Plan zarządzania dla obszaru WYSPY WOLIŃSKIEGO PARKU
advertisement
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Plan zarządzania dla obszaru WYSPY WOLIŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO W ramach projektu: „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech” (nr proj. LIFE05 NAT/PL/000101) finansowanego z funduszu UE LIFE-Nature Opracowanie: Paweł Jabłoński, Lars Lachmann Opracowano: listopad 2012 Partnerzy projektu: Sponsorzy projektu: Autorzy rozdziałów: Opracowania całości planu dokonał Paweł Jabłoński, który jest jednocześnie autorem rozdziałów PołoŜenie i informacje prawne, Historia dotychczasowego zarządzania i badań, Ochrona, Wizja i cele zarządzania, Pięcioletni program prac według priorytetów, oraz Niespecjalistyczne podsumowanie Planu Zarządzania. Części Informacje środowiskowe oraz Potencjalne źródła finansowania napisał Marek Dylawerski. Autorami sekcji poświęconych siedliskom i szacie roślinnej są Mariola Wróbel i Bartosz Startek. Wszystkie sekcje dotyczące świata zwierząt, w tym ptaków napisał Marek Dylawerski. Części Odwiedzający i sprawy publiczne są autorstwa Bogumiły Błaszkowskiej. 2 WSTĘP Niniejszy plan zarządzania napisany został w ramach projektu „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech” (nr LIFE05 NAT/PL/000101), finansowanego w 75% przez fundusz Unii Europejskiej - LIFE-Nature. Fundusz LIFE-Nature zainicjowany został w 1992 roku przez Komisję Europejską, jako instrument finansowy na rzecz środowiska naturalnego. Jest to nadal jedno z najwaŜniejszych narzędzi realizacji polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej. Z projektów LIFE korzystają małe i średnie przedsiębiorstwa, władze krajowe i lokalne, organizacje pozarządowe, instytucje badawcze oraz organy międzyrządowe. Projekt prowadzony przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP), jest największym w Polsce projektem ochrony gatunkowej, a przedmiotem prowadzonych działań ochronnych jest najrzadszy ptak śpiewający kontynentu europejskiego – wodniczka. Realizacja projektu zakończyła się w listopadzie 2011 roku doprowadzając do stabilizacji populacji wodniczki w kluczowych miejscach na obszarze jej zasięgu w Polsce i w Niemczech. Następuje to poprzez jednoczesną poprawę warunków siedliskowych oraz zwiększanie powierzchni samych siedlisk zwłaszcza tam, gdzie gatunek ten występuje najliczniej (Biebrza) oraz zapobieganie procesowi wymierania pozostałej populacji (Pomorze Zachodnie i Niemcy). OTOP wspierane jest w realizacji projektu przez inne organizacje pozarządowe oraz administracje obszarów chronionych, które zarządzają, monitorują oraz wdraŜają projekt na obszarze dziewięciu lokalizacji (wszystkie wyznaczone jako Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków w ramach sieci ekologicznej Natura 2000). Działania w ramach projektu zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • zwrócenia uwagi władz, grup interesu oraz społeczności lokalnej na potrzebę ochrony wodniczki oraz na jej wymagania siedliskowe; • polepszenia warunków siedliskowych oraz zwiększenia powierzchni siedlisk odpowiadających wodniczce; • wypracowania i utrzymania mechanizmów finansowych i prawnych, umoŜliwiających wdroŜenie zrównowaŜonego zarządzania sprzyjającego ochronie wodniczki oraz zagwarantowanie odpowiednich środków na działania ochronne w perspektywie długookresowej. Choć w niniejszym planie zarządzania oraz w działaniach podejmowanych w ramach przedmiotowego projektu zwraca się uwagę na wszystkie występujące w danych lokalizacjach walory przyrodnicze, to zdecydowanym priorytetem jest wodniczka. Wodniczka Acrocephalus paludicola była niegdyś rozpowszechniona na bagnach i mokradłach całej kontynentalnej Europy. W XX wieku większość tych siedlisk została osuszona dla potrzeb rolnictwa i teraz występowanie tego gatunku zostało ograniczone do wschodniej Polski, Białorusi, Ukrainy, Litwy oraz Węgier. Liczebność wodniczki w Polsce szacowana jest na 3,5 tysiąca śpiewających samców, co stanowi ok. 25% populacji światowej i aŜ 80% populacji Unii Europejskiej. Pomorze Zachodnie zostało objęte projektem jako pozostałość dawnej tzw. Populacji Zachodniej wodniczki, która obejmowała mokradła od Holandii, przez Brandenburgię do Pomorza Zachodniego. W ujęciu globalnym wodniczka jest obecnie najrzadszym i zarazem jedynym zagroŜonym gatunkiem z rzędu wróblowych (status wg IUCN - naraŜony). Jej populacja osiąga liczebność zaledwie 10000 - 15000 par. Dzisiaj utrzymanie siedlisk wodniczki zaleŜne jest od sposobu 3 zagospodarowania przez człowieka, a będąc gatunkiem podatnym na zmiany w tradycyjnych metodach uŜytkowania ziemi, wodniczka jest uzaleŜniona od prowadzenia działań ochronnych. Wodniczka jest wymieniona w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej oraz jako gatunek priorytetowy do ochrony i finansowania ze środków funduszu LIFE. W lipcu 2004 roku, w ramach Konwencji Bońskiej dotyczącej ochrony wędrownych gatunków dzikich zwierząt, rząd polski podpisał porozumienie w sprawie ochrony wodniczki. Integralną częścią tego porozumienia jest międzynarodowy plan ochrony wodniczki, który państwasygnatariusze zobowiązały się wdroŜyć w Ŝycie na swoich terytoriach. Ten plan zarządzania dotyczy obiektu, na który składa się obszar czterech wysp Wolińskiego Parku Narodowego znajdujących się w Delcie Świny (OSOP Natura 2000). Są to Koprzywskie Łęgi, Wydrza Kępa, Koński Smug i Warnie Kępy. Wyspy te są jedną z waŜniejszym miejsc, z których korzysta zachodnia populacja wodniczki. Całkowita powierzchnia objęta planem wynosi ponad 440 ha. Inne istotne walory przyrodnicze tej lokalizacji to halofilne zbiorowiska roślinne (słonawa) z wartościowymi zespołami fitosocjologicznymi Juncetum gerardi asteretosum tripolii, Puccinellio-Spergularietum salinae oraz Scirpetum maritimi, które to są lęgowiskiem ptaków mokradeł, w tym ptaków siewkowych (m.in. czajka, krwawodziób, kulik wielki, kszyk) oraz miejscem odpoczynku wędrownych ptaków kaczkowatych i Ŝerowiskiem ptaków drapieŜnych. Niniejszy plan zarządzania prezentuje opis przyrodniczy i dane administracyjnotechniczne lokalizacji Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego oraz, proponuje konkretne działania ochronne, organizacyjne, techniczne, społeczne i monitoringowe, jakie naleŜy na tym terenie podjąć, aby zrealizować cele wyznaczone dla ochrony wodniczki i jej siedlisk lęgowych. Plan został napisany z udziałem specjalistów z róŜnorodnych dziedzin (m.in. botanika, ornitologia, geologia i gleboznawstwo, hydrologia, aspekty społeczne), ale takŜe z udziałem i na drodze konsultacji z tzw. Stronami Zainteresowanymi (władze Parku, prywatny uŜytkownik gruntów, urzędnicy samorządowi, urzędnicy państwowi, słuŜby ochrony przyrody, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków). Choć ten plan zarządzania nie ma statusu dokumentu prawnego, jak np. plany ochrony rezerwatów czy parków narodowych, to Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków stawia sobie jako cel uzyskanie przeniesienia zapisów niniejszego dokumentu do przyszłego planu ochrony obszaru Natura 2000 Delta Świny. 4 SPIS TREŚCI 1. Informacje...........................................................................................................................7 1.1. PołoŜenie oraz informacje prawne .............................................................................9 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. 