rasizm niemiecki
advertisement
start100aaxaf1000x60 „Rasizm i dyskryminacja rasowa – definicje, formy przejawiania się.” „Powodem minimalizowania lub odrzucania różnic rasowych, podobnie jak wyolbrzymiania tych różnic, jest ten sam przyczajony niepokój, niejasne uczucie, że jeśli wykaże odmienność tej lub innej grupy, to odmienność ta dowodzić będzie jej niższości. Mądrzej będzie uznać i klasyfikować oczywiste różnice rasowe i, jeśli to tylko możliwe, wyjaśniać ich znaczenie, nie za pomocą fantazji mitologicznych, ale za pomocą faktów stwierdzonych naukowo.” J.Conrad Zanim zacznę wyjaśniać pojęcie rasizmu, koniecznie trzeba wyjaśnić pojęcie „rasa”. Według Arthura S. Rebera, autora „Słownika psychologii” rasa – jest to „termin czysto antropologiczny, wprowadzony w celu wyznaczenia głównych podziałów gatunku Homo sapiens. Rasa została zdefiniowana, jako relatywnie duża grupa ludzi, których można 2 odróżnić od innych na podstawie dziedzicznych cech fizycznych, takich jak zabarwienie skóry, grupa krwi, rodzaj owłosienia itp.”1. Wspomnieć należy również o klasyfikacjach ras ludzkich. Występują różne podziały. Największe uznanie zyskał podział ludzkości na trzy rasy, zaproponowany w 1798 roku przez francuskiego przyrodnika Georgesa Cuviera. Wyróżnił on rasę białą ( europeidzi ), żółtą ( mongoloidzi ) oraz czarną ( negroidzi ). Można także zauważyć odrębną czwartą rasę ( australoidow ), czyli pierwotnych mieszkańców Australii i Melanezji. Nazwa „rasizm” pojawiła się w XIX wieku dla określenia ideologii, programów, doktryn i ruchów wykorzystujących wyniki badań rasowo – antropologicznych dla celów politycznych. Nazwa „rasizm” wywodzi się od włoskiego słowa razza lub z francuskiego słowa race, co w obydwu przypadkach w języku polskim oznacza rasa. W słownikach i leksykonach zamieszczonych jest wiele definicji rasizmu. Ja w swojej pracy przytoczę wyjaśnienie tego pojęcia z „Leksykonu politologii”, a mianowicie rasizm to „teoria głosząca, iż istnieje związek przyczynowy pomiędzy cechami fizycznymi ( somatycznymi takimi jak np. budowa ciała, kolor oczu czy skóry, kształt głowy ) a pewnymi cechami psychicznymi ( cechy np. intelektu, osobowości czy kultury ) i w efekcie pewne rasy dominują nad innymi, a będąc bardziej pełnowartościowymi „przeznaczone” są do panowania nad rasami niższymi”2. Na pojęcie rasizmu składają się trzy stwierdzenia, po pierwsze istnienie ras wyższych, które są obdarzone wybitnymi zdolnościami kulturotwórczymi i dlatego sprawują rolę władczą, organizacyjną, powołani po to aby panować. Według tego samego stwierdzenia rasa niższa zajmuje pozycję społeczną władanych, organizowanych i podporządkowanych. Druga teza mówi o wrodzonych różnicach psychicznych i fizycznych między rasami ludzkimi, które dzielą rasy na niższe i wyższe, a co za tym idzie różnice te mają bezpośredni wpływ na poziom życia społecznego i politycznego ( rasy wyższe tworzą wyższą jakość cywilizacji i kultury ). Trzeci wariant mówi, iż występuje szkodliwość krzyżowania się ras, dlatego rozwój kultury i cywilizacji uwarunkowany jest utrzymaniem czystości krwi ras wyższych. Poprzez te trzy tezy rasizm próbuje wyjaśnić zróżnicowanie kulturowe i cywilizacyjne ludzkości jej zróżnicowaniem rasowym. Myśl polityczna rasizmu, w jej ideologicznych i doktrynalnych formach, pojawiła się dopiero w XIX wieku, a rozwijała się do około połowy XX wieku. Źródła niechęci, a wręcz wrogości ludzi jednej rasy do ludzi innej rasy, są bardzo odległe w czasie. Już starożytni Egipcjanie stworzyli hierarchię ras ludzkich. Utrwalili ją na malowidłach w grobach królewskich w Dolinie Królów. Była to hierarchia czterech ras : najwyżej stawiali ciemnoczerwoną rasę Egipcjan, następnie czarnoskórą rasę Murzynów, potem żółtoskórych Azjatów i na samym końcu białoskórych, niebieskookich, tatuowanych Europejczyków. W mitologii Eskimosów, Wielka istota utożsamiana z Bogiem, stworzyła najpierw nieudaną, niższą istotę ludzką, która okazała się białym człowiekiem, a dopiero potem udało się jej stworzyć udaną wyższą istotę ludzką, oczywiście przodka Eskimosów. Amerykańscy Irokezi posiadali własny mit o stworzeniu człowieka. Wielki Duch ( Bóg ) lepił ludzi z miejscowej gliny. Najpierw białego człowieka złego i niedoskonałego, następnie czarnego człowieka lepszego i doskonalszego i dopiero na końcu człowieka czerwonego, dobrego i doskonałego. Natomiast Chińczycy ( jak zapisali historycy w III wieku p.n.e. ), kojarzyli urodę białego człowieka z brzydotą małpy. Bardzo przykry był dla nich zapach białych ludzi, szczególnie kobiet, przypominający im zapach trupa. Przez wiele stuleci Chińczycy nie mieli wątpliwości, iż pod każdym względem ludzie rasy żółtej stoją wyżej od ludzi rasy białej. 