Nawożenie azotem – tylko tyle, ile naprawdę potrzeba

16
Nawożenie
Nawożenie azotem – tylko tyle, ile naprawdę potrzeba
Małgorzata Żurawska, Nordzucker Polska S.A.
Na jakość buraków cukrowych wpływają zarówno te czynniki, na które plantator nie ma wpływu, jak i takie, które
w dużym stopniu są od niego zależne
i można je kształtować zgodnie z najnowszą wiedzą, doświadczeniem i
możliwościami. I właśnie do nich należy spełnienie wymagań pokarmowych
buraków, zwłaszcza w zakresie dostarczenia azotu, związane z koniecznością
wyboru rodzaju nawozów, wyznaczeniem optymalnych dawek i dotrzymaniem właściwych terminów wysiewu.
W uprawie buraków cukrowych dużą
wagę przywiązuje się do jakości uzyskiwanego surowca. Do podstawowych
wskaźników wartości przetwórczej korzeni należy zawartość w nich cukru i
jego plon technologiczny. Dla uzyskania
dobrych wyników w produkcji buraków
i przy ich przerobie konieczne jest dostarczenie roślinom odpowiedniej ilości
składników pokarmowych, wśród których największy wpływ na wysokość i
jakość plonów wywiera azot.
Bez nawożenia azotem trudno jest uzyskać zadowalające plony, jednak stosowanie tego składnika w nadmiarze może
istotnie jakość tego plonu pogorszyć.
Tylko racjonalne i precyzyjnie dostosowane do potrzeb roślin dawki azotu,
umożliwiają osiągnięcie przez buraki
dojrzałości technologicznej w terminie
zbiorów i zapewniają przerób surowca o
pożądanym i ustabilizowanym składzie
chemicznym.
Buraki potrzebują azotu
Azot jest pierwiastkiem najszybciej pobieranym przez buraki cukrowe i bierze
udział we wszystkich zachodzących w
roślinach procesach metabolicznych.
Stanowi podstawowy składnik białek
i kwasów nukleinowych, wchodzi w
skład chlorofilu, regulatorów wzrostu
i licznych enzymów spełniających rolę
katalizatorów reakcji biochemicznych.
Wywiera istotny wpływ na zdrowotność
roślin i podnosi ich odporność na czynniki stresowe i niekorzystne warunki atmosferyczne.
Przy niedostatecznym zaopatrzeniu
buraków w azot
wzrost i rozwój
roślin jest opóźniony i powolny.
Mniej liczne i
drobne liście przybierają matową,
bladozieloną barwę, mają wąskie,
długie blaszki i
wydłużone ogonki. Rozeta liściowa
jest charakterystycznie wzniesioPrzy bilansowaniu nawożenia konieczne jest uwzględnienie
na, a starsze liście
zawartości składników pokarmowych w nawozach organicznych i
przedwcześnie
w glebie
więdną, żółkną i
kategorii agronomicznej gleby, jej odczyobumierają. System korzeniowy buranu, zasobności w składniki pokarmowe i
ków nie jest dostatecznie rozbudowany.
Przy prawidłowej agrotechnice niedobór
aktywności biologicznej. Niezbędne jest
też uwzględnienie wielkości spodziewaazotu na plantacjach buraczanych występuje bardzo rzadko i łatwo go usunąć
nego plonu, sposobu zagospodarowania
wysiewając interwencyjną dawkę azotu
resztek pożniwnych, rodzaju przedplonu
w formie azotanowej.
i określenie tempa mineralizacji wniesioNie wolno zapominać, że zaopatrzenie
nych nawozów organicznych.
Przy ustalaniu dawki azotu warto pamięroślin w azot to nie tylko dostarczenie
tego składnika w odpowiedniej formie
tać, że na zapotrzebowanie buraków na
i ilości, ale też stworzenie właściwych
ten pierwiastek duży wpływ ma przebieg
warunków pogodowych i wielkość opawarunków do jego pobrania i przyswojedów w czasie od grudnia do kwietnia.
nia. Efektywne i plonotwórcze działanie
Obfite deszcze w tym okresie zwiększają
azotu nie będzie możliwe jeśli struktura
potrzeby buraków w stosunku do azotu.