1.1.4. 1.1.5. 1.1.6. 1.1.7. 1.1.8. 1.1.9. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.3. 1.3.1. 1.3.2. 1.3.3. 1.3.4. 1.3.5. 1.4. PołoŜenie obiektu i wskazanie kompetentnych władz..................................................................... 9 Dostępne zasoby kartograficzne w tym zasięg fotografii lotniczej lub satelitarnej ....................... 10 Obecne i planowane formy ochrony prawnej obszaru obejmującego obiekt................................. 10 Przyrodnicze, prawne, planistyczne oraz inne czynniki wyboru lokalizacji.................................. 11 Prawa własności i struktura zagospodarowania ziemi................................................................... 11 Infrastruktura techniczna obecna na terenie obiektu i jej zarządcy ............................................... 12 Programy płatności dostępne dla uŜytkowników obszaru ............................................................. 12 Prawne zobowiązania dotyczące działalności na obszarze obiektu ............................................... 13 Dostęp publiczny i turystyczne wykorzystanie obiektu w ujęciu prawnym .................................. 17 Informacje środowiskowe.........................................................................................18 Rzeźba i budowa geologiczna ....................................................................................................... 18 Hydrologia..................................................................................................................................... 19 Klimat ............................................................................................................................................ 23 Informacje biologiczne .............................................................................................25 Stopień rozpoznania biologicznego obiektu oraz źródła danych................................................... 25 Elementy biologiczne nie w pełni udokumentowane .................................................................... 27 Siedliska przyrodnicze i zbiorowiska roślinne .............................................................................. 28 Kluczowe gatunki roślin i zwierząt ............................................................................................... 29 Trendy w populacji wodniczki i innych kluczowych gatunków roślin i zwierząt ......................... 33 Zwiedzający i sprawy publiczne...............................................................................37 1.4.1. Udostępnienie dla turystyki i edukacji........................................................................................... 37 1.4.2. Potencjalni odbiorcy informacji edukacyjnej ................................................................................ 38 1.4.3. Informacja i infrastruktura turystyczna.......................................................................................... 39 1.4.4. Dotychczasowe postrzeganie obiektu przez odwiedzających (walorów przyrodniczych i dostępności) ................................................................................................................................................. 39 1.4.5. Poparcie i zaangaŜowanie lokalnej społeczności........................................................................... 40 1.4.6. Główne przesłanie społeczne......................................................................................................... 40 1.5. 1.5.1. 1.5.2. 1.5.3. 2. Historia dotychczasowego zarządzania i badań .......................................................41 Historia dotychczasowego uŜytkowania terenu............................................................................. 41 Historia dotychczasowych badań przyrodniczych......................................................................... 41 Historia dotychczasowych projektów zarządzania ........................................................................ 43 Ocena oraz przesłanki zarządzania...................................................................................45 2.1. Ochrona ....................................................................................................................47 2.1.1. 2.1.2. 2.1.3. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. BieŜące problemy i ograniczenia................................................................................................... 47 Określenie czynników wpływających na zarządzanie obiektem ................................................... 47 Stan czynników wpływających na zarządzanie ............................................................................. 48 Odwiedzający i sprawy publiczne ............................................................................49 Analiza ograniczeń i moŜliwości obiektu ...................................................................................... 49 Analiza odbiorcy............................................................................................................................ 50 Uzasadnienie.................................................................................................................................. 51 3. Wizja i cele zarządzania ...................................................................................................53 3.1. Wizja długofalowa (w skali 25 lat)...........................................................................55 3.2. Cele zarządzania i konieczne prace (w skali 5 lat)...................................................56 4. Pięcioletni program prac według priorytetów ..................................................................61 5. Potencjalne źródła finansowania ......................................................................................65 6. Niespecjalistyczne podsumowanie Planu Zarządzania ....................................................69 7. Źródła informacji i literatura ............................................................................................77 8. Załączniki .........................................................................................................................81 5 6 1. INFORMACJE 7 8 1.1. POŁOśENIE ORAZ INFORMACJE PRAWNE 1.1.1. PołoŜenie obiektu i wskazanie kompetentnych władz PołoŜenie obiektu zobrazowane jest w załączniku kartograficznym Mapa 1. Obiekt połoŜony jest w północno-zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim, w mieście na prawach powiatu Świnoujście, w obrębach ewidencyjnych 17 i 18 Przytór. W skład obiektu wchodzą cztery wyspy: Koprzywskie Łęgi (51,21 ha), Wydrza Kępa (66,19 ha), Koński Smug (70,94 ha) i Warnie Kępy (251,77 ha). Od południowego zachodu i południa opisywany obszar oblewają wody rzeki Świny. Od południowego wschodu opisywana lokalizacja graniczy z innymi wyspami Delty Świny w obrębie Parku Narodowego. Na wschód rozciąga się Jezioro Wicko, a od północy opisywany teren graniczy z Wyspą Wolin – poprzez kanały Młyński Rów i Wielka Struga. PoniŜsza tabela zestawia informacje o władzach kompetentnych dla opisywanego terenu. Nazwa obszaru