wybrane elementy diety śródziemnomorskiej
advertisement
Walory zdrowotne diety śródziemnomorskiej Pomimo, że genom ludzki nie zmienił się istotnie w ciągu 10 000 lat to dieta i styl życia współczesnego człowieka radykalnie odbiega od wzorców naszych przodków. Porównanie składu różnych diet Składniki Dieta myśliwego/ /zbieracza Niskowęglowodanowa (dieta Atkinsa) Tradycyjna Tradycyjna niskotłuszczowa śródziemnomors (dieta Ornisha) ka Białko (%) Wysoka (19-35) Niska (<15) Węglowodany (%) Tłuszcz całkowity (%) Kwasy tłuszczowe nasycone Kwasy tłuszczowe jednonienasyco ne Kwasy tłuszczowe wielonienasycon e Kwasy tłuszczowe omega-3 Włóknik całkowity Owoce i warzywa Orzechy i nasiona Sól Cukry rafinowane Indeks glikemiczny Umiarkowana (22-44) Umiarkowana (28-47) Umiarkowana Umiarkowana (18-23) Umiarkowana (4-26) Wysoka (51-78) Niska Niska Umiarkowana (16-23) Umiarkowana (50) Umiarkowana (30) Niska Wysoka Umiarkowana Niska Wysoka Umiarkowana Umiarkowana Niska Umiarkowana Wysoka Niska Niska Wysoka Wysoka Niska Wysoka Wysoka Wysoka Niska Wysoka Wysoka Umiarkowana Niska Niska Umiarkowana Niska Niska Wysoka Niska Niska Niska Umiarkowana Niska Niski Niski Wysoki Niski Umiarkowana (80) Niska (<70) Dieta śródziemnomorska łączy w sobie tradycje kulinarne greckie, tureckie, sycylijskie, hiszpańskie, portugalskie, tunezyjskie, marokańskie i inne. Jest to dieta prawie wegetariańska, oparta na spożywaniu pokarmów sezonowych, pozyskiwanych z upraw miejscowych, w minimalnym stopniu przetwarzanych oraz ryb i innych produktów morza. Potrawy 2 przygotowywane są z użyciem dużej ilości oliwy, cebuli, czosnku i aromatycznych ziół. Nieodłącznym składnikiem diety śródziemnomorskiej jest czerwone wino. Żywność śródziemnomorską cechuje niski wskaźnik glikemiczny. Pokarmy zawierające skrobię o dużym stopniu przetworzenia cechują się wysokim wskaźnikiem glikemicznym, natomiast warzywa i owoce charakteryzuje niski wskaźnik glikemiczny. Po konsumpcji produktów o wysokim wskaźniku glikemicznym dochodzi do dużego wzrostu stężenia glukozy(cukru) i insuliny w krwi. Cukier szybko zostaje zamieniony w tłuszcz. Produkty o małym indeksie glikemicznym ( GI) - < 55 Produkt GI Płatki pszenne z otrębami 42 Kasza jęczmienna 25 Kasza gryczana 45 Ryż brązowy 55 Mleko 27 Budyń na mleku 44 Jogurt 36 Jabłka 38 Banany 52 Grejpfruty 25 Pomarańcze 42 Gruszki 38 Fasola 29 Soja 18 Marchewka 47 Produkty o dużym indeksie glikemicznym ( GI ) - > 70 Produkt GI Kajzerka 70 Cornflakes 81 Pop-corn 72 Ziemniaki pieczone 82 Ziemniaki gotowane 56-100 Miód 85 Ryż 85-70 Kluski, pierożki 70 Kwasy tłuszczowe Kwasy tłuszczowe dzielone są w zależności od liczby podwójnych wiązań w cząsteczce. Kwasy tłuszczowe mogą być nasycone (bez podwójnych wiązań), jednonienasycone (-9, jedno wiązanie podwójne) lub wielonienasycone (2 wiązania). Wielonienasycone kwasy tłuszczowe występują w postaci -3 i -6. W -3, pierwsze wiązanie podwójne znajduje się przy trzecim atomie węgla (C-3), podczas gdy w -6 - przy C-6. Nasycone kwasy tłuszczowe 3 Nasycone kwasy tłuszczowe podnoszą poziom cholesterolu i przyspieszają rozwój miażdżycy. Obecne są w tłuszczach zwierzęcych (smalec, masło, śmietana) oraz w oleju kokosowym (śmietanka w proszku) i palmowym. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (-9) Głównym przedstawicielem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych jest kwas oleinowy obecny w oleju oliwkowym, rzepakowym oraz arachidynowym. Oliwa jest podstawowym tłuszczem stosowanym w diecie śródziemnomorskiej. Intensywny smak oliwy extra-virgin (z pierwszego tłoczenia na zimno) wynika z zawartych w niej znacznych ilości polifenolowych antyoksydantów, które zapobiegają utlenianiu cholesterolu LDL( cholesterol „zły”). W wielu badaniach wykazano, że dieta z dużą zawartością kwasów -9 obniża stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL w takim samym stopniu jak diety ubogotłuszczowe, z tym że bogata w oliwę dieta śródziemnomorska ma równocześnie korzystniejszy wpływ na stężenie triglicerydów i cholesterolu frakcji HD ( cholesterol „dobry”). W ostatnio przeprowadzonym badaniu stwierdzono, że spożywanie oliwy redukowało podwyższone ciśnienie tętnicze, a osiągnięty efekt pozwalał na zmniejszenie dawki przyjmowanych leków hipotensyjnych o 50%. Kardioprotekcyjne właściwości oliwy wiążą się nie tylko z korzystnym wpływem na profil lipidowy, lecz także z obniżaniem ciśnienia tętniczego, hamowaniem utleniania cholesterolu LDL, właściwościami przeciwzkrzepowymi oraz zmniejszeniem insulinooporności. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) Głównym WNKT z rodziny -6 jest kwas linolowy (C18:2). Występuje w nasionach roślin oleistych. Bogate w kwas linolowy są oleje: krokoszowy, słonecznikowy, kukurydziany i sojowy, a także produkowane z nich miękkie margaryny. Przedstawicielami WNKT z rodziny -3 jest kwas -linolenowy (C18:3). Kwas linolenowy (ALA) występuje w planktonie i rybach morskich, olejach roślinnych (lniany, rzepakowy), oraz w niektórych jarzynach. Do roślinnych źródeł -3 WNKT należą rośliny strączkowe, takie jak soja i fasola, a także orzechy i siemię lniane. Inne rośliny zawierające kwasy -3 to warzywa, a wśród nich pory i portulaka. Portulaka jest warzywem o zielonych liściach, które posiada unikalne właściwości dietetyczne bowiem zawiera nie tylko duże ilości ALA, ale także kwasu eikozapentaenowego (EPA). Kwas linolowy podobnie jak ALA muszą być dostarczone z pożywieniem ponieważ nie mogą być syntetyzowane w komórkach zwierzęcych i ludzkich. Kwas linolenowy może ulec przemianie do kwasu arachidonowego, a kwas -linolenowy (ALA) do kwasu EPA, a następnie dekozaheksaenowego (DHA). Kwas DHA jest ważnym składnikiem tkanki nerwowej, zwłaszcza kory mózgowej i siatkówki. Kwas EPA posiada działanie przeciwzakrzepowe, hamuje rozwój nowotworów i nadmierną kurczliwość naczyń krwionośnych. Poziom EPA i DHA oraz ich wzajemne proporcje w tłuszczu rybim zależą od gatunku ryby oraz od pory roku i akwenu połowu. Ryby z zimnych mórz zawierają więcej EPA, z południowych zaś są bogatsze w DHA. Oleje rybne uzyskuje się z tkanki podskórnej i kości, z tkanki mięśniowej lub całych ryb. Tran otrzymywany z rybich wątrób jest bogaty w kwasy tłuszczowe, witaminę A i D oraz cholesterol. Oleje o wysokim stężeniu kwasów tłuszczowych -3 (single cell oils) pozyskuje się z hodowli mikroalg i glonów morskich. 4 Produkty roślinne zawierające duże ilości kwasów tłuszczowych -3: olej lniany i rzepakowy rośliny strączkowe siemię lniane soja portulaka orzechy Większe spożycie tłustych ryb morskich powinno wiązać się z zażywaniem witaminy E (tokoferolu). Zabezpieczy ona kwasy tłuszczowe przed nadmiernym utlenieniem. Zalecana ilość witaminy E na 1 g wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie: 0,4 mg -tokoferolu - poziom bezpieczny, 0,6 mg - poziom wystarczający, 0,9 mg - poziom optymalny. Korzyści zdrowotne a spożycie ryb Konsumpcja ryb uważana jest od dawna za ważny czynnik w prewencji choroby niedokrwiennej serca. Spożywanie 2 lub więcej dań z ryb tygodniowo wiązało się z mniejszym o 30% ryzykiem zachorowania kobiet na chorobę niedokrwienną serca oraz wydatnie zmniejszało ryzyko nagłego zgonu na zawał serca mężczyzn. Badania Cardiovascular Health Study dowiodły, że konsumpcja tuńczyka lub innych ryb w ciągu 9 lat redukowała ryzyko zgonu z powodu zawału serca o 49% oraz zgonu w przebiegu zawału serca z arytmią o 58%. W Diet and Reinfarction Trial przydzielono losowo 2033 mężczyzn po przebytym zawale serca, do grup o różnych zaleceniach dietetycznych. Po dwóch latach w grupie, której zalecono zwiększenie spożycia kwasów tłuszczowych -3 (konsumpcja ryb lub przyjmowanie oleju rybiego), stwierdzono spadek śmiertelności o 29%. Ocena zależności pomiędzy spożyciem kwasów -3 a ryzykiem choroby wieńcowej lub nagłego zgonu sercowego wśród 5103 pielęgniarek z cukrzycą typu 2 wykazała mniejszą zapadalność i śmiertelność tych kobiet. 11 324 chorych po przebytym w ciągu ostatnich trzech miesięcy zawale serca podawano przez 3,5 roku kwasy -3 (1 g dziennie), witaminę E (300 mg dziennie) lub obie substancje łącznie. O ile stosowanie kwasów tłuszczowych -3 było związane ze zmniejszeniem zapadalności na zawał serca oraz ryzyka nagłej śmierci sercowej, o tyle suplementacja samą witaminą E nie przyniosła istotnych korzyści. NCEP (National Cholesterol Education Program) i grupa robocza AHA (American Heart Association) ds. prewencji wtórnej zawału serca uznały uzupełnianie diety osób z chorobą niedokrwienną serca kwasami -3 za uzasadniony naukowo sposób leczenia. Kwasy tłuszczowe -3 zmniejszają ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca poprzez zapobieganie zaburzeniom rytmu serca, redukcję stężenia triglicerydów w surowicy, zmniejszanie tendencji do zakrzepów oraz do zaburzeń funkcji śródbłonka. Większe korzyści kardioprotekcyjne jakie obserwowano po stosowaniu kwasów -3 od kwasów -6, wynikają z właściwości kardioprotekcyjnych związków chemicznych powstających z tych kwasów. 