1 2 „Słownik psychologii” A. S. Reber, Warszawa 2000 rok, str. 607 „Leksykon politologii” A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 1999 rok, str. 491 3 Należy wspomnieć, że również ludzie rasy białej nie byli „święci” w tej sprawie. Gdy białoskórzy Ariowie około 1500 roku podbili ciemnoskóry lud zamieszkujący Indie, wydał się im podobny do małpy, a ich mowa kojarzyła im się ze szczekaniem psów. Cała myśl polityczna rasizmu przesiąknięta jest ideą nierówności ludzi, dlatego przedstawię teraz sześć różnych idei rasistowskich. Człowiek według rasizmu jest przede wszystkim jednostką, która należy do określonej rasy. Jest to uwarunkowanie nie tylko psychicznie i fizycznie, ale także miejsce w społeczeństwie i państwie oraz miejsce wśród społeczeństw i państw. Nierówność ludzi uzasadniona jest przez rasizm zróżnicowaniem fizycznym i psychicznym. Człowiek rasista odznacza się aktywizmem, woluntaryzmem i nie humanitaryzmem. Następną ideą rasistowską jest społeczeństwo. Według rasizmu, jest ono konsekwencją rasistowskiej idei człowieka. Mówi ona, iż różnice rasowe jednostek ludzkich wpływają na tworzenie się społeczeństwa nierówności. Jest to tylko możliwe w społeczeństwach zróżnicowanych pod względem rasowym. Rasizm wprowadza zróżnicowanie społeczeństwa i zróżnicowanie między społeczeństwami. „Rasizm przyjmuje poziom kultury i cywilizacji społeczeństwa własnej rasy za porównawczą miarę kultur i cywilizacji społeczeństw innych ras. Miara ta, zmierzająca do określenia tego, co wyższe i tego, co niższe w organizacji społeczeństw, nie mogła nie godzić przede wszystkim w społeczeństwa tradycyjne ( prymitywne ) „3. Ida prawa, na gruncie rasizmu, dzieli wiele cech z ideą prawa innych odmian myśli politycznej, w szczególności nacjonalizmu, faszyzmu i konserwatyzmu. W rasizmie główne kryterium sprawiedliwości spełnia rasa ludzka. Hierarchia ras ludzkich jest niezbędna dla realizacji rasistowskich celów prawa. Hierarchię taką można określić na gruncie konkretnych ideologii i doktryn rasistowskich. Cele prawa rasistowskiego, sprowadzają się do utrwalenia owej hierarchii ras. Do najbardziej wypróbowanych narzędzi prawnych utrwalania hierarchii ras należała dyskryminacja rasowa, segregacja rasowa i apartheid. Narzędzia te miały również służyć zapobieganiu krzyżowania się ras. Idea rasistowska państwa. Państwo, zgodnie z założeniami rasizmu, nie może być państwem liberalnym i demokratycznym. Rasizm należy do realistycznej myśli politycznej, trzeźwo i chłodno oceniającej interesy rasistów, dlatego odrzuca możliwości solidaryzmu między różnymi rasami. Widoczne są ukryte lub jawne konflikty między panującymi, przypisującymi sobie przynależność do ras wyższych a podwładnymi ( rasa niższa ). Z tego wynika, iż państwo rasistowskie musi być mocne, musi dysponować silnym reżimem politycznym, zdolnym do utrzymania poniżenia społecznego ras uznanych za niższe. Najbardziej odpowiednią formą państwa rasistowskiego są znane dyktatury. Należy jednak zauważyć, iż w państwie liberalnym i demokratycznym, jak np. Stany Zjednoczone Ameryki, rasizm znajdował dla siebie miejsce. Jest to możliwe dopóty, dopóki poniżana rasa stanowi mniejszość, gdyż kiedy uzyska większość, dzięki demokratycznym mechanizmom wyborczym, mogłaby zrzucić z siebie jarzmo rasizmu, ale także przenieść je na dotychczasowych rasistów. Idea gospodarki. Wśród akceptowanych przez rasizm modeli gospodarki istnieje gradacja. Najbliższe rasizmowi są te modele gospodarcze, które są zdolne do największego wyzysku ekonomicznego ras niższych w interesie jak największego zysku ras wyższych. W tym sensie rasizm staje się ideologią zniewolenia gospodarczego niższych ras, objawiającego się również w ich zniewoleniu społecznym, prawnym i politycznym. Rasistowska idea zmiany. Zmiany społeczne, dokonywane przy pomocy środków politycznych uzgodnionych z rasizmem, można podzielić na legalne i nielegalne. Legalnym 3 „Współczesne doktryny polityczne” , R. Tokarczyk , Zakamycze 2002 rok, str. 299 4 środkiem rasizmu jest dyskryminacja prawna, czyli sytuowanie pod pewnymi względami ras niższych od