Powierzchnia objęta planem Współrzędne geograficzne Środka obszaru Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego 440 ha N 53° 52’ 20’’ E 14° 21’ 13’’ Władze województwa 70-502 Szczecin, ul. Wały Chrobrego 4 Wojewoda Marcin Zydorowicz http://www.szczecin.uw.gov.pl/ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska 70-502 Szczecin, ul. Wały Chrobrego 4 p.o. RDOŚ dr Przemysław Łagodzki http://szczecin.rdos.gov.pl/ Regionalny Konserwator Przyrody Samorząd województwa 70-502 Szczecin, ul. Wały Chrobrego 4 Sylwia Jurzyk-Nordlöw 70-540 Szczecin, ul. Korsarzy 3 Marszałek Władysław Husejko http://www.um-zachodniopomorskie.pl/ Dyrekcja Wolińskiego Parku Narodowego 72-500 Międzyzdroje, ul. Niepodległości 3a Dyrektor dr inŜ. Ireneusz Lewicki http://www.wolinpn.pl/ Władze miasta 72-600 Świnoujście, ul. Wojska Polskiego 1/5 Prezydent Janusz śmurkiewicz http://bip.um.swinoujscie.pl/ Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej 70-030 Szczecin, ul. Tama Pomorzańska 13a Dyrektor dr inŜ. Andrzej Kreft http://www.rzgw.szczecin.pl/ Urząd Morski 70-207 Szczecin, pl. Batorego 4 Dyrektor Andrzej Borowiec http://www.ums.gov.pl/ Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (oddział regionalny) 71-245 Szczecin, ul. Szafera 10 Dyrektor Jarosław Łojko http://www.arimr.gov.pl/ 9 1.1.2. Dostępne zasoby kartograficzne w tym zasięg fotografii lotniczej lub satelitarnej PoniŜsza tabela zestawia informacje o dostępnych arkuszach map, na których zobrazowany został opisywany teren lub jego fragment. Szczegółowe opisy arkuszy znajdują się na stronach internetowych Wojewódzkiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Szczecinie pod adresem: http://www.wzp.pl/geodezja/biuro_geodety_wojewodztwa1.htm Typ mapy Numer arkusza Skala raster (topo) raster (topo) raster (topo) raster (topo) raster (topo) raster (topo) raster (topo) raster (topo) ortofotomapa ortofotomapa ortofotomapa ortofotomapa ortofotomapa ortofotomapa VMap level 2 N-33-77-B N-33-77-B-c-2 N-33-77-B-c-4 330.2 330.22 330.222 330.224 81.06.1 N-33-77-B-c-2 N-33-77-B-c-4 N-33-77-B-d-3 N-33-77-B-c-2 N-33-77-B-c-4 N-33-77-B-d-3 N-33-77-AB 1:50 000 1:10 000 1:10 000 1:50 000 1:25 000 1:10 000 1:10 000 1:100 000 1:10 000 1:10 000 1:10 000 1:5 000 1:5 000 1:5 000 - Układ współrzędnych 1992 1992 1992 1965 1965 1965 1965 GUGiK 80 1992 1992 1992 1992 1992 1992 WGS 84 Źródło danych WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin WODGiK Szczecin 1.1.3. Obecne i planowane formy ochrony prawnej obszaru obejmującego obiekt PoniŜsza tabela zestawia informacje o istniejących i planowanych formach ochrony prawnej terenów objętych opracowaniem. Forma ochrony Nazwa/kod Powierzchnia Istniejąca/planowana Park Narodowy Woliński Park Narodowy Istniejąca Natura 2000 OSOP „Delta Świny” PLB320002 Natura 2000 SOOS „Wolin i Uznam” PLH320019 10937 ha (zawiera wyspy WPN) 9170,40 ha (zawiera wyspy WPN) 35132,90 ha (zawiera wyspy WPN) 10 Istniejąca Istniejąca Ponadto obszar będący przedmiotem niniejszego opracowania znajduje się w granicach ostoi ptaków (IBA) o znaczeniu międzynarodowym „Delta Świny” (kod PL001) (Sidło, Błaszkowska, Chylarecki 2004, Wilk T. i in. 2010). 1.1.4. Przyrodnicze, prawne, planistyczne oraz inne czynniki wyboru lokalizacji Na wybór lokalizacji wpłynęło występowanie lęgowych populacji wodniczki i ptaków z grupy siewkowców oraz występowanie cennych zbiorowisk roślinnych (zwłaszcza słonaw), a takŜe zagroŜonych wyginięciem gatunków roślin; ponadto obszar jest waŜnym Ŝerowiskiem i miejscem odpoczynku ptaków podczas wędrówek i zimowania. Lokalizacją projektu nie objęto wszystkich wysp w obszarze Delty Świny, poniewaŜ występowanie wodniczki zawsze skupiało się na 4 wyspach najbliŜszych stałego lądu, podczas gdy na wyspach dalej od lądu, nie znajdowano siedlisk odpowiednich dla wodniczki. Uwzględniano takŜe fakt, Ŝe prowadzenie działań ochrony czynnej na najdalszych wyspach moŜe być prawie niemoŜliwe ze względu na trudny dostęp do nich. W ujęciu prawnym i planistycznym na wybór lokalizacji wpłynęło jej połoŜenie w obszarze Wolińskiego Parku Narodowego oraz obszarze Natura 2000 OSOP „Delta Świny” i w ostoi ptaków IBA „Delta Świny”. Niniejszy plan zarządzania i ochrony moŜe być dobrym wkładem w prace nad planem ochrony dla całości obszaru Natura 2000. Do innych czynników, które wpłynęły na wybór tej lokalizacji naleŜy zaliczyć istotną moŜliwość realizacji programu rolnośrodowiskowego. Chodzi tutaj przede wszystkim o realizację przez rolników pakietu 5. programu, czyli tzw. pakietu przyrodniczego. Dla istotnej części lokalizacji moŜliwe są do wdroŜenia warianty 5.1. ochrona siedlisk lęgowych ptaków oraz 5.9. słonorośla. Choć realizacja programu rolnośrodowiskowego nie jest obligatoryjna, to moŜe stać się jednym z lepszych narzędzi dla ochrony zasobów przyrodniczych tego terenu. Kolejnym z istotnych czynników wyboru lokalizacji jest potencjał rozwoju współpracy władz, środowisk naukowych i organizacji pozarządowych na polu nauk przyrodniczych i aktywnej ochrony przyrody. 1.1.5. Prawa własności i struktura zagospodarowania ziemi Całość areału jest własnością Skarbu Państwa w zarządzie Wolińskiego Parku Narodowego. Aktualnie całość opisywanego areału powierzona została w uŜytkowanie na okres blisko 14 lat (2008-2022) prywatnemu uŜytkownikowi, który realizuje tam program rolnośrodowiskowy. PoniŜsza tabela zestawia informacje o ewidencyjnej strukturze zagospodarowania gruntów obiektu. Nazwa wyspy Koprzywskie Łęgi Areał [ha] Typ uŜytków uŜytki zielone 49,64 Działki 0,61 0,96 816, 818, 829, 891. [obręb 17] (ŁV) i enklawy nieuŜytków rowy drogi 893, 894, 961, 962, 963, 964. [obręb 17] 817, 830, 851, 892. [obręb 17] 11 Wydrza Kępa Koński Smug Warnie Kępy 66,19 70,94 251,77 895. [obręb 17] nieuŜytki nieuŜytki nieuŜytki 561, 562. [obręb 18] 564. [obręb 18] Struktura ewidencji gruntów i ewidencji ich uŜytkowania przedstawiona została na załączniku kartograficznym. 1.1.6. Infrastruktura techniczna obecna na terenie obiektu i jej zarządcy Do infrastruktury technicznej zalicza się: • Trzy drogi gruntowe na wyspie Koprzywskie Łęgi, o łącznej długości ponad 2 km. Drogi te znajdują się w bardzo złym stanie technicznym, w wielu miejscach są pokryte ubytkami gruntu, a nawet przebiegają przez znacznej powierzchni rozlewiska – w praktyce nie wypełniają swej pierwotnej funkcji. Drogami zarządza Dyrektor Wolińskiego Parku Narodowego. • Wiaty dla bydła oraz ogrodzenia kwater wypasowych, stanowiące infrastrukturę konieczną do prowadzenia wypasu, a przez to realizacji programów rolnośrodowiskowych. Wiatami i ogrodzeniami zarządza gruntów (beneficjent programów prywatny uŜytkownik rolnośrodowiskowych), w sposób uzgodniony z władzami Parku. 1.1.7. Programy płatności dostępne dla uŜytkowników obszaru Teren objęty jest płatnościami Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich – Program Rolnośrodowiskowy (PRŚ) i płatnościami bezpośrednimi, z uwzględnieniem zwiększonych płatności z racji lokalizacji w obrębie obszaru Natura 2000. W ramach PRŚ, na obszarze ponad 370 ha, realizowany jest pakiet 5 „Ochrona zagroŜonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000” w wariancie 5.1. „Ochrona siedlisk lęgowych ptaków”. Gatunkami kwalifikującymi do realizacji tego programu w tym miejscu zostały: wodniczka, czajka, krwawodziób, kulik wielki, kszyk i błotniak łąkowy. Struktura przestrzenna działek rolnych, na których realizowany jest pakiet rolnośrodowiskowy przedstawiona została na załączniku kartograficznym Mapa 3. PoniŜsza tabela podaje szczegóły m.in. dotyczące wariantów i areałów. Program płatności płatność bezpośrednia PRŚ Rok Rozp. 2006 2009 Wariant jednolita płatność obszarowa 5.1. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków Areał [ha] 371,90 46,00 44,00 13,80 48,40 9,50 12 Prace zasadnicze Beneficjent wypas bydła i/lub koszenie wypas bydła wypas bydła koszenie, wypas bydła wypas bydła koszenie, wypas bydła osoba prywatna 24,70 152,00 33,50 koszenie, wypas bydła wypas bydła koszenie, wypas bydła 1.1.8. Prawne zobowiązania dotyczące działalności na obszarze obiektu W chwili obecnej zasadniczym dokumentem regulującym działalność człowieka na terenie Wysp Wolińskiego Parku Narodowego jest Ustawa o ochronie przyrody, która dla opisywanego terenu jako parku narodowego, nakłada następujące zobowiązania prawne: Zabrania się: • budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń słuŜących celom parku narodowego; • chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt kręgowych, zbierania poroŜy, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronień zwierząt oraz ich miejsc rozrodu; • pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów; • uŜytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody; • zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeŜeli zmiany te nie słuŜą ochronie przyrody; • pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, minerałów i bursztynu; • niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i uŜytkowania gruntów; • palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz uŜywania źródeł światła o otwartym płomieniu, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego; • prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony; • stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów; • zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego; • ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego; • wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary objęte ochroną czynną, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczają wypas; • ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami połoŜonymi na nieruchomościach będących w trwałym zarządzie parku narodowego, wskazanymi przez dyrektora parku narodowego; • umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną przyrody, udostępnianiem parku albo rezerwatu 13 przyrody, edukacją ekologiczną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną bezpieczeństwa i porządku powszechnego; • zakłócania ciszy; • wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu; • biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego; • prowadzenia badań naukowych bez zgody dyrektora parku; • wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra właściwego do spraw środowiska; • wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych; • organizacji imprez rekreacyjno-sportowych bez zgody dyrektora parku narodowego. Zakazy te nie dotyczą: • wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych; • likwidacji nagłych zagroŜeń oraz wykonywania czynności nieujętych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych, za zgodą organu ustanawiającego plan ochrony lub zadania ochronne; • prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym; • wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagroŜenia bezpieczeństwa państwa. Szczegółowym aktem wykonawczym, z którego wynikają pozostałe zobowiązania prawne, stanie się plan ochrony parku narodowego. W chwili obecnej plan nie jest gotowy, a aktualny zakres zobowiązań prawnych znajduje się w rocznych zadaniach ochronnych. W kontekście terenów objętych niniejszym planem, zadania ochronne w latach 2011 i 2012 przedstawiają się następująco: • Prowadzenie ekstensywnego wypasu i ekstensywnej gospodarki łąkarskiej, dostosowanej do celów ochrony i restytucji siedlisk rzadkich gatunków ptaków oraz unikalnych zbiorowisk roślinnych, obejmujące: koszenie działek kośnych oraz niedojadów od 01.08.2011 do 31.12.2011; wypas kwaterowy do 31.11.2011; okresowe zwiększenie obsady bydła na kwaterach do 1,5 DJP/ha mające na celu ograniczenie ekspansji trzciny. Zadanie realizowane jest w ramach wieloletniej umowy dzierŜawy. • Ochrona czynna gatunków zwierząt – wodniczka: ochrona biotopów lęgowych poprzez wykaszanie i wypas roślinności w celu uzyskania właściwej struktury w biotopach. • Udostępniane obszaru w celach naukowych: prowadzenie monitoringu hydrologicznego, ornitologicznego, botanicznego i entomologicznego w ramach programu LIFE (pobyt do 20 osób jednocześnie) (Tylko rok 2011). Dopóki nie powstanie plan ochrony ostoi Natura 2000 przepisy prawne dotyczące ochrony przyrody zobowiązują do niepogarszania stanu przyrody na opisywanym terenie. Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego (Obszar VI E, obejmujący lokalizację i znajdujący się w granicach Wolińskiego Parku Narodowego) ustala, co następuje: • teren jednostki planistycznej E „Woliński Park Narodowy” obejmuje swoim zasięgiem wyspy delty wstecznej Świny połoŜone w granicach Wolińskiego Parku Narodowego, okresowo zalewane tereny łęgowe; 14 na terenie całej jednostki planistycznej E dopuszcza się utrzymanie działalności rolniczej, wypasu bydła i koszenia trzciny, jako zabiegów ochronnych; • terminy oraz sposób prowadzenia zabiegów ochronnych naleŜy dostosować do wymogów Planu Ochrony Wolińskiego Parku Narodowego; • ze względu na ochronę ekspozycji krajobrazu zabrania się lokalizowania wszelkiej zabudowy i konstrukcji inŜynierskich. Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego w części opisującej ochronę przyrody w jednostce planistycznej VI E ustala, co następuje: • wszelkie działania na terenie leŜącym w granicach Parku podporządkowane są ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed innymi działaniami; • wszelkie działania i inwestycje na terenie WPN muszą być uzgadniane z Dyrektorem Parku. Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego w części opisującej sposób zagospodarowania w jednostce planistycznej VI E ustala, co następuje: • przeznaczenie terenu: tereny otwarte przeznaczone na cele ochrony przyrody; • zasady i warunki parcelacji terenu: zakaz dokonywania podziałów terenu; • kształtowanie zabudowy i zagospodarowania terenu: zakaz lokalizacji wszelkiej zabudowy oraz trwałego grodzenia. Dodatkowe zobowiązania wynikają z przepisów o ochronie wybrzeŜa (Ustawa o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. Dz.U. z 2003 r. nr 153 poz. 1502) oraz z przepisów dotyczących korzystania z wód i ochrony przeciwpowodziowej (Prawo wodne. Dz.U. z 2005 r. nr 239 poz. 2019). Zakres przestrzenny niniejszego planu zarządzania w kontekście przepisów o ochronie wybrzeŜa dotyczy wszystkich gruntów. Wynika to z faktu, Ŝe grunty te leŜą w pasie technicznym, który zgodnie z ustawą definiuje się jako: „stanowiący strefę wzajemnego bezpośredniego oddziaływania morza i lądu; jest on obszarem przeznaczonym do utrzymania brzegu w stanie zgodnym z wymogami bezpieczeństwa i ochrony środowiska”. Granice pasa technicznego wyznaczył Dyrektor Urzędu Morskiego