Choroby zawodowe

advertisement
Agnieszka Domańska-Jakubowska
Pozostałe publikacje z serii Służba zdrowia:
Choroby zawodowe
Higiena w placówkach opieki medycznej
Liczne zagrożenia występujące przy pracy w laboratorium, oraz
konieczność dostosowywania się polskich placówek do norm
unijnych, czy standardów ISO stwarzają potrzebę szczególnego
podejścia do kwestii higieny i bezpieczeństwa pracy w laborato­
rium. „Higiena i bezpieczeństwo pracy w laboratorium” to publikacja która omawia zagadnienia prawne, zasady bezpiecznej
pracy, a także wskazówki do tworzenia systemu jakości i przykłady niezbędnych dokumentów.
Lekarz medycyny pracy
Serwis „Lekarz medycyny pracy” publikowany jest co miesiąc
i dzięki temu zapewnia bieżący dostęp do zmian w prawie dotyczących medycyny pracy. Autorzy to specjaliści którzy w jasny
i fachowy sposób komentują zmiany legislacyjne, przytaczają przy­kłady rozwiązania wątpliwych orzeczeń, praktyczne wskazówki
dotyczące metodologii badań, rozpoznawania i diagnozowania
chorób zawodowych. Dzięki możliwości zadawania indywidual­
nych pytań przez Czytelników, poruszane są przypadki które
szczególnie interesują lekarzy medycyny pracy.
Szczegółowa oferta na stronie internetowej:
www.dashofer.pl
ISBN 978-83-7537-204-5
Służba zdrowia
Higiena i bezpieczeństwo pracy w laboratorium
Prawo, orzecznictwo, postępowanie
Choroby zawodowe
Bezpieczeństwo sanitarno-epidemiologiczne to olbrzymie wyzwanie stojące przed każdą placówką. Osiągnięcie najwyższych
standardów wymaga ciągłej pracy i systematycznego doskona­
lenia opracowanych procedur. Publikacja prezentuje kompleksowe i praktyczne podejście do zagadnień higieny, zarówno
w placówkach lecznictwa otwartego, jak i zamkniętego. Stanowi
niezastąpioną pomoc w pracy wszystkich zarządzających placówkami medycznymi, lekarzy, a także pielęgniarek epidemiologicznych oraz pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych.
Agnieszka Domaƒska-Jakubowska
Choroby zawodowe
Agnieszka Domaƒska Jakubowska – absolwentka Wydzia∏u Prawa Uniwersytetu ¸ódzkiego. W 1991 roku uzyska∏a tytu∏ magister prawa broniàc prac´
magisterskà w Katedrze Prawa Karnego U¸. Od 1994 roku specjalizuje si´
w dziedzinie prawa pracy. Autorka publikacji poÊwi´conych zagadnieniom
prawa pracy ze szczególnym uwzgl´dnieniem zagadnieƒ dotyczàcych opieki
profilaktycznej nad pracownikami i wypadków przy pracy. W 2008 roku
ukoƒczy∏a studia podyplomowe z zakresu prawa pracy w Instytucie Nauk
Prawnych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, sk∏adajàc prac´ dyplomowà
poÊwi´conà zagadnieniom mobbingu pracowników. Uczestniczka ogólnopolskiej Konferencji Naukowo Szkoleniowej „Borelioza jako choroba zawodowa,
trudnoÊci diagnostyczne, standardy post´powania” ¸agów 2010 rok oraz
w Konferencji Podkarpackich Dni Medycyny Pracy „Lekarz medycyny pracy
doradcà pracodawcy” Czarna 2010 rok. Od 1994 roku orzeka jako s´dzia
w sàdzie pracy i ubezpieczeƒ spo∏ecznych.
Copyright © 2013
Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o.
ul. Bie˝anowska 7, 02-655 Warszawa
tel.: (22) 559 36 00 do 05, faks: (22) 829 27 00, 829 27 27
www.dashofer.pl
Redaktor odpowiedzialny: Monika Lubowicka
e-mail: [email protected]
Opracowanie edytorskie i korekta: Olga Oleksyn
Sk∏ad: Dariusz Ziach
ISBN 978-83-7537-252-6
Wszelkie prawa zastrze˝one, prawo do tytu∏u i licencji jest w∏asnoÊcià Dashöfer Holding Ltd.
Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie ca∏oÊci lub fragmentów niniejszej publikacji,
równie˝ na noÊnikach magnetycznych i elektronicznych, bez zgody Wydawcy jest zabronione.
Ze wzgl´du na sta∏e zmiany w polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów
Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialnoÊci za zamieszczone informacje.
Choroby zawodowe
Spis treÊci
1. Choroby zawodowe – zagadnienia ogólne ......................... 5
1.1. Poj´cie choroby zawodowej ..................................... 5
1.2. Nara˝enie zawodowe jako element definicji
choroby zawodowej ................................................ 13
2. Post´powanie w przedmiocie choroby zawodowej ........ 21
2.1. Zg∏oszenie podejrzenia choroby zawodowej .......... 21
2.2. Rozpoznanie choroby zawodowej .......................... 37
2.3. Wydanie orzeczenia lekarskiego ............................. 50
2.4. Post´powanie odwo∏awcze w przedmiocie
orzeczenia lekarskiego ............................................. 58
3. Stwierdzenie choroby zawodowej przez uprawniony
organ ................................................................................ 63
4. Wp∏yw orzeczenia lekarskiego na decyzj´
administracyjnà w przedmiocie choroby zawodowej ..... 75
5. Obowiàzki pracodawcy wynikajàce ze stwierdzenia
choroby zawodowej ......................................................... 85
6. Uprawnienia zwiàzane ze stwierdzeniem choroby
zawodowej ....................................................................... 93
6.1. Uprawnienia pracowników i by∏ych pracowników
oraz cz∏onków ich rodzin ........................................ 93
6.2. Zgon pracownika a post´powanie w przedmiocie
choroby zawodowej ................................................ 96
7. Wykaz chorób zawodowych .......................................... 105
www.dashofer.pl
3
Choroby zawodowe
Wykaz piktogramów
uwaga
zapami´taj
podstawa prawna
przyk∏ad
problem
www.dashofer.pl
4
Choroby zawodowe
1. Choroby zawodowe – zagadnienia
ogólne
Problematyka chorób zawodowych jest uregulowana w wielu
aktach prawnych. Poj´cie choroby zawodowej jest poj´ciem
prawa pracy, bowiem definicja jest wskazana w treÊci przepisów Kodeksu pracy, który zagadnieniom wypadków przy pracy
i chorób zawodowych poÊwi´ca ca∏y rozdzia∏ (Dzia∏ X Rozdzia∏ VII noszàcy tytu∏ „Wypadki przy pracy i choroby zawodowe”). Jednak˝e przepisy Kodeksu pracy i wydanych na ich
podstawie aktów wykonawczych nie wyczerpujà tych zagadnieƒ. Du˝a ich cz´Êç jest domenà regulacji prawa ubezpieczeƒ
spo∏ecznych. Zwrócenia uwagi wymaga równie˝ okolicznoÊç,
i˝ post´powanie dotyczàce chorób zawodowych w zdecydowanej cz´Êci regulowane jest przepisami Kodeksu post´powania
administracyjnego.
1.1. Poj´cie choroby zawodowej
Choroba zawodowa jest poj´ciem ustawowo zdefiniowanym.
Regulacja zawarta jest w Kodeksie pracy. Przepis art. 2351 k.p.
stanowi: za chorob´ zawodowà uwa˝a si´ chorob´, wymienionà w wykazie chorób zawodowych, je˝eli w wyniku oceny
warunków pracy mo˝na stwierdziç bezspornie lub z wysokim prawdopodobieƒstwem, ˝e zosta∏a ona spowodowana
dzia∏aniem czynników szkodliwych dla zdrowia wyst´pujàcych
w Êrodowisku pracy albo w zwiàzku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „nara˝eniem zawodowym”.
