Barnaba - prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF

o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
51-611 Wrocław, ul. Wieniawskiego 38
www.piotr-liszka.strefa.pl
+ Barnaba Apostoł autorem Listu Barnaby, Klemens Aleksandryjski. „List
Barnaby, (pismo apokryficzne), zawierające katechezę egzegetycznodogmatyczną i moralną, rozpowszechnione we wczesnym chrześcijaństwie. 1.
Tekst Listu Barnaby wskazuje, że był skierowany przede wszystkim do
ochrzczonych Żydów; ma on formę wykładu; w I cz. (1-17) autor wykazuje, że
Stary Testament miał charakter typiczny i przygotowawczy w stosunku do
przyjścia Chrystusa; zachowanie przepisów Prawa Mojżeszowego (nie
obowiązującego w Nowym Testamencie) było – zdaniem autora – o tyle miłe
Bogu, o ile odbywało się „w duchu”; krwawe ofiary oraz przepisy prawne i
kultyczne należało rozumieć wyłącznie w sensie alegorycznym; zburzenie
świątyni jerozolimskiej spowodowało konieczność budowania w sercach
chrześcijan nowej, miłej Bogu, duchowej świątyni. W II części (18-21) autor,
na wzór Didache, przedstawił drogę światła i ciemności, wskazując to, czego
powinni unikać chrześcijanie, aby osiągnąć wieczną szczęśliwość. List
Barnaby wyjaśnia nadto bóstwo Chrystusa, cel wcielenia, istotę
usprawiedliwienia i uświęcenia. 2. Autorstwo i czas powstania Listu Barnaby
nie zostały z całą pewnością ustalone; Klemens Aleksandryjski uważał, że
jest to pismo Barnaby Apostoła, Orygenes za list kanoniczny, Euzebiusz z
Cezarei i Hieronim za apokryf; po odkryciu (w rękopisie greckim) 1859
oryginalnego tekstu z IV w. przez K. Tischendorfa większość uczonych (m.in.
K.J. Hefele, F.X. Funk, O. Bardenhewer, A. Lisiecki) przypisywała autorstwo
Listu Barnaby ochrzczonemu Żydowi aleksandryjskiemu o tym samym
imieniu; E. Robillard (L'Epitre de Barnaba Trois époques, trois théologies, trois
rédacteurs, RB 78 (1971) 184-209) wysunął hipotezę, że List Barnaby
reprezentuje 3 różne teologie i powstał w 3 różnych okresach; za
najwcześniejszego autora może być uznany Barnaba Apostoł; część dzieła
została 90-120 włączona przez Żyda hellenistę z Aleksandrii (chrześcijanina,
prawdopodobnie gnostyka), który w tłumaczeniu tekstów Pisma Świętego
posługiwał się alegorią; trzecim współautorem Listu Barnaby miał być
chrześcijanin pochodzenia greckiego o nastawieniu antyżydowskim; wzorując
się na stylu swoich poprzedników, wkomponował około roku 130 swoje myśli
do całości dzieła. 3. List Barnaby jest świadectwem teologii
judeochrześcijańskiej w II-III w. Kościół aleksandryjski uważał go za pismo
natchnione; Kodeks synajski umieszcza go bezpośrednio po księgach Nowego
Testamentu; prawdopodobnie w IV lub V w. powstała jego wersja łac.
(przekład polski w: Pisma ojców apostolskich, POK I 43-93). Pod względem
treści i formy jest jednym z najciekawszych zabytków literatury
wczesnochrześcijańskiej; daje wgląd w kształtowanie się myśli teologicznej,
także w proces przezwyciężania przez chrześcijan zwyczajów żydowskich;
stanowi ważny dokument wiary Kościoła pierwotnego; zawiera teksty Starego
Testamentu (99 cytatów) i Nowego Testamentu (68 cytatów); zaliczano go do
pism ojców apostolskich (Bardenhewer I 103-116; J. Muilenburg, The
Literary Relation of the Epistle of Barnaba and the Teaching of the Twelve
Apostles, Mb 1929; A.L. Williams, The Date of the Epistle of Barnaba JTS
34(1933) 337-346; P. Meinhold, Geschichte und Exegese im Barnabasbrief,
1
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
ZKG 59(1940) 255-305; J.A. Kleist, The Didache. The Epistle of Barnaba, We
1948; J. Schmid, RAC I 1207-1217; E. Dąbrowski, PEB I 147; S. Lowy, The
Confutation of Judaism in the Epistle of Barnaba, JJS 11 (1960) 1-33; L.W.
Barnard, 77« Epistle of Barnaba a Pascal Homily, VigCh 15 (1961) 8-22; P.
Prigent, Les ..Testimonia" dans le christianisme primitif: l'Epitre de B. 1-16 et
ses sources, P 1961; J. Szymusiak, M. Starowieyski, SWP 85; K. Wengst,
Tradition und Theologie des Barnabasbriefes, B 1971)” J. Misiurek, Barnaby
List, w: Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z.
Sułowski, Lublin 1985, k. 39.
+ Barnaba autorem Listu Do hebrajczyków „Spośród licznych przypuszczeń
co do osoby autora Listu Do hebrajczyków, na szczególną uwagę zasługuje
hipoteza Tertuliana, mająca do dziś wielu zwolenników. Chodzi o Barnabę,
stojącego w cieniu św. Pawła, choć sam go przecież doprowadził do znaczenia
w Kościele. Dzieje Apostolskie wymieniają imię Barnaby po raz pierwszy tuż
po narodzinach wspólnoty wierzących w Jerozolimie […] (Dz 4, 43-37).
Można przypuszczać, ze podobnie jak inny „hellenista” Szaweł z Tarsu,
zdobywał on wykształcenie w Jerozolimie u stóp sławnego Gamaliela. Siostrą
Barnaby była zapewne Maria, matka Jana zwanego Markiem, mająca dom w
Jerozolimie. Tam właśnie schronił się św. Piotr po cudownym uwolnieniu z
więzienia (Dz 12, 12)” /A. Tronina, Do Hebrajczyków. Słowo zachęty na dni
ostatnie, Częstochowa 1998, s. 10/. „Barnaba, podobnie jak Szaweł,
osobiście nie znał Jezusa, należąc do drugiego pokolenia chrześcijan. Św.
Łukasz pozwala dość dokładnie datować ich wspólną drogę, przedstawiając
chronologię wydarzeń w Dziejach Apostolskich. Zapewne w roku 39, a zatem
w dwa lata po męczeństwie Szczepana, Szaweł po raz pierwszy od swego
nawrócenia zjawił się w Jerozolimie i „próbował przyłączyć się do uczniów,
lecz wszyscy bali się go, nie wierząc, że jest uczniem. Dopiero Barnaba
przygarnął go i zaprowadził do Apostołów” (Dz 9, 2). Kilka lat musiał Szaweł
ukrywać się w rodzinnym Tarsie, zanim nie sprowadził go stamtąd ponownie
Barnaba, proponując mu współpracę w dziele misyjnym. […] (Dz 11, 22-26).
Obraz duchowości Józefa-Barnaby w pełni wyraża ów przydomek, nadany
mu wcześniej przez Apostołów. Aramejski zwrot Bar-Nebuah (dosł. „syn
proroctwa), lub raczej Bar-Nahma, przetłumaczył Łukasz jako hyios
paraklesos, „syn pocieszenia, zachęty”, akcentując specyficzną cechą jego
charakteru, jaka była zdolność do umacniania wiary współbraci narażonej
na ciągłe przeciwności. Ten sympatyczny lewita stał się budowniczym
mostów pomiędzy różnymi grupami „Hellenistów i Hebrajczyków” (Dz 6, 1),
poczynając od Jerozolimy” /Tamże, s. 11.
+ Barnaba de Palma rozwijał proces interioryzacji modlitwy, do roku 1510.
Duchowość hiszpańska lat 1480-1520 odczuwała, że pojawiło się w niej coś
nowego, coś wspaniałego, ożywiającego. Pobożność czysta i pokorna, bez
cienia ludzkich naleciałości, kontemplacja czystej miłości, modlitwa całej
duszy, zjednoczenie integralnego człowieka z Bogiem. Duchowość zakonna
tradycyjna polegała na wielu godzinach modlitwy ustnej, na wielogodzinnych
śpiewach hymnów i psalmów (6 do 10 godzin dziennie). Wystarczyło
wypełniać święte czynności, aby być zjednoczonym z Bogiem. Mistycy
sprzeciwiali się takim poglądom, podobnie protestanci, z Marcinem Lutrem
na czele. Nowa duchowość, nie zaniedbując czynności zewnętrznych, miała
inną dynamikę. Człowiek skupiał się na swoim najbardziej intymnym
2
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
wnętrzu, gdzie odnajdywał całkowite wolne oddanie się Bogu przez miłość.