w Szczecinie, po zasięgnięciu opinii rady miasta Świnoujścia. Na terenie pasa technicznego, w przypadku opisywanego obszaru, obowiązują następujące zakazy wynikające z zarządzenia porządkowego Dyrektora Urzędu Morskiego (ZP nr 1 z dnia 16.02.2005): Zabrania się całkowicie: • niszczenia umocnień brzegowych; • zbierania i przywłaszczania mienia wyrzuconego przez wody morskie; • zaśmiecania i zanieczyszczania terenu; • niszczenia wszelkiej roślinności; • niszczenia ogrodzeń, konstrukcji zejść na plaŜę i tablic informacyjnoostrzegawczych; Zabrania się bez zezwolenia Dyrektora Urzędu Morskiego: • stawiania namiotów i biwakowania; • wjazdu i parkowania wszelkich pojazdów, z wyjątkiem rowerów; • rozpalania ognisk na plaŜy; • prowadzenia działalności gospodarczej połączonej z lokalizowaniem trwałych i tymczasowych obiektów oraz konstrukcji w celach handlowo-usługowych, promocyjno-reklamowych, sportowych i rozrywkowych; • 15 umieszczania łodzi, sieci i innego sprzętu rybackiego; pasania zwierząt; polowania; jazdy konnej; pozyskiwania trzciny i koszenia trawy, zbierania wodorostów; wydobywania kopalin, w szczególności piasku, Ŝwiru, kamienia, margla, gliny, torfu, bursztynu. Zakres przestrzenny niniejszego planu zarządzania w kontekście przepisów o ochronie przeciwpowodziowej dotyczy wszystkich gruntów. Znajdują się one w strefie bezpośredniego zagroŜenia powodzią. Na tego typu obszarach zabrania się wykonywania robót oraz czynności, które mogą utrudnić ochronę przed powodzią, a w szczególności: • wykonywania urządzeń wodnych oraz wznoszenia innych obiektów budowlanych; • sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrzeby regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub słuŜącej do wzmacniania brzegów, obwałowań lub odsypisk; • zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego, a takŜe utrzymywaniem lub odbudową, rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych wraz z infrastrukturą. Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW), jeŜeli nie utrudni to ochrony przed powodzią moŜe, w drodze decyzji, na obszarach bezpośredniego zagroŜenia powodzią: • zwolnić od zakazów określonych w ww. punktach; • wskazać sposób uprawy i zagospodarowania gruntów oraz rodzaje upraw wynikające z wymagań ochrony przed powodzią; • nakazać usunięcie drzew lub krzewów. Inne szczegółowe plany i zalecenia dotyczące gospodarki wodą znajdą się w przyszłości w Planie Ochrony Przeciwpowodziowej Regionu Wodnego, jednakŜe wszystkie podejmowane działania (w tym ujmowanie wód rzecznych i zarządzanie wodą na terenie obiektu) podporządkowane muszą być zawsze przepisom Prawa Wodnego. • • • • • • 16 1.1.9. Dostęp publiczny i turystyczne wykorzystanie obiektu w ujęciu prawnym Dostęp do wysp istnieje jedynie drogą wodną. Jednak publiczny dostęp do wysp jest zakazany. MoŜliwe jest jedynie pływanie po kanałach pomiędzy wyspami. Istnieje kilka miejsc przeznaczonych do cumowania łodzi, jednak cumowanie i wychodzenie na teren wysp jest moŜliwe tylko za zgodą Dyrektora Wolińskiego Parku Narodowego. Dyrektor udziela zezwolenia dla osób prowadzących badania, uŜytkujących rolniczo te tereny, czy prowadzących inne działania ochronne. NajbliŜszy port ogólnodostępny dla ruchu turystycznego i rybołówstwa znajduje się w pobliŜu centrum Świnoujścia, natomiast bliŜej są przystanie w Przytorze i Karsiborze. Trzy wyspy: Koprzywskie Łęgi, Wydrza Kępa oraz Koński Smug mogą być oglądane z lądu przez kanał wodny. Tylko Warnie Kępy znajdują się dalej od brzegu. W okolicy Lubina na południowy wschód od lokalizacji znajduje się na wzgórzu publicznie dostępny punkt widokowy. 17 1.2. INFORMACJE ŚRODOWISKOWE 1.2.1. Rzeźba i budowa geologiczna 1.2.1.1. Geneza i ukształtowanie terenu Lokalizacja Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego stanowi część zespołu wielu wysp wykształconych we wstecznej delcie Świny. Ten unikatowy układ geomorfologiczny powstał w ujściu duŜej rzeki nizinnej - Odry. Proces tworzenia się delty został zapoczątkowany około 3000 lat temu, w okresie stopniowego zamykania dawnej zatoki morskiej, istniejącej w miejscu dzisiejszego zalewu. Zasadnicze rysy istniejącej formy delty Świny były juŜ ukształtowane w XVII i XVIII wieku. Dalszy jej naturalny rozwój został wyraźnie zahamowany przez wybudowanie w końcu XIX wieku kanału Ŝeglugowego - Kanału Piastowskiego. Wybudowano go w celu umoŜliwienia Ŝeglugi statkom oceanicznym do portu morskiego w Szczecinie. Budowa Kanału Piastowskiego zmieniła istniejące wówczas warunki hydrologiczne w tej części Zalewu Szczecińskiego. Obecnie na południe od zamykającej wody Zalewu Szczecińskiego Bramy Świny (rozbudowany układ mierzei pokrytej na powierzchni formami eolicznymi, rozdzielanych zatorfionymi nieckami) rozciąga się delta wsteczna z szeregiem 44 wysp, z których największa to Wielki Krzek oraz Mały Krzek, Wiszowa Kępa, Trzcinice, Gęsia Kępa, Warnie Kępy, Wydrza Kępa Koński Smug. Powierzchnia wysp to płaskie, równiny nieznacznie wznoszące się nad poziom morza – średnio około 1 m. W większości nie uŜytkowane gospodarczo pokryte są szuwarem trzcinowym. Część z nich objęta jest ochroną w granicach Wolińskiego Parku Narodowego. 1.2.1.2. Budowa geologiczna Głębokie utwory geologiczne Bramy i Delty Świny stanowią osady permomezozoiczne i kenozoiczne. Przypowierzchniową część zalegającą do głębokości 20 i więcej metrów budują młode osady morskie, rzeczno-morskie, eoliczne i organogeniczne. Cokoły licznych wysp delty zbudowane są z piasków akumulacji rzecznej i morskiej, które na powierzchni pokrywają mało miąŜsze (do 2 m) namuły torfiaste składające się z rozłoŜonej masy roślinnej, mułków oraz piasków: drobnoziarnistego i pylastego. Budowa geologiczna wysp nie była przedmiotem badan szczegółowych. Jedynie przy okazji prac z projekcie ochrony wodniczki na Warnich Kępach w części północnej wyspy zinwentaryzowano torfy niskie (szuwarowe i turzycowiskowe). Ich miąŜszość, w rejonie załoŜonych piezometrów, wynosi około 80-120 cm. Torfy zalegają na piasku drobnym z przewarstwieniami iłowymi i pyłowymi. W południowej części wyspy takŜe występują torfy szuwarowo-turzycowiskowe, ale zalegają one na pokładach gytii detrytusowej o zróŜnicowanej miąŜszości (20-40 cm). Pokłady torfu na gytii sięgają do blisko 2 m, a poniŜej zalegają pokłady piasku drobnego z domieszkami duŜych ilości substancji organicznej. 18 Na Warnich Kępach współcześnie obserwuje się w warstwach powierzchniowych (na wybranych partiach terenu) tworzenie się narastającej warstwy organicznomineralnej, obecnie silnie przerośniętej korzeniami trzciny. 1.2.2. Hydrologia Wyspy WPN wykształciły się w nurcie jednego z ramion Odry – tzw. Starej Świnie. Dlatego warunki hydrologiczne wysp są ściśle powiązane z dynamika i jakością wód ujściowego odcinka rzeki i Zalewu Szczecińskiego. . 