definicja
choroby
zawodowej
W doktrynie prawa trwa dyskusja, czy poj´cie choroby zawodowej jest poj´ciem wy∏àcznie prawnym, czy te˝ medyczno-prawnym. Spór ten sprowadza si´ do odpowiedzi na pytanie:
czy za chorob´ zawodowà mo˝na uznaç ka˝de schorzenie, które
pozostaje w zwiàzku przyczynowym z wykonywanà pracà,
www.dashofer.pl
5
Choroby zawodowe
zawodem, warunkami Êwiadczenia pracy, czy te˝ przepisy prawa
i wola ustawodawcy przesàdzajà, i˝ okreÊlone jednostki chorobowe sà traktowane jako wywo∏ane Êwiadczeniem pracy, a tym
samym ich rozpoznanie u pracownika powoduje okreÊlone
w przepisach skutki prawne? Ten, jak si´ wydaje na pierwszy
rzut oka, „akademicki” doktrynalny spór jest istotny, gdy˝ rzutuje na uprawnienia pracownika i mo˝liwoÊç dochodzenia
Êwiadczeƒ ubezpieczeniowych z tytu∏u zachorowania na chorob´ zawodowà. Czy pracownik, który udowodni w sposób nie
budzàcy wàtpliwoÊci, i˝ zachorowa∏ na danà chorob´ z powodu
warunków pracy, mo˝e w sposób nieograniczony korzystaç ze
Êwiadczeƒ wynikajàcych z rozpoznania u niego choroby zawodowej? Czy ka˝da choroba uznawana za zawodowà, rozpoznana u konkretnego pracownika, b´dzie stanowiç podstaw´ do
przyznania mu prawa do Êwiadczeƒ?
Wydaje si´, i˝ na gruncie uregulowania przepisu art. 2351 k.p.
i jego literalnego brzmienia, polskie ustawodawstwo przyj´∏o, ˝e
poj´cie choroby zawodowej jest poj´ciem medyczno-prawnym.
Aby dane schorzenie uznaç za chorob´ zawodowà muszà byç
spe∏nione dwie przes∏anki: prawna – w postaci umieszczenia
schorzenia w wykazie chorób zawodowych oraz medyczna
– zwiàzek schorzenia ze Êrodowiskiem pracy i wyst´pujàcymi
w nim czynnikami szkodliwymi lub sposobem Êwiadczenia
pracy i rozpoznanie wyst´powania danej choroby u pracownika.
O tym jakie jednostki chorobowe sà chorobami zawodowymi
decydujà przepisy prawa. Na gruncie prawa polskiego wykaz
chorób zawodowych stanowi za∏àcznik do rozporzàdzenia Rady
Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. Nr 105, poz. 869) zatytu∏owany „Wykaz chorób
zawodowych wraz z okresem, w którym wystàpienie udokumentowanych objawów chorobowych upowa˝nia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wczeÊniejszego zakoƒczenia
pracy w nara˝eniu zawodowym”. Powy˝sze rozporzàdzenie
wraz z za∏àcznikiem, który stanowi jego integralnà treÊç,
www.dashofer.pl
6
Choroby zawodowe
zosta∏o wydane na podstawie delegacji ustawowej zawartej
w przepisie art. 237 § 1 pkt 3-6 i § 11 k.p.
Je˝eli jakieÊ schorzenie nie zosta∏o wskazane w powy˝szym
wykazie, nigdy nie b´dzie mog∏o byç traktowane jako choroba
zawodowa. Umieszczenie schorzenia w wykazie chorób zawodowych jest elementem formalnym, koniecznym do jej rozpoznania i ma charakter wy∏àcznie prawny. W tym miejscu nale˝y
wskazaç, i˝ pracownik, który zapad∏ na chorob´ spowodowanà
zatrudnieniem (szkodliwymi lub ucià˝liwymi warunkami pracy),
a niefigurujàcà w wykazie chorób zawodowych, mo˝e dochodziç od pracodawcy Êwiadczeƒ takich, jak odszkodowanie,
renta lub zadoÊçuczynienie na podstawie przepisów prawa
cywilnego, ale ma zamkni´tà drog´ do dochodzenia Êwiadczeƒ
z ubezpieczenia spo∏ecznego, wynikajàcych z faktu zachorowania na chorob´ zawodowà.
warunek
uznania
za chorob´
zawodowà
Warto zwróciç uwag´ na bogate orzecznictwo sàdów administracyjnych w tym zakresie. Niezmiennie prezentuje ono poglàd,
i˝ warunkiem koniecznym, podstawowym dla stwierdzenia
choroby zawodowej jest figurowanie jej w wykazie stanowiàcym za∏àcznik do rozporzàdzenia.
●
W wyroku z dnia 30 paêdziernika 2012 r., jaki zapad∏ w sprawie o sygnaturze akt III SA/Kr 1321/11 (Lex nr 1234590,
System Informacji Prawnej LEX, Wolters Kluwer Polska,
www.wolterskluwer.pl), Wojewódzki Sàd Administracyjny
w Krakowie wskaza∏, i˝ „choroba zawodowa jest poj´ciem
prawnym oznaczajàcym zachorowanie, które pozostaje
w zwiàzku przyczynowym z pracà. Przyczynà jà wywo∏ujàcà
jest sama praca, jej rodzaj, charakter i warunki jej wykonywania”.
