neuropsychologia - droga do sukcesu
advertisement
NEUROPSYCHOLOGIA: PRZYGOTOWANIE KRESOMÓZGOWIE MIĘDZYMÓZGOWIE ŚRÓDMÓZGOWIE MÓŻDŹEK MOST RDZEŃ PRZEDŁUŻONY KRESOMÓZGOWIE Kresomózgowie jest największą częścią mózgu. To ośrodek decyzyjny mózgu. Nadzoruje większość czynności fizycznych i umysłowych. Różne obszary kresomózgowia są odpowiedzialne za rozmaite reakcje świadome. Kresomózgowie skupia ponad połowę neurytów, zbudowane jest z dwóch półkul mózgowych oddzielonych podłużną szczeliną i połączonych spoidłem wielkim. Powierzchnię mózgu tworzą silne fałdy zwane zakrętami, porozdzielane bruzdami, największa bruzda – Rolanda – przedziela mózg na pół. MIĘDZYMÓZGOWIE Międzymózgowie obejmuje wzgórze, podwzgórze (nadrzędny narząd dla układu hormonalnego) i szyszynkę. Międzymózgowie jest stosunkowo niewielkie, ale stanowi centrum koordynacji nerwowej i hormonalnej. W międzymózgowiu znajdują się ważne ośrodki motywacyjne układu nerwowego: pokarmowy (głodu i sytości), pragnienia, agresji i ucieczki, a także termoregulacji oraz rozrodczy. ŚRÓDMÓZGOWIE Śródmózgowie odpowiada za regulację mięśni zwieraczy źrenicy. Na terenie śródmózgowia zlokalizowany jest twór siatkowaty, który m. in. odgrywa rolę w odruchach wzrokowych i słuchowych, odpowiada za stan czuwania; uszkodzenie tworu siatkowatego powoduje śpiączkę. TYŁOMÓZGOWIE – RDZEŃ PRZEDŁUŻONY Rdzeń przedłużony to część tyłomózgowia o kształcie ściętego stożka, łączy rdzeń kręgowy z móżdżkiem. Skupione są w nim ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe: ośrodek oddechowy, ośrodek ruchowy, ośrodek sercowy, ośrodek ssania, ośrodek żucia, ośrodek połykania, a także ośrodki odpowiedzialne za: wymiotowanie, kichanie, kaszel, ziewanie, wydzielanie potu. Uszkodzenie rdzenia przedłużonego niesie ze sobą poważne zagrożenie życia. TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE [MÓŻDŻEK] Ważną częścią tyłomózgowia jest móżdżek, graniczący ze śródmózgowiem i rdzeniem przedłużonym. Składa się z dwóch półkul połączonych za pomocą tzw. robaka. Na przekroju poprzecznym móżdżku widoczna jest cienka istota szara, która stanowi korę móżdżku i objęta przez nią istota biała, tworząca ciało rdzenne, w którym znajdują się móżdżkowe jądra podkorowe – najlepiej rozwinięte u ssaków. W móżdżku mieszczą się ośrodki odruchowe regulujące napięcie mięśni szkieletowych i siłę ich skurczu oraz ośrodki koordynujące ruchy i utrzymywanie równowagi. Bruzda Rolanda Bruzda Sylwiusza Bruzdy mózgu dzielą powierzchnię półkuli na płaty: • czołowy – z ośrodkiem ruchowym i ruchowym mowy • ciemieniowy – z ośrodkiem czucia oraz korą integrującą doznania czuciowe, wzrokowe i słuchowe • potyliczny – z ośrodkiem wzroku • skroniowy – z ośrodkiem słuchu i czuciowym mowy PŁATY POTYLICZNE Funkcje: widzenie, analiza koloru, ruchu, kształtu, głębi skojarzenia wzrokowe, ocena decyduje czy wrażenie jest analizowane i jaki jest jego priorytet Wyniki uszkodzeń płata potylicznego: dziury w polach wzrokowych (skotoma) trudności w umiejscowieniu widzianych obiektów halucynacje wzrokowe, niedokładne widzenie obiektów, widzenie aureoli trudności w rozpoznawaniu kolorów trudności