1.2.2.1. Zalew Szczeciński i rzeka Świna Zalew Szczeciński – dzielony zwyczajowo na Wielki i Mały Zalew, stanowi główne ogniwo systemu ujściowego rzeki Odry. Oprócz niego system ten stanowią: od południa Międzyodrze, przepływowe Jezioro Dąbie, Roztoka Odrzańska, cieśnina Świny, cieśnina Dziwny z Zalewem Kamieńskim i Jeziorem Wrzosowskim oraz cieśnina Piany (Peenestrom) z zatokami Achterwasser i Krumminer Wiek. Zalew Szczeciński oddzielają od otwartego morza dwie wyspy: Wolin (wraz mierzejową struktura z tzw. Bramy Świny) i Uznam. Zasadnicza część Zalewu Szczecińskiego ma stosunkowo płaskie i mało urozmaicone dno o głębokości 4-6 metrów. Cechy te wyraźnie upodobniają Zalew Szczeciński do zbiorników lagunowych. Specyfika Zalewu Szczecińskiego, wynikająca z charakterystycznego połoŜenia w układzie systemu ujściowego Odry, w którym pełni on rolę zbiornika przepływowego dla wód rzecznych, a zarazem przyjmującego okresowo wlewy słonych wód morskich, powoduje, Ŝe trudno jest go jednoznacznie zakwalifikować. Nie ma on cech typowego estuarium, które w klasycznej postaci jest rozszerzającym się lejkowato ujściem rzeki do morza, w którym ma miejsce swobodna wymiana wód słodkich i morskich oraz związana z tym charakterystyczna cyrkulacja gęstościowa. Ponadto estuaria są związane zazwyczaj z morzami o regularnych pływach, których w przypadku Morza Bałtyckiego brak. Zalew Szczeciński jest odgraniczony od morza trwałą barierą lądową ze stosunkowo wąskimi przesmykami, którymi odpływają wody rzeczne. Wymiana wód rzecznych i morskich odbywa się tu jedynie poprzez trzy długie i wąskie cieśniny Piany, Świny i Dziwny i jedynie w nich obserwuje się przejawy typowej estuariowej stratyfikacji zasolenia o charakterze klina wód słonych – w okresach silnych spiętrzeń sztormowych w Zatoce Pomorskiej. Ciśnieniowe połączenie z morzem powoduje, Ŝe pod względem hydrodynamicznym Zalew Szczeciński wykazuje więcej podobieństw do lagun niŜ do estuariów. Rzeka Świna rozdziela wyspę Uznam, wraz z jej dawną częścią Karsiborem, od Wolina. Jest onaczęścią systemu wodnego estuarium Odry. Jest najkrótszą z trzech cieśnin łączących Zalew Szczeciński (zlewnie rzeki Odry) z Morzem Bałtyckim. rzeka ma długość ok. 16 km i zmienną szerokość 100-1000 m. Jej korytem odpływa blisko 75% (przez Pianę 13%, a Dziwną 12%) wód z Zalewu Szczecińskiego do Zatoki Pomorskiej. Rzeka ma liczne naturalne i sztuczne rozgałęzienia, z których największe to Stara Głębia, kanał Wielka Struga, Mulnik, Byczy Rów. Świna wraz z wodami przyległymi zajmuje powierzchnię ok. 27 km2. W części północnej, poniŜej końca Kanału Mielińskiego, Świna ma głębokość 9-15 m. U jej ujścia do Zatoki Pomorskiej w Świnoujściu znajduje się port morski z bazą promową a takŜe port rybacki i wojenny. 19 1.2.2.2. Charakterystyka stanów wód Rzeka Świna stanowi zbiornik wód powierzchniowych oblewający wyspy delty. Przy zerze wodowskazu Świnoujście na rzędnej 5,08 m n.p.m. wody układają się na następujących rzędnych: SWW: +0,84 m n.p.m., SSW: +0,11 m n.p.m., SNW: -0,88 m n.p.m., NNW: -1.72 m n.p.m., woda o p=1%: +1,32 m n.p.m., woda o p=3%: +1,22 m n.p.m. W opracowaniu z 2007 roku W. Buchholz podaje charakterystyczne stany wody dla Świnoujścia na poziomie: WWW: 669 cm (1995.11.4), SWW: 596 cm, SSW: 503 cm, SNW: 420 cm i NNW: 366 cm (1967.10.18). Zero wodowskazu dla Świnoujścia wg Kronsztadt (KR) wynosi -5,08 m, a wg Amsterdam (NN) -5,00 m. Na odcinku ujściowym Świny nie występują zaleŜności pomiędzy stanami i przepływami, co uniemoŜliwia konstrukcje krzywych konsumpcyjnych oraz krzywych związków wodowskazów. Stany i przepływy w omawianym rejonie uzaleŜnione są od stanów morza i warunków anemobarycznych (ośrodki baryczne, kierunki i siła wiatrów). W wyniku działania tych czynników, z których pierwszoplanową rolę odgrywają stany morza – przepływy mają charakter dwukierunkowy niekorelujący ze stanami wody. Wahania stanów wód znacznych rozmiarów występują w okresach sztormowych (Rycina 1, Rycina 2, Rycina 3, Rycina 4), ale są one krótkotrwałe i przewaŜnie nie trwają dłuŜej jak kilka dni. Sztormowe wzrosty stanów wody odgrywają waŜną rolę w kształtowaniu warunków wilgotnościowych (poziomów wód) na wyspach Delty Świny, a w szczególności determinują wysokie poziomy wód gruntowych. Dalej na Zalewie Szczecińskim następuje redukcja wahań stanów wody Zatoki Pomorskiej. Średnio poziom wód Zalewu podnosi się o 50% wartości podniesienia się stanów na Zatoce Pomorskiej. 560 550 Stany wody (cm) 540 530 520 510 500 490 480 470 17 03 19 03 25 03 26 03 28 03 10 04 11 04 14 04 15 04 16 04 17 04 18 04 18 06 Data Rycina 1. Kształtowanie się stanów wody w Zatoce Pomorskiej (mareograf Świnoujście) w okresie wiosennym roku 2008 20 540 530 Stany wody (cm) 520 510 500 490 480 06 07 08 07 12 07 13 07 16 07 19 07 20 07 23 07 25 07 30 07 02 08 08 08 10 08 12 08 13 08 17 08 18 08 19 08 20 08 22 08 07 09 10 09 15 09 23 09 Data Rycina 2. Stany wody w okresie lipiec-wrzesień 2008 (mareograf Świnoujście) 560 550 540 Stany wody (cm) 530 520 510 500 490 480 470 08 10 09 10 10 10 18 10 03 11 04 11 05 11 06 11 24 11 26 11 27 11 01 12 03 12 05 12 08 12 09 12 10 12 11 12 15 12 21 12 Data Rycina 3. Stany wody w okresie październik-grudzień 2008 (mareograf Świnoujście) W roku 2008 w okresie październik – grudzień maksymalne notowane stany wód Zatoki Pomorskiej dochodziły do 550 cm (listopad), a najczęściej oscylowały w granicach 520-530 cm (Rycina 3). 580 560 520 500 480 Świnoujście 460 Data Rycina 4. Stany wody Zatoki Pomorskiej w okresie marzec-grudzień 2008 roku (mareograf Świnoujście) 21 1612 0912 0112 0611 1910 0910 3009 2309 1509 0409 2008 1408 1008 0208 2307 1307 0407 1106 0506 1805 1005 3004 2304 1704 1104 420 2803 440 1703 Stanwody(cm ) 540 Dane wodowskazowe z roku 2008 wskazują, Ŝe w okresie czerwiec – lipiec wystąpiły stany powyŜej SSW, przekraczające „zero wodowskazu” od kilku do kilkunastu cm. NajwyŜsze stany wody notuje się w okresach sztormów jesiennych oraz wczesną wiosną (Rycina 4), zbliŜają się one do stanów ostrzegawczych (stan ostrzegawczy wynosi 560 cm, stan alarmowy 580 cm - dla ochrony przeciwpowodziowej rejonu Świnoujścia). 1.2.2.3. Dynamika wód powierzchniowych Dynamika i zasoby wód oblewających Wyspy WPN kształtowane jest przez czynniki ponadregionalne i klimatyczne tj. przez napływ wód odrzańskich do Zalewu Szczecińskiego oraz piętrzenia wiatrowe wód Bałtyku wraz z wlewami tych wód do Dziwny oraz Świny i Zalewu Szczecińskiego. Na podstawie analizy częstotliwości wystąpień danych stanów wody w okresie obserwacji w latach 1881-1997 oraz prawdopodobieństwa wystąpienia stanów ekstremalnych w rejonie Wysp Wolińskiego Parku Narodowego wyróŜnić moŜna trzy sezony: • zimowy (XI-III) o największej dynamice wahań stanów wody, • wiosenny i jesienny (IV-V i IX-X) o pośredniej dynamice wahań stanów wody, • letni (VI-VIII) o najmniejszej dynamice wahań stanów wody. Stany wody akwenów oblewających Wyspy WPN zaleŜą od: • falowania i piętrzenia wiatrowego Bałtyku, • poziomu Bałtyku związanego z napływem lub odpływem wód przez Cieśniny Duńskie, • wielkości napływu wód Odrą. Zasadnicze znaczenie w dynamice wód i potencjalnych oddziaływaniach na obszar Wysp WPN mają stany ekstremalne (sztormowe) Bałtyku. W licznych publikacjach naukowych zwraca się uwagę na cykliczność wahań stanów wody Morza Bałtyckiego. Cykle występują w trzech grupach w następujących odstępach czasowych: • 19-20 lat – związanych z aktywnością słoneczną, • 7-11 lat – związanych ze zmianami meteorologicznymi, • 3-5 lat – o genezie niewyjaśnionej. W ostatnim czterdziestoleciu ekstremalne sytuacje sztormowe wystąpiły w dniach: • 17. stycznia 1955 roku, • 15.-18. stycznia 1961 roku, • 10. lipca 1980 roku, • 28.-31. października 1981 roku, • 18.