Rozdział 1. Wiedza jako obiekt pomiaru
advertisement
Artykuł pochodzi z publikacji: Procesy decyzyjne w warunkach niepewności, (Red.) A. Grzegorczyk, Wyższa Szkoła Promocji, Warszawa 2012 Rozdział 1. Wiedza jako obiekt pomiaru Adam Grzegorczyk Renata Kamińska-Kokot Sytuacja niepewności opisywana jest jako sytuacja braku informacyjnego nie pozwalającego na oszacowanie ryzyka wystąpienia zdarzeń nieprzewidzianych. Takie upraszczające spojrzenie na sytuację niepewności nakazuje uznać, że może być ona wynikiem dwojakiego braku informacyjnego: 1/ braku informacji, na których ma bazować decyzja, a zatem odpowiednia analiza właściwych informacji mogłaby doprowadzić do podjęcia trafnej decyzji, a z braku tych informacji podjęcie decyzji drogą indukcyjną nie jest możliwe; 2/ braku zdolności podjęcia decyzji, a zatem braku odpowiedniego aparatu decyzyjnego, który sprowadza się do umiejętności pomiaru parametrów dostępnych przy decyzji informacji. Zdolność pozyskania i właściwego przetworzenia (w tym ocenienia) informacji dla określonych celów nazywa się zarządzaniem wiedzą. Wiedza, jak każdy inny zasób, żeby mogła w pełni przynosić pożytki i zapewnić przewagę konkurencyjną, wymaga zarządzania. Zgodnie z powszechnie przyjętą tezą: „co nie jest mierzalne, nie może być zarządzane”. Teza ta rodzi potrzebę pomiaru wiedzy, co pozwoliłoby na ocenę efektywności podejmowanych działań, a także na dokonanie wyceny wiedzy, jako zasobu, dla potrzeb sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa1. M. Nycz, M.L. Owoc (red.), Pozyskiwanie wiedzy i zarządzanie wiedzą, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 68. 1 8 Pomiar to „przypisanie - zgodnie z określonymi regułami - liczb lub innych symboli własnościom empirycznym”2. W ekonomii pomiaru dokonuje się głównie przy wykorzystaniu metod ilościowych. Obecne jest przekonanie, że informacje ekonomiczne są wiarygodne jeśli wyrażone są przy pomocy metod ilościowych, wskaźników pieniężnych. Jednak wykorzystanie metod ilościowych do pomiaru kapitału intelektualnego nie gwarantuje takiej samej precyzyjności i wiarygodności pomiaru jak w przypadku pomiaru kapitału materialnego, finansowego. Pomiar wiedzy wymaga zastosowania wielu dyscyplin i gałęzi nauk o zarządzaniu, w tym między innymi: psychologii, socjologii i nauk o zachowaniach w organizacjach. Dlatego pojawia się wątpliwość co do wiarygodności tego pomiaru3. Do pomiaru wiedzy w ujęciu ilościowym wykorzystywane są głównie trzy rodzaje jednostek pomiarowych: wartości bezwzględne wyrażone w liczbach naturalnych [n], np. liczba pracowników; wartości wyrażone w procentach [%], np. odsetek pracowników z wyższym wykształceniem; wartości wyrażone w jednostkach pieniężnych [PLN] np. wydatki na szkolenia pracowników w skali roku. Admir Fazlagić zwraca istotną uwagę na fakt, że bez względu na obrany model pomiarowy nie należy przypisywać nadmiernej wagi tylko zintegrowanym wskaźnikom, należy zwrócić uwagę na relacje przyczynowo skutkowe, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi elementami kapitału intelektualnego4. Jan A. Fazlagić na podstawie dostępnej literatury opracował kryteria, jakie powinien spełniać dobry wskaźnik pomiarowy, przypisując mu określone cechy. Autor wskazuje, że dobry wskaźnik powinien być: obiektywny, prawdziwy, niezależny od osoby zbierającej dane i kompletny, biorąc pod uwagę wszystkie istotne elementy wyjaśniające dane zjawisko. Dodatkowo powinien być zrozumiały, zbieżny z celami organizacji; praktyczny, pozwalać na dokonywanie porównań i zestawień. Dobry wskaźnik powinien ułatwiać kontrolę, a informacja uzyskana przy jego zastosowaniu powinna budzić zaufanie i umożliwiać zrozumienie badanego zjawiska. Ponadto powinien być dostępny na czas, wygodny w użyciu, przy czym proces zbierania danych do obliczenia Ch. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i S-ka, Poznań 2001, s. 606. 3 B. Godziszcze (red.), Wiedza jako czynnik międzynarodowej konkurencyjności, Dom Organizatora, Toruń 2005, ss. 239-240. 4 Ibidem, s. 244. 2 9 wskaźnika nie powinien być zbyt długi, a informacje potrzebne do obliczenia wskaźnika powinny być dostępne. Ponadto powinien także poddawać się weryfikacji i umożliwiać okresowe uaktualnienia5. Złożone relacje łączące poszczególne elementy kapitału intelektualnego sprawiają, że zaprojektowanie wskaźnika, który spełniałby wszystkie przedstawione powyżej kryteria jest bardzo trudne. Obecnie wartość rynkowa przedsiębiorstwa coraz częściej znacznie przewyższa jego wartość księgową. Różnica ta spowodowana jest obecnością kapitału intelektualnego, który obejmuje wszystkie pozamaterialne elementy. Do kapitału intelektualnego, oprócz wiedzy, zaliczane są między innymi takie elementy, jak: przewidywane zyski, wizerunek firmy, systemy informacyjne i procedury administracyjne, efektywność procesów, doświadczenie, potencjał pracowników, zgromadzone know-how, patenty, kultura organizacji, twórcza atmosfera, potencjał rozwojowy, relacje z klientami oraz inne czynniki zewnętrzne. Na kształt powyższych elementów kapitału intelektualnego w sposób pośredni lub bezpośredni często ma wpływ wiedza6. 1.1. Trudności pomiaru wiedzy Pomiar jest najtrudniejszym elementem procesu zarządzania wiedzą. Wśród głównych trudności pomiaru wiedzy w organizacjach wymienia się brak wypróbowanych, sprawdzonych i wiarygodnych metod pomiarowych7. Trzeba przy tym jednak zauważyć, że wspomniany brak jest uwarunkowany przede wszystkim brakiem gotowości i woli poddania określonych elementów informacji właściwemu pomiarowi, a to wynika z nieświadomości znaczenia takiego pomiaru i w dużym stopniu także nieumiejętności wykorzystania wyników pomiaru do podejmowanych decyzji managerskich. Jedną z istotnych przyczyn tych trudności wskazywanych przez Stanisława Kasiewicza, Waldemara Rogowskiego i Monikę Kicińską jest brak jednolitego systemu pomiaru wiedzy, który uwzględniałby wielowymiarowość tej kategorii i zależność między poszczególnymi J.A. Fazlagić, Zarządzanie wiedzą: szansa na sukces w biznesie, Wyższa Szkoła HumanistycznoMenedżerska Milenium, Gniezno 2009, s. 121. 6 M. Nycz, M.L. Owoc (red.), op.cit., s. 67. 7 Materiały pokonferencyjne z Konferencji Kadry Zarządzającej pt. Zarządzanie wiedzą- strategie sukcesu, Katedra Teorii Zarządzania SGH, Warszawa 2002, s. 33 5 10 jej składnikami, zwłaszcza że większość wartości opisujących elementy kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa ma zdecydowanie charakter jakościowy nie ilościowy. Przyczyn trudności pomiaru należy także upatrywać w niedostosowaniu systemu rachunkowości Wykorzystywane obecnie systemy rachunkowości powstawały w czasach, gdy podstawowym czynnikiem konkurencyjności przedsiębiorstw były aktywa materialne, głównie o charakterze rzeczowym. Menedżerowie w procesie zarządzania przedsiębiorstwem skupiają się przeważnie na tym co wymierne, na kosztach i działaniach, a wydatki poniesione na aktywa niematerialne dotyczące kapitału ludzkiego traktują w kategorii kosztu, nie inwestycji, w przeciwieństwie do wydatków na aktywa materialne, które są prezentowane w bilansie i amortyzowane. Autorzy wskazują, że miary finansowe