usytuowania ras wyższych. „Dyskryminacja prawna jest stopniowalna, może mieć miejsce w jednej sferze życia społecznego, kilku albo nawet we wszystkich. Jak wykazała to nazistowska praktyka rasistowska, dyskryminacja prawna ras uznanych za niższe może osiągnąć skrajność dążenia do całkowitej ich eksterminacji”4. Do legalnych środków rasistowskiej dyskryminacji prawnej należy wypędzenie, zmuszenie do emigracji ras niższych z kraju ras wyższych, jak również środki dyskryminacji rasowej polegające na tworzeniu gett dla ras niższych, wydzielonych enklaw terytorialnych, odizolowanych od miejsca zamieszkania ras wyższych. Wśród nielegalnych środków zmian w stosunkach między rasami wyższymi a rasami niższymi znalazły się przeróżne przejawy gwałtu i przemocy, zarówno fizycznej jak i psychicznej, których wielokrotnie doświadczyła ludność różnych ras, najczęściej należąca do mniejszości rasowej kraju zamieszkiwania. Przytoczyłam wyżej opisane idee rasistowskie, aby lepiej można było zrozumieć istotę rasizmu. Przed przedstawieniem różnych typów rasizmu należy wyjaśnić istotę dyskryminacji rasowej. Uczynię to przez przytoczenie definicji : „dyskryminacja – pozbawienie równych praw społecznych, politycznych, ekonomicznych jednostki, grup osób bądź całych większych zbiorowości danego społeczeństwa; prześladowanie ze względu na pochodzenie etniczne, narodowościowe, wyznanie, światopogląd i inne czynniki; w stosunkach międzynarodowych odmienne traktowanie państwa lub grupy państw”5. Dyskryminacja rasowa występuje z powodu koloru skóry, rasy, urodzenia, pochodzenia narodowego i etnicznego. Dyskryminacja rasowa jest praktyczną konsekwencją rasizmu jako ideologii i doktryny politycznej. Najbardziej rozwiniętą formą dyskryminacji rasowej stała się segregacja rasowa i apartheid. Należy wskazać na dwustronne zależności porównując treść ich pojęć. Tak więc rasizm należy do sfery myśli politycznej, zaś dyskryminacja rasowa do sfery praktyki politycznej. „Myśl pobudza działanie, skutki działania oddziaływują zwrotnie na myśl. Myśl jest źródłem działania – działanie może być zaczynem pogłębionej myśli. Spekulacje myśli koryguje praktyka, nadużycia praktyki powściąga i osłabia myśl”.6 Przejdę teraz do opisywania różnych form i przejawów rasizmu oraz dyskryminacji rasowej. RASIZM ANTYSEMICKI Myśl polityczna skierowana przeciwko Żydom i towarzyszące jej ruchy antyżydowskie określana jest najczęściej nazwą „antysemityzm”, ale można określić ją nazwą „rasizm antysemicki” lub „rasizm antyżydowski”. Nazwa „antysemityzm” została utworzona z łacińskiego i greckiego słowa „anti” ( przeciw ) i słowa „semici” oznaczającego grupę etniczną do której należą Żydzi. Nazwa ta wskazuje na niechęć, nietolerancję, wrogość do wszystkich Semitów, ale w rzeczywistości chodzi o Żydów. Głównym źródłem antyżydowskiej myśli politycznej jest diaspora ( hebr. galut ) – rozproszenie Żydów wśród narodów świata, gdzie utrzymując swoją odrębność etniczną i jednolitość kulturową, unikali poddawania się procesom asymilacji. Wspomnieć należy o przykładach krajowych przejawów antysemityzmu. Pod koniec XIX wieku, na fali szybkiego rozwoju nacjonalizmu i nasilenia ekonomicznej konkurencji w kapitalizmie, nasilił się antysemityzm. W zdecydowanie antysemickich Niemczech Richard Wagner, wybitny kompozytor wypowiadający się w sprawach politycznych, napisał : „Współczesne doktryny polityczne”, R. Tokarczyk, Zakamycze 2002 rok, str. 301 „Encyklopedia politologii” , pod red. M. Żmigrodzkiego, str. 91 6 „Współczesne doktryny polityczne”, R. Tokarczyk, Zakamycze 2002 rok, str. 297 4 5 5 „ wyzwolenie spod jarzma judaizmu jest dla nas koniecznością ”. Naziści przyjęli to wyzwanie poważnie i bardzo okrutnie. W wielu krajach europejskich pojawiło się zapotrzebowanie na sprawę, w której Żyd był negatywnym bohaterem, który przynosił szkodę narodowym interesom. I tak Francja w 1894 roku żyła sprawą Dreyfusa, Czechy w 1899 roku sprawą Hilsnera oraz Rosja w 1913 roku sprawą Bejlisa. W Królestwie Polskim manifestowali swój antysemityzm narodowi demokraci. Myśl i działalność antyżydowska przybierały różne formy, zależne od aspektu kwestii żydowskiej. Demograficzno – rasowy aspekt kwestii żydowskiej przybierał formy rasizmu antyżydowskiego polegające na terytorialnym przemieszczaniu Żydów ( np. getto, wygnanie, emigracja ) i formy zmierzające do ich fizycznego unicestwienia ( np. tumult, pogrom, obozy masowej