Piwo w starożytnej Mezopotamii

Piwo w starożytnej Mezopotamii
W sumeryjskim eposie o Gilgameszu, opisującym przygody legendarnego króla mezopotamskiego miasta Uruk, hierodula Szamhat (niewolnik lub niewolnica w służbie bóstwa) tak
mówi do Enkidu, stworzenia wychowanego z dzikimi zwierzętami, który potem stanie się
wiernym towarzyszem Gilgamesza: „Jedz chleb, Enkidu / to należy do życia, / piwo pij
według przeznaczenia kraju”. Enkidu najadł się do syta, wypił 7 kubków piwa i wtedy
rozluźniło się, rozochociło jego wnętrze / rozradowało się jego serce, oblicze jego się rozjaśniło („Epos o Gilgameszu”, tłum. K. Łyczkowska, Warszawa 2002, s. 68).
Piwo
towarzyszyło ło wcześniej: chleb czy piwo
mieszkańcom Mezopotamii i czy to właśnie „odkrycie”
na co dzień i od święta. Było piwa było przyczyną udoulubionym napojem, powo- mowienia zboża. Większość
dowało rozluźnienie i wpra- uczestników opowiedziała
wiało w dobry nastrój. Pili je się za pierwszeństwem chleba. Piwo, będące rezultauwiecznieni w mitach
tem bardziej skomplikobogowie, królowie
wanego procesu produki robotnicy, kobiety
cji, pojawiło się zapewne
i mężczyźni. Służyw późniejszym okresie.
ło do spełniania płynJak było naprawdę, nie
nej ofiary w trakcie
wiemy, ale z całą pewceremonii religijnością piwo warzone
nych, wchodziło
było w Mezopotamii
w skład racji żywjuż pod koniec IV
nościowych dla
tys. p.n.e. Z tego
osób zatrudniookresu pochodzi
nych przez świądzban znaleziotynie, stosowany w Godin Tepe
ne było w me(zach. Iran), na tedycynie do rozrenie osiedla, gdzie
puszczania lecząznajdowała się encych substancji
klawa sumeryji okładów. Proskich kupców. Zaces fermentacji
chowany w naczyzabijał mikroorniu osad poddaganizmy, które
mogły powodo- Butelka piwa Ninkasi wy- no analizie, która
produkowanego w 1989
wać choroby, do roku w oparciu o starożyt- potwierdziła obecpicia było więc ne przekazy przez pracowni- ność substancji bębezpieczniejsze ków Anchor Brewing Com- dącej składnikiem
pany z San Francisco (S. trudno usuwalneniż woda.
Piwo było H. Katz, F. Maytag, Bre- go związku zwawing an Ancient Beer, Arwysokokalo- chaeology 44/4, 1991: 33) nego „kamieniem
piwnym”, formurycznym pożywieniem, bogatym w węglo- jącego się na ściankach nawodany, aminokwasy, wi- czyń służących do fermentataminy i mikroelementy. cji lub przechowywania piwa.
Terminologia związaW 1950 roku, z inicjatywy
Roberta Braidwooda, arche- na z produkcją piwa pojawia
ologa zajmującego się począt- się już w najstarszych tekkami rolnictwa na Bliskim stach, około 3200 roku p.n.e.
Wschodzie, odbyła się deba- W żadnym z przekazów, takta na temat tego co powsta- że pochodzących z III lub II
Zbigniew Ostrowski - wicemarszałek Sejmiku Kujawsko-Pomorskiego mieczem wodza przecina wstęgę
otwierając jednocześnie XXI Festyn Archeologiczny w Biskupinie. Z prawej Wojciech Śmielecki. fot. Dominik Księski
tys. p.n.e., kiedy picie piwa ale także dodawano go do twarzają cukry w potrzebbyło bardzo rozpowszechnio- produktów mącznych - na ną do życia energię biochene, nie ma pełnego i jasnego przykład do placków. Prażo- miczną, a produktem uboczopisu sposobu warzenia. Nie- ny, skarmelizowany słód był nym są etanol i dwutlenek
które etapy produkcji i doda- również dodawany przy pro- węgla. Zapewne nie zdawawane składniki są nadal dys- dukcji ciemnego piwa, któ- no sobie sprawy z obecnokusyjne, choć ogólna rekon- remu nadawał smaku i kolo- ści i roli drożdży, ale były
strukcja procesu jest możli- ru. Innymi składnikami uży- one wszędzie - w powietrzu,
wa. Najwięcej informacji za- wanymi do warzenia piwa na ziarnach, rodzynkach, na
wiera poetycki utwór z po- było niesłodowane, gotowa- ściankach naczyń. Ich odmiaczątków II tysiąclecia p.n.e. ne lub prażone, ziarno. Ob- ny mogły powodować po- „Hymn do Ninkasi”, bo- róbka cieplna zboża ułatwiała wstawanie piw o odmiennym
skiej szynkarki i bogini piwa, rozkład zawartej w nim skro- smaku i mocy. Browarnik,
której imię znaczy dosłownie bi, która po zmieszaniu ziar- używając stale tych samych
„ta, która napełnia usta”. Mia- na ze słodem była rozkłada- kadzi, kultywował określoła dziewięcioro dzieci, a ich na przez obecne w nim enzy- ne rodzaje drożdży i produkował piwo o podobimiona (na przykład
nych właściwościach.