5 Z WNKT -3 powstaje prostacyklina oraz eikozanoidy (EPA i DHA), które cechują się silniejszym działaniem przeciwzakrzepowym i przeciwzapalnym, od związków które są produktami wywodzącymi się z kwasów -6. Inne właściwości zdrowotne kwasów tłuszczowych -3 pobudzanie oraz regulowanie czynności układu immunologicznego i hormonalnego pozytywny wpływ na odczuwanie bólu stymulacje produkcji neurotransmiterów (właściwości antydepresyjne) korzystne działanie na narząd wzroku Izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych Izomery trans-WNKT powstają w procesie przemysłowego utwardzania olejów roślinnych. Dochodzi wówczas do wysycenia podwójnych wiązań nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz przekształcenia konfiguracji jednonienasyconych kwasów tłuszczowych. Technologia ta wykorzystywana jest przy produkcji margaryny. Duże ilości izomerów trans WNKT znajdują się w: margaryny „twarde” majonezy produkty barów „szybkiej obsługi” gotowe wyroby cukiernicze (kruche ciasteczka, krakersy) Miażdżycorodne działanie izomerów trans-WNKT wzrost poziomu LDL obniżenie stężenia HDL Badania epidemiologiczne wskazują, że konsumpcja produktów bogatych w izomery transWNKT zwiększa ryzyko zachorowania na miażdżycę i chorobę niedokrwienną serca. Glukotoksyny Rola antyoksydantów w żywieniu polega nie tylko na inhibicji stresu tlenowego i neutralizacji wolnych rodników ale również na podobnym działaniu w odniesieniu do stresu karbonylowego. Ten ostatni wywołują glukotoksyny występujące w produktach spożywczych bogatych w tłuszcze oraz w mniejszym stopniu w rybach i jajach. Natomiast produkty pełnoziarniste, jarzyny i owoce zawierają niewielkie ilości tych związków. Związki te będące produktami zaawansowanej glikacji (advanced glycation end products) są aktywne biologicznie. Powstają jako efekt spontanicznej interakcji tłuszczów i białek z węglowodanami. Zawartość glukotoksyn w produktach spożywczych jest proporcjonalna do okresu przechowywania żywności, czasu i temperatury obróbki termicznej oraz stopnia odwodnienia potraw. Związki te posiadają właściwości miażdżycorodne i diabetogenne. Walory prozdrowotne owoców i jarzyn wynikają z obecności polifenoli, fitosteroli, fitoestrogenów, błonnika, mikro- i makroelementów, witamin, lecytyny i innych substancji aktywnych biologicznie. Polifenole roślinne Jak sama nazwa wskazuje występują tylko w świecie roślinnym a więc w owocach, kwiatach, liściach, nasionach, korzeniach, korze i częściach zdrewniałych. Polifenole roślinne chronią 6 karotenoidy, witaminę C, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, lipoproteiny przed działaniem wolnych rodników. Wśród polifenoli naturalnych dużą aktywność przeciwutleniającą wykazują flawonoidy. Występują w łodygach, liściach i owocach prawie wszystkich roślin. Najwięcej flawonoidów zawierają pestki owoców cytrusowych. Właściwości polifenoli Przeciwmiażdżycowe Przeciwnowotworowe Immunogenne Przeciwwrzodowe Zawartość polifenoli ( katechin i procjanidyny ) w mg/100 g świeżej masy niektórych owoców katechiny procyjanidyny jabłka 4-16 50-90 czarne porzeczki 10-20 90-120 czarne jagody 25 100-150 truskawki 30-40 maliny 10-20 winogrona 3-50 50 owoce róży 85 127 Zawartość polifenoli (antocyjanów) w mg/100 g świeżej masy owoców jeżyny 82,5-326,0 czarne porzeczki 250,0 czarne maliny 214-428 czerwone maliny 23-49 czerwone porzeczki 8-28 śliwki 35 truskawki 8,7-31 aronia 306-631 Wartość kaloryczna 100 g warzyw lub owoców 41 kcal Jabłka 190 kcal Kiwi 26 kcal Marchew 95 kcal Owoce jagodowe 40 kcal Pomidory 36 kcal Śliwki (świeże) 