mają raczej charakter historyczny i oceniają przeszłe zdarzenia nie dając pełnej możliwości oceny przyszłości, natomiast pomiar powinien koncentrować się na przyszłości, nie zaś na przeszłości8. Fazlagić wskazuje na obecność innych problemów jak: niski stan świadomości wśród kadry zarządzającej, gdzie przeważająca większość menedżerów nigdy nie zetknęła się z koncepcjami dotyczącym pomiaru elementów kapitału intelektualnego; niską mobilność kapitału intelektualnego, gdzie większość aktywów niematerialnych jest ze sobą ściśle powiązana i tylko nieliczne składniki aktywów niematerialnych mogą podlegać wyodrębnieniu i sprzedaży. Jedną z barier jest także trudność w oszacowaniu wartości obecnie posiadanej, wiedzy w przyszłości. Ponadto autor zwraca uwagę na nierzetelny obraz pomiaru, wskazując na dużą rolę wpływu czynników emocjonalnych na kreatywność czyli przebieg procesu twórczego poszczególnych pracowników i zespołów roboczych, natomiast wskaźniki pomiarowe nie obejmują pomiaru inteligencji emocjonalnej pracowników9. Gilbert Probst, Steffen Raub i Kai Romhardt wyszczególniają istotne problemy w konstrukcji narzędzi pomiarowych. Jako główny problem wskazują na niemożność wyceny niektórych zasobów wiedzy. Wiedza pozostaje zwykle zasobem ukrytym i jest bardzo rzadko uwzględniana w księgowości jako element aktywów. Trudno jest określić, skąd wynika różnica między wartością rynkową przedsiębiorstwa a jego wartością księgową. Trudno jest także wycenić wartość wiedzy, S. Kasiewicz, W. Rogowski, M. Kicińska, Kapitał intelektualny: spojrzenie z perspektywy interesariuszy, Oficyna Ekonomiczna Kraków, Kraków 2006, ss. 100-101. 9 J.A. Fazlagić, op.cit., ss. 130-132, B. Godziszcze (red.), op.cit., ss. 241-243. 8 11 która ma kluczowe znaczenie dla pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Nie istnieją systemy monitorowania, które umożliwiałyby obserwowanie skali zmian zachodzących w poszczególnych etapach procesu zarządzania wiedzą. Drugi istotny problemem, na który wskazują autorzy zawiera się w nieodpowiednim przedmiocie pomiaru. Trudno określić, jaki wpływ na sytuację finansową przedsiębiorstwa wywierają zmiany w zasobach wiedzy. Nadmierne skoncentrowanie na wskaźnikach finansowych, powoduje, że nie dostarczają one użytecznych informacji o istniejących w nim zależnościach przyczynowo-skutkowych dotyczących kapitału intelektualnego. Wykorzystuje się głównie wskaźniki wewnętrzne odpowiadające specyfice danej organizacji, co uniemożliwia badania porównawcze rozwoju wiedzy na tle przedsiębiorstw konkurencyjnych. Często ocenia się umiejętności i możliwości jednostek, a zaniedbuje wiedzę zbiorową. Mierzy się nakłady na rozwój wiedzy, określając wielkość wydatków na szkolenia, ale nie bada się korzyści, które wynikają z ich przeprowadzenia. Trzecim dostrzegalnym przez autorów problemem w konstrukcji narzędzi pomiarowych jest stosowanie nieodpowiednich miar. Często za pierwszoplanowe uznaje się miary ilościowe, zaś miary jakościowe uważa się za drugorzędne, co jak uważają autorzy nie jest właściwe, gdyż informacje dotyczące zjawisk o charakterze jakościowym, mogą mieć większe znaczenie dla rozwoju organizacji niż wskaźniki opisujące zjawiska ilościowe. Kolejny ukazywany przez autorów problem to brak celowości pomiaru oraz brak świadomości korzyści z pomiaru wiedzy. Mierzy się to, co łatwo zmierzyć, a nie to, co powinno być zmierzone. Przy tym nie dobiera się sposobu i trafności wykonania pomiaru do aktualnej strategii przedsiębiorstwa10. 1.2. Czynniki wiedzy należy mierzyć Można wymienić wiele powodów, dla których współczesne organizacje powinny podjąć wysiłki zmierzające do pomiaru czynników kapitału intelektualnego. Odpowiednio skonstruowany system pomiarowy gwarantuje przedsiębiorstwu dostęp do niezbędnych informacji na temat zmian w jego zasobach wiedzy. Pomiar taki wspomaga podejmowanie trafniejszych decyzji na poziomie operacyjnym, strategiczG. Probst, S. Raub, K. Romhardt, Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002, ss. 258-259. 10 12 nym, rozwoju kompetencji indywidualnych pracowników, wywieraniu wpływu na zachowania pracowników oraz informowaniu zewnętrznych interesariuszy o kondycji przedsiębiorstwa. Wspomaga kontrolę osiągniętych rezultatów oraz zapewnia większą efektywność procesu zarządzania wiedzą11. Rafał Haffer przytacza pogląd G. Probsta, S. Raub, K. Romhardta, że pomiar zasobów wiedzy prowadzi do zwiększenia produktywności wszystkich wykorzystywanych w przedsiębiorstwie zasobów, pozwalając na efektywniejsze zarządzanie tymi zasobami. Dostarcza ponadto informacji, jaką wiedzę należy zachować w organizacji oraz jaką pozyskać z jej otoczenia. Pomaga więc w lokalizowaniu wiedzy i zwiększaniu przejrzystości jej zasobów, tym samym ułatwiając realizację celów zarządzania wiedzą12. Pomiar kapitału intelektualnego na potrzeby organizacji dostarcza cennych informacji o funkcjonowaniu organizacji, co pozwala wskazać, które elementy działają poprawnie, a w których należy dokonać zmian, ponadto pozwala przedsiębiorstwu na określenie swojej pozycji konkurencyjnej w oparciu o kapitał intelektualny. A przy systematycznym stosowaniu określonych kryteriów pomiaru kapitału intelektualnego wykorzystując dane wskaźniki przez kolejne lata, można dokonywać porównań i określać dynamikę jego wzrostu w organizacji, przez co umożliwia się dokonanie oceny efektów zarządzania wiedzą w kluczowych obszarach funkcjonowania organizacji. Jednocześnie taki pomiar ukazuje słabe i mocne strony, a zatem wspomaga podejmowanie decyzji w sferze zarządzania kapitałem intelektualnym i całą organizacją. Z kolei wykrycie słabych stron kapitału intelektualnego pozwala organizacji podjąć konkretne działania naprawcze. Pomiar kapitału intelektualnego jest także ważny dla otoczenia organizacji, a przede wszystkim dla partnerów i klientów dając im możliwość rozeznania się w kondycji partnera, co wspomaga decyzje o współpracy oraz zapewnia wyższą satysfakcję klientów. Pomiar kapitału intelektualnego często stanowi źródło wiedzy na temat konkurencyjności przedsiębiorstwa, umożliwiając pozyskiwanie nowych inwestorów lub zatrzymywanie obecnych13. Materiały pokonferencyjne Konferencji Kadry Zarządzającej, op.cit., s. 33. M.J. Stankiewicz (red.), Zarządzanie wiedzą jako kluczowy czynnik międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2006, s.161. 13 K. Leja (red.) Zarządzanie wiedzą: wybrane problemy, Katedra Zarządzania Wiedzą i Informacją. Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2007, op.cit., s. 9. 11 12 13 Monika Kicińska, Stanisław Kasiewicz i Waldemar Rogowski wskazują na istotne korzyści, jakie niesie pomiar kapitału intelektualnego. Autorzy zauważają, że pomiar kapitału intelektualnego przedstawia pełen obraz elementów aktywów niematerialnych w organizacji, które są najlepiej rozwinięte, oraz te, które są słabo rozwinięte. Dzięki temu kadra zarządzająca jest świadoma wartości swoich aktywów niematerialnych i może budować odpowiednie strategie ich dalszego rozwijania lub tworzenia czy pozyskiwania. Celem pomiaru jest więc określenie obecnej wartości poszczególnych elementów kapitału intelektualnego. Autorzy dostrzegają, że w literaturze przedmiotu najczęściej wskazuje się na podstawowe korzyści z pomiaru kapitału intelektualnego dotyczące wpływu pomiaru kapitału intelektualnego na jakość i skuteczność zarządzania a także pomoc przy formułowaniu strategii. Dostrzegają, iż pomiar kapitału intelektualnego może być wykorzystywany jako podstawowy element badania potencjału strategicznego organizacji a także, być bardzo przydatny w procesie oceny stopnia realizacji strategii. Autorzy ujawniają jedną z podstawowych korzyści, która wiąże się z systemem wynagradzania i motywowania. Stosowanie mierników kapitału intelektualnego w systemach motywacyjnych umożliwia stworzenie kultury organizacji zorientowanej na wiedzę. Pomiar aktywów niematerialnych usprawnia wewnętrzne zarządzanie kapitałem intelektualnym powodując wzrost świadomości roli kapitału intelektualnego u pracowników i kadry zarządzającej w zdobywaniu przewagi konkurencyjnej i generowaniu wartości przedsiębiorstwa. Pomiar pozwala na monitorowanie efektów działań biznesowych, co wpływa na efektywne zarządzanie całym przedsiębiorstwem dając podstawę do podejmowania racjonalnych decyzji inwestycyjnych i strategicznych. Możliwość pomiaru kapitału intelektualnego wskazuje na słabe elementy procesu zarządzania kapitałem intelektualnym organizacji, świadomość ich istnienia umożliwia poprawę tych procesów14. Oprócz wielu korzyści związanych z pomiarem kapitału intelektualnego obecne są także pewne niedogodności pomiaru, które wyrażają się wzrostem kosztów związanych z pomiarem, potrzebą czasu na zbieranie danych, ich interpretację i prezentację. Ponadto często pojawiają są zakłócenia w pracy związane ze skupieniem uwagi na pomiarze. 14 S. Kasiewicz, W. Rogowski, M. Kicińska, op.cit., ss. 99-100. 14 W końcowym efekcie mogą pojawić się problemy z interpretacją pomiaru, gdyż wyniki mogą być zinterpretowane wieloznacznie15. 1.3. Historia pomiaru zasobów niematerialnych W miarę wzrostu znaczenia zasobów niematerialnych w procesie budowania trwałej przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa wzrosła świadomość konieczności ich pomiaru. Pierwsze działania zmierzające do pomiaru aktywów niematerialnych zostały podjęte w latach 70 ubiegłego wieku w Skandynawii, gdzie powstała koncepcja Human Resource Costing and Accounting (HRCA). Koncepcja ta łącząc zagadnienia związane z rachunkowością i zarządzaniem zasobami ludzkimi miała na celu opracowanie sposobów kalkulacji kosztów absencji pracowników, zatrudniania nowych pracowników oraz wskaźnikowych metod oceny rotacji pracowników, a także efektywności procesu rekrutacji czy też programów szkoleniowych. Nie znalazła ona jednak szerszego zastosowania w zakresie pomiaru wartości zasobów wiedzy. Pierwsze praktyczne próby określenia istoty i pomiaru aktywów niematerialnych przypisuje się Karlowi-Erikowi Sveiby’emu, który jako menedżer i współwłaściciel magazynu gospodarczego „Affarsvarlden” zastosował nowatorskie podejście, które polegało na zerwaniu z tradycyjnymi zasadami stosowanymi w rachunkowości i zarządzaniu. Sveiby poddał krytyce tradycyjną sprawozdawczość opartą na wskaźnikach finansowych, która całkowicie ignoruje kwestie czynnika ludzkiego i związanej z nim wiedzy. Sveiby wraz z sześcioma działaczami szwedzkiego życia gospodarczego założyli 12 listopada 1987 roku Sztokholmie tzw. „Grupę Konrada”, celem której było opracowanie uniwersalnej metody pomiaru aktywów niematerialnych. Grupa ta w 1989 roku opublikowała efekt swoich dwuletnich prac w postaci tzw. „Raportu Konrada”, zwanego też „The Invisible Balance Sheet”, w którym po raz pierwszy zdefiniowano kapitał intelektualny i opracowano zbiór ponad trzydziestu niefinansowych wskaźników dotyczących pomiaru zasobów intelektualnych16. A. Szuwarzyński (red.), Zarządzanie wiedzą: wybrane problemy, Politechnika Gdańska. Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2005, s. 16. 16 A. Binsztok, K. Perechuda (red.), Koncepcje, modele i metody zarządzania informacją i wiedzą, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2006, ss. 228-229, A. Szczygielska, Kapitał intelektualny w gospodarce opartej na wiedzy: wybrane zagadnienia w świetle studiów i badań empirycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław 2009, ss. 14-15. 15 15 Ewa Głuszek analizując znaczenie „Raportu Konrada” z punktu widzenia przyszłego rozwoju przedsiębiorstwa zauważa, że dostarczył on w warunkach nowej ekonomii świeżego poglądu, że istotne jest to, co rozgrywa się poza ramami bilansu, dlatego jak wskazuje autorka należy większą wagę przywiązywać do wskaźników i informacji pozafinansowych, przybliżających stan zasobów niematerialnych składających się na kapitał intelektualny organizacji. Wszystkie te czynniki, które coraz wyraźniej decydowały o możliwości uzyskania przewagi w zaostrzającej się walce konkurencyjnej na rynku uświadomiły menedżerom konieczność oceny i tym samym pomiaru posiadanych aktywów niematerialnych. Pojawiła się zatem potrzeba korzystania w zarządzaniu przedsiębiorstwem z szerokiej gamy różnorodnych wskaźników jakościowych, które uzupełniałyby tradycyjne miary finansowe i pozwalałyby uzyskiwać pełny obraz siły rynkowej organizacji. W dalszej części swych rozważań Ewa Głuszek określa „Raport Konrada” jako fundament wyznaczający pewien kierunek dla rozwoju wielu nowych koncepcji odnoszących się do wykorzystywania szeroko rozumianej wiedzy oraz do relacji zachodzących pomiędzy wiedzą a sukcesem rynkowym czy tworzeniem wartości. Toteż w latach 90- tych zaczęły się pojawiać nowe doskonalsze modele pomiaru zasobów niematerialnych. Ewa Głuszek wskazuje, że coraz większa liczba przedsiębiorstw wówczas podejmowała próby mierzenia i świadomego rozwijania swoich zasobów niematerialnych. Autorka doszukuje się potwierdzenia tych działań, wskazując na duże zainteresowanie tym tematem środowisk akademickich, a także organizacji odpowiedzialnych za ustanawianie i popularyzowanie nowych standardów gospodarczych. Obecnie zarówno Unia Europejska, jak i OECD postulują o konieczność uwzględniania wskaźników obrazujących stan zasobów niematerialnych przedsiębiorstwa i włączanie raportu na temat kapitału ludzkiego do raportów rocznych przedsiębiorstw17. 1.4. Przyszłość pomiaru wiedzy Pomiar czynników niematerialnych jest jednym z najważniejszych elementów procesu zarządzania kapitałem intelektualnym, od jego wyniku zależy bowiem dalsze zarządzanie tym kapitałem. Obecnie E. Głuszek, Zarządzanie zasobami niematerialnymi przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004, s. 258-259. 17 16 jednak nie ma jednego standardu przeprowadzania pomiaru kapitału intelektualnego i prawdopodobnie nigdy nie powstanie ten jeden uniwersalny sposób pomiaru kapitału intelektualnego w równym stopniu przydatny dla wszystkich przedsiębiorstw18. Pomimo, że w ostatnich latach stworzono bardzo wiele metod pomiaru kapitału intelektualnego, to świat biznesu nie wykazuje zbyt wielkiego zainteresowania tymi koncepcjami. Fazlagić wskazuje, że powodem takiego stanu jest fakt, że niektóre wskaźniki mogą okazać się przydatne tylko w kontekście realizacji określonych celów organizacji a po ich osiągnięciu ich przydatność będzie niewielka. Ponadto wskazuje, że proponowane mierniki nie zostały nigdy gruntownie sprawdzone empirycznie, gdyż niewielu autorów kieruje swe wysiłki badawcze na weryfikację i badania skuteczności metod już istniejących19. Amir Fazlagić podkreśla, że rozwój pomiaru koncepcji zarządzania wiedzą jest możliwy wówczas, gdy świat nauki zamiast tworzyć nowe koncepcje pomiaru kapitału intelektualnego skupi swą uwagę na weryfikacji koncepcji już istniejących, gdzie główny wysiłek zostanie włożony w konstruowanie i testowanie narzędzi pomiarowych już istniejących a nie tworzenie nowych20. Wielość problemów wskazuje, że nad wyborem systemu pomiarowego należy się poważnie zastanowić. Większość elementów kapitału intelektualnego, w tym wiedza nie jest możliwa do przedstawienia w ujęciu ilościowym w wartościach pieniężnych. Pomiar kapitału intelektualnego rzuca wielkie wyzwanie tradycji ekonomicznej polegające na odrzuceniu metod ilościowych, gdyż mierniki pieniężne nie są dobrym miernikiem dla nakładów pracy intelektualnej i pomiaru wiedzy. Przeprowadzenie pomiaru ilościowego nie dostarczy użytecznych informacji co do poziomu kapitału intelektualnego, dlatego konieczne jest poszerzenie narzędzi diagnostycznych o pomiar jakościowy kapitału intelektualnego21. Badacze i praktycy powszechnie uważają, że system pomiaru kapitału intelektualnego powinien używać różnych miar: finansowych, niefinansowych, ilościowych, jakościowych, a także opisujących procesy, przez co informacje będą bardziej obiektywne. Kasiewicz, B. Godziszcze (red.), op.cit., s. 241. J.A. Fazlagić, op.cit., s. 130. 20 B. Godziszcze (red.), op.cit., s. 239. 21 R. Borowiecki (red.), Informacja i wiedza w zintegrowanym systemie zarządzania, Wydawnictwo „Zakamycze”, Kraków 2004, s. 254. 18 19 17 Rogowski i Kicińska wskazują na fakt że, „system pomiaru kapitału intelektualnego powinien dać szeroki wgląd w jego zdolność do tworzenia wartości”, co nie może być zrealizowane przy zastosowaniu jednej syntetycznej miary22. Pomiar wiedzy wymaga nowatorskiego podejścia i budowy modeli pomiaru. Violetta Galant w opracowaniu „Pomiar wiedzy w poszukiwaniu standardu” prezentuje pogląd, że punktem wyjścia w pomiarze wiedzy powinien być przyjęty model zarządzania. Tym niemniej nie zostały jeszcze wypracowane i powszechnie zaakceptowane standardy zarządzania wiedzą, które dadzą podstawy do pomiaru wiedzy23. Głównymi metodami wykorzystywanymi na tym etapie powinny być formalne procedury określające konkretne cele, kryteria oceny i pomiaru zasobów wiedzy, a także techniki jakie będą w tym zakresie stosowane oraz osoby, stanowiska i komórki odpowiedzialne za realizację pomiaru i ocenę stanu wiedzy24. Obecnie trwa faza wypracowywania standardów takiego pomiaru, gdyż jak dotąd nie powstał spójny system pomiaru, który byłby jednocześnie praktyczny i użyteczny. Prawdopodobnie jednak nigdy nie powstanie jeden uniwersalny sposób pomiaru kapitału intelektualnego w równym stopniu przydatny dla wszystkich przedsiębiorstw. Trudno jest bowiem ustalić uniwersalne wskaźniki pomiarowe dla wszystkich przedsiębiorstw ponieważ mierniki kapitału intelektualnego zależą od strategii i misji firmy. Dlatego każda organizacja wybiera właściwy dla swojej specyfiki zestaw wskaźników i sposoby ich prezentacji25. Brak wskaźników i narzędzi pomiarowych sprawia, że w wielu przypadkach informacja pozostaje bezużytecznym zasobem w działalności przedsiębiorstwa, nie może bowiem zostać operacyjnie wykorzystana do podjęcia optymalnych decyzji gwarantujących przyrost przewagi konkurencyjnej. Brak także możliwości oszacowania ryzyka wynikającego z braku dostępu do właściwych informacji lub niemożności ich odpowiedniego przetworzenia. Taki stan sprawia, że wiele decyzji we współczesnym zarządzaniu podejmuje się w warunkach niepewności. S. Kasiewicz [et al.], op.cit., ss. 102-105. M. Nycz, M.L. Owoc (red.), op.cit., s. 71. 24 M.J. Stankiewicz (red.), op.cit., s. 350. 25 A. Szuwarzyński (red.), op.cit., s. 12. 22 23 18 Abstrakt Zdolnośc podejmowania decyzji wynika z dostępności właściwej informacji oraz umiejętności jej przetworzenia pod kątem decyzyjnych priorytetów. Jednym z podstawowym problemów w procesach decyzyjnych jest braku aparatu do wartościowania informacji, która stanowi podstawowy element procesu zarządzania wiedzą. Pomiar wiedzy wymaga natomiast właściwego systemu wskaźników i umiejętności posługiwania się nimi. Braki w tym zakresie sprawiają, że wiele decyzji managerskich podejmowanych jest w warunkach niepewności. Słowa kluczowe: wiedza, pomiar, decyzja, niepewność Abstract Decision-making ability is due to the availability of appropriate information and skills of its decision-making process in terms of priorities. One of the main problems is the lack of decision-making apparatus for evaluating the information, which is a key element of knowledge management. The measurement of knowledge needs the appropriate indicator system and the skills to use them. Deficiencies in this area cause that many managerial decisions are taken under uncertainty. Key words: knowledge, measurement, decision, uncertainty Bibliografia: 1. 2. 3. 4. Binsztok A, Perechuda K. (red.), Koncepcje, modele i metody zarządzania informacją i wiedzą, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2006. Borowiecki R. (red.), Informacja i wiedza w zintegrowanym systemie zarządzania, Wydawnictwo „Zakamycze”, Kraków 2004. Fazlagić J.A., Zarządzanie wiedzą: szansa na sukces w biznesie, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Menedżerska Milenium, Gniezno 2009. Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D., Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i S-ka, Poznań 2001. 19 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 20 Głuszek E., Zarządzanie zasobami niematerialnymi przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004. Godziszcze B. (red.), Wiedza jako czynnik międzynarodowej konkurencyjności, Dom Organizatora, Toruń 2005. Kasiewicz S., Rogowski W., Kicińska M., Kapitał intelektualny: spojrzenie z perspektywy interesariuszy, Oficyna Ekonomiczna Kraków, Kraków 2006. Leja K. (red.), Zarządzanie wiedzą: wybrane problemy, Katedra Zarządzania Wiedzą i Informacją. Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2007. Materiały pokonferencyjne z Konferencji Kadry Zarządzającej pt. Zarządzanie wiedzą - strategie sukcesu, Katedra Teorii Zarządzania SGH, Warszawa 2002. Nycz M., Owoc M.L. (red.), Pozyskiwanie wiedzy i zarządzanie wiedzą, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2004. Probst G., Raub S., Romhardt K., Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002. Stankiewicz W.J. (red.), Zarządzanie wiedzą jako kluczowy czynnik międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2006. Szczygielska A., Kapitał intelektualny w gospodarce opartej na wiedzy: wybrane zagadnienia w świetle studiów i badań empirycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław 2009. Szuwarzyński A. (red.), Zarządzanie wiedzą: wybrane problemy, Politechnika Gdańska. Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2005.