Proces interioryzacji zmierzał do rdzenia duszy, do istoty człowieka, do jego
najbardziej fundamentalnej esencji. Taka była hiszpańska mistyka
franciszkańska zbierająca (recogida) wszystko w centralnym punkcie osoby
ludzkiej (los recogidos), konsekrowana później przez św. Teresę i św. Jana od
Krzyża. Do roku 1510 proces ten rozwijał przede wszystkim Barnaba de
Palma. Później przyłączyli się inni franciszkanie. De Palma zwieńczył
doświadczenia tego ruchu w dziele pt. Via Spiritus (1532) /M. Andres Martin,
Movimientos carismáticos en España en el siglo XVI, “Estudios Trinitarios”,
1976, t. X, nr 1, 51-75, s. 53/. Modlitwa myślna ogarniała całą duszę. Myśl
w sensie augustyńskim oznacza integralny czyn osoby ludzkiej, a nie tylko
jakąś jedną warstwę. Przejście od śpiewów wspólnoty zakonnej do modlitwy
myślnej – indywidualnej było skokiem giganta, swoistą rewolucją, gdyż do tej
pory mistyczne zjednoczenie z Bogiem mogło być tylko udziałem ludzi
żyjących we wspólnotach zakonnych. Odtąd mistykiem może być każdy
człowiek, nie tylko zakonnik, lecz również każdy świecki. Wszyscy potrafią
kochać Boga, bo wszyscy są stworzeni na obraz Boży i wszyscy zostali
powołani do doskonałości. Do doskonałości nie prowadzi jakaś część
człowieka, ale cała integralna osoba ludzka: wewnętrzna i zewnętrzna, niższa
i wyższa, duchowa i cielesna. Sercem tego ruchu były domy rekolekcyjne
(recolectorios), w których każdy mógł się wyciszyć, wejść w stan głębokiego
skupienia. Pierwsze takie domy zakładali franciszkanie około roku 1500.
Franciszkanie mieli jasną świadomość, że rozpoczynają cos istotnie nowego.
Uwidacznia to słowo wstępne do dzieł św. Angeli de Foligno, opublikowanych
przez kardynała Cisceros de Toledo w roku 1505 /Ibidem, s. 54.
+ Barnaba ewangelizował pogan. „Kiedy wychodzili, proszono ich, aby w
następny szabat mówili do nich o tym samym. A po zakończeniu zebrania,
wielu Żydów i pobożnych prozelitów towarzyszyło Pawłowi i Barnabie, którzy
w rozmowie starali się zachęcić ich do wytrwania w łasce Boga. W następny
szabat zebrało się niemal całe miasto, aby słuchać słowa Bożego. Gdy Żydzi
zobaczyli tłumy, ogarnęła ich zazdrość, i bluźniąc sprzeciwiali się temu, co
mówił Paweł. Wtedy Paweł i Barnaba powiedzieli odważnie: Należało głosić
słowo Boże najpierw wam. Skoro jednak odrzucacie je i sami uznajecie się za
niegodnych życia wiecznego, zwracamy się do pogan. Tak bowiem nakazał
nam Pan: Ustanowiłem Cię światłością dla pogan, abyś był zbawieniem aż po
krańce ziemi. Poganie słysząc to radowali się i wielbili słowo Pańskie, a
wszyscy, przeznaczeni do życia wiecznego, uwierzyli. Słowo Pańskie
rozszerzało się po całym kraju. Ale Żydzi podburzyli pobożne a wpływowe
niewiasty i znaczniejszych obywateli, wzniecili prześladowanie Pawła i
Barnaby i wyrzucili ich ze swoich granic. A oni otrząsnąwszy na nich pył z
nóg, przyszli do Ikonium, a uczniów napełniało wesele i Duch Święty” (Dz 13,
42-52).
+ Barnaba głosił ewangelię w Ikonium. Działalność Pawła w Ikonium: „W
Ikonium weszli tak samo do synagogi żydowskiej i przemawiali, tak że wielka
liczba Żydów i pogan uwierzyła. Ale ci Żydzi, którzy nie uwierzyli, podburzali
i źle usposobili pogan wobec braci. Pozostali tam dość długi czas i nauczali
odważnie, ufni w Pana, który potwierdzał słowo swej łaski cudami i znakami,
dokonywanymi przez ich ręce. I podzielili się mieszkańcy miasta: jedni byli z
Żydami, a drudzy z apostołami. Gdy jednak dowiedzieli się, że poganie i Żydzi
3
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
wraz ze swymi władzami zamierzają ich znieważyć i ukamienować, uciekli do
miast Likaonii: do Listry i Derbe oraz w ich okolice, i tam głosili Ewangelię. /
Uzdrowienie kaleki w Listrze. Derbe. Droga powrotna / W Listrze mieszkał
pewien człowiek o bezwładnych nogach, kaleka od urodzenia, który nigdy nie
chodził. Słuchał on przemówienia Pawła; ten spojrzał na niego uważnie i
widząc, że ma wiarę potrzebną do uzdrowienia, zawołał głośno: Stań prosto
na nogach! A on zerwał się i zaczął chodzić” (Dz 14, 1-10).
+ Barnaba Kult rozwinął się początkowo w Salaminie na Cyprze, „gdzie w
roku 488 tamtejszy biskup odnalazł grób Barnaby; tam też Zenon
wybudował bazylikę, która stała się centrum kultu Barnaby (autentyczność
grobu przyjmuje L. Duchesne). W Rzymie był kościół pod wezwaniem
Barnaby, a kanon rzymski wymienił go wśród apostołów i męczenników obok
Szczepana, Macieja Apostoła i Ignacego Antiocheńskiego (Nobis quoque) już w
Sakramentarzu gelazjańskim starszym (IX w.); święto 11 VI (zgodne z
kalendarzem Kościoła greckiego) pierwsze na Zachodzie wymienia
Martyrologium przypisywane Bedzie Czcigodnemu (IX w.); w XII w. Jan Beleth
(Rationale, PL 202, 24) podał, że przed świętem Barnaby nie ma wigilii, gdyż
nie należy on do Dwunastu. Najwcześniejszy formularz mszalny zawiera
Sacramentarium rossianum z XI w., formularz w Mszale Rzymskim z roku
1570 pochodzi z XI-XII w., z czytaniem (Dz 11,21-26; 13,1-3) o działalności
misyjnej Barnaby. Oficjum w Liturgia Horarum (III 1206-1213) ma własne
hymny ku czci Barnaby Barnabae clarum oraz O vir beate Apostolis (O.
Braunsberger, Der Apostel Barnaba, Mz 1876; L. Duchesne, Saint Barnaba,
w: Melanges de Rossi, P 1892, 43-46; F. Cabrai, DACL II 496-498; J.
Pascher, Das liturgische Jahr, Mn 1963, 542-543)” /W. Danielski, w:
Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski,
Lublin 1985, k. 37/. „Ikonografia – Barnaba przedstawiany bywa jako
apostoł o siwych włosach i z brodą. W sztuce wczesnochrześcijańskiej
występował w gronie apostołów ze zwojem pisma w ręku (mozaikowy fryz z IV
w. z przedstawieniami apostołów, kościół św. Pawła za Murami, Rzym), w
bizantyjskiej – wśród męczenników (mozaiki z ok. 1000, klasztor Hosios
Lukas w Fokidzie). W sztuce włoskiej przedstawiano go z księgą i gałązką
oliwną jako florystycznym znakiem zwycięstwa (fresk z ok. 1400, Galeria
Bargello, Florencja; S. Botticelli, XV w., Sacra Conversazione, Galeria Uffizi,
Florencja) oraz jako bpa, gdyż wg Złotej legendy Barnaba miał być pierwszym
biskupem Mediolanu (np. 2 obrazy ołtarzowe P. Veronese'a i D. Mazzy z 1.
poł. XVI w. w kościele S. Barnaba w Wenecji). W sztuce innych krajów zach.
wyobrażany był bez bliżej określonych atrybutów (witraż z XIII w., katedra w
Chartres), najczęściej w malarstwie miniaturowym (Brewiarz księcia
Bedforda z ok. 1435 w Bibliothèque Nationale w Paryżu; Godzinki Fryderyka
Aragońskiego z pocz. XVI w., tamże); w okresie baroku postać Barnaby
przedstawiana była rzadko (F. Torelli, Pinakoteka, Bolonia). Przedstawienia
sceniczne (oparte na Dz 15,1-18) ilustrują męczeństwo Barnaby (inicjał
Pasjonalu stuttgarckiego z ok. 1120” /H. Wagner, w: Tamże, 37-38, k. 37/.
„w Bibliotece Narodowej w Stuttgarcie), jego kazanie (J. Colombe, miniatury
Godzinek Ludwika de Laval z XV w. w Bibliothèque Nationale w Paryżu), oraz
ofiarę składaną przez ludność Listry ku czci Barnaby i Pawła Apostoła jako
bogów pogańskich (mistrz Francké, XV w., muzeum, Antwerpia; Rafael,
karton do tapiserii z XVI w., Watykan; J. Jordaens, XVII w., akademia,
4
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
Wiedeń). W Polsce jednym z najwcześniejszych wyobrażeń Barnaby jest
rzeźba z 3. ćwierci XIV w. w kościele parafialnym w Brodnicy nad Drwęcą,
przedstawiająca go w grupie apostołów (A. Boeckler, Das Stuttgarter
Passionale, Au 1923 (passim); Künstle II 115-116; Kaftal I 130-132; S.
Orienti, BS II 809-816; Réau III 1, 178-181; Kaftal II 152; Aurenh 295-299 ;
KZSP XI z. 2, 7 ; M. Lechner, LCIk V 316-320)” /Tamże, k. 38.
+ Barnaba List. Wiek II. Literatura chrześcijańska polemiczna antyżydowska
wieku II. Oddzielenie chrześcijaństwa od judaizmu po roku 135. Żydzi po
roku 135 bardziej przeżywali relacje z przeszłą historią i tradycją
propagowaną przez rabinów z Jamni, niż z polityczną realnością aktualną.
Dlatego rozdzielenie się religii żydowskiej i chrześcijańskiej nie nastąpiło w
kontekście różnic w codziennym życiu religijnym, lecz na płaszczyźnie
doktrynalnej. Wraz z Listem Barnaby i zaginionym Dialogiem Arystona z Pelli
rozpoczyna się polemiczna, antyżydowska literatura chrześcijańska. W
połowie II wieku wierni pochodzący z pogaństwa stanowią już przeważającą
większość w Kościele Chrystusowym. Ecclesia ex gentibus jest autentycznym
kontynuowaniem Izraela, dziedzicem obietnic, a w konfrontacji z gnostykami
i marcjonitami, przejmuje integralnie całość Pisma Świętego, jako swoją
wyłączną własność. Oddzielenie się chrześcijan od żydów w znacznej mierze
było spowodowane prześladowaniami „mesjanicznej sekty Nararejczyków”.
Bezpośrednie ataki były skierowane ku judeochrześcijanom. Pochodzący z
pogan byli poza zasięgiem żydowskiej jurysdykcji. Po zburzeniu Jerozolimy
żydzi utracili swoją moc, a wkrótce stali się mniejszością. Prześladowania
chrześcijan ze strony żydów, będące kontrowersją intra muros, odegrały
większą rolę kreatywną, niż opozycja ze strony Rzymian. Rzym zainteresował
się chrześcijaństwem dopiero po jego oddzieleniu się od judaizmu. Judaizm
był tolerowany a chrześcijaństwo było czymś podejrzanym i prześladowanym
/R. Trevijano Etcheverría, Orígenes del cristianismo. Transfondo judío del
cristianismo primitivo, Ed. Publicaciones Universidad Pontificia Salamanca,
Salamanca 1995 s. 87.
+ Barnaba napisał List ok. 120 r. „Argumenty za historycznością Jezusa
Źródła chrześcijańskie pośrednie / Duże znaczenie mają także
najwcześniejsze pisma apostolskie, pozakanoniczne, które bądź to
przytaczają księgi Nowego Testamentu, bądź to powstawały razem z nimi i na
swój sposób pozaortodoksyjny świadczyły o fakcie postaci Jezusa z Nazaretu,
poświadczały w tym względzie prawdę ksiąg biblijnych i naświetlały niektóre,
choć drugorzędne, prawdy starej tradycji. Były to: Testimonia – kilka zbiorów
cytatów ze Starego Testamentu, odpowiadających historii Jezusa z Nazaretu
– pierwszy z tych zbiorów powstał tuż po roku 50; Didache, czyli Nauka
Dwunastu Apostołów, napisana w pierwszej wersji w latach 70-80; Pasterz
Hermasa - powstały w swej I części już ok. roku 90; List św. Klemensa zaraz po roku 96; Listy św. Ignacego z Antiochii - napisane ok. roku 110; List
Barnaby – ok. 120 r.; List św. Polikarpa ze Smyrny – przed rokiem 135;
Przepowiednie Sybillińskie – księgi V-VII powstały w II w. i inne pisma.
Słowem – postać Jezusa była powodem powstania ogromnej liczby pism i
ksiąg, które Kościół swą świadomością zbiorową kontrolował i których
autentyczność doktrynalną poświadczał. Mimo wszystko szkoda, że
większość ksiąg zaginęła. Nie można wreszcie pominąć ogromnej liczby
apokryfów, powstających we wszystkich krajach, dokąd dotarło
5
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
chrześcijaństwo. Chrześcijanie najpierw nadawali chrześcijański koloryt
apokryfom starotestamentalnym; niektóre te chrześcijańskie przepracowania
zaczęły się już w II połowie I w., potem rozwijały się w II w. i w kolejnych
stuleciach. Następnie powstawały apokryfy rdzennie chrześcijańskie:
ewangelie (Ewangelia Jana z końca I w.; Ewangelia według Hebrajczyków z
przełomu wieków I/II; Ewangelia Piotra z wieku II – odnaleziona w całości
przez R. Rubinkiewicza – Protoewangelia Jakuba z II w.); dzieje (np. Dzieje
Andrzeja z końca I w.; Dzieje Piotra z II w.; Nauczanie Piotra z II w.); listy (np.
List Apostołów z II w.; List Piłata do cesarza Klaudiusza z II w.) oraz
apokalipsy (np. Apokalipsa Piotra z II w.) i inne. Oczywiście wiele jest też
apokryfów z wieków późniejszych. Za treść apokryfów Kościół nie brał
odpowiedzialności, były to najczęściej pisma prywatne, niekiedy
fabularyzujące, przesadnie „cudownościowe”, niekiedy banalne, ale nie
zawierały samych błędów, czasami przekazywały coś z autentycznej, a nawet
pozabiblijnej tradycji Chrystusowej, a przede wszystkim zakładały bez
wyjątku prawdę o fakcie i historyczności postaci Jezusa z Nazaretu (M.
Starowieyski, R. Rubinkiewicz, H. Langkammer)” /Cz. S. Bartnik,
Dogmatyka Katolicka, t. 1, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1999, s. 553.
+ Barnaba nazwany Zeusem a Paweł Hermesem, gdyż głównie on przemawiał
(Dz 14, 12). „Proszę (parakalo) was, bracia, przyjmujcie to słowo zachęty
(logos parakleseos), które w skrócie wam przekazałem!” (Hbr 13, 22).
Czasownik parakalo, do dziś używany w Grecji na oznaczenie gorącej prośby
i zachęty, stanowi jeden z kluczowych terminów Listu, podobnie jak
pochodny od niego rzeczownik paraklesis” /A. Tronina, Do Hebrajczyków.
Słowo zachęty na dni ostatnie, Częstochowa 1998, s. 12/. Paweł „To on w
synagodze w Antiochii Pizydyjskiej wygłosił „słowo zachęty” (Dz 13, 15),
przejmując kompetencje Barnaby. To pierwsze kazanie misyjne Pawła jest
dla nas ważne z kilku powodów. Pozwala ono porównać metodę argumentacji
i stosowanie Pisma Świętego w przepowiadaniu z tym, co znajdziemy później
w „słowie zachęty” skierowanym do Hebrajczyków (Hbr 13, 22) […] „abyś był
zbawieniem aż po krańce ziemi” (Dz 13, 43-47). Decyzja podjęta w Antiochii
miał ogromny wpływ na dzieje chrześcijaństwa. Odtąd Dobra Nowina będzie
udziałem całego „Izraela Bożego” (Gal 6, 16): zarówno Żydów jak i pogan,
którzy przyjmując Chrystusa stają się prawdziwymi Hebrajczykami. […] w
Listrze […] „Barnabę nazwali Zeusem, a Pawła Hermesem, gdyż głównie on
przemawiał” (Dz 14, 12). Wynika stąd, że większe wrażenie zrobił na nich
bardziej milczący Barnaba; w porównaniu z nim Paweł mógł uchodzić za
rzecznika woli Bożej” /Tamże, s. 13/. „Misja wśród pogan […] Dekrety
apostolskie, potwierdzające praktykę Barnaby i Pawła, przekazano
Kościołowi Antiochii przez „przełożonych nad braćmi (hegoumenous en tois
adelfois) Judę zwanego Barsabas, i Sylasa” (Dz 15, 22)” /Tamże, s. 14/.
„Nieustępliwość Pawła znalazła konieczne dopełnienie w wierności
autorytetowi Piotra, jaką potrafił okazać Barnaba” /Tamże, s. 15/. „Tytułowi
„Hebrajczycy” byliby więc nawróconymi Żydami, może nawet dawnymi
kapłanami. […] Inni natomiast twierdzą, że adresatami są właśnie dawni
poganie, którzy przyjęli wiarę w Chrystusa. Otóż obydwie te opinie można
łatwo pogodzić. List zwraca się do wspólnoty chrześcijańskiej złożone z
dawnych hellenistów i „hebrajczyków” /Tamże, s. 16/. „Ostatnio wskazuje
się na liczne powiązania Listu do Hebrajczyków z księgami
6
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
deuterokanonicznymi Starego Testamentu i literaturą apokryficzną. Jezus
przedstawiony jest tam jako Syn Boży, wiodący lud przez pustynię, i jako
Arcykapłan niebiański. To wszystko potwierdza opinię, że „autorem Listu do
Hebrajczyków był Żyd nawrócony na chrześcijaństwo” (J. H. Charlesworth)”
/Tamże, s. 17/. „W sumie „powstanie tego pisma najlepiej umieścić w
środowisku żarliwego nacjonalizmu żydowskiego, który musiał wybuchnąć u
progu wojny żydowskiej w roku 66 po Chrystusie” (C. F. D. Moule)” /Tamże,
s. 18.
+ Barnaba nie uznawał podziału rygorystycznego pomiędzy chrześcijanami
pochodzenia żydowskiego i pogańskiego. „Barnaba, podobnie jak Szaweł,
osobiście nie znał Jezusa, należąc do drugiego pokolenia chrześcijan. […]
Obraz duchowości Józefa-Barnaby w pełni wyraża ów przydomek nadany mu
wcześniej przez Apostołów. Aramejski zwrot Bar-Nebuah (dosł. „syn
proroctwa”), lub raczej Bar-Nahma, przetłumaczył Łukasz jako hyios
parakleseos, „syn pocieszenia, zachęty”, akcentując specyficzną cechę jego
charakteru, jaką była zdolność do umacniania wiary współbraci narażonej
na ciągłe przeciwności” /A. Tronina, Do Hebrajczyków. Słowo zachęty na dni
ostatnie, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 1998, s. 11/. „Ten
sympatyczny lewita stał się budowniczym mostów pomiędzy różnymi
grupami „Hellenistów i Hebrajczyków” (Dz 6, 1), poczynając od Jerozolimy,
[…] „słowo zachęty (logos parakleseos), […] parakalo prośby i zachęty,
stanowi jeden z kluczowych terminów Listu, podobnie jak pochodny od niego
rzeczownik paraklesis […] Ten bliski kuzyn Barnaby, o podwójnym
hebrajsko-greckim
imieniu,
to
późniejszy
Ewangelista
i
bliski
współpracownik św. Piotra w Rzymie (1 P 5, 13). Obaj apostołowie nie zdają
sobie sprawy, że za parę lat ów młody człowiek będzie przyczyną rozłamu ich
wspólnej misji” /Tamże, s. 12/. „To on w synagodze w Antiochii Pizydyjskiej
wygłosi „słowo zachęty” (Dz 13, 15), przejmując kompetencję Barnaby. To
pierwsze kazanie misyjne Pawła jest dla nas ważne z kilku powodów. Pozwala
ono porównać metodę argumentacji i stosowanie Pisma Świętego w
przepowiadaniu z tym, co znajdziemy później w „słowie zachęty”
skierowanym „do Hebrajczyków” (Hbr 13, 22). […] Dobra Nowina będzie
udziałem całego „Izraela Bożego” (Ga 6, 16): zarówno Żydów jak i pogan,
którzy przyjmując Chrystusa stają się prawdziwymi „Hebrajczykami”
/Tamże, s. 13/. „Misja wśród pogan stanie się też powodem ostrego zatargu
pomiędzy „żydującymi” z Judei a Pawłem i Barnabą […] Dekrety apostolskie,
potwierdzające praktykę Barnaby i Pawła, przekazano Kościołowi Antiochii
przez „przełożonych nad braćmi (hegoitmenous en tois adelfois) […] Ostatnia
wzmianka o Barnabie, jaką znajdujemy w Dziejach Apostolskich” /tamże, s.
14/. „Barnaba nie uznawał podziału rygorystycznego pomiędzy
chrześcijanami pochodzenia żydowskiego i pogańskiego. […] Więzy krwi
okazały się więc silniejsze od lojalności wobec przyjaciela. Paweł nie ma
jednak tego za złe Barnabie; zresztą ich rozstanie miało być błogosławione
dla rozwoju misji chrześcijańskiej. Nieustępliwość Pawła znalazła konieczne
dopełnienie w wierności autorytetowi Piotra, jaką potrafił okazać Barnaba”
/Tamże, s. 15.
+ Barnaba nie znał Jezusa „Barnaba, podobnie jak Szaweł, osobiście nie znał
Jezusa, należąc do drugiego pokolenia chrześcijan. […] Obraz duchowości
Józefa-Barnaby w pełni wyraża ów przydomek nadany mu wcześniej przez
7
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
Apostołów. Aramejski zwrot Bar-Nebuah (dosł. „syn proroctwa”), lub raczej
Bar-Nahma, przetłumaczył Łukasz jako hyios parakleseos, „syn pocieszenia,
zachęty”, akcentując specyficzną cechę jego charakteru, jaką była zdolność
do umacniania wiary współbraci narażonej na ciągłe przeciwności” /A.
Tronina, Do Hebrajczyków. Słowo zachęty na dni ostatnie, Edycja Świętego
Pawła, Częstochowa 1998, s. 11/. „Ten sympatyczny lewita stał się
budowniczym mostów pomiędzy różnymi grupami „Hellenistów i Hebrajczyków” (Dz 6, 1), poczynając od Jerozolimy, […] „słowo zachęty (logos
parakleseos), […] parakalo prośby i zachęty, stanowi jeden z kluczowych terminów Listu, podobnie jak pochodny od niego rzeczownik paraklesis […] Ten
bliski kuzyn Barnaby, o podwójnym hebrajsko-greckim imieniu, to
późniejszy Ewangelista i bliski współpracownik św. Piotra w Rzymie (1 P 5,
13). Obaj apostołowie nie zdają sobie sprawy, że za parę lat ów młody
człowiek będzie przyczyną rozłamu ich wspólnej misji” /Tamże, s. 12/. „To
on w synagodze w Antiochii Pizydyjskiej wygłosi „słowo zachęty” (Dz 13, 15),
przejmując kompetencję Barnaby. To pierwsze kazanie misyjne Pawła jest
dla nas ważne z kilku powodów. Pozwala ono porównać metodę argumentacji
i stosowanie Pisma Świętego w przepowiadaniu z tym, co znajdziemy później
w „słowie zachęty” skierowanym „do Hebrajczyków” (Hbr 13, 22). […] Dobra
Nowina będzie udziałem całego „Izraela Bożego” (Ga 6, 16): zarówno Żydów
jak i pogan, którzy przyjmując Chrystusa stają się prawdziwymi
„Hebrajczykami” /Tamże, s. 13/. „Misja wśród pogan stanie się też powodem
ostrego zatargu pomiędzy „żydującymi” z Judei a Pawłem i Barnabą […]
Dekrety apostolskie, potwierdzające praktykę Barnaby i Pawła, przekazano
Kościołowi Antiochii przez „przełożonych nad braćmi (hegoitmenous en tois
adelfois) […] Ostatnia wzmianka o Barnabie, jaką znajdujemy w Dziejach
Apostolskich” /tamże, s. 14/. „Barnaba nie uznawał podziału
rygorystycznego pomiędzy chrześcijanami pochodzenia żydowskiego i
pogańskiego. […] Więzy krwi okazały się więc silniejsze od lojalności wobec
przyjaciela. Paweł nie ma jednak tego za złe Barnabie; zresztą ich rozstanie
miało być błogosławione dla rozwoju misji chrześcijańskiej. Nieustępliwość
Pawła znalazła konieczne dopełnienie w wierności autorytetowi Piotra, jaką
potrafił okazać Barnaba” /Tamże, s. 15.
+ Barnaba podróżował do Jerozolimy wraz z Pawłem. „Potem, po czternastu
latach, udałem się ponownie do Jerozolimy wraz z Barnabą, zabierając z
sobą także Tytusa. Udałem się zaś w tę stronę na skutek otrzymanego
objawienia. I przedstawiłem im Ewangelię, którą głoszę wśród pogan, osobno
zaś tym, którzy cieszą się powagą, [by stwierdzili], czy nie biegnę lub nie
biegłem na próżno. Ale nie zmuszono do poddania się obrzezaniu nawet
Tytusa, mego towarzysza, mimo że był Grekiem. A było to w związku z tym,
że na zebranie weszli bezprawnie fałszywi bracia, którzy przyszli podstępnie
wybadać naszą wolność, jaką mamy w Chrystusie Jezusie, aby nas ponownie
pogrążyć w niewolę. Na żądane przez nich ustępstwo zgoła się jednak nie
zgodziliśmy, aby dla waszego dobra przetrwała prawda Ewangelii. Co się zaś
tyczy stanowiska tych, którzy się cieszą powagą – jakimi oni dawniej byli, jest
dla mnie bez znaczenia; u Boga nie ma względu na osobę – otóż ci, co są
uznani za powagi, nie polecili mi oddawać czegokolwiek. Wręcz przeciwnie,
stwierdziwszy, że mnie zostało powierzone głoszenie Ewangelii wśród
nieobrzezanych, podobnie jak Piotrowi wśród obrzezanych. Ten bowiem,
8
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
który współdziałał z Piotrem w apostołowaniu obrzezanych, współdziałał i ze
mną wśród pogan i uznawszy daną mi łaskę, Jakub, Kefas i Jan, uważani za
filary, podali mnie i Barnabie prawicę na znak wspólnoty, byśmy szli do
pogan, oni zaś do obrzezanych, byleśmy pamiętali o ubogich, co też gorliwie
starałem się czynić” (Gal 2, 1-10).
+ Barnaba powrócił do Jerozolimy zabierając z sobą Jana, zwanego Markiem.
„Po zastanowieniu się poszedł do domu Marii, matki Jana, zwanego
Markiem, gdzie zebrało się wielu na modlitwie. Kiedy zakołatał do drzwi
wejściowych, nadbiegła dziewczyna imieniem Rode i nasłuchiwała. Poznała
głos Piotra i z radości nie otwarła bramy, lecz pobiegła powiedzieć, że Piotr
stoi przed bramą. Bredzisz – powiedzieli jej. Ona jednak upierała się przy
swoim. To jest jego anioł – mówili. A Piotr kołatał dalej. Kiedy wreszcie
otworzyli, ujrzeli i zdumieli się. On zaś nakazał im ręką milczenie,
opowiedział, jak to Pan wyprowadził go z więzienia, i rzekł: Donieście o tym
Jakubowi i braciom! I udał się gdzie indziej. / Koniec Heroda Agryppy I / A
gdy nastał dzień, powstało niemałe zamieszanie wśród żołnierzy z powodu
tego, co się stało z Piotrem. Herod poszukiwał go, a gdy go nie znalazł,
przesłuchał strażników i kazał ich ukarać śmiercią. Sam zaś udał się z Judei
do Cezarei i tam się zatrzymał. Gniewał się bardzo na mieszkańców Tyru i
Sydonu. Lecz oni razem przybyli do niego, pozyskali Blasta, podkomorzego
królewskiego, i prosili o pokój, ponieważ sprowadzali żywność z kraju króla.
W oznaczonym dniu Herod ubrany w szaty królewskie zasiadł na tronie i
miał do nich mowę. A lud wołał: To głos boga, a nie człowieka! Natychmiast
poraził go anioł Pański za to, że nie oddał czci Bogu. I wyzionął ducha,
stoczony przez robactwo. A słowo Pańskie rozszerzało się i rosło. Barnaba i
Szaweł, wypełniwszy swoje zadania, powrócili do Jerozolimy zabierając z
sobą Jana, zwanego Markiem” (Dz 12, 12-25).
+ Barnaba przebywał w Wieczerniku razem z Apostołami po
Wniebowstąpieniu Jezusa. „Wtedy wrócili do Jerozolimy z góry, zwanej
Oliwną, która leży blisko Jerozolimy, w odległości drogi szabatowej.
Przybywszy tam weszli do sali na górze i przebywali w niej: Piotr i Jan, Jakub
i Andrzej, Filip i Tomasz, Bartłomiej i Mateusz, Jakub, syn Alfeusza, i
Szymon Gorliwy, i Juda, [brat] Jakuba. Wszyscy oni trwali jednomyślnie na
modlitwie razem z niewiastami, Maryją, Matką Jezusa, i braćmi Jego. Wtedy
Piotr w obecności braci, a zebrało się razem około stu dwudziestu osób, tak
przemówił: Bracia, musiało wypełnić się słowo Pisma, które Duch Święty
zapowiedział przez usta Dawida o Judaszu. On to wskazał drogę tym, którzy
pojmali Jezusa, bo on zaliczał się do nas i miał udział w naszym
posługiwaniu. Za pieniądze, niegodziwie zdobyte, nabył ziemię i spadłszy
głową na dół, pękł na pół i wypłynęły wszystkie jego wnętrzności. Rozniosło
się to wśród wszystkich mieszkańców Jerozolimy, tak że nazwano ową rolę w
ich języku Hakeldamach, to znaczy: Pole Krwi. Napisano bowiem w Księdze
Psalmów: Niech opustoszeje dom jego i niech nikt w nim nie mieszka! A
urząd jego niech inny obejmie! Trzeba więc, aby jeden z tych, którzy
towarzyszyli nam przez cały czas, kiedy Pan Jezus przebywał z nami,
począwszy od chrztu Janowego aż do dnia, w którym został wzięty od nas do
nieba, stał się razem z nami świadkiem Jego zmartwychwstania. Postawiono
dwóch: Józefa, zwanego Barsabą, z przydomkiem Justus, i Macieja. I tak się
pomodlili: Ty, Panie, znasz serca wszystkich, wskaż z tych dwóch jednego,
9
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
którego wybrałeś, by zajął miejsce w tym posługiwaniu i w apostolstwie,
któremu sprzeniewierzył się Judasz, aby pójść swoją drogą. I dali im losy, a
los padł na Macieja. I został dołączony do jedenastu apostołów” (Dz 1, 1226).
+ Barnaba spierał się z Pawłem o Marka: „Po pewnym czasie powiedział
Paweł do Barnaby: Wróćmy już i zobaczmy, jak się mają bracia we
wszystkich miastach, w których głosiliśmy słowo Pańskie. Barnaba chciał
również zabrać Jana, zwanego Markiem; ale Paweł prosił, aby nie zabierał z
sobą tego, który odszedł od nich w Pamfilii i nie brał udziału w ich pracy.
Doszło do ostrego starcia, tak że się rozdzielili: Barnaba zabrał Marka i
popłynął na Cypr, a Paweł dobrał sobie za towarzysza Sylasa i wyszedł,
polecony przez braci łasce Pana. Przechodził przez Syrię i Cylicję umacniając
miejscowe Kościoły” (Dz 15, 36-41). / Przyłączenie się Tymoteusza / „Przybył
także do Derbe i Listry. Był tam pewien uczeń imieniem Tymoteusz, syn
Żydówki, która przyjęła wiarę, i ojca Greka. Bracia z Listry dawali o nim
dobre świadectwo. Paweł postanowił zabrać go z sobą w podróż. Obrzezał go
jednak ze względu za Żydów, którzy mieszkali w tamtejszych stronach.
Wszyscy bowiem wiedzieli, że ojciec jego był Grekiem. Kiedy przechodzili
przez miasta, nakazywali im przestrzegać postanowień powziętych w
Jerozolimie przez Apostołów i starszych. Tak więc utwierdzały się Kościoły w
wierze i z dnia na dzień rosły w liczbę. / Poprzez Azję Mniejszą / Przeszli
Frygię i krainę Galacką, ponieważ Duch Święty zabronił im głosić słowo w
Azji. Przybywszy do Myzji, próbowali przejść do Bitynii, ale Duch Jezusa nie
pozwolił im, przeszli więc Myzję i zeszli do Troady. W nocy miał Paweł
widzenie: jakiś Macedończyk stanął [przed nim] i błagał go: Przepraw się do
Macedonii i pomóż nam! Zaraz po tym widzeniu staraliśmy się wyruszyć do
Macedonii w przekonaniu, że Bóg nas wezwał, abyśmy głosili im Ewangelię”
(Dz 16, 1-10).
+ Barnaba sprzedał ziemię, którą posiadał, a pieniądze przyniósł i złożył u
stóp Apostołów. Modlitwa Kościoła wśród prześladowań: „Uwolnieni przybyli
do swoich i opowiedzieli, co do nich mówili arcykapłani i starsi.
Wysłuchawszy tego podnieśli jednomyślnie głos do Boga i mówili:
Wszechwładny Stwórco nieba i ziemi, i morza, i wszystkiego, co w nich
istnieje, Tyś przez Ducha Świętego powiedział ustami sługi Twego Dawida:
Dlaczego burzą się narody i ludy knują rzeczy próżne? Powstali królowie
ziemi i książęta zeszli się razem przeciw Panu i przeciw Jego Pomazańcowi.
Zeszli się bowiem rzeczywiście w tym mieście przeciw świętemu Słudze
Twemu, Jezusowi, którego namaściłeś, Herod i Poncjusz Piłat z poganami i
pokoleniami Izraela, aby uczynić to, co ręka Twoja i myśl zamierzyły. A teraz
spójrz, Panie, na ich groźby i daj sługom Twoim głosić słowo Twoje z całą
odwagą, gdy Ty wyciągać będziesz swą rękę, aby uzdrawiać i dokonywać
znaków i cudów przez imię świętego Sługi Twego, Jezusa. Po tej modlitwie
zadrżało miejsce, na którym byli zebrani, wszyscy zostali napełnieni Duchem
Świętym i głosili odważnie słowo Boże. / Miłość zespalająca Kościół
pierwotny / Jeden duch i jedno serce ożywiały wszystkich wierzących. Żaden
nie nazywał swoim tego, co posiadał, ale wszystko mieli wspólne. Apostołowie
z wielką mocą świadczyli o zmartwychwstaniu Pana Jezusa, a wszyscy oni
mieli wielką łaskę. Nikt z nich nie cierpiał niedostatku, bo właściciele pól
albo domów sprzedawali je i przynosili pieniądze [uzyskane] ze sprzedaży, i
10
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
składali je u stóp Apostołów. Każdemu też rozdzielano według potrzeby. Tak
Józef, nazwany przez Apostołów Barnabas, to znaczy Syn Pocieszenia, lewita
rodem z Cypru, sprzedał ziemię, którą posiadał, a pieniądze przyniósł i złożył
u stóp Apostołów” (Dz 4, 23-37).
+ Barnaba Syn proroctwa lub proroka. „Barnaba (hebr. bar nebu'ah, syn
proroctwa lub proroka), Apostoł, święty, właściwie Józef, lewita z Cypru,
współpracownik apostołów, zwłaszcza Pawła. 1. Życie – Poza lakonicznymi
wzmiankami w niektórych Listach Pawła Apostoła (1 Kor 9, 6; Ga 2, 13; Kol
4,10) wspominają o nim jedynie Dzieje apostolskie; historia jego życia wiąże
się ściśle z pierwszym okresem apostolskiej działalności Pawła; ze względu
na osobiste przymioty (Dz 11, 24) oraz działalność charytatywną (4, 9)
Barnaba był powszechnie znany w pierwotnym Kościele; w Jerozolimie
przedstawił apostołom Pawła (9, 27), z którym następnie przez jakiś czas
głosił ewangelię w Antiochii (1 Kor 9, 6) ; wspólnie przeprowadzili tam
zbiórkę na ubogich, a zebrane dary odwieźli do Jerozolimy (11,22-26.30);
wśród chrześcijan antiocheńskich Barnaba był zaliczany na równi z Pawłem
do tzw. proroków i nauczycieli (13, 1); towarzyszył Pawłowi w jego pierwszej
podróży misyjnej (13-14) i uczestniczył w Soborze Jerozolimskim, na którym
w sporze o zachowywanie Prawa Mojżeszowego przez chrześcijan Barnaba
stanął po stronie Piotra, odłączając się, zwłaszcza podczas posiłków, od
chrześcijan nawróconych z pogaństwa (Ga 2, 13-14); powodem jego rozstania
się z Pawłem była jednak raczej nieustępliwość tego ostatniego w sprawie
krewnego Barnaby Jana Marka: Barnaba prosił bezskutecznie, by mógł on
towarzyszyć Pawłowi w 2. podróży misyjnej i ostatecznie z Markiem odpłynął
na Cypr (Dz 15, 36-39). O dalszych losach Barnaby Nowy Testament nic nie
mówi; wg tradycji miał działać w Rzymie, Aleksandrii i Mediolanie. Tertulian
przypisuje Barnabie autorstwo Listu do Hebrajczyków (De pudic. 20; PL 2,
1021). Apokryficzny List Barnaby nie jest jego dziełem. Ewangelia Barnaby
apokryfy II A 5. (F.X. Pfözl, Die Mitarbeiter des Weltapostels Paulus, BZ 9
(1911) 432-433; H. Bruns, Barnaba Ein Jünger Jesu, B 1937; F. Filson,
Pioneers of the Primitive Church, NY 1940, 83-113; D. Burger, L'énigme de
Barnaba, Museum Helveticum 3(1946) 180-193; S. Dockx, L'ordination de
Barnaba et de Saul d'après Actes 13, 1-3, NRTh 108 (1976) 238-250)” /K.
Romaniuk, Barnaba, w: Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R.
Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1985, 36-37, k. 36.
+ Barnaba Teologia wcielenia wyrasta wyraźnie z kontekstu polemiki
antydoketycznej i antygnostyckiej. Model chrystologiczny pneuma-sarks
rozpowszechniony był w początkach chrześcijaństwa. „Sam Chrystus
rozpoczyna swoją misję w Nazarecie od lektury Izajasza (61, 1n; 58, 6) i
stwierdza, iż w Nim wypełniają się te słowa (Mk 4, 16-30). Nawet jeśli nie są
to ipsissima verba Jesu, lecz stwierdzenia redakcyjne, to i tak potwierdzają
one przekonanie wspólnoty z końca I wieku” (Por. Rz 1, 3n.; 1 P 3, 18; 1 Tm
3, 16) /L. Misiarczyk, Początki chrześcijańskiej nauki o wcieleniu w pismach
Ojców Apostolskich, „Vox Patrum” 20 (2000) t. 38-39, s. 21-40, s. 36/. W
Pasterzu Hermasa prawdopodobnie mamy do czynienia z śladami archaicznej
chrystologii judeochrześcijańskiej. Być może takie właśnie cechy nosiła
antyczna, jeszcze przedeweangeliczna (przedmarkowa) tradycja o Synu
Bożym /Tamże, s. 37/. „Ignacy Antiocheński w polemice z judaizującymi
doketami bronił realizmu wcielenia podkreślając, że Chrystus posiadał
11
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
prawdziwe ciało, prawdziwie narodził się z Dziewicy Maryi z rodu Dawida,
prawdziwie cierpiał na krzyżu, umarł i zmartwychwstał za panowania
Poncjusza Piłata i Heroda” / Model chrystologiczny pneuma-sarks
rozpowszechniony był w początkach chrześcijaństwa / „Polikarp ze Smyrny
bronił zdecydowanie realności ciała Chrystusa jako fundamentu prawdziwej
soteriologii, argumentując odwrotnie niż św. Ignacy. Ze względu na kontekst
antydoketyczny przedstawił tajemnicę wcielenia według schematu Syn Bożysarx. Teologia wcielenia w Liście Barnaby wyrasta również wyraźnie z
kontekstu polemiki antydoketycznej i antygnostyckiej. Akcentuje realność
ciała Chrystusa przeciw doketom, która jego zdaniem, podobnie jak w listach
Ignacego, wynika z realności Jego cierpień, męki i zmartwychwstania.
Natomiast w polemice antygnostyckiej podkreślał, iż nie istnieje żadne
odkupienie za pośrednictwem gnosis. Lecz jedynym prawdziwym
odkupieniem jest to, którego dokonał Chrystus w swoim ciele. Za jeden z
celów wcielenia Syna Bożego uważał autor umożliwienie ludziom
kontemplacji Boga w formie cielesnej” /Tamże, s. 38.
+ Barnaba wciągnięty w udawanie „Gdy następnie Kefas przybył do
Antiochii, otwarcie mu się sprzeciwiłem, bo na to zasłużył. Zanim jeszcze
nadeszli niektórzy z otoczenia Jakuba, brał udział w posiłkach z tymi, którzy
pochodzili z pogaństwa. Kiedy jednak oni się zjawili, począł się usuwać i
trzymać się z dala, bojąc się tych, którzy pochodzili z obrzezania. To jego
nieszczere postępowanie podjęli też inni pochodzenia żydowskiego, tak że
wciągnięto w to udawanie nawet Barnabę. Gdy więc spostrzegłem, że nie idą
słuszną drogą, zgodną z prawdą Ewangelii, powiedziałem Kefasowi wobec
wszystkich: Jeżeli ty, choć jesteś Żydem, żyjesz według obyczajów przyjętych
wśród pogan, a nie wśród Żydów, jak możesz zmuszać pogan do
przyjmowania zwyczajów żydowskich? My jesteśmy Żydami z urodzenia, a
nie pogrążonymi w grzechach poganami. A jednak przeświadczeni, że
człowiek osiąga usprawiedliwienie nie przez wypełnianie Prawa za pomocą
uczynków, lecz jedynie przez wiarę w Jezusa Chrystusa, my właśnie
uwierzyliśmy w Chrystusa Jezusa, by osiągnąć usprawiedliwienie z wiary w
Chrystusa, a nie przez wypełnianie Prawa za pomocą uczynków, jako że
przez wypełnianie Prawa za pomocą uczynków nikt nie osiągnie
usprawiedliwienia. A jeżeli to, że szukamy usprawiedliwienia w Chrystusie,
poczytuje się nam za grzech, to i Chrystusa należałoby uznać za sprawcę
grzechu. A to jest niemożliwe. A przecież wykazuję, że sam przestępuję
[Prawo], gdy na nowo stawiam to, co uprzednio zburzyłem. Tymczasem ja dla
Prawa umarłem przez Prawo, aby żyć dla Boga: razem z Chrystusem
zostałem przybity do krzyża. Teraz zaś już nie ja żyję, lecz żyje we mnie
Chrystus. Choć nadal prowadzę życie w ciele, jednak obecne życie moje jest
życiem wiary w Syna Bożego, który umiłował mnie i samego siebie wydał za
mnie. Nie mogę odrzucić łaski danej przez Boga. Jeżeli zaś usprawiedliwienie
dokonuje się przez Prawo, to Chrystus umarł na darmo” (Gal 2, 11-21).
+ Barnaba wnioskuje o prawdziwości wcielenia Syna Bożego z prawdziwości
cierpień Jezusa i odwrotnie. Chrystologia jest tematem centralnym Listu
Barnaby. Dla autora tego dzieła „Chrystus jest Synem Bożym (5, 9; 12, 8-10;
15, 5) i panem (5, 1.5; 7, 2; 12, 11; 14., 4-5), istniał przed wszelkim
stworzeniem i uczestniczył w stwarzaniu świata (5, 5.10) oraz był
natchnieniem dla proroków (5, 6). Zrealizował On zbawczy plan Boga
12
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
odnawiając całe stworzenie (6, 11). A przygotowując Ojcu nowy lud
chrześcijański dał początek królestwu, które zostanie ostatecznie dopełnione
wraz z Jego paruzją (7, 11; 8, 6). W tym celu konieczne było przyjęcie przez
Niego ciała i poniesienie męki na krzyżu” L. Misiarczyk, Początki
chrześcijańskiej nauki o wcieleniu w pismach Ojców Apostolskich, „Vox
Patrum” 20 (2000) t. 38-39, s. 21-40, s. 29. „To właśnie w kontekście
chrystologicznym, jak należało przypuszczać, pisze Barnaba o tajemnicy
wcielenia. Broni zdecydowanie przeciwko doketom i gnostykom zarówno
soteriologicznej motywacji, jak również realności wcielenia i męki Chrystusa.
Tematyka wcielenia i cierpienia łączą się zresztą ze sobą bardzo ściśle.
Barnaba, podobnie jak inni pisarze chrześcijańscy tego okresu, z
prawdziwości cierpień Jezusa wnioskuje o prawdziwości Jego wcielenia i
odwrotnie. […] W ten sposób Barnaba dołącza się do tych pisarzy
wczesnochrześcijańskich, którzy starali się udzielać odpowiedzi na pytanie
cur Deus homo” (Tamże, s. 30).
+ Barnaba wykorzystał nazwy stosowane w Qumran (Książę świateł, Anioł
Prawdy, Duch Święty). Chrystus jest w teologii judeochrześcijańskiej
nazywany Michałem, gdyż posiada władzę nad zastępami niebieskimi.
Chrystus to archistrategós, który objawia się w Apokalipsie w finalnej walce,
w której zwycięża smoka (Ap 19, 11-16). Utożsamienie Michała ze Słowem
ma odpowiednik w utożsamieniu Gabriela z Duchem Świętym. Obaj są
obecni w tym samym wydarzeniu, choć na różnych płaszczyznach, w scenie
zwiastowania (Łk 1, 26-38). Wniebowstąpienie Izajasza dostrzega w siódmym
niebie Boga Ojca i Pana, który jest Jego Umiłowanym. Do tego widzenia
doprowadził „anioł Ducha Świętego” (VII, 23). Anioł ten jest „ponad
niebiosami i ponad wszelkimi aniołami” (VII, 22). Kyrios, zasiadający po
prawicy Ojca jest adorowany przez aniołów. Obok niego jest anioł Ducha
Świętego, którego również trzeba adorować (IX, 27-36) Ta wizja Trójcy
posiada zabarwienie subordynacjanistyczne, gdyż Pan i anioł Ducha adorują
i uwielbiają Boga (IX, 40). Hermas i Barnaba wykorzystali nazwy stosowane
w Qumran (Książę świateł, Anioł Prawdy, Duch Święty), przekształcając
schemat esseńczyków na schemat chrześcijański, podczas gdy ebionici
interpretowali ten schemat na sposób żydowski. Adoracja i uwielbienie
kultyczne Trójcy Świętej przez aniołów ogarnia ziemię i niebo. Rozpoczyna się
już w wydarzeniu wcielenia, rozbrzmiewa w Betlejemskim żłóbku i nabiera
pełnego blasku w wydarzeniu Paschy. Spełnieniem jest liturgia niebiańska
opisana w Apokalipsie w r. IV-V. Jest to chrześcijańska transformacja Iz 6,
gdzie dwóch serafinów znajdujących się obok tronu intonują trishagion
(umiłowana modlitwa św. Antoniego Klareta, najważniejszy z aktów
strzelistych. Modlitwa polecana Zgromadzeniu Misjonarzy Klaretynów i w
ogóle wszystkim) T31.8 56.
+ Barnaba wysłany do Antiochii przez Kościół w Jerozolimie. Początki
chrześcijaństwa w Antiochii Syryjskiej: „Ci, których rozproszyło
prześladowanie, jakie wybuchło z powodu Szczepana, dotarli aż do Fenicji,
na Cypr i do Antiochii, głosząc słowo samym tylko Żydom. Niektórzy z nich
pochodzili z Cypru i z Cyreny. Oni to po przybyciu do Antiochii przemawiali
też do Greków i opowiadali Dobrą Nowinę o Panu Jezusie. A ręka Pańska
była z nimi, bo wielka liczba uwierzyła i nawróciła się do Pana. Wieść o tym
doszła do uszu Kościoła w Jerozolimie. Wysłano do Antiochii Barnabę. Gdy
13
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
on przybył i zobaczył działanie łaski Bożej, ucieszył się i zachęcał wszystkich,
aby całym sercem wytrwali przy Panu; był bowiem człowiekiem dobrym i
pełnym Ducha Świętego i wiary. Pozyskano wtedy wielką liczbę [wiernych]
dla Pana. Udał się też do Tarsu, aby odszukać Szawła. A kiedy [go] znalazł,
przyprowadził do Antiochii i przez cały rok pracowali razem w Kościele,
nauczając wielką rzeszę ludzi. W Antiochii też po raz pierwszy nazwano
uczniów chrześcijanami. W tym czasie właśnie przybyli z Jerozolimy do
Antiochii prorocy. Jeden z nich, imieniem Agabos, przepowiedział z
natchnienia Ducha, że na całej ziemi nastanie wielki głód. Nastał on za
Klaudiusza. Uczniowie postanowili więc, że każdy według możności pośpieszy
z pomocą braciom, mieszkającym w Judei. Tak też zrobili, wysyłając
[jałmużnę] starszym przez Barnabę i Szawła” (Dz 11, 17-30).
+ Barnaba wyznaczony do ewangelizowania pogan. Apostołowie ruszają w
pierwszą podróż misyjną: „W Antiochii, w tamtejszym Kościele, byli
prorokami i nauczycielami: Barnaba i Szymon, zwany Niger, Lucjusz
Cyrenejczyk i Manaen, który wychowywał się razem z Herodem tetrarchą, i
Szaweł. Gdy odprawili publiczne nabożeństwo i pościli, rzekł Duch Święty:
Wyznaczcie mi już Barnabę i Szawła do dzieła, do którego ich powołałem.
Wtedy po poście i modlitwie oraz po włożeniu na nich rąk, wyprawili ich. A
oni wysłani przez Ducha Świętego zeszli do Seleucji, a stamtąd odpłynęli na
Cypr. Gdy przybyli do Salaminy, głosili słowo Boże w synagogach
żydowskich; mieli też Jana do pomocy. Gdy przeszli przez całą wyspę aż do
Pafos, spotkali pewnego maga, fałszywego proroka żydowskiego, imieniem
Bar-Jezus, który należał do otoczenia prokonsula Sergiusza Pawła, człowieka
roztropnego. Ten, wezwawszy Barnabę i Szawła, chciał słuchać słowa
Bożego. Lecz przeciwstawił się im Elimas - mag [tak bowiem tłumaczy się
jego imię], usiłując odwieść prokonsula od wiary. Ale Szaweł, który także
zwie się Paweł, napełniony Duchem Świętym spojrzał na niego uważnie i
rzekł: O, synu diabelski, pełny wszelkiej zdrady i wszelkiej przewrotności,
wrogu wszelkiej sprawiedliwości, czyż nie zaprzestaniesz wykrzywiać
prostych dróg Pańskich? Teraz dotknie cię ręka Pańska: będziesz niewidomy
i przez pewien czas nie będziesz widział słońca. Natychmiast spadły na niego
mrok i ciemność. I chodząc wkoło, szukał kogoś, kto by go poprowadził za
rękę. Wtedy prokonsul widząc, co się stało, uwierzył, zdumiony nauką
Pańską” (Dz 13, 1-12).
+ Barnaba Zalążek wspólnoty Antiocheńskiej w osobach Barnaby i Szawła.
Scena Wniebowstąpienia łączy Ewangelię Łukasza z Dziejami Apostolskimi
(Łk 24, 44-53; Dz 1, 3,-14). Pierwsza część Dziejów Apostolskich (Dz 1, 1512, 25) opisuje dwie protagonistyczne wspólnoty: żydowskie i pogańskie /J.
Rius-Camps, L’esdevenir de la teologia i del mètode teològic en els primers
autors de llengua grega, w: El método en teología, Actas del I Symposion de
Teología Histórica (29-31 mayo 1980), Valencia 1981, 31-92, s. 52/. Jan
Chrzciciel, który reprezentował Stary Testament, symbolizował kościół w
Jeruzalem (1, 15-5, 42). Kościół w Antiochii, w pełni „chrześcijański” (Dz 6,
1-12, 25) symbolizowany przez Jezusa, jest mesjaszem narodów. Druga część
księgi poświęcona jest misji nakazanej przez Ducha Świętego wspólnocie
Antiocheńskiej w osobach Barnaby i Szawła (wspólnota zalążkowa) /Tamże,
s. 53/. Nowa wspólnota była złożona z dorosłych ludzi pełnych Ducha i
mądrości (Dz 6, 3). Łukasz ukazuje, że judaizm i chrześcijaństwo nie są
14
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
kompatybilne. Natomiast wobec gnozy chrześcijaństwo jest diametralnie
przeciwstawne.
Czymś
zupełnie
sztucznym
i
absurdalnym
jest
„chrześcijaństwo gnostyckie”. Źródło gnozy poszukiwane jest w późnym
judaizmie, hermetyzmie, pitagoreizmie, mandeizmie, w religiach orientalnych
itd. Gnoza jest skrajnie dualistyczna lub skrajnie monistyczna. Hipostazy
(eony) są stopniowane. Tradycja patrystyczna, za Justynem i Ireneuszem
koncentruje się na Szymonie Magu (Dz 8, 9-13; 18-24). Wielu znawców nie
mówi o gnozie, lecz tylko o konkretnym gnostycyzmie, jako systemie
soteryjnym /Tamże, s. 65/. Wiele światła wnosi metoda św. Ignacego z
Antiochii, mało abstrakcyjna, za to biblijna, syntetyczna, skondensowana,
ekspresyjna, wnosząca wiele opisów konkretnego życia, bardziej historyczna
niż metafizyczna /Tamże, 71/, kontynuująca linię Łukasza. Ireneusz zamiast
trzech gnostyckich kategorii ludzi wprowadza podział człowieka z trzech
elementów. Wszyscy ludzie są równi. W każdym są wartości przypisywane
przez gnostyków tylko ludziom wybranym i w każdym są elementy niższe
/Tamże, s. 83/. Paradygmatem człowieka jest u gnostyków Logos (Sophia
Akhamot, Walentynianie; zapis duchowy typu matematycznego), zaś u św.
Ireneusza Słowo Boże Wcielone. Zbawienie nie dokonuje się według niego
przez ucieczkę od ciała, lecz poprzez ciało. Soteriologia Ireneusza z Lyonu
jest diametralnie opozycyjna wobec soteriologii gnostyckiej. W Jezusie
Chrystusie dokonała się rekapitulacja zbawienia /Tamże, s. 89/.
+ Barnaba zwany Zeusem przez pogan, którzy chcieli uczynić z niego swego
boga. „Na widok tego, co uczynił Paweł, tłumy zaczęły wołać po likaońsku:
Bogowie przybrali postać ludzi i zstąpili do nas! Barnabę nazywali Zeusem, a
Pawła Hermesem, gdyż głównie on przemawiał. A kapłan Zeusa, który miał
świątynię przed miastem, przywiódł przed bramę woły i przyniósł wieńce, i
chciał razem z tłumem złożyć ofiarę. Na wieść o tym apostołowie, Barnaba i
Paweł, rozdarli szaty i rzucili się w tłum, krzycząc: Ludzie, dlaczego to
robicie! My także jesteśmy ludźmi, podobnie jak wy podlegamy cierpieniom.
Nauczamy was, abyście odwrócili się od tych marności do Boga żywego, który
stworzył niebo i ziemię, i morze, i wszystko, co w nich się znajduje. Pozwolił
On w dawnych czasach, że każdy naród chodził własnymi drogami, ale nie
przestawał dawać o sobie świadectwa czyniąc dobrze. Zsyłał wam deszcz z
nieba i urodzajne lata, karmił was i radością napełniał wasze serca. Tymi
słowami ledwie powstrzymali tłumy od złożenia im ofiary. Tymczasem
nadeszli Żydzi z Antiochii i z Ikonium. Podburzyli tłum, ukamienowali Pawła
i wywlekli go za miasto, sądząc, że nie żyje. Kiedy go jednak otoczyli
uczniowie, podniósł się i wszedł do miasta, a następnego dnia udał się razem
z Barnabą do Derbe. W tym mieście głosili Ewangelię i pozyskali wielu
uczniów, po czym wrócili do Listry, do Ikonium i do Antiochii, Umacniając
dusze uczniów, zachęcając do wytrwania w wierze, bo przez wiele ucisków
trzeba nam wejść do królestwa Bożego. Kiedy w każdym Kościele wśród
modlitw i postów ustanowili im starszych, polecili ich Panu, w którego
uwierzyli. Potem przeszli przez Pizydię i przybyli do Pamfilii. Nauczali w
Perge, zeszli do Attalii, a stąd odpłynęli do Antiochii, gdzie za łaską Bożą
zostali przeznaczeni do dzieła, które wykonali. Kiedy przybyli i zebrali
[miejscowy] Kościół, opowiedzieli, jak wiele Bóg przez nich zdziałał i jak
otworzył poganom podwoje wiary. I dość długi czas spędzili wśród uczniów”
(Dz 14, 11-28).
15
o. prof. Dr hab.
16
Piotr Liszka CMF