, Wielka
Brytania, Włochy.
Patroni Europy:
Św. Benedykt z Nursji (480-547)
Św. Cyryl (827-869) i św. Metody (815-885)
Św. Brygida Szwedzka (ok. 1302 - 1373)
Św. Katarzyna ze Sieny (1347 - 1380)
Św. Edyta Stein (1891-1942)
25