zagłady ). „Getto, od włoskiego słowa „ghetto”, było nazwą dobrowolnie obranej lub przymusowo wyznaczonej części miasta, przedmieścia, czy też odrębnego miasta dla określonej mniejszości religijnej, rasowej, narodowej. W naszym przypadku nazwa „getto” odnosi się od skupisk ludności żydowskiej w średniowieczu, ze względów religijnych izolowanej w niektórych krajach europejskich od ludności chrześcijańskiej, później tworzonych mniej lub bardziej spontanicznie również przez samych Żydów. Hitlerowcy w czasie II wojny światowej, zmierzając do całkowitej eksterminacji Żydów, tworzyli getta, które zwali zwodniczo „żydowskie dzielnice mieszkaniowe”, w gruncie rzeczy przypominające piekło na ziemi i stanowiące przedsionek do obozów masowej zagłady” 7. „Wygnanie, dawniej zwane także banicją, było zalegalizowaną, zaś wypędzenie nie zalegalizowaną formą kary, polegającą na pozbawieniu określonej osoby lub grupy osób praw, w naszym przypadku Żydów, w kraju zamieszkania i wydaleniu najczęściej dożywotnio, poza jego granice. Gdy w XIII – XV wieku dochodziło do wygnania i wypędzenia Żydów z Anglii, Francji, Hiszpanii, Portugalii, przybywali oni m.in. do Polski, gdzie, aż do rozbiorów, cieszyli się szerokim zakresem praw, uprawnień i przywilejów (…). W XIX wieku wypędzano Żydów z Rosji do Królestwa Polskiego, a w 1938 roku wypędzono około 13-20 tysięcy Żydów Polskich z Niemiec” 8. Emigracja Żydów, jako dobrowolne opuszczenie kraju uznawanego przez nich za ojczysty, wynikała ona z ich dyskryminacji prawnej, programów i prześladowań, trudnych warunków bytu materialnego. Od 1918 roku popłynęła szeroka fala europejskich emigrantów żydowskich do Ameryki, głównie Stanów Zjednoczonych, później również do Palestyny, zwłaszcza po utworzeniu tam w 1948 roku państwa Izrael. Tumult skierowany przeciwko ludności żydowskiego pochodzenia, polegał na stworzeniu takiego zamieszania w tłumie poprzez wrzask, zgiełk, hałas, chaotyczne ruchy, aby wzbudzić ich niepokój, wywołać panikę i doprowadzić w ten sposób do uszkodzeń ciała, a nawet śmierci. „Pogrom był bardziej brutalną i okrutną formą antysemityzmu niż tumult. Polegał na świadomej, ukartowanej masakrze ludności żydowskiej, przypisywanej jednak obłudnie przez jego organizatorów spontanicznemu oburzeniu tłumu. Jakkolwiek pogromy zdarzały się niemal we wszystkich krajach zamieszkiwanych przez Żydów, w czasach nowożytnych miały one najczęściej miejsce w Imperium Rosyjskim” 9. Obozy masowej zagłady, tworzone były przez władze III Rzeszy od września 1941 roku, miały one na celu , całkowitą zagładę, eksterminację Żydów ( hebr. „szoa”, ang. „holokaust”). Powstawały one najczęściej na terenie istniejących już wcześniej niemieckich obozów koncentracyjnych, wzorowanych na tworzonych wcześniej podobnych obozach przez Brytyjczyków podczas wojny burskiej i władze Rosji Sowieckiej tzw. Gułag. Oblicza się, że „Współczesne doktryny polityczne”, R. Tokarczyk, Zakamycze 2002 rok, str. 304 „Współczesne doktryny polityczne”, R. Tokarczyk, Zakamycze 2002 rok, str. 304 9 „współczesne doktryny polityczne”, R. Tokarczyk, Zakamycze 2002 rok, str. 305 7 8 6 w obozach masowej zagłady, Niemcy wymordowali około 6 milionów więźniów, w większości Żydów. RASIZM FRANCUSKI Rasizm był także obecny w myśli i praktyce francuskiej. Z Francji wywodzą się czołowi ideologowie rasizmu. Obserwowano tam przejawy antysemityzmu i, szczególnie u schyłku XX wieku, niechęć do nadmiernego osadnictwa ludności kolorowej przybywającej tam głownie z Afryki. Za intelektualnego ojca rasizmu uznaje się hrabię Arthura de Gobineau ( 1816 – 1882 ), był on francuskim dyplomatą, pisarzem i etnologiem. Teorie swoją przedstawił w czterotomowym traktacie „Szkice o nierówności ras ludzkich”, które w swoim czasie zyskały duże zainteresowanie, głównie w Niemczech. „Deklarował wyższość rasy „białej”, a w jej ramach rasy „aryjskiej”. W swej koncepcji rasowego determinizmu sugerował, iż społeczeństwa „aryjskie” będą się rozwijały tak długo, jak długo pozostaną wolne od „czarnych” czy „żółtych” obciążeń”10. Gobineau szczególną uwagę poświęcał „czystości ras”, opartej na „czystości krwi”. Twierdził, iż tylko czystość krwi w pełni wyzwala wrodzone zdolności. Rasy wyższe, a nawet rasy o znacznej części krwi wyższych ras tworzą wyższą cywilizację. Podzielił także ludzkość na trzy rasy; biała, czarną i żółtą oraz scharakteryzował każdą z osobna na podstawie cech fizycznych, umysłowych i psychicznych. Czyli: 1) rasa biała: blondyni o niebieskich oczach i smukłej sylwetce. Cechy psychiczne: mała zmysłowość, wysoki stopień inteligencji, energia, talent organizowania swego życia wewnętrznego i społecznego, wysokie poczucie honoru, bezinteresowność, odwaga, zmysł ładu, porządku i harmonii. Byli to według niego urodzeni panowie, władcy i twórcy najwyższych wartości. 2) rasa żółta: charakteryzował ja jako rasę „męską”. Są to ludzie średniego wzrostu i z ciemnymi oczami. Odznaczają się: wytrwałością, trzeźwością, praktycznością, mierna fantazją i przeciętną inteligencją. 3) rasa czarna: ja określił mianem „rasa kobieca”. Jest to rasa bardzo zróżnicowana pod względem fizycznym, ale jednorodna pod względem psychicznym. Są to ludzie zmysłowi, uczuciowi, o niskiej zdolności organizowania swych procesów wewnątrz psychicznych i zewnętrznych. Dlatego, Są to ludzie mało twórczy, o słabej woli, dużej fantazji i wybitnych zdolnościach estetycznych. Według Gobineau najczystszą gałęzią rasy białej miałaby być rasa aryjska, a wśród niej najczystszą krew miałby posiadać jej odłam niemiecki. Rasy ludzkie według niego nie są sobie równe, a prym wśród nich wiedzie rasa biała. Dowodzić tego ma historia wszystkich znanych cywilizacji; na starym kontynencie europejskim naliczył ich siedem, a na kontynencie amerykańskim naliczył ich trzy. Wszystkie dziesięć cywilizacji zostały stworzone przez rasę aryjską lub przy jej pomocy. Pierwsze cywilizacje upadły, gdyż „jądro aryjskie rozpłynęło się w masie” ras niższych ( żółtej i czarnej ). Do francuskich kontynuatorów doktryny Gabineau należał autropolog i socjolog George Vacher de Lapouge (1854-1936), autor wielu prac z zakresu rasizmu, m.in. „Selekcja Społeczna”(1896), „Aryjczycy i ich rola społeczna”(1899), „Rasa i środowisko”(1909). G.V.de Laupage oparł się na założeniach autropologii i za główny wyróżnik ras przyjął wymiary ludzkiego ciała, w szczególności wielkość szkieletu i proporcje długości do szerokości czaszki. Wyróżnił główne rasy: 10 „Leksykon politologii”, A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 1999 rok, str. 491 7 aryjską albo norolycką(homoeuropaeus), alpejską (homoalpinus), śródziemnomorską (homo medi terraneus). Za najbardziej wartościową uznał rasę aryjską(nordycką), z jej czystością kojarzył rozwój społeczny, zaś z wyniszczaniem –pesymistyczną wizję upadku cywilizacji współczesnej. „Przyczyny wyniszczania rasy aryjskiej wyjaśnił przy pomocy prawidłowości jej selekcji: militarnej( waleczni aryjczycy masowo giną podczas wojen), politycznej( żadni władzy wartościowi politycy są od niej odsuwani przez miernoty polityczne), religijne( pozostanie w celibacie wielu aryjczyków osłabia ich przyrost ilościowy), moralnych( filantropia aryjczyków prowadzi ich do masowego mieszania z nie aryjczykami), prawnej( zrównujące się oddziaływanie prawa godzi w elitarne cechy aryjczyków), ekonomicznej( w stosunku ekonomicznym z nie aryjczykami). Eliminowanie selekcji aryjczyków jest warunkiem rozwoju ludzkości”.11 RASIZM NIEMIECKI Panuje na ogół przekonanie, iż rasizm jest bardziej niemiecki niż faszystowski. Wyższość rasowa niemców jest głęboko zakorzeniona w niemieckim nacjonalizmie, a ten z kolei jest osadzony w kulturze niemieckiej, wywodzonej z rodziny kultury ludowej. Do pierwszych prekursorów wyższości Niemców należał Johan Gottlieb Fichte(1762-1814), znany jako filozof i ideolog niemieckiego nacjonalizmu. Rozprawiał o Niemcach, znajdując masy zwolenników, liczne grono uczniów. Mówił on o narodzie Niemieckim, jako o najwcześniej dojrzałym narodzie, który w ideologii nazizmu miał się przeobrazić w naród panów. Wspomniany już wcześniej niemiecki kompozytor Richard Wagner rozpowszechniał rasizm antyżydowski w muzyce i muzykologii. Doszukano się elementów antyżydowskich w jego dramacie muzycznym „Pierścień Nibelunga”. Inscenizacja dramatu stała się składnikiem propagandy w hitlerowskich antysemitów. W swoich publikacjach muzykologicznych Wagner utrzymywał uporczywie tezę o „rozpadowym” działaniu Żydów, mimo że sam był pochodzenia żydowskiego. Hitler, nazywany królem antysemitów, powtarzał wielokrotnie, że jego światopogląd ukształtował się pod wpływem poglądów Wagnera. Do rozwoju niemieckiego rasizmu antyżydowskiego przyczyniły się pisma Paula Antona Lagarole`a. To on wprowadził antysemityzm do salonów niemieckich elit społecznych, mający istotny wpływ na kierunek narodowościowej polityki państwa. Jego kult dla kultury starogermańskiej ścierał się z nienawiścią do Żydów. Rozwiązanie problemu jaki byli Żydzi znajdował się dejudyzacji, albo w całkowitej asymilacji lub w przesiedleniu ich do Palestyny(wygnanie i wypędzenie). Na powstanie i rozwój faszystowskiego rasizmu antyżydowskiego wpłynął także Friedrich Wilhelm Nietzsche(1844-1900) –niemiecki filozof i krytyk moralności. Dla rasizmu istotna jest filozofia człowieka Nitzschego, szczególnie idea nadczłowieka. Nadczłowiek pojmowany jest jako ideał osoby, wybitna jednostka, pożądany wzór dla biologicznych przeobrażeń ludzi osiąga pełnię człowieczeństwa. Charakteryzuje ją wola życia przepełniona wolą mocy, doskonałością biologiczną człowieka. Idea nadczłowieka wywołała zachwyt nazistów, którzy znaleźli w niej uzasadnione dla rasy panów, ogarniętej obsesją pełni władzy, 11. dok.pd. str.309 R.Tokarczyk Zakamycze 2002r. w celu zwyciężania słabszych narodów i ras. Jednak za klasyka rasizmu niemieckiego uchodzi Houston Stewart Chamberlain(18551927), zniemczony syn angielskiego admirała, zięć Richarda Wagnera. Jego praca „Postawy XIX wieku” uchodzi za najbardziej wpływowy w Niemczech wykład rasizmu przed pojawieniem się „Mein Kampf” Adolfa Hitlera. Uważał, iż Teutoni, będąc „duszą” kultury 8 europejskiej, stworzyli cywilizację nowoczesną. Ale przetrwanie i rozwój tej cywilizacji zależy od skuteczności walki Teutonów z Żydami, którzy niosą śmiertelne zagrożenie. Unicestwienie rasy żydowskiej jest nie tylko warunkiem przetrwania rasy teutońskiej, lecz również stworzonej przez nich cywilizacji. Poglądy jego znalazły aprobatę nazistów. Najbardziej agresywnym nurtem rasizmu niemieckiego stał się nazistowski rasizm antyżydowski. Dla nazistów „żydostwo” było problemem rasowym i pod obsesyjną, maniakalną kuratelą Hitlera, Żydzi stali się centralnym punktem nacjonalistycznej nienawiści. Żyd został uznany za uosobienie demonicznej siły niszczycielskiej, niszczącej osiągnięcia rasy aryjskiej. Naziści uznawali siebie za naród panów, nad ludzi, którym powinny być podporządkowane narody niewolników z pod ludzi, a w pierwszej kolejności Żydzi. Aby zapewnić czystość rasy aryjskiej, swoją nienawiść do Żydów objawiali głównie w obozach masowej zagłady skłaniających do głębokiej refleksji nad duchowym i moralnym sensem cywilizacji XX wieku. RASIZM AMERYKAŃSKI Zalegalizowany rasizm należy do historii Stanów Zjednoczonych Ameryki od 1862 roku –daty wydania przez prezydenta Lincolna „Proklamacji emancypacyjnej”, deklarującej równość prawną wszystkich obywateli tego kraju, bez względu na różnice rasowe. We współczesnej amerykańskiej myśli politycznej można mówić o dyskryminacji rasowej, polegającej na rozbieżnościach między formalnym stanem prawnym a niezgodną z nim praktyką społeczną. Dyskryminacja ta przybiera formę postulatów antymurzyńskich, antymigracyjnych i antydemokratycznych, szczególnie widocznych w socjologii amerykańskiej przełomu XIX i XX wieku. Trzy okresy rasizmu amerykańskiego: 1) eksterminacja ludności indiańskiej i umieszczanie jej resztek w rezerwatach. 2) Wykluczenie ludów kolorowych ze społeczności białych jako rzekomo nie nadających się do asymilacji. 3) Segregacja rasowa we współczesnym kształcie, obróconej przeciwko Murzynom i emigrantom pochodzenia meksykańskiego z krajów Ameryki Południowej. Okres rasizmu indiańskiego. Indianie, jako rdzenni mieszkańcy Ameryki zostali wyniszczeni podczas kolonizacji tego kontynentu trwającego od XVII do XIX wieku. Ci, którzy przetrwali, zachowują własne języki, pismo i kulturę, żyją w rezerwatach albo poddali się asymilacji, obecnie ich liczba określana jest na około 14-30min. Dopiero w połowie XX wieku wyrazili swoją ideologię mniejszości etnicznej. Okres rasizmu antymurzyńskiego. Początki amerykańskich losów Murzynów zbiegły się w czasie z narodzinami niewolnictwa, jako najpierw przede wszystkim formy organizacji gospodarki w rolnictwie. „W murzyńskiej myśli politycznej znajdowała wyraz z potępieniu niewolnictwa, postulatach równouprawnienia i dążeniach do faktycznego współuczestnictwa w życiu społecznym i politycznym. Nakłada się na gorycz niektórych okręgów czarnej ludności, ze natura obdarzyła ją czarną, a nie białą skórą”12 Okres współczesnej segregacji rasowej. Potomkowie Meksykanów i niektórych innych grup etnicznych Ameryki Południowej, którzy wyemigrowali do USA, określani są nazwą „Chicanos”. Napotykając, podobnie jak Murzyni amerykańscy, liczne przejawy dyskryminacji nie rozwinęli jeszcze swych idei politycznych w dostatecznym stopniu. Głoszą, iż ich społeczność osiadła na terytorium Ameryki Północnej wcześniej niż biali europejczycy, którzy brutalnie zagarnęli ich odwieczne ziemie. Sprzeciwiają się nacjonalizmowi ludzi kapitalizmu, domagając się uwzględnienia emocjonalnych stron 9 osobowości człowieka. Krytykują arogancję, zakłamanie, zachłanność, mściwość, materializm i agresywność kultury amerykańskiej. RASIZM AFRYKAŃSKICH – APARTHEID. Kolonializm uznaje się za źródło rasizmu afrykańskiego. Rywalizacja kolonialna była jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej i powstałych po jej zakończeniu, realizujących swoje cele gospodarcze i polityczne. Po II wojnie światowej na brytyjska doktrynę kolonialną składały się zasady i ustępstw 12 . dok.pd. str.313 R.Tokarczyk Zakamycze 2002r. wobec wyzwoleńczych, stopniowego przyznawania niepodległości ludom afrykańskim, segregacji rasowej( aparyheid) oraz nie kiedy współistnienia rasowego. Francuzi głosili, iż ludy afrykańskie nie są zdolne do samodzielnego rozwoju i potrzebują opieki francuzów. Francuski system kolonialny opierał się na bezpośrednim zarządzaniu. Dyskryminacja rasowa przeplatała się w kolonializmie ściśle z dyskryminacja etniczną, wyznaniową i polityczna. Najwyraźniej dostrzec to można w polityce apartheida w Republice Południowej Afryki. „Apatrheia (Afrikaans apartness –rozdzielenie, segregacja) –polityka rasistowska prowadzona w RPA do 1991 roku, a określająca stosunki pomiędzy białą mniejszością, a kolorową większością. Termin został stworzony na początku lat czterdziestych jako polityczny slogan Partii Nacjonalistycznej, jednak polityka ta wywodzi swe źródła z początków białego osadnictwa w Afryce Południowej(1652). Ta odmiana rasizmu stała się oficjalną polityką państwa przyczyniając od 1948 roku, gdy Partia Nacjonalistyczna doszła do władzy”13 . Za rządów tej partii Południowa Afryka przekształciła się w policyjne państwo oparte na dyskryminacji rasowej. „polityka Partii Narodowej wynikała zarówno z obaw i nienawiści mniejszości do większości innej rasy i innego koloru skóry, jak i teorii, którą kształtowały zbiorowe doświadczenia Afrykanerów i normalna atmosfera ich społeczności”14. Biali uważali, iż Afrykanin żyjący w mieście był niecywilizowanym barbarzyńcom, niezdolnym przenosić odpowiedzialność za sprawy publiczne i nie zasługującym, by utrzymywać z nim stosunki prywatne. Natomiast Afrykanin żyjący na wsi był wg. białych oswojonym szczęśliwym sługą, leniwym, nie mającym wymagań, a jego największym pragnieniem było być niewolnikiem. Uważano także, że mieszanie ras jest szkodliwe biologicznie. Uprzedzenia takie nakazywały oddzielenie od siebie ludzi różnych ras. Zakładali, że przez pewien okres ludzie różnych ras muszą utrzymywać wzajemne kontakty, ale w rezultacie zmierzali do segregacji czarnych Afrykanów na odrębnych terenach znanych bantustanami. Miały one stanowić ekonomiczne samowystarczalne enklawy rasowe. Wynikało to także z obaw i uprzedzeń . Afrykanów wysiedlano z miast na wpół uprzemysłowione tereny wiejskie. Więzienia były przepełnione, kara chłosty stała się częścią procesu rządzenia. Przeciętnie każdego dnia odbywały się egzekucja, wprowadzono cenzurę korespondencji, policja stała się brutalna i atakowała na oślep, mnożono liczbę szpiclów i informatorów. Wprowadzono m.in. ustawy odnoszące się do najbardziej osobistych spraw jednostki. Od 1927 roku stosunki seksualne między Afrykanami a Europejczykami uważane były za 13 . „Leksykon politologii” str.31,32 A.Antoszewski, R.Herbut, Wrocław 1999r. 14 .”polityka międzynarodowa po 1945 roku” P.Colvocoressi str.699. przestępstwo kryminalne. W 1950 roku wprowadzono ustawę o powszechnej rejestracji, która nakazywała rejestrację i klasyfikację wszystkich mieszkańców RPA wg. kryteriów rasowych. Znowelizowano także ustawę o prawach tubylców z 1957 roku, która dawała władzom prawo usuwania Afrykanów z miejsc publicznych pod pozorem, że ich obecność mogłaby spowodować naruszenie porządku publicznego. Z 1953 roku wprowadzono ustawę, która 10 ustanawiała odrębne miejsca i urządzenia użyteczności publicznej dla białych i czarnych. Można by wiele wymieniać takich ustaw i zakazów, które wprowadzono w RPA w okresie stosowania polityki apartheidu. Prawdziwą zmorą dla ludności kolorowej był tzw. Drobny apartheid, obowiązujący w pociągach, kinach, teatrach, kawiarniach, szpitalach, stadionach, cmentarzach. Jego symbolem były tabliczki z napisem :Tylko dla białych”. Apartheid można rozróżnić na cztery rodzaje. Apartheid terytorialny –w RPA, realizowany za pomocą rezerwatów, wydzielonych dla ludności nie białej. Apatrheid polityczny –znajdował wyraz w braku rządowej i parlamentarnej reprezentacji kolorowych. Apartheid gospodarczy – polegał na niewolniczych formach eksploatacji siły roboczej nie białych w interesie krajowego i międzynarodowego kapitału. Apartheid szkolny –opierał się na podziale szkół dla białych i kolorowych, zróżnicowania programów nauczania w zależności od tego, kogo miały kształcić –panów czy niewolników, władców czy poddanych. Lud Afrykański nie pozwalał tak łatwo się upokarzać, próbował walczyć i protestować. Przykładem, może być protest ludności kolorowej, który odbył się 21 marca 1960 roku w Sharpeville. Tłum Afrykanów zgromadził się wokół miejscowego posterunku policji, w liczbie prawdopodobnie 3-4 tyś. osób. Była to jedna z wielu demonstracji organizowanych w całym kraju przeciw ustawie o dowodach tożsamości dla czarnych, która zobowiązywała do posiadania przy sobie zawsze takiego dokument. Afrykanie nie mieli tego dnia przy sobie wymaganych dokumentów i tak jak nakazywała ustawa, stawiali się ma posterunek policji. Nie uzbrojeni, w pogodnych nastrojach, gdy nagle padły strzały i w ciągu kilku minut zginęło kilkadziesiąt Afrykanów, a wielu zostało rannych. Lekarze w szpitalach stwierdzili, że prawie wszyscy byli ranni w plecy. Nazwa miasta Sharpeville stała się znana na całym świecie. Przywódcy państw na całym świecie potępiali masakrę, w wielu krajach opuszczono flagi na znak żałoby. Masakra ta dowodzi, także to iż policja w RPA miała niczym nieograniczoną siłę w stosunku do ludności kolorowej. Wiele krajów oburzonych polityką prowadzona w RPA, mówiły o sankcjach gospodarczych i stosowały politykę embargo. W zakończeniu swojej pracy chciałabym przedstawić oceny rasizmu. Rasizm jest ideologią polityczną, który już jako doktryna jest odrzucany; nie mający podstaw naukowych i wywołująca negatywne oceny moralne, potępiane w prawodawstwie międzynarodowym i krajowym. Argumenty wykorzystywane przez ideologię rasistowską, pochodzące z różnych gałęzi wiedzy, współczesna nauka ocenia jako nieprzekonywujące. Największe zasługi dal obalenia rasizmu zdobyła biologia, która wykazując cech biologiczne, jakimi różnią się ludzie odmiennych ras, są nieliczne, a fizjologiczne, psychologiczne i kulturowo nieistotne. Ważnym argumentem przeciwko rasizmowi było odkrycie grupy krwi, w niczym nie pokrywających się z różnicami rasowymi. Badania testowe różnic inteligencji różnych ras, dowodzą, że mają one podłoże kulturowe, a nie genetyczne –rasowe. Tak samo biologia obala mit rasistowski o szkodliwości mieszania ras –mieszkańcy międzyrasowi, nie są fizycznie i psychicznie mniej sprawni, niż potomstwo małżeństw jednorodnych rasowo. Zauważyć także należy, że niemal wszystkie teorie rasistowskie dowolnie operują pojęciem rasa. Mówienie o „rasie” aryjskiej, germańskiej, słowiańskiej jest obłędem, gdyż są to grupy etniczne, a nie rasy. Rasizm został odrzucony przez prawodawstwo organizacji międzynarodowych: „Deklarację Praw Człowieka ONZ”(1948), rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ(1970, 1975), rezolucje UNESCO(1951, 1964). Krajowe prawodawstwo niektórych państw Europy Zachodniej przewiduje kary za wystąpienia rasistowskie, ale w praktyce są one niezmiernie rzadko stosowane, z uwagi na respekt dla zasady wolności słowa. Na koniec mojej pracy zachęcam do głębokiej interpretacji słów wybitnego uczonego, znawcy rasizmu J.Conrada, przytoczonych na wstępie. 11 BIBLIOGRAFIA: 1. „Leksykon Politologii” , Praca zbiorowa pod redakcją A.Antoszewskiego, r.Herbuta, wydanie V, Wrocław 1999 rok. 2. „Współczesne doktryny polityczne”, R.Tokarczyk, wydanie XI, Zakamycze 2002rok. 3. „Polityka Międzynarodowa po 1945 roku”, P.Calvocoressi, wydanie I, Warszawa 1998 rok. 4. „socjologia” Z.Bauman, wydanie I, Poznań 1996 rok. 5. „Psychologia społeczna – serce i umysł”, E.Aronson, T.D.Wilson, R.M.Akert, wydanie I, Poznań 1997 rok. 6. „Mein Kampf”, Adolf Hitler, Krosno 1992 rok. 7. „Encyklopedia politologii, tom I, teoria polityki” pod redakcją M.Zmigrodzkiego , wydanie I, Zakamycze 1999 rok. 12