20 - 30 kcal Winogrona (czerwone) Czerwona papryka 32 kcal Zielony groszek 12 kcal Dynia Ananas Awokado Brokuły Banany Buraki Cebula Cytrusy 42 kcal 40 kcal 35 kcal 25-62 kcal 17 kcal 34 kcal 60 kcal 83 kcal 7 Owoce i jarzyny posiadają silne właściwości przeciwutleniające (neutralizujące wolne rodniki). Zaleca się aby człowiek konsumował codziennie produkty roślinne zawierające 3000 - 5000 jednostek ORAC (Oxidative radical absorbance capacity czyli z ang. zdolność pochłaniania wolnych rodników). Zestawienie produktów roślinnych o dużej zdolności neutralizowania wolnych rodników - ilość jednostek ORAC na 100 g produktu 782 602 Awokado Kiwi 390 400 Bakłażany Kukurydza 739 750 Białe winogrona Pomarańcze 890 2830 Brokuły Rodzynki 980 Brukselka Różowe grejpfruty 483 450 5770 Cebula Suszone śliwki 2400 949 Czarne jagody Świeże śliwki 1260 Czerwona papryka 710 Szpinak 840 1540 Czerwone buraki Truskawki 739 670 Czerwone Wiśnie winogrona Fitosterole - cholesterol roślinny W komórkach roślinnych funkcje cholesterolu spełniają fitosterole (sterole), które są potencjalnie miażdżycorodne jak sam cholesterol. Niemniej jednak, wchłanianie fitosteroli w przewodzie pokarmowym jest niewielkie, a ponadto hamują one wchłanianie cholesterolu zwierzęcego obecnego w produktach żywnościowych. Hipolipemizujące działanie fitosteroli po raz pierwszy wykazano na początku lat 50-tych, najpierw u szczurów a następnie u ludzi. Stosowano je w formie niezestryfikowanej (a więc nierozpuszczalnej w wodzie) i w dużych dawkach (10-20 g dziennie). W takich ilościach sterole były źle tolerowane przez pacjentów, głównie ze względów smakowych. W drugiej połowie lat 90-tych udało się stworzyć zestryfikowaną kwasami tłuszczowymi (rozpuszczalną w tłuszczach) formę fitosteroli.. Można ją dodawać do tłuszczów spożywczych bez obawy, że spowoduje zmianę smaku produktu. Zestryfikowane fitosterole dodawano najpierw do majonezu, a następnie do margaryny. Pierwszy taki produkt (margaryna o nazwie Benecol) został wprowadzony na rynek przez firmę Raisio w Finlandii. Ilość fitosteroli w mg na 100 gramów produktu Nazwa produktu Fitosterole oleje 100 - 500 rośliny strączkowe 220 nasiona słonecznika 500 - 700 nasiona sezamu 450 - 700 Spożycie fitosteroli w Polsce wynosi około 200 mg/dobę podczas gdy w Japonii jest dwukrotnie większe. Fitoestrogeny 8 Fitoestrogeny to związki, które ze względu na zdolność łączenia się z receptorami estrogenowymi mają aktywność estrogenopodobną. Znajdują się w większości produktów żywnościowych pochodzenia roślinnego. Na podstawie obserwacji wskazujących na rzadkie występowanie chorób układu sercowo-naczyniowego w populacji azjatyckiej, uważa się, że spożycie soi, niezwykle bogatego źródła fitoestrogenów, może chronić przed chorobami serca oraz łagodzić objawy menopauzy. Spożycia soi zmniejsza stężenie cholesterolu LDL i triglicerydów oraz poprawia funkcję śródbłonka i kurczliwość naczyń. Dużę ilości fitoestrogenów zawiera pluskwica groniasta, z której produkowane są preparaty farmakologiczne polecane do stosowania w klimakterium. Rośliny zawierające większe ilości fitoestrogenów RODZINA ROŚLINY RODZINA