●
W wyroku z dnia 18 kwietnia 2012 r., jaki zapad∏ w sprawie
o sygnaturze akt II OSK 145/12 (Lex nr 1219061, System
Informacji Prawnej LEX, Wolters Kluwer Polska, www.wolterskluwer.pl), Naczelny Sàd Administracyjny w Warszawie
www.dashofer.pl
7
Choroby zawodowe
wskaza∏, i˝ „Choroba zawodowa jest poj´ciem prawnym
oznaczajàcym zachorowanie, które pozostaje w zwiàzku
przyczynowym z pracà. Przyczynà jà wywo∏ujàcà jest tylko
i wy∏àcznie sama praca, jej rodzaj, charakter i warunki jej
wykonywania. Z tego powodu choroby zawodowe sà przewidywalne, a owe przewidywalne uszkodzenia zdrowia zosta∏y
uj´te w tzw. wykazie chorób zawodowych”.
Uwag´ zwróciç nale˝y na dwa wyroki Naczelnego Sàdu Administracyjnego w Warszawie, jakie zapad∏y w dniu 11 sierpnia
2011 r.:
●
W wyroku, jaki zapad∏ w sprawie o sygnaturze akt II OSK
918/11 (Lex nr 1069074, System Informacji Prawnej LEX,
Wolters Kluwer Polska, www.wolterskluwer.pl), wyra˝ono
poglàd, i˝ „Dla uznania rozpoznanej choroby za chorob´
zawodowà konieczne jest wystàpienie dwóch przes∏anek –
po pierwsze, rozpoznane schorzenie musi figurowaç w wykazie chorób zawodowych, a po drugie, ocena warunków pracy
potwierdza zwiàzek przyczynowo-skutkowy mi´dzy jego
powstaniem, a tzw. »nara˝eniem zawodowym«. Brak którejkolwiek z wymienionych przes∏anek eliminuje mo˝liwoÊç
stwierdzenia u badanego choroby zawodowej”.
●
Natomiast w wyroku, w sprawie o sygnaturze akt II OSK
912/11 (Lex nr 1069073, System Informacji Prawnej LEX
Wolters Kluwer Polska, www.wolterskluwer.pl), Sàd stanà∏
na stanowisku, i˝ „Dla uznania rozpoznanej choroby za chorob´ zawodowà nie jest wystarczajàce wykazanie zwiàzku
przyczynowo-skutkowego mi´dzy jej powstaniem, a tzw.
»nara˝eniem zawodowym«, lecz ponad wszystko niezb´dne
jest stwierdzenie, ˝e figuruje ona w wykazie chorób zawodowych. Post´powanie w sprawie choroby zawodowej jest
ukierunkowane nie tyle na ustalenie stanu zdrowia osoby
badanej, ile na stwierdzenie, czy choroba jest wymieniona
w wykazie chorób zawodowych”.
www.dashofer.pl
8
Choroby zawodowe
Szczególnie drugie z cytowanych powy˝ej orzeczeƒ stanowi
cennà wskazówk´ interpretacyjnà w zakresie stosowania prawa.
Zwraca ono bowiem uwag´ na wa˝ny aspekt post´powania
w przedmiocie stwierdzenia choroby zawodowej. Post´powanie
to nie ma bowiem celów terapeutycznych, ale przede wszystkim
prowadzi do odpowiedzi na pytanie, czy schorzenia, na które
uskar˝a si´ pracownik, sà zamieszczone w wykazie chorób
zawodowych. Poglàd ten odzwierciedlajà jeszcze inne orzeczenia sàdowe.
●
Warto wskazaç w tym miejscu wyrok Wojewódzkiego Sàdu
Administracyjnego w Olsztynie, jaki zapad∏ w dniu 21 czerwca
2011 r. w sprawie o sygnaturze akt II SA/01 149/11 (Lex
nr 1096955, System Informacji Prawnej LEX, Wolters Kluwer
Polska, www.wolterskluwer.pl), w którym Sàd wskaza∏
wprost, i˝ „Post´powanie w sprawie choroby zawodowej
nie jest nakierowane na ustalenie stanu zdrowia skar˝àcego,
a tak˝e pochodzenia stwierdzonego schorzenia, lecz na stwierdzenie, czy choroba strony, wymieniona w wykazie chorób
zawodowych, ma zawodowà etiologi´. Po ustaleniu wi´c, ˝e
rozpoznana u skar˝àcego choroba nie zosta∏a wymieniona
w wykazie chorób zawodowych, organy administracji nie sà
uprawnione do badania przyczyn tego schorzenia”.
PodnieÊç nale˝y, i˝ teza powy˝szego wyroku jest wyjàtkowo
trafnie sformu∏owana i rozstrzyga wàtpliwoÊci w zakresie post´powania orzeczniczego. Cz´sto bowiem w praktyce organy
administracyjne oczekujà od lekarza medycyny pracy wskazania, jaka jest przyczyna schorzeƒ, na które choruje pracownik,
w sytuacji gdy nie ma podstaw do rozpoznania u niego choroby
zawodowej.
Jak widaç z powy˝szych rozwa˝aƒ umieszczenie danego schorzenia w wykazie chorób zawodowych jest warunkiem koniecznym aby w ogóle rozwa˝aç prowadzenie post´powania w przedmiocie choroby zawodowej.
www.dashofer.pl
9
Choroby zawodowe
W tym miejscu nasuwa si´ pytanie: czy samo umieszczenie
schorzenia w wykazie wystarczy, aby pracownik, u którego je
rozpoznano naby∏ prawo do Êwiadczeƒ z tytu∏u zachorowania
na chorob´ zawodowà? Na pytanie to nale˝y odpowiedzieç
przeczàco. Z definicji choroby zawodowej zawartej w Kodeksie pracy wynika bowiem, i˝ do jej rozpoznania konieczny jest
element materialny, w postaci istnienia zwiàzku przyczynowego mi´dzy dzia∏aniem czynników szkodliwych dla zdrowia
w Êrodowisku pracy, a wystàpieniem choroby. Sformu∏owanie
przepisu art. 2351 k.p. znacznie zaw´˝a ten zwiàzek przyczynowy, wymagajàc „bezspornoÊci” lub „wysokiego prawdopodobieƒstwa” wywo∏ania schorzenia dzia∏aniem czynników
szkodliwych dla zdrowia wyst´pujàcych w Êrodowisku pracy
albo sposobem wykonywania pracy. Nale˝y wskazaç, i˝ poj´cie
„bezsporny” oznacza coÊ, co do czego nie istniejà ˝adne ró˝nice opinii. Natomiast poj´cie „prawdopodobieƒstwo” oznacza
mo˝liwoÊç, szans´ zaistnienia czegoÊ, wydarzenia si´ (S∏ownik
J´zyka Polskiego PWN – www.wsjp.pl).
U˝ycie powy˝szych sformu∏owaƒ w definicji ustawowej choroby
zawodowej wyklucza uznanie schorzenia za chorob´ zawodowà,
je˝eli zosta∏o ono prawdopodobnie albo nawet z du˝ym prawdopodobieƒstwem wywo∏ane warunkami Êrodowiska pracy czy
wykonywanà pracà. Poj´cie „prawdopodobieƒstwa” i „du˝ego
prawdopodobieƒstwa” nie jest bowiem poj´ciem to˝samym
z „wysokim prawdopodobieƒstwem”. Oznacza to, i˝ samo „prawdopodobieƒstwo”, ani nawet „du˝e prawdopodobieƒstwo” nie
jest wystarczajàce – prawdopodobieƒstwo musi byç „wysokie”
czyli wi´ksze ni˝ „du˝e”. W tym miejscu nasuwa si´ jednak
powa˝na wàtpliwoÊç interpretacyjna: czy poj´cie „wysoki”, jakim
pos∏uguje si´ przepis, faktycznie wymaga zaistnienia prawdopodobieƒstwa wi´kszego ni˝ „du˝e” czy nawet „bardzo du˝e”
i czy te ostatnie poj´cia nie sà z nim to˝same. Wi´kszoÊç doktryn prawa pracy przyjmuje jednak, pomimo sporów semantycznych, i˝ prawdopodobieƒstwo „wysokie” oznacza wi´ksze
ni˝ du˝e czy nawet bardzo du˝e. Niemniej jednak ustawodawca
www.dashofer.pl
10
Download