gleby jest wadliwa, jej odczyn nieureguKorzystnym, ale stosunkowo drogim
lowany, a dostępność pozostałych składsposobem wyznaczenia dawki azotu, jest
ników pokarmowych (przede wszystkim
potasu, fosforu, magnezu i niektórych
pomiar zawartości azotu mineralnego w
glebie wczesną wiosną. Metoda ta pomikroelementów) niewystarczająca.
zwala na przeliczenie zawartości N min na
Bilansowanie potrzeb
ilość czystego składnika i zbilansowanie
potrzeb nawozowych na podstawie znajdujących się w roztworze glebowym form
Warunkiem prawidłowego zaopatrzenia
buraków w azot i ustalenia optymalnych
azotanowych i amonowych azotu.
dawek nawozów jest sporządzenie szczegółowego bilansu umiejętnie określoneJaki nawóz wybrać
go zapotrzebowana roślin i przychodów
tego składnika ze wszystkich możliwych
Występujące w nawozach azotowych
formy azotu (azotanowa, amonowa lub
miejsc pochodzenia. Dla osiągnięcia optymalnego plonu cukru buraki muszą
amidowa) różnią się między sobą sposobem i tempem pobierania przez rośliny.
pobrać z gleby około 160 kg azotu. Do
Najszybszym działaniem spośród nich
wyliczenia wielkości dawki nawożenia,
odznacza się azotanowa postać nawoktóra zapewni pełne pokrycie tego zapozów (N-NO3). Jej dobra rozpuszczalność
trzebowania, konieczna jest znajomość
BURAK CUKROWY 2/2011
Nawożenie
z grupy saletr
amonowych i saletrzaków. Łatwo
przyswajalny azot
z form amonowych pobierany
jest przez rośliny
stopniowo,
w zależności od
potrzeb i z rozłożeniem w czasie.
Amonowa forma
azotu przemieszcza się w glebie
do strefy korzeDruga dawka azotu powinna być zastosowana w fazie między II i III parą
niowej roślin na
liści właściwych w postaci nawozów szybko działających i łatwo przyzasadzie różnicy
stężeń. Azot z doswajalnych przez rośliny
datnio naładowaumożliwia korzeniom roślin szybkie ponych kationów N-NH4+ rozpuszcza się i
bieranie azotu z roztworu glebowego, co
zostaje wbudowany w minerały ilaste o
ogranicza jego wbudowywanie w cząstki
ujemnym ładunku. W sytuacji, gdy konkompleksu sorpcyjnego gleby i neutralicentracja składników pokarmowych w
zowanie.
pobliżu korzeni maleje, przemieszczają
Jednak do najbardziej preferowanych
się one na zasadzie dyfuzji z minerałów
przez rośliny i korzystnych dla buraków
do korzeni roślin.
postaci azotu należą jego formy komW uprawie buraków należy unikać stobinowane, tzw. saletrzano-amonowe
sowania amidowych form azotu (N-NH2,
(NH4NO3). Zawarte są one w nawozach
mocznik, RSM) ze względu na długi okres
Słodki?
rozkładu do formy azotanowej, który zależy od warunków glebowych i pogody,
a także toksyczne działanie amoniaku i
możliwość wystąpienia zasolenia gleby w
otoczeniu roślin.
Kiedy i jak nawozić
Prawidłowe nawożenie azotowe winno
zapewnić intensywny wzrost buraków
w pierwszej fazie wegetacji i wytworzenie odpowiedniej powierzchni liściowej
zapewniającej wydajną fotosyntezę.
Dostateczne zaopatrzenie roślin w azot
umożliwia szybkie zakrycie międzyrzędzi, co ogranicza straty wody i osłabia
wzrost chwastów, jak również pozwala
na rozwój głęboko sięgającego systemu
korzeniowego. Pierwsza dawka nawożenia azotowego powinna być podana 2–3
tygodnie przed siewem buraków, tak,
aby zapobiec stratom, ale jednocześnie
umożliwić częściowe wmycie azotu w
glebę i obniżyć zasolenie wierzchniej jej
warstwy.
Należy unikać stosowania dawek azotu
powyżej 50 kg/ha jednorazowo, a w przypadku konieczności wysiania większych
dawek nawozów należy ustalone ilości
Słodki!