„Ten, którego mowa
Po kilku dniach ferjest przerażająca” czy
mentacji napój był go„Awanturnik”) nawiątowy do spożycia.
zują do skutków spoJednym z motyżywania alkoholu.
wów występujących
W Mezopotamii
na sumeryjskich pieznane były piwa czyczęciach cylindryczsto jęczmienne i jęczFragment odcisku pieczęci należącej do królowej
mienno-pszeniczne, ale Pu-abu (ok. 2600-2500 r. p.n.e.) znalezionej w jednym nych jest tak zwana
podstawowym skład- z grobów królewskich w Ur z przedstawieniem sceny scena „bankietu” - uronikiem do produkcji picia napoju, zapewne piwa, przez rurki (P. Damerow, czystej uczty, w trakbyło zawsze skiełko- Sumerian Beer: The Origins of Brewing Technolo- cie której pito piwo.
wane jęczmienne ziar- gy in Ancient Mesopotamia, Cuneiform Digital Li- Najczęściej pokazane
brary Journal 2012: 2)
są na nich dwie osono, czyli słód. Ziarna
zboża zawierają głównie skro- my. Ważnymi składnikami by siedzące po dwóch strobię, która nie podlega fer- były upieczone „chleby piw- nach dzbana i pijące napój
mentacji, a podczas kiełkowa- ne” oraz różnego rodzaju do- przez rurki, służące też do
nia pod wpływem enzymów datki - np. syrop z daktyli, odcedzania piwa. Być może
rozkładana jest na prostsze rodzynki i inne aromatycz- innym powodem użycia rucukry, z których dla browar- ne substancje i przyprawy. rek było mocniejsze działanictwa najważniejsza jest pod- Składniki mieszano z wodą, nie alkoholu, który wtedy
stawowa dla procesu fermen- a potem zacier podgrzewano. szybciej się wchłaniał. Zwytacji maltoza. Skiełkowane Schłodzony, sterylny, lek- czaj wspólnego picia piwa
ziarno zasuszano i rozdrab- ko kwaśny był dobrym sie- przez rurki z jednego naczyniano przy pomocy tłucz- dliskiem do rozwoju droż- nia ma współczesne analogie
ka lub żaren, a słód służył dży, koniecznych do procesu w różnych krajach, między
nie tylko do produkcji piwa, fermentacji. Drożdże prze- innymi w Ugandzie, gdzie
Gazeta Biskupińska, Adres redakcji: Biskupin, półwysep, tel. 513-127-339; Wydawca: Wydawnictwo Dominika
Księskiego "Wulkan", Tygodnik Lokalny Pałuki, Żnin, ul. Sądowa 4; redaktor naczelny: Dominik Księski; redaktor: Roksana Chowaniec; zastępca redaktora naczelnego: Mirosława Roszak; Anioł Stróż: Wojciech Piotrowski;
sekretarz redakcji: Stanisław Tyrakowski; reporterzy: Remigiusz Konieczka, Jacek Mielcarzewicz, Magdalena
Stawniak, Marta Ziętek; skład i łamanie: Leszek Adamczyk; opracowanie graficzne: Leszek Malak. Druk: Barwdruk
Bydgoszcz. Gazetę Biskupińską można czytać, a filmy z Festynu oglądać na stronie: www.palukitv.pl