-19. stycznia 1983 roku, 5. listopada 1995 roku. Wskaźnikiem wymiany wód, informującym o wlewach wody morskiej do cieśniny Świny, jest zasolenie. Maksymalne średnie zasolenia wód w okolicach centrum Świnoujścia i dzielnicy Karsibór wynoszą około 8‰, koło Lubina - 6,2‰, a minima schodzą do wartości 0,1‰. NajwyŜsze zasolenie zanotowane w rejonie Świnoujścia nastąpiło zimą i wynosi 13,82 ‰. 22 1.2.2.4. Wahania stanów wody na terenie lokalizacji Wyspy WPN nie mają ochrony przeciwpowodziowej w postaci wałów. Otwarta linia brzegowa powoduje, Ŝe poziom wody na nich praktycznie równy jest poziomowi wody w Zalewie Szczecińskim. W obrębie wysp są tylko niewielkie zbudowane w ramach projektu LIFE „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech” podwyŜszenia terenu, stworzone, by dać bydłu i koniom moŜliwość znalezienia suchego miejsca w czasie nagłych zalewów terenu. 1.2.3. Klimat 1.2.3.1. Temperatura powietrza Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego, podobnie jak cała wyspa Wolin, pozostaje pod wpływem tych samych procesów synoptycznych, które kształtują pogodę w północno-zachodnim obszarze Polski. NajwaŜniejsze z nich są związane z przemieszczającymi się nad tym obszarem układami niskiego ciśnienia. W zakresie stosunków termicznych charakterystyczna jest mała amplituda roczna temperatury powietrza, przy średniej temperaturze najchłodniejszego miesiąca (styczeń) tylko nieznacznie poniŜej 0°C. Względnie wysokie temperatury miesięcy zimowych sprawiają, Ŝe obszar ten cechuje się względnie krótką termiczną zimą, której początek przypada dopiero na drugą dekadę stycznia. Więcej niŜ na pozostałym obszarze kraju jest dni z odwilŜami w okresie zimy, latem mniej dni gorących. Przeciętne daty ostatnich przymrozków wiosennych przypadają w tej części WybrzeŜa przed 20 kwietnia. W wieloleciu 1971-2000 zdarzały się lata, w których przymrozki wystąpiły w pierwszej, a nawet w drugiej dekadzie czerwca. Najwcześniej ostatnie przymrozki wiosenne zanikały w zachodniej części wybrzeŜa przed 5. maja, 10 dni później w pozostałej części wybrzeŜa. Z kolei jesienią pierwsze przymrozki pojawiły się w obniŜeniach terenowych juŜ w pierwszej dekadzie września. 1.2.3.2. Opady Zalew Szczeciński i tereny sąsiadujące z nim znajdują się w zasięgu morskokontynentalnego typu opadów atmosferycznych. Warunki klimatyczne tego rejonu, kształtują się nie tylko pod wpływem głównych geograficznych czynników klimatotwórczych, ale takŜe w duŜej mierze pod wpływem Bałtyku i Zalewu Szczecińskiego. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z wielolecia wynosi 575 mm. W latach 1991-2005 zanotowano cztery lata z sumami rocznymi opadów powyŜej 780 mm (lata wilgotne), osiem lat z opadami w granicach 625-780 mm (lata normalne) i trzy lata z opadami 550-625 mm (lata suche). Średnie opadów atmosferycznych miesięcznych i rocznych dla wybranych okresów wieloletnich (stacja Świnoujście) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ROK Lata 189149 35 39 43 47 55 78 76 51 54 46 55 628 23 1930 19511970 19561975 19612000 41 32 33 45 51 60 61 62 54 47 49 46 581 34 30 32 47 51 50 58 57 45 44 46 46 541 39 28 38 38 48 55 54 56 53 45 49 48 551 Cechą charakterystyczną opadów omawianego obszaru, jest mała amplituda roczna, występowanie największych sum opadów w lipcu lub w sierpniu oraz przewaga opadów w porze jesieni nad opadami z okresu wiosny. W okresie wegetacyjnym (IVX) średnie opady stanowią 66% sumy opadów rocznych, dlatego okresowe występują niedobory wody na uŜytkach rolnych. Średnie sezonowe i roczna liczba dni z opadem dobowym o wartości najmniej 0,1 mm (a), 1,0 mm (b), i 5,0 mm (c), oraz sezonowe sumy opadów, dla stacji Świnoujście, lata 1961-2000 Pory roku Wiosna, III-V A b c 39,0 24,9 124 8,3 Lato, VI-VIII a B c 37,6 25,5 165 10,9 Jesień, IX-XI a b C 42,4 27,3 9,9 Zima, XII-II a b c 47,8 27,3 Sumy opadów (w mm) 147 115 7,1 Rok, I-XII a B C 166,8 105,0 36,2 551 W okresie letnim, przy duŜych potrzebach wodnych roślinności uŜytków zielonych, notuje się tylko średnio 10 dni z opadem powyŜej 5 mm (jest to opad najefektywniejszy zasilający gleby). 24 1.3. INFORMACJE BIOLOGICZNE 1.3.1. Stopień rozpoznania biologicznego obiektu oraz źródła danych 1.3.1.1. Rozpoznanie botaniczne Począwszy od lat 50. XX wieku prowadzono badania nad rozmieszczeniem, strukturą i ochroną zespołów roślinności halofilnej wysp Wolina i Uznamu. Badania te dokumentowały takŜe stanowiska rzadkich, zagroŜonych i chronionych gatunków flory halofilnej (Piotrowska H. 1957, Piotrowska H. 1966a, Piotrowska H. 1966b, Piotrowska H. 1974, Piotrowska H., Olaczek R. 1978, Piotrowska H. 1989, Piotrowska H. 1996a, Piotrowska H 1996b). Obszar wysp Wolińskiego Parku Narodowego był przedmiotem szczegółowych i wieloletnich badań nad roślinnością halofilną prowadzonych przez ośrodek naukowy Uniwersytetu Gdańskiego pod kierunkiem prof. H. Piotrowskiej. Wcześniej juŜ w latach powojennych badaniami geobotanicznymi objęto cały obszar wysp Wolina i Uznamu, a ich wyniki były podstawą utworzenia Wolińskiego Parku Narodowego. Badania nad roślinnością halofilną delty wstecznej kontynuował w latach 90. P. Sągin (Sągin P. i in. 1997, Sągin P. i in. 1998). Jednym z najnowszych, szczegółowych opracowań dotyczących flory halofilnej wyspy Koprzywskie Łęgi jest praca magisterska Ocena stanu zachowania słonaw w przyujściowych obszarach Świny i Dziwny wykonana w Katedrze Taksonomii i Fitogeografii Uniwersytetu Szczecińskiego przez B. Startka (Startek 2006). Wykonana przez autorów operatu botanicznego szczegółowa inwentaryzacja i waloryzacja florystyczna i fitosocjologiczna wysp WPN dokumentuje aktualny stan zachowania roślinności halofilnej oraz określa metody czynnej ochrony cennych siedlisk. W roku 2008 wykonane zostały badania terenowe dla potrzeb niniejszego planu zarządzania. Inwentaryzację poprzedził przygotowawczy etap prac, polegający na zgromadzeniu materiałów i opracowań dotyczących lokalizacji: oryginalnych prac badawczych z terenu badań, monografii, przewodników oraz podkładów kartograficznych. Badania terenowe wykonano w lipcu. Prowadzono je tradycyjną geobotaniczną metodą marszrutową, zakładającą penetrację całego obszaru badań w celu zdobycia pełnych informacji na temat szaty roślinnej. Wykonano spisy florystyczne (36) i zdjęcia fitosocjologiczne metodą Braun-Blanqueta (49) na poletkach o powierzchniach 5-100 m2, z uŜyciem siedmiostopniowej skali ilościowości i pięciostopniowej miary towarzyskości (Wysocki i Sikorski 2002), zanotowano ponadto podstawowe dane na temat siedliska zajmowanego przez opisywany płat (gleby, warunki hydrologiczne, geomorfologia, uŜytkowanie, zalecenia ochronne i pielęgnacyjne itp.). W przypadku zbiorowisk roślinnych materiałem wynikowym opracowań są: • wykaz oznaczonych fitocenoz w porządku syntaksonomicznym, przyjętym za Matuszkiewiczem (2005), • tabela z indeksem alfabetycznym fitocenoz (nazewnictwo naukowe i polskie w oparciu o Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski Matuszkiewicza (2005), odpowiadającymi im kodami siedlisk Natura 2000 (Dyrektywa Siedliskowa) oraz wiadomości o obecnym gospodarowaniu i 25 tendencjach dynamicznych zbiorowisk, jak równieŜ zaleceniami do ich czynnej ochrony poprzez ekstensywną gospodarkę łąkarską. 