Korn-Kali® – wartościowy nawóz potasowo-magnezowy z siarką i sodem – idealny w uprawie buraków
cukrowych. Optymalne zestawienie składników pokarmowych (40% K 2 O, 6% MgO, 4% Na 2 O, 12% SO3)
wpływa na wytwarzanie cukru. Działanie:
z podnosi zawartość cukru
z zwiększa odporność na suszę
z poprawia gospodarkę wodną
z zwiększa plon
z poprawia zdrowotność
plantacji
Korn-Kali® jest wartościowym nawozem potasowo-magnezowym. Mg i S są w formie szybko rozpuszczalnego Kizerytu. Korn-Kali® – podstawa w uprawie buraków cukrowych.
+
· pl. Wiosny Ludów 2 - 61-831 Poznań · Telefon 061-850 93 60 · [email protected] · www.ks-polska.com
Spółka należąca do grupy K+S
Sp.
2 /K
2 0 1S1 Polska
BURAK C
U K RzOo.o.
WY
17
18
Nawożenie
go, który zwiększa
zasolenie i zakwaszenie w wierzchniej warstwie gleby, może zakłócić
kiełkowanie buraków,
obniżyć
polową zdolność
wschodów i spowodować zmniejszenie
obsady
roślin. W kwaśnym środowisku
rośliny są bardziej
wrażliwe na poraSzybkie zakrycie międzyrzędzi prognozuje uzyskanie wysokiego
żenie chorobami
plonu korzeni o dobrej wartości przetwórczej
zgorzelowymi.
Jednocześnie obpodzielić, stosując 2/3 dawki przedsiewniżeniu ulega aktywność pożytecznych
nie i 1/3 pogłównie, w fazie pomiędzy II i
mikroorganizmów glebowych.
III parą liści właściwych, kiedy zapotrzeNajwiększe zapotrzebowanie na azot bubowanie na azot szybko rosnących roślin
raki wykazują w początkowej fazie wzrojest bardzo duże. Druga dawka azotu
stu, mniej więcej do czasu zwarcia miępowinna być zaaplikowana najlepiej w
dzyrzędzi. Potem potrzeby roślin ulegają
terminie do 15 maja, w postaci nawozmniejszeniu i jego pobieranie słabnie.
zów łatwo i szybko przyswajalnych przez
Dostępny azot powinien być wyczerpany
buraki. Warto pamiętać, że w przypadku
z gleby do końca sierpnia. W tym czasie
nierównej obsady i przepustów dawkę
optymalnie nawożone rośliny w naturalnawożenia pogłównego należy obniżyć.
ny sposób kończą rozwój ulistnienia, a
Na prawidłowo nawożonych plantacjach
zmniejszanie się masy liści sprzyja wzropierwsze objawy dojrzewania buraków,
stowi wagi korzeni, gromadzenia w nich
czyli wchodzenia w fazę gromadzenia
cukru i uzyskiwania odpowiedniej wartocukru w korzeniach, można zaobserwości technologicznej.
wać pod koniec sierpnia, kiedy to liście
W przypadku przenawożenia azotem
buraków zaczynają tracić turgor, przylub zastosowania azotu w zbyt późnych
bierają jaśniejszy kolor, zewnętrzne literminach, roślina wytwarza wciąż nowe
ście zasychają, a międzyrzędzia stają się
liście kosztem gromadzonych w korzebardziej widoczne. W typowych warunniach asymilatów. Bujny rozwój ulistniekach pogodowych stan pełnej dojrzałości
nia prowadzi do zachwiania optymalnych
przetwórczej buraki osiągają na początku
proporcji masy liści do masy korzeni i
października.
wpływa na obniżenie zdrowotności roślin, zwiększając podatność na porażenie
Za wysokie i zbyt późno zaapliko- chorobami grzybowymi. Nadmiar azotu
wane dawki azotu obniżają jakość zwiększa wrażliwość roślin na niekosurowca
rzystne warunki pogodowe, zwłaszcza
niedobór opadów.
Zbyt wysokie dawki azotu potrafią skuNadmierne odżywianie buraków azotecznie obniżyć potencjał plonotwórczy
tem, które niepotrzebnie przedłuża ich
buraków. Już w pierwszym okresie wegewegetację, wpływa na opóźnienie procetacji wysoki poziom nawożenia azotowesu dojrzewania fizjologicznego surowca,
Tab. 1. Zawartość melasotworów
dobra
zadowalająca
zła
zawartość Na (mmol/1000 g miazgi)
poniżej 3
3–4
powyżej 4
zawartość K (mmol/1000 g miazgi)
poniżej 40
40–42
powyżej 42
zawartość α-N (mmol/1000 g miazgi)
poniżej 11
11–14
powyżej 14
strata cukru w melasie SMV (%)
SMV = 0,012 (K + Na) + 0,024 N α-aminowy + 0,48
poniżej 1,25
1,25–1,30
powyżej 1,30
co powoduje, że do przerobu kierowane
są korzenie o obniżonej wartości przetwórczej. Również rolnicy wykorzystujący liście buraczane w żywieniu zwierząt
powinni pamiętać, że nadmiar azotu
znacząco podnosi zawartość szkodliwych
azotanów w liściach, obniżając ich wartość paszową.
W przenawożonych burakach korzenie
mogą mieć wyższą masę i zwiększoną zawartość wody. Często też zdarza się, że
są krótkie, płytko osadzone w ziemi i o
zmienionej budowie morfologicznej (korzenie selerowate, rozwidlone). Powoduje to większe straty przy zbiorze i wzrost
udziału zanieczyszczeń w odstawianym
surowcu.
Znaczące ubytki masy i cukru powstają
także przy składowaniu i przechowywaniu niedojrzałych buraków. W takim
surowca zachodzą jeszcze intensywne
procesy oddychania, które wpływając
na wzrost wilgotności i temperatury wewnątrz pryzm prowadzą do porastania
korzeni i przyspieszają porażenie ich
przez choroby grzybowe.
Warto pamiętać, że przyczynami przekarmienia buraków azotem może być nie
tylko zastosowanie zbyt wysokich lub
zbyt późno zaaplikowanych dawek nawożenia mineralnego, ale też na przykład
nie uwzględnienie w bilansie składników
pokarmowych nawożenia organicznego,
zastosowanie w nawożeniu pogłównym
nawozów o opóźnionym działaniu czy
niska obsada roślin.
Melasotwory powodują stratę cukru
w melasie
Obecność w niedojrzałych burakach
dużych ilości melasotworów i niski
współczynnik alkaliczności utrudniają
wydobycie cukru z buraków i powodują
przechodzenie większych ilości cukru
do melasu. Do składników melasotwórczych należą: sód (Na), potas (K) i azot
α-aminowy (N-α-NH2), zwany też „azotem szkodliwym”. Sód i potas utrudniają i zmniejszają wydajność krystalizacji
cukru, natomiast N α-aminowy obniża
lepkość soku i ujemnie wpływa na jego
alkaliczność.
Wysoka koncentracja melasotworów w
soku buraków uniemożliwia uzyskanie
pożądanej wydajności cukru. Wartość
technologiczna surowca spada, a tempo zmniejszania się wydatku cukru jest
większe niż obniżenie polaryzacji.
BURAK CUKROWY 2/2011
Nawożenie
buraki należą do
roślin azotolubnych i nie posiadają mechanizmów
ograniczających
pobieranie azotu.
Oznacza to, że
przy dużej jego zawartości w glebie
rośliny będą pobierały dostępny
azot aż do wykorzystania jego zapasów, nadmiernie w stosunku
do rzeczywistych
Wybujałe, ciemnozielone zabarwienie liści buraków we wrześniu wskapotrzeb.
zuje na zastosowanie nadmiernych dawek nawożenia azotowego i opóźNiestety,
nadal
nione dojrzewanie surowca
jeszcze wielu planW dobrym jakościowo surowcu zawartatorów nie przywiązuje należytej wagi
tość czynników melasotwórczych podo precyzyjnego ustalenia dawek azowinna być jak najniższa, a czystość uzytu (tylko tyle, ile naprawdę potrzeba)
skiwanego z nich soku gęstego wysoka
i stosuje go w nadmiarze lub za późno.
(Tab. 1).