ROŚLINY Astrowate Nasiona Wiechlinowate Jęczmień słonecznika Kiełki pszenicy Otręby Owies Pszenica Ryż Żyto Motylkowate Bób Konopiowate Chmiel Czerwona koniczyna Gruszki Fasola lima Jabłka Fasola sojowa Owoce pestkowe Fasola szparagowa Groch włoski Kiełki soi Soczewica Soja Liliowate Cebula Baldaszkowate Koper włoski Czosnek Marchew Błonnik Błonnik to długie, nitkowate cząsteczki, nadające tkankom roślinnym wytrzymałość mechaniczną i elastyczność. Z chemicznego punktu widzenia błonnik jest mieszaniną różnych polisacharydów, takich jak celuloza, hemiceluloza, lignina, pektyny, gumy. W badaniach epidemiologicznych wykazano odwrotną zależność między spożyciem błonnika pokarmowego a występowaniem niedokrwiennej choroby serca. W społeczeństwach ubogich, spożywających pokarmy z dużą zawartością błonnika, nasilenie miażdżycy i jej następstw jest znacznie mniejsze niż w społeczeństwach uprzemysłowionych, spożywających przetworzoną żywność ubogą w błonnik pokarmowy. Stwierdzono, iż bezpośrednią przyczyną tej zależności może być redukujący wpływ błonnika pokarmowego na lipidy, a zwłaszcza na zawartość cholesterolu całkowitego i LDL w surowicy. Błonnik występuje w postaci mieszaniny dwóch różniących się fizyko-chemicznie form, a mianowicie: nierozpuszczalnej i rozpuszczalnej. Błonnik nierozpuszczalny w wodzie zwiększa masę pokarmową w jelitach i pochłania toksyny oraz cholesterol obecne w pokarmach. W przewodzie pokarmowym ulega on tylko niewielkim przemianom. Znajduje się w pełnych ziarnach (celuloza i lignina), i w zewnętrznej części nasion oraz owoców. 9 Błonnik rozpuszczalny (pektyny, gumy) absorbuje cholesterol z krwi i z naczyń krwionośnych. Najskuteczniejsza jest galaretka pektynowa, powodująca także redukcję poziomu triglicerydów w krwi, nawet o 33%. Konsumpcja błonnika, aby mieć skuteczne działanie przeciwmiażdżycowe, powinna wynosić 27 - 40 g dziennie. Bogate w błonnik są otręby, mąka razowa, kasze, marchew, ogórki, pomidory, groszek, brokuły, kapusta, gruszki, truskawki, jabłka. Pół filiżanki jeżyn lub malin zawiera 9 g, 2 figi - 7 g, jabłko - 3 g błonnika. Orzechy Orzechy oprócz kwasów tłuszczowych zawierają białka, węglowodany, błonnik, witaminę E, kwas foliowy, potas, magnez. Należy podkreślić, że orzechy (włoskie, laskowe, brazylijskie, hikorowe, migdały) chociaż bogate w kwasy tłuszczowe (do 80% ich wartości kalorycznej) to są zdecydowanie ubogie w kwasy tłuszczowe nasycone oraz nie zawierają cholesterolu. Korzystne działanie kardiologiczne orzechów wynika z obecności kwasu -linolenowego, argininy i fitosterolu. Coraz więcej danych wskazuje, że początek schorzeń kardiologicznych takich jak miażdżyca czy nadciśnienie tętnicze rozpoczyna się w śródbłonku. Sródbłonek pod wpływem różnych czynników (np. dym tytoniowy) wytwarza szkodliwe substancje powodujące skurcz naczyń krwionośnych i inicjujące powstawanie blaszek miażdżycowych. Jednocześnie, czynniki te hamują produkcję związków działających korzystnie na tętnice np. tlenku azotu. Arginina znadująca się w orzechach zwiększa wytwarzanie tlenku azotu. 49 g świeżych, obranych orzechów włoskich = 200 kcal W barcelońskiej klinice prowadzącej leczenie zaburzeń gospodarki lipidowej stwierdzono, że konsumpcja 41-56 g orzechów włoskich (8-11 sztuk) dziennie obniżyła o 4,1% poziom cholesterolu i o 6% stężenie cholesterolu LDL. Działanie antymiażdżycowe orzechów potwierdzają liczne badania epidemiologiczne: Seventh Day Adventist Health Study: 31 000 osób jedzących orzechy częściej niż 4 razy tygodniowo chorowało o 50% rzadziej na chorobę niedokrwienną serca od osób konsumujących orzechy sporadycznie. Nurses’ Health Study - konsumpcja orzechów redukowała o 35% ryzyko zachorowania na zawał serca. Eksperci amerykańscy zalecają aby w ramach zdrowej diety śródziemnomorskiej spożywać 3-40 g orzechów dziennie. Len (Linum usitatassium) Olej lniany nazywany jest bioolejem z uwagi na idealne proporcje wielonienasyconych kwasów tłuszczowych -3 : -6 na korzyść tych pierwszych. Siemię lniane mielone lub preparowane w ilości 2-3 łyżeczek dziennie obniża poziom cholesterolu i triglicerydów, a ponadto powoduje uczucie sytości, co ma znaczenie u osób otyłych. Len działa korzystnie na śluzówkę żołądka w przypadku obecności nadżerek lub owrzodzeń oraz na motorykę jelit. Cebula zwyczajna (Allium Cepa) Cebula zwyczajna posiada właściwości antymiażdżycowe. Obniża zawartość cholesterolu, triglicerydów, fibrynogenu, glukozy, normalizuje stosunek HDL/LDL we krwi, hamuje agregację płytek krwi oraz zwiększa przepływ krwi w tętnicach. Czosnek pospolity (Allium Sativum) 1 0 Badania chemiczne wykazały, że jest to surowiec roślinny niezwykle bogaty w różne substancje, z których każda ma swoiste działanie farmakologiczne. Z uwagi na zawartość allicyny, ajoenu i adenozyny polecany jest jako środek przeciwmiażdżycowy i obniżający ciśnienie tętnicze krwi. Hamowanie procesu miażdżycowego jest efektem przeciwdziałania agregacji płytek krwi, obniżania poziomu fibrynogenu w osoczu oraz zwiększania aktywności fibrynolitycznej krwi. Badania kliniczne dowiodły, że preparaty czosnku obniżały poziom cholesterolu i triglicerydów w surowicy krwi oraz poprawiały przepływ w naczyniach włosowatych osób z miażdżycą. Karczoch (Cynara Scolymus) Cynara scolymus - karczoch zwyczajny jest byliną z rodziny astrowatych (Astraceae). Tworzy on masywne łodygi, mogące osiągnąć wysokość nawet do 2 metrów. Są słabo rozgałęzione, porośnięte dużymi, czasami kolczastymi liśćmi. Koszyczki kwiatowe, osiągające średnicę do 25 cm, złożone są z mięsistych okryw i rurkowatych kwiatów, które mają niebieskie zabarwienie. Owocem karczocha jest niełupka. Roślina ta jest uprawiana także w Polsce, ale w naszym klimacie nie daje owoców. Karczochy są warzywem stanowiącym stały składnik diety śródziemnomorskiej. Wyciąg z karczocha zawiera cynarynę (kwas 1,5-dwukawowochinowy), która obniża stężenie cholesterolu i triglicerydów w krwi, działa hepatotropowo (zapobiega stłuszczeniu wątroby), żółciopędnie, żółciotwórczo oraz przeciwwirusowo. Podana szczurom z doświadczalną miażdżycą powodowała spadek cholesterolu o 45% i triglicerydów o 33%. W karczochu znajduje się kwas chlorogenowy (neutralizuje wolne rodniki i hamuje rozwój komórek rakowych jelita grubego u szczurów) oraz