Materiały informacyjne dla pacjentów

Materiały informacyjne dla
pacjentów
Udar mózgu
Rozdziały tego tematu:
Wprowadzenie
Objawy
Przyczyny
Rozpoznanie
Leczenie
Powikłania
Zapobieganie
Wybrane linki
Wprowadzenie
Udar mózgu, zwany dawniej apopleksją, jest wynikiem uszkodzenia mózgu na skutek
krwawienia do mózgu lub nagłego pozbawienia części mózgu dopływu krwi, co powoduje
czasowe lub trwałe ustanie czynności tej części mózgu.
Udar mózgu jest nagłym epizodem czasowego lub trwałego zaburzenia funkcjonowania
mózgu.
Ciężkość udarów mózgu bywa różna: od krótkotrwałego okresu osłabienia mięśni do
poważnych zaburzeń, mogących doprowadzić do śmierci.
Udary mózgu są trzecią co do częstości przyczyną zgonów w krajach rozwiniętych.
Występują głównie u osób starszych, ale jeden z typów udaru – krwawienie
podpajęczynówkowe – dotyka ludzi młodszych. Częstość występowania udarów mózgu
wynosi około 1 na 500 osób rocznie.
Wyróżniamy dwa podstawowe typy udarów mózgu:
•
Krwotok mózgowy (udar krwotoczny; wylew): wylanie się krwi z naczyń krwionośnych
do wnętrza tkanki mózgowej lub do przestrzeni wokół tkanki mózgowej.
•
Zakrzepica naczyń mózgowych (udar niedokrwienny): zatkanie naczyń krwionośnych
w mózgu, zwykle przez zakrzep krwi.
Krwotok mózgowy ma zwykle cięższy przebieg i jest częstą przyczyną nagłej,
nieoczekiwanej śmierci. Udar mózgu bywa często poprzedzany objawami ostrzegawczymi,
w postaci przejściowych ataków niedokrwiennych (po angielsku: transient ischaemic attacks,
czyli TIA), zwanych niekiedy „miniudarami”. Nie należy ich nigdy ignorować.
Stroke | Polish | Translated March 05
Page 1 of 7
© NHS Direct 2005
Objawy
Pierwszym objawem krwotoku mózgowego jest zwykle nagły, silny ból głowy, po którym
szybko dochodzi do zaburzenia czynności części ciała, na przykład do całkowitego
porażenia połowy ciała, zaniewidzenia po jednej stronie, zwrotu gałek ocznych na jedną
stronę, a czasami do napadu drgawek, takiego jak w padaczce.
Do innych objawów należą:
•
osłabienie połowy ciała,
•
trudności z mówieniem (afazja),
•
nierozumienie mowy,
•
przemijające zaburzenia widzenia,
•
osłabienie połowy ciała (niedowład połowiczy) albo całkowita niemożność ruchów po
jednej stronie ciała (porażenie, czyli paraliż, połowicze),
•
zawroty głowy,
•
nudności,
•
wymioty,
•
ból głowy,
•
zaburzenia słuchu,
•
zaburzenia pamięci,
•
stopniowe zmiany osobowości i intelektu,
•
trudności w połykaniu,
•
senność,
•
utrata przytomności,
•
napady drgawkowe (padaczkowe).
Do utraty przytomności dochodzi często już na początku; jeżeli krwotok jest rozległy, chory
może już nie odzyskać przytomności. Ponad połowa osób z tak ciężkim krwotokiem umiera
w ciągu kilku godzin lub kilku dni. U osób, które przeżyją, często utrzymuje się znaczny
niedowład albo całkowite porażenie.
Mniej rozległe krwotoki (i zwykle udary niedokrwienne, spowodowane zakrzepicą) powodują
mniejsze uszkodzenie mózgu. Może nie dojść do utraty przytomności, pojawiają się tylko
objawy uszkodzenia układu nerwowego, takie jak niedowład lub porażenie. Objawy są
niemal zawsze najbardziej nasilone bezpośrednio po udarze, po czym stan chorego
Stroke | Polish | Translated March 05
Page 2 of 7
© NHS Direct 2005
stopniowo poprawia się, w miarę ustępowania obrzęku tkanki mózgowej wokół obszaru
uszkodzenia. Obrzęk przejściowo zakłóca działanie nerwów; kiedy się zmniejsza, czynność
nerwów powraca do normy.
Do poprawy dochodzi także, w części, na skutek ponownego wchłaniania krwi, która
wydostała się z naczyń. W miarę rekonwalescencji dochodzi do powolnej, lecz znacznej
poprawy, i jeżeli nie dojdzie do dalszych krwotoków, ostateczny wynik leczenia może być
dobry. Chory może jednak pozostać w pewnym stopniu niesprawny.
Przyczyny
Najważniejszą przyczyną udaru mózgu są choroby tętnic, zwłaszcza miażdżyca, czyli
odkładanie się złogów tłuszczu w ścianach naczyń krwionośnych. Przyczyną większości
udarów mózgu jest zwężenie tętnicy, skrzeplina (obecność zakrzepicy) lub fizyczne
uszkodzenie części mózgu przez krwawienie wewnętrzne lub zewnętrzne.
Do krwawienia do mózgu dochodzi zwykle wskutek pęknięcia małej tętnicy, uszkodzonej i
osłabionej przez miażdżycę i dodatkowo poddanej działaniu wysokiego ciśnienia krwi.
Nadciśnienie tętnicze może być przyczyną miażdżycy i stanowi główny czynnik ryzyka
udaru mózgu. Do krwawienia może dojść niemal w każdym miejscu mózgu, a objawy są
różne, w zależności od umiejscowienia krwawienia.
Skutki krwawienia są najbardziej widoczne wtedy, kiedy obejmuje ono części mózgu
odpowiedzialne za ruchy, czucie, mowę i wzrok. Te okolice mózgu znajdują się blisko siebie.
Krwotok lub krwawienie do najniżej położonej części mózgu – pnia mózgu – jest bardzo
niebezpieczne, ponieważ zakłóca podstawowe czynności życiowe organizmu, takie jak
oddychanie i bicie serca.
U ludzi w młodszym wieku częstą przyczyną udarów mózgu są niewielkie, workowate
poszerzenia tętnic, czyli tętniaki.
Zakrzepica mózgowa (zatkanie naczynia krwionośnego) lub niewielki zator (sytuacja
zatkania naczynia krwionośnego przez drobny zakrzep albo fragment tkanki tłuszczowej)
może mieć skutki podobne, jak krwotok mózgowy, ale ma zwykle lżejszy przebieg i częściej
dochodzi do wyzdrowienia. U osób z miażdżycą tętnic szyjnych lub ich odgałęzień, jak
również u osób z chorobami zastawek serca, na których tworzą się wtedy drobne zakrzepy,
które po oderwaniu się są przenoszone do mózgu, mogą występować udary mózgu
spowodowane zakrzepicą lub wielokrotną zatorowością.
Stroke | Polish | Translated March 05
Page 3 of 7
© NHS Direct 2005
Rozpoznanie
Rozpoznanie stawia się na podstawie objawów przedmiotowych i podmiotowych (czyli
objawów odczuwanych przez samego pacjenta i objawów, które stwierdza lekarz, badając
pacjenta. Na podstawie objawów stwierdzanych w badaniu lekarskim można zwykle określić
umiejscowienie uszkodzenia mózgu. W niektórych przypadkach pomocne mogą być
badania obrazowe mózgu (tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny)
Leczenie
Największy nacisk po udarze kładzie się na przywrócenie osoby chorej do normalnego życia,
na ile jest to możliwe, czyli na rehabilitację. Chory, który po udarze mózgu o niewielkim
nasileniu z uporem usiłuje chodzić, ma znacznie większą szansę na odzyskanie sprawności,
niż chory pozostający w łóżku.
Dowiedziono, że wydzielenie oddziałów udarowych (oddziałów szpitalnych przeznaczonych
do leczenia i rehabilitacji chorych po udarach) znacząco poprawia powrót chorych do
zdrowia, podobnie jak rehabilitacja w warunkach ambulatoryjnych po wypisie do domu.
Stroke | Polish | Translated March 05
Page 4 of 7
© NHS Direct 2005
Powikłania
Powikłania obejmują cały zakres czynności mózgu i obejmują:
•
niedowład lub porażenie, czyli różnego stopnia osłabienie, zwykle połowy ciała
(prawej lub lewej),
•
osłabienie lub zniesienie czucia – chory traci poczucie, że dana część ciała jest jego,
•
zaburzenia widzenia lub zaniewidzenie,
•
trudności z rozumieniem mowy,
•
wypowiadaniem się lub i z rozumieniem, i z wypowiadaniem się (afazja),
•
zaburzenia pamięci,
•
trudności z liczeniem,
•
utrata zdolności do rozpoznawania przedmiotów dotykiem,
•
nietrzymanie moczu lub stolca,
•
ciężkie zaburzenia osobowości,
•
trudności z połykaniem.
Niestety, jako że czynniki ryzyka są zwykle nadal obecne po pierwszym udarze, zawsze
istnieje możliwość wystąpienia kolejnych udarów prowadzących do pogorszenia sprawności
pacjenta. Osoba po udarze mózgu powinna zdawać sobie sprawę z tego, jakie są czynniki
ryzyka kolejnego udaru i dążyć za wszelką cenę do ich wyeliminowania lub zmniejszenia.
Stroke | Polish | Translated March 05
Page 5 of 7
© NHS Direct 2005
Zapobieganie
Najlepszym sposobem zmniejszenia ryzyka udaru mózgu jest zdrowy tryb życia, dobre
odżywanie z kontrolą masy ciała, regularne ćwiczenia fizyczne, regularna kontrola ciśnienia
krwi oraz niepalenie tytoniu, co ma bardzo duże znaczenie.
U osób palących miażdżyca rozwija się w znacznie większym stopniu, niż u osób
niepalących. Wykazano to w wielu badaniach pośmiertnych (sekcja zwłok). Palenie tytoniu
przyśpiesza akcję serca i podwyższa ciśnienie krwi, a oba te czynniki sprzyjają powstawaniu
miażdżycy. Nadciśnienie tętnicze jest jednym z głównych czynników ryzyka udaru mózgu.
Palenie powoduje zwiększenie przylegania pewnych fragmentów komórek we krwi, zwanych
płytkami krwi, wzajemnie do siebie: wykazują one większą lepkość. Płytki krwi są niezbędne
do krzepnięcia krwi, a zwiększenie ich lepkości wyraźnie zwiększa tendencję do zakrzepicy.
Wdychany przez osobę palącą z dymem tytoniowym tlenek węgla znacznie obniża zdolność
krwi do przenoszenia tlenu.
Osobom narażonym na wysokie ryzyko powstawania zakrzepów krwi lekarz może zalecić
przyjmowanie aspiryny lub warfaryny – leków zmniejszających ryzyko ich powstawania i
przez to zmniejszających ryzyko udaru mózgu.
U osób cierpiących na migrenę ryzyko udaru mózgu jest większe. Migrena często jest
bardziej nasilona u kobiet, co wiąże się ze zmianami poziomu hormonu – estrogenu.
Przyjmowanie złożonych doustnych preparatów antykoncepcyjnych przez kobiety z ciężką
migreną z objawami neurologicznymi (migrena „klasyczna”) może nasilać migrenę i
zwiększać ryzyko udaru mózgu. Do tych objawów neurologicznych należą zaburzenia
widzenia, drętwienie i mrowienie w ręce, nodze albo po jednej stronie ciała. Kobiety z takimi
objawami powinny rozważyć zmianę preparatu antykoncepcyjnego na pigułki zawierające
tylko progesteron.
Stroke | Polish | Translated March 05
Page 6 of 7
© NHS Direct 2005
Wybrane linki
•
Stroke: questions and answers (Udar mózgu: pytania i odpowiedzi) (Towarzystwo
Udarowe)
•
Stroke guide (Udar mózgu: przewodnik) (BBC Online)
•
Transient ischaemic attacks (Przejściowe ataki niedokrwienne) (Brytyjska Fundacja
Badań Mózgu i Rdzenia Kręgowego; plik pdf o wielkości 104k)
•
Care after stroke (Opieka po udarze mózgu) (Królewskie Kolegium Lekarzy)
•
Stroke (Udar mózgu) (Brytyjska Fundacja Badań Mózgu i Rdzenia Kręgowego; plik
pdf o wielkości 112k)
•
Stroke, prevention (Profilaktyka udaru mózgu) (BMJ BestTreatments)
•
Stroke, emergency care (Postępowanie w ostrej fazie udaru mózgu) (BMJ
BestTreatments)
•
Homocysteine (Homocysteina) (Badania Laboratoryjne Online Wielka Brytania)
•
Lipid profile (Profil lipidowy) (Badania Laboratoryjne Online Wielka Brytania)
Stroke | Polish | Translated March 05
Page 7 of 7
© NHS Direct 2005