To duży błąd, ponieważ buraki wcale nie
wymagają aż tak dużych ilości azotu, a
Rozsądne nawożenie azotem
przy wysokich cenach nawozów stosoprzynosi korzyści
wanie azotu w zbyt wysokich dawkach i
w terminach, które nie gwarantują jego
Oszczędne, ale zabezpieczające potrzeby
efektywnego wykorzystania, jest działaroślin nawożenie azotem, przynosi koniem wysoce nieracjonalnym, które nie
rzyści zarówno plantatorom, jak i protylko naraża plantatorów na dodatkowe,
ducentom cukru. Za wyższą zawartość
zupełnie zbędne koszty, ale może też gecukru w korzeniach rolnicy otrzymują
nerować straty w postaci obniżenia jakoodpowiednio większą cenę, a dla cukrowści buraków, a tym samym zmniejszenia
ni dojrzały surowiec o wysokiej wartości
wysokości zapłaty za surowiec.
przetwórczej zapewnia prawidłowy przeDobrym sposobem optymalizowania
bieg procesów technologicznych, wyższy
kosztów stosowania nawozów jest techwydatek cukru i mniejsze koszty jego
nologia nawożenia rzędowego, w której
produkcji.
nawozy umieszczane podczas siewu buRacjonalne ustalenie poziomu nawożeraków umieszczane są bezpośrednio na
nia azotem jest tym bardziej ważne, że
głębokości złożenia nasion. Taka metoda
umożliwia dokładne dozowanie wymaganych ilości
nawozu i przy pełnym zaopatrzeniu
roślin w składniki
odżywcze pozwala
na zmniejszenie
dawek nawozów
nawet o ok. 30 %.
Jednocześnie znacząco zmniejszają
się straty związane z wymywaniem azotu przed
pobraniem
go
Podstawowym wymaganiem stawianym rozsiewaczom jest
przez rośliny. Przy
równomierny wysiew nawozów przy założonej dawce na hektar
nawożeniu rzędo2/2011 BURAK CUKROWY
wym stosowane są zarówno płynne, jak
i stałe formy nawozów.
Nagromadzenie azotanów jest
szkodliwe dla środowiska
Stosowanie nawożenia azotowego powinno być bezpieczne dla środowiska.
Wysiewanie nadmiernych dawek nawozów prowadzi do gromadzenia się w
glebie dużych ilości azotu mineralnego,
zwłaszcza azotanów. Wpływają one niekorzystnie na właściwości gleby, prowadząc do jej zasolenia i zakwaszenia. W
takich warunkach w glebie rozwijają się
toksyczne organizmy grzybowe, a rozwój
pożytecznych bakterii glebowych zostaje
zahamowany.
Dobrze rozpuszczalne azotany łatwo
wymywane są w głąb gleby, powodując
szkodliwe dla ludzi i zwierząt skażenie
wód pitnych i gruntowych. Związki azotu wypłukiwane są również do zbiorników wodnych prowadząc do ich eutrofizacji i zakłócając równowagę systemów
wodnych. Intensywny rozwój glonów,
skutkujący wyczerpaniem w wodzie tlenu, powoduje jej zatrucie i zagładę życia
zwierzęcego.
Podsumowanie
Dobra jakość buraków to wysoka zawartość cukru w korzeniach, a niska koncentracja niepożądanych melasotworów.
O odpowiedniej wartości przetwórczej
surowca decyduje optymalnie dobrane
do potrzeb buraków nawożenie azotem.
Każde zwiększenie dawki azotu ponad
faktyczne potrzeby buraków, jak również nieuzasadnione opóźnienie terminu wysiewu nawozów, zmniejszają plon
cukru. Wysokość polaryzacji i wyniki zawartości melasotworów w pobieranych u
plantatorów próbach buraków świadczą
o tym, że jest jeszcze wiele elementów
w produkcji buraków, które należy poprawić. Nie wszystkie niezadowalające
parametry jakościowe surowca można
tłumaczyć splotem niesprzyjających warunków atmosferycznych.
Przestrzeganie wszystkich reguł prawidłowej agrotechniki, a zwłaszcza
właściwego bilansowania i terminowego stosowanie nawożenia azotem, jest
tym warunkiem, którego spełnienie na
pewno umożliwi wyprodukowanie wysokiego plonu cukru i zwiększenie opłacalności uprawy buraków.
19