w rozpoznawaniu znaków, symboli, słów pisanych trudności w rozpoznawaniu rysunków trudności w rozpoznawaniu ruchu obiektu trudności z czytaniem i/lub pisaniem PŁATY SKRONIOWE Funkcje: - zakręt górny i wieczko: słuch muzyczny, fonematyczny i wrażenia dźwiękowe - obszar Wernickego - rozumienie mowy, gramatyka, prozodia - zakręt dolny: rozpoznawanie obiektów, kategoryzacja obiektów, pamięć werbalna, zapamiętywanie - część podstawna: analiza zapachów Wyniki uszkodzeń płata skroniowego: zaburzenia słuchu, rozumienia mowy i percepcji dźwięków zaburzenia wybiórczej uwagi na bodźce słuchowe i wzrokowe problemy w rozpoznawaniu widzianych obiektów; trudności w rozpoznawaniu twarzy (prozopagnozja) upośledzenie porządkowania i kategoryzacji informacji werbalnych lewa półkula - trudności w rozumieniu mowy (afazja Wernickego) uszkodzenia prawej półkuli mogą spowodować słowotok trudności w opisywaniu widzianych obiektów zaburzenia pamięci - amnezja następcza, problemy z przypominaniem zaburzenia zachowań seksualnych zaburzenia kontroli zachowań agresywnych PŁATY CIEMIENIOWE Funkcje: - część górna: czucie dotyku, temperatury, bólu, umiejscowienie wrażeń czuciowych - prawa część dolna: orientacja przestrzenna, układ odniesienia na podstawie wrażeń wzrokowych - lewa część dolna: modelowanie relacji przestrzennych ruchów palców - pomiędzy i część przyśrodkowa: celowe ruchy, integracja ruchu i wzroku integracja czucia i wzroku w jeden percept - manipulacja obiektami wymagająca koordynacji i wyobraźni przestrzenno/ruchowej - rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, geometrycznych Wyniki uszkodzeń płata ciemieniowego: całkowita niepodzielność uwagi, niezdolność do skupiania wzroku (apraksja wzrokowa) trudności w orientacji przestrzennej, trudności w integracji wrażeń wzrokowych w całość (symultagnozja) niezdolność do celowego działania wymagającego ruchu (apraksja), problemy w troszczeniu się o siebie prawy - brak świadomości niektórych obszarów przestrzenii i części ciała (jednostronne zaniedbanie) trudności w liczeniu (dyskalkulia) i matematyce, zarówno algebrze jak i geometrii niezdolność do nazwania obiektu (anomia) niezdolność do umiejscowanienia słów pisanych (agrafia) problemy z czytaniem niezdolność do odróżnienia kierunków, lewa-prawa trudności w koordynacji ruchu oczu i rąk anozagnozja, zaprzeczanie niesprawności trudności w rysowaniu trudności w konstruowaniu obiektów zaburzenia osobowości (zwykle lezje ciemieniowo-skroniowe) PŁATY CZOŁOWE Funkcje: - część górna - funkcje ruchowe, pierwotna kora ruchowa, kora przedruchowa, dodatkowa kora ruchowa pamięć wyuczonych działań ruchowych, nawyki, specyficzne schematy zachowań, wyrazy twarzy - lewy płat - obszar Brocka (mowa) - pola czołowe oczu (ruch gałek ocznych zależny od woli) - część przedczołowa: "zdawanie sobie sprawy" planowanie i inicjacja działania w odpowiedzi na zdarzenia zewnętrzne, oceny sytuacji przewidywanie konsekwencji działań - symulacje w modelu świata konfromizm społeczny, takt, wyczucie sytuacji analiza i kontrola stanów emocjonalnych, ekspresji językowej uczucia błogostanu (układ nagrody), frustracji, lęku i napięcia - lewy płat - kojarzenie znaczenia i symbolu (słowa), kojarzenie sytuacyjne pamięć robocza, wola działania, podejmowanie decyzji, relacje czasowe, kontrola sekwencji zdarzeń część podstawna, kora okołooczodołowa Wyniki uszkodzeń płata czołowego: utrata możliwości poruszania częściami ciała, afazja Brocka niezdolność do planowania wykonania sekwencji ruchów niezdolność do działań spontanicznych, schematyczność myślenia "zapętlenie", uporczywe nawracanie do jednej myśli trudności w koncentracji na danym zadaniu, problemie niestabilność emocjonalna; zmiany nastroju, zachowania agresywne lewy płat - depresja, prawy - zadowolenie prawy tylny - trudności w zrozumieniu kawałów i śmiesznych rysunków, preferencje dla niewybrednego humoru, zmiany osobowości MOŻDŻEK Funkcje: koordynacja ruchów celowych utrzymanie równowagi regulacja napięcia mięśni pamięć niektórych odruchów wpływ na ruchy oczu Wyniki uszkodzeń móżdżka: brak koordynacji ruchów (asynergia); niezgrabność; brak precyzji ruchów problemy z utrzymaniem normalnej postawy ciała; zaburzenia równowagi trudności w ocenie zasięgu i momentu zatrzymania ruchu; trudności w łapaniu obiektów niezdolność do wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych, drżenie ciała potykanie się, tendencja do przewracania i "chodzenia na szerokich nogach" słabe napięcie mięśni (hipotonia) niewyraźna mowa nystagmus, gwałtowne ruchy gałek ocznych UKŁAD LIMBICZNY UKŁAD LIMBICZNY „Układ limbiczny”: pojęcie wprowadzone przez Paula Brocka. Kora zakrętu obręczy tworzy pierścień (łac. limbus) wokół pnia mózgu. • • • • • • • • • Zwykle do układu limbicznego zalicza się: korę zakrętu obręczy korę okołowęchową wzgórze podwzgórze hipokamp ciało migdałowate ciała suteczkowate sklepienie jądra migdałowate POLA RUCHOWE I CZUCIOWO - SOMATYCZNE Sygnały czuciowe z różnych części powierzchni ciała przechodzą długą drogę do rdzenia kręgowego lub mózgu i docierają do somatycznych pól czuciowych. Główne pola ruchowo – czuciowe kory leżą wzdłuż bruzdy Rolanda: pole ruchowe leży tuż przed nią, pole czuciowe tuż za nią. Poszczególne części ciała są reprezentowane przez punkty po obu stronach bruzdy, przy czym reprezentacja ta jest „do góry nogami”: to jest nogi i stopy są reprezentowane u góry, niżej ręce i ramiona, a na dole głowa, przy czym ręce i twarz są reprezentowane przez znacznie większą powierzchnię kory niż reszta ciała. Ośrodki smaku znajdują się blisko ośrodków wrażliwości dotykowej dla języka. POLA RUCHOWE I CZUCIOWO - SOMATYCZNE Jedną z funkcji kory mózgowej jest działanie motoryczne. Informacja somatosensoryczna (czucie ciała) - obszar SI z tyłu bruzdy centralnej, przekazywana jest od receptorów: dotyku, bólu, temperatury, wibracji, położenia kończyn, przez nerwy czuciowe do wzgórza i kory SI. Twarz i język reprezentowane są po obu stronach, pozostałe części ciała przeciwlegle. Zniszczenie kory SI powoduje zanik wrażeń czuciowych, jednak ból i temperatura po pewnym czasie pojawiają się. Drażnienie wywołuje wrażenia dotyku, łaskotania, swędzenia. Pobudzanie kory z przodu bruzdy centralnej wywołuje zachowania ruchowe (całe wyuczone ruchy). Obszar kory poświęcony analizie jest proporcjonalny do wagi bodźców. WAGA NARZĄDU ;] Przeciętny mózg waży 1,5kg. Norma jest od 820g do 2,8kg. Masa mózgu nie jest wyznacznikiem jego wydolności !! MÓZG TO: niecałe 1,5l wody [ok. 1200-1300g] ok. 130g białek ok. 95g tłuszczów nieco soli mineralnych PO ODCIŚNIĘCIU WODY Z MÓZGU ZOSTAJE 13dkg BIAŁKA 100% 80% 60% 40% 20% 0% zaw. proc. woda białko tłuszcze sole min. 85% 9% 6,50% 1% NAZEWNICTWO – jądro – skupisko ciał komórek nerwowych w OUN – warstwa – powłoka z ciał komórek nerwowych oddzielona od innych warstwą aksonów i dendrytów – kolumna – grupa komórek pełniących podobne funkcje tworząca strukturę prostopadłą do powierzchni kory mózgowej – droga, powrózek, szlak – wiązka aksonów (także projekcja) – nerw – wiązka aksonów poza OUN – zwój – skupisko ciał komórek nerwowych poza OUN – zakret (zawój) – wybrzuszenie na powierzchni kory – bruzda – wklęsła częśc powierzchni kory – szczelina – długa i głęboka bruzda AGNZOJE WZROKOWE ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA, KTÓRE DEFINIUJE SIĘ JAKO „DEFEKT W ROZPOZNAWANIU PRZY BRAKU ELEMENTARNYCH DEFEKTÓW CZUCIOWYCH JAK NP. AFAZJE CZY ZAB. UWAGI” 1) NAJCZĘŚCIEJ OSŁABIONA JEST ZDOLNOŚC DO ŁĄCZENIA Z SOBĄ WIDZIALNYCH PRZEDMIOTÓW W JEDNĄ, DOPEŁNIAJĄCĄ SIĘ CAŁOŚC LUB 2) PRZY WZGL. PRAWIDŁOWEJ PERCEPCJI, OSŁABIONY JEST PROCES KOJARZENIA POSTRZEGANYCH PRZEDMIOTÓW Z ICH ZNACZENIEM 1. AGNOZJA WZROKOWO – PRZEDMIOTOWA • Niezdolność do rozpoznawania znanych przedmiotów, która nie jest spowodowana przez upośledzenie sensoryczne (czuciowe), upośledzenie sprawności intelektualnej czy afazję. • Najcięższe przypadki po obustronnych uszkodzeniach styku płatów ciemieniowych i potylicznych. 1. AGNOZJA WZROKOWO – PRZEDMIOTOWA • modalnie specyficzna (pacjenci są w stanie rozpoznawać obiekty za pomocą innych zmysłów) • pacjenci nie są w stanie określić funkcji przedmiotów TAJEMNICZ AGNOZJA WZROKOWO – PRZEDMIOTOWA DZIŚ NAZYWANA JEST… APERCEPCYJNĄ AGNOZJĄ WZROKOWĄ 2. ASOCJACYJNA AGNOZJA WZROKOWA zachowana wzrokowa reprezentacja obiektów i wyodrębnianie istotnych elementów, ale trudności w użyciu tej informacji do rozpoznania obiektów 3. AGNOZJA SYMULATATYWNA szczególny typ agnozji asocjacyjnej polegajacy na trudnościach z uchwyceniem sensu całości obrazu, pomimo zdolności do określenia jego części (np.trudności z rozpoznawaniem układów kart w pokerze przy zachowanym rozpoznawaniu poszczególnych kart) PROZOPAGNOZJA - niezdolność do rozpoznawania twarzy znajomych osób • na ogół zachowana zdolność do rozpoznawania kategorii obiektu • zachowana zdolność rozróżniania twarzy (przy jednoczesnej ekspozycji) - istotność czynnika pamięciowego • towarzyszące zaburzenia rozpoznawania innych obiektów "Och, to jest Piotrek mój brat. Te wąsy, ta wysunięta szczęka. Zawsze bym go rozpoznał" • Rozpoznawanie tylko charakterystycznych cech twarzy (a nie samej twarzy). • Pacjenci z prozopagnozją opierają się na innych, dostępnych informacjach, które interpretują w świetle utrwalonej w pamięci wiedzy. PROZOPAGNOZJA - niezdolność do rozpoznawania twarzy znajomych osób PROZOPAGNOZJA - koncepcja Warrington etapy rozpoznawania obiektów: 1. wstępna analiza wzrokowa (zachodzi w obu półkulach) 2. percepcyjna kategoryzacja (zachodzi w prawej półkuli), jest presemantyczna (możemy rozpoznać że dwa obrazy przedstawiają ten sam obiekt ale go nie identyfikujemy) 3. semantyczna kategoryzacja (zachodzi w lewej półkuli) - następuje powiązanie wzrokowej informacji z wiedzą o obiekcie tj. jego nazwą i funkcją PROZOPAGNOZJA - koncepcja Warrington twarz – szczególny typ bodźca wzrokowego • • rozpoznawanie twarzy zachodzi u człowieka bez wysiłku, pomimo, że rzeczywisty jej obraz jest zmienny • rozpoznanie całości obrazu a nie poszczególnych elementów rozpoznawanie fotografii obróconych do góry nogami sprawia trudność PROZOPAGNOZJA - niezdolność do rozpoznawania twarzy znajomych osób PROZOPAGNOZJA - niezdolność do rozpoznawania twarzy znajomych osób prozopagnozja skutkiem uszkodzenia: – obustronnego – prawostronnego – lewostronnego Uszkodzenie obszaru przyśrodkowego, leżącego na styku płata potylicznego i skroniowego (przerwanie połączeń pomiędzy percepcją a pamięcią obrazów twarzy: pacjent wie ze to twarz ale nie wie do kogo należy). PROZOPAGNOZJA - niezdolność do rozpoznawania twarzy znajomych osób ANOZOGNOZJA = ignorowanie, negowanie własnych zaburzeń (paraliżu lewostronnego). 1. Występuje po uszkodzeniach prawej półkuli. 2. Pacjenci mogą "widzieć" poruszającą się sparaliżowaną rękę. 3. Mogą też znajdować dziwaczne lecz nieprawdziwe wyjaśnienia braku wykonania polecenia lekarza. L: Pani Mario, jak się pani czuje? M: Dobrze, tylko boli mnie głowa. Miałam wylew i zabrali mnie do szpitala. L: Czy może pani chodzić? M: Tak (pacjentka z powodu niewładnej nogi od dwóch tygodni porusza się wyłącznie na wózku) L: Czy może pani poruszać obiema rękami? M: Tak L: Czy może Pani poruszać prawą ręką? M: Tak L: Czy może pani poruszać lewą ręką? M: Tak L: Czy może pani wycelować prawa ręką w mój nos? (pacjentka wykonuje polecenie). L: Czy może pani wycelować lewą ręką w mój nos? (ręka zwisa bezwładnie) L: Pani Mario, czy pani celuje w mój nos? M: Tak L: Czy pani dobrze widzi, że ręka celuje w mój nos? M: Tak, znajduje się ona 50cm od pańskiego nosa (ręka pacjentki cały czas zwisa bezwładnie) ANOZOGNOZJA = ignorowanie, negowaniewłasnych zaburzeń (paraliżu lewostronnego). • brak zaburzeń psychiatrycznych • dobry poziom intelektualny • brak zaburzeń wzrokowych czy hemineglectu L: Czy może pani chodzić? P: Tak L: Czy obie pani ręce są sprawne? P: Tak L: Czy może pani wycelować we mnie prawą ręką? (pacjentka wykonuje polecenie) L: Proszę wycelować we mnie lewą ręką (ręka leży bezwładnie na stole) L: Czy pani celuje we mnie? P: Mam silny artretyzm ramienia, pan wie doktorze, to boli... ANOZOGNOZJA = ignorowanie, negowaniewłasnych zaburzeń (paraliżu lewostronnego). 1. Dziwaczne i nieprawdziwe (choć logiczne) wyjaśnienia. 2. Racjonalizacja sytuacji, której pacjent nie chce zaakceptować. ANOZOGNOZJA = hipoteza Ramachandrana założenia: • anozognozja opiera się na mechanizmach obronnych, które występują u wszystkich ludzi • mechanizmy te działają z większym natężeniem u pacjentów z anozognozją ANOZOGNOZJA = hipoteza Ramachandrana U każdego człowieka zachodzi proces dopasowywania napływającej informacji i korygowania jej (zaprzeczanie i konfabulacje) zgodnie z posiadaną wiedzą. Utrzymanie dotychczasowego obrazu rzeczywistości. Przystosowawcze znaczenie = zapewnienie stabilności działania. U pacjentów działają podobne mechanizmy obronne. Dlaczego są one tak wyostrzone? ANOZOGNOZJA = hipoteza Ramachandrana dwie półkule pełnią odmienne funkcje: • lewa półkula tworzy wewnętrznie spójne modele świata i zapewnia ich stabilność włącza mechanizmy obronne (konfabulacje, ignorowanie, zaprzeczanie) w przypadku niewielkich niespójności • prawa półkula zawiera mechanizmy umożliwiające zmianę modelu i strategii działania zapewnia dostrzeżenie "niepasujących" informacji podwarunkiem, że stopień ich "nieprzystawania" do modelu jest b. duży (przekracza pewien próg) ANOZOGNOZJA = hipoteza Ramachandrana u pacjentów z anozognozją: • • lewa półkula działa sprawnie: wykonuje swoją pracę (zaprzecza, konfabuluje) prawa półkula jest uszkodzona, co prowadzi do utraty mechanizmów umożliwiających dostrzeżenie "niepasujących" informacji i zmianę obrazu świata i siebie samych pacjenci wpadają w pułapkę konfabulacji bez możliwości przełączenia się na taki wariant obrazu samych siebie, zgodnie z którym są oni sparaliżowani LEWOSTRONNA AGNOZJA PRZESTRZENNA = jednostronne pomijanie (hemineglect) niezauważanie, ignorowanie obiektów z lewej strony Dla pacjentów z hemineglectem świat ma tylko jedną stronę – prawą. [aluzja polityczna??] O istnieniu lewej nic nie wiedzą bo: 1. nie dostrzegają niczego z lewej strony 2. nie mają świadomości, że coś tam powinno być Pacjenci widzą (bodźce docierają do mózgu) i nie widzą (brak odpowiednich doznań psychicznych) i nie wiedzą, że nie widzą widząc. M. Gazzaniga, Cognitive Neuroscience 1998, str. 238 Przeszukiwanie wzrokowe – badanie z użyciem okulografu. Ślad spojrzenia pacjenta z pomijaniem stronnym – zadanie polegało na wyszukiwaniu „L”. czerwony punkt = fiksacja żółta linia = trajektoria sakady (Husain i in., 2001) LEWOSTRONNA AGNOZJA PRZESTRZENNA = w mechanizmie pomijania istotną rolę odgrywarywalizujący wpływ informacji z niezaburzonego pola. zaangażowanie uwagi w analizę bodźców znajdujących się w prawym polu widzenia utrudnia dostrzeżenie tego, co znajduje się w lewym polu. Im więcej bodźców jest obecnych w polu niezaburzonym (prawym) tym większe trudności ma pacjent z odnalezieniem właściwego bodźca w polu zaburzonym (lewym). ASTEREOGNOZJA Astereognozja - niezdolność do rozpoznania przedmiotów za pomoca dotyku - trudności w rozpoznawaniu obiektów za pomocą dotyku ale bez kontroli wzroku (mogą powiedzieć jakie cechy ma obiekt ale nie potrafią scalić wszystkich wrażeń). Niezależna od zaburzeń czucia, upośledzenie rozpoznawania kształtu przy prawidłowym rozpoznawaniu wielkości, faktury. Jest wynikiem uszkodzeń płata ciemieniowego (okolic wtórnych odpowiedzialnych za syntezę wrażeń). Lokalizację można rozpoznać po ręce, w której występuje astereognozja . Jeżeli prawa ręka jest zaburzona to uszkodzenie lewej półkuli, jeżeli lewa to uszkodzenie prawej półkuli. KONIEC :]. NA DZIŚ.