trójterpeny (taraksasterol, pseudotaraksasterol), flawonoidy, sterole (beta-sitosterol), garbniki, inulina, witaminy (A, C, z grupy B), związki mineralne (m.in. potas, wapń, magnez, mangan, żelazo, cynk). Lecytyna Lecytyna (fosfatydylocholina) jest fosfolipidem pozyskiwanym z olejów roślinnych, głównie sojowego, rzadziej z żółtek jaja. Inne produkty bogate w lecytynę to kapusta, kalafior, zielony groszek, wątroba, mleko, kawior. Lecytyna zmniejsza stężenie cholesterolu, triglicerydów, posiada właściwości antyagregacyjne oraz zapobiega odkładaniu się cholesterolu w naczyniach krwionośnych. Mechanizm działania hipolipemicznego lecytyny sojowej nie jest do końca wyjaśniony. Może on polegać na nasileniu eliminacji cholesterolu z mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych oraz jego zwiększonym transporcie do wątroby. Działanie lecytyny należy również wiązać z efektywniejszym metabolizmem cholesterolu oraz zmniejszeniem oksydacyjnej modyfikacji LDL. Wyniki najnowszych badań potwierdzają znaczenie czynników zapalnych i immunologicznych w rozwoju zmian miażdżycowych. Lecytyna posiada właściwości immunostymulujące odporność i być może, że również w ten sposób hamuje rozwój miażdżycy. Kwas foliowy Należy podkreślić, że niedobór kwasu foliowego w ustroju wiąże się ze wzrostem stężenia homocysteiny ( związek przyśpieszający rozwój miażdżycy) a więc ze zwiększonym ryzykiem rozwoju miażdżycy i choroby wieńcowej serca. Niskie stężenia kwasu foliowego stwierdzano u chorych na zawały mózgu. Stężenie homocysteiny powyżej 12 M/l podwaja ryzyko zachorowania na miażdżycę. 1 1 Wchłanianie kwasu foliowego upośledza dieta ubogocynkowa, leki (przeciwpadaczkowe, antynowotworowe), alkohol oraz palenie papierosów. Znaczne straty kwasu foliowego występują w czasie gotowania produktów spożywczych a szczególnie wtedy kiedy używa się dużej ilości wody. Jest on wrażliwy na działanie wysokiej temperatury i promieni słonecznych. Fibrynogenu. Zawartość kwasu foliowego w niektórych produktach w g/ 100g Kalafiory 56 - 120 Sałata 20 - 200 Szpinak 50 - 192 Bób 68 Groszek 169 Kapusta 16 - 45 Drożdże 1500 Wątroba 141 - 1070 Chleb pełnoziarnisty 54 * * * Uniwersalne wartości diety śródziemnomorskiej wynikają z dużego potencjału antyutleniającego produktów spożywczych skutecznie neutralizujących reaktywne formy tlenu (reactive oxygen species - ROS). Liczne dane wskazują, że ROS przyczyniają się do rozwoju: chorób metabolicznych (miażdżyca, cukrzyca, dna moczanowa, porfirie, nadczynność tarczycy) chorób neurodegeneracyjnych (choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne) choroby płuc (powodują skurcze mięśniówki gładkiej oskrzeli) nowotwory Należy podkreślić, że obok czynników dietetycznych również inne przyczyny mają prawdopodobnie wpływ na stan zdrowia ludności mieszkającej w basenie Morza Śródziemnego. Podnoszony jest model życia tych osób, z których większość pracuje fizycznie na świeżym powietrzu a wieczorami wspólnie z rodziną i przyjaciółmi „biesiaduje” w kawiarenkach do późnych godzin nocnych. Piśmiennictwo: 56 poz. u autorów. Prof. dr hab. med. Paulin Moszczyński mgr. farm. Anna Serafin