1.3.1.2. Rozpoznanie ornitologiczne Obszar wstecznej delty Świny cechuje niejednorodnośc stopnia rozpoznania ornitologicznego, wynikające przede wszystkim z trudności w dostępie i penetracji obszaru. Najstarsze dane ornitologiczne pochodzą z lat 30. XX wieku. Są to jednak wyniki obserwacji poczynionych w efekcie sporadycznych obserwacji. Głównym obszarem, skąd jest najwięcej danych ornitologicznych, są wyspy z tymczasowym dostępem poprzez mosty: Wydrza Kępa, Koński Smug, Karsiborska Kępa oraz część wyspy Karsibór - Zajęcze Łęgi. Trudności w dotarciu, będące najistotniejszym czynnikiem ograniczającym posiadaną wiedzę, utrzymują się aŜ do drugiej połowy XX wieku. W latach 1960-1970 kontrolowane są wyspy WPN oraz połoŜone w nurcie Świny małe wyspy z koloniami mew (Jakuczun 1975, Wołk 1967, Gromadzka 1983). NajwaŜniejszych gatunkiem ptaków wymagającym działań ochronnych jest wodniczka. W rejonie ujścia Odry występowanie wodniczki przed rokiem 1945 potwierdzają ornitolodzy niemieccy: Hübner (1909) i Robien (1931). Był to wówczas ptak niemal równie liczny jak rokitniczka. Po roku 1945 występowanie wodniczki w rejonie Wolina potwierdza Wołk (1967) i Gromadzka (1983). Jednak dopiero lata 1980. przynoszą pierwsze dokładne dane dotyczące liczebności tego gatunku. W roku 1989 Sellin kontroluje kilka wysp stwierdzając 3 śpiewające samce w aktualnych granicach Wolińskiego Parku Narodowego. Początek lat 90. przyniósł pierwsze i jak dotąd jedyne kompleksowe rozpoznanie awifauny obszaru całej delty Świny. Było ono efektem pracy zespołu ornitologów szczecińskich (Osiejuk 1993). Późniejsze obserwacje obejmowały jedynie niektóre powierzchnie, powtarzając na pozostałych obszarach dane z lat 80. (Kaliciuk 1997). Od początku lat 90. wodniczka jest jednym z bardziej szczegółowo kontrolowanych gatunków i to na większości wysp (Czeraszkiewicz 1993, 1995, 1997, Kiljan 2000, Maniakowski 2003, Jabłoński 2004). W latach 1997-1998 realizowano badania związane z opracowywanym wówczas Planem Ochrony Wolińskiego Parku Narodowego (Bereszyński 1999, 2000). Od tego czasu nie były realizowane inne kompleksowe tematy badawcze związane z awifauną. Tak więc wodniczka pozostaje nadal jedynym gatunkiem, który jest na przestrzeni ostatniego 20-lecia systematycznie monitorowany, a dane z prowadzonych obserwacji są publikowane. Zamieszczone poniŜej informacje o wodniczce opierają się na prowadzonym przez OTOP monitoringu tego gatunku. W roku 2009 w ramach ogólnopolskiego liczenia wodniczki obserwowano na terenie wysp WPN 2 śpiewające samce wodniczki, oba na wyspie Koński Smug. W roku 2012 stwierdzono 3 śpiewające samce: 2 na Warnich Kępach, 1 na Wydrzej Kępie. W generalnej ocenie rozpoznanie ornitologiczne obszaru moŜna określić jako średnie. Jest ono jednak niepełne i niesystematycznie prowadzone. Stan ten niewątpliwie wymaga pilnej poprawy. 1.3.1.3. Rozpoznanie w dziedzinie innych grup zwierząt 26 Na obszarze wysp objętych opracowaniem nie było dotychczas podjęte Ŝadne tematyczne badanie innych grup systematycznych fauny. Wyrywkowe obserwacje gromadzone przez słuŜby Parku dotyczą jedynie duŜych ssaków: jeleń Cervus elaphus, dzik Sus scrofa, lis Vulpes vulpes i jenot Nyctereutes procyonoides. W czasie projektu LIFE „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech” przeprowadzono takŜe monitoring entomologiczny na tym terenie. Zebrane dane nie zostały jednak jeszcze opracowane. 1.3.2. Elementy biologiczne nie w pełni udokumentowane 1.3.2.1. Aspekt botaniczny Do dnia opracowania niniejszego planu zarządzania wszystkie aspekty botaniczne zostały w pełni opracowane i przedstawione w odpowiednich sekcjach tego dokumentu oraz w załącznikach tabelarycznych i kartograficznych. 1.3.2.2. Aspekt ornitologiczny Ptaki są grupą nie w pełni rozpoznaną i udokumentowaną. Ma ona relatywnie słabe rozpoznanie w szerszym zakresie (np. gatunki lęgowe całego kompleksu wysp, gatunki zimujące), który mógłby nawiązywać do danych z początku lat 80. NaleŜy wskazać na konieczność pilnego uzupełnienia braków w zakresie rozpoznania ornitologicznego obszaru wysp. Niedostatek danych z tego terenu jest aktualnie jedną z głównych przyczyn braku podstaw do pełnej i krytycznej waloryzacji obszaru. Ma to szczególne znaczenie po rozpoczęciu w 2009 r. bardzo szerokiego programu restauracji uŜytkowania rolniczego czterech wysp, który wobec bardzo dynamicznie zachodzących zmian w biotopach (zmiana szaty roślinnej) powinien być objęty corocznym monitoringiem awifauny. Minimalny zakres corocznego monitoringu awifauny powinien obejmować wymienione dalej gatunki kluczowe. W ustalonych okresach (nie dłuŜszych niŜ 3 lata) monitoring powinien obejmować równieŜ inne gatunki o znaczeniu mniejszym niŜ kluczowe. 1.3.2.3. Aspekt innych grup zwierząt W zasadzie zupełnie nierozpoznanymi zasobami przyrodniczymi są aktualnie: • bezkręgowce – cały obszar wysp Wstecznej Delty Świny jest słabo rozpoznany pod względem fauny bezkręgowców. Badania obejmujące bezkręgowce realizowane na obszarze wysp nigdy nie były prowadzone w sposób metodyczny, a istniejące dane pochodzą najczęściej z obserwacji wyrywkowych i krótkotrwałych. W większości obserwacje tej grupy były prowadzone na wyspach łatwo dostępnych i jedynie okazjonalnie. Jako szczególnie słabo rozpoznane naleŜy wskazać stawonogi i mięczaki. Stanowią potencjalną bazę Ŝerową ptaków, w tym równieŜ wodniczki i ich rozpoznanie winno być jednym z waŜniejszych tematów badawczych wskazywanych jako pilne do podjęcia. Przeprowadzony w ramach projektu „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech” monitoring entomologiczny po obszerniejszym 27 opracowaniu danych moŜe wnieść wiele do wiedzy na temat bezkręgowców tego terenu. • kręgowce – płazy, gady i ssaki. Obserwacje dotyczące tej grupy fauny, choć niewątpliwe realizowane przez pracowników Parku, nie są prowadzone w sposób bardziej szczegółowy. Brak szczególnie danych dotyczących drapieŜników w tym spotykanych tutaj: norki amerykańskiej Mustela vision i szopa pracza Procyon lotor. W stosunku do tych dwóch grup, nie prowadzono Ŝadnych badań naukowych. Jest to bardzo istotnym brakiem w kompleksowej wiedzy o stanie i zagroŜeniach dla wartości przyrodniczych wysp w delcie Świny. Jako pilne naleŜałoby wskazać podjęcie prac badawczych w zakresie bezkręgowców oraz gatunków znanych jako potencjalnie silnie wpływających na stan metapopulacji ptaków. 1.3.3. Siedliska przyrodnicze i zbiorowiska roślinne Autorzy operatu botanicznego przyjęli zasadę grupowania zespołów i zbiorowisk roślinnych charakterystycznych dla określonych siedlisk (biotopów) w tym siedlisk z listy Natura 2000. Nie wszystkie zbiorowiska są diagnostycznymi dla określenia siedliska Natura 2000, ale współwystępują w kompleksie przestrzennym z takimi charakterystycznymi zespołami. Trudno je wyizolować i ograniczyć tylko do powierzchni płatu zespołu roślinnego. Granice właściwego siedliska zwykle przebiegają szerzej niŜ wskazywałoby na to występowanie zbiorowisk roślinnych. Zalecane uŜytkowanie takiego obszaru ma zwiększyć zasięg zbiorowisk roślinnych diagnozujących to siedlisko. Dynamikę przemian tych zbiorowisk moŜna udokumentować tylko na podstawie wieloletniego monitoringu prowadzonych zabiegów ochrony czynnej oraz obserwacji zmian struktury, zasięgu i składu gatunkowego zbiorowisk roślinnych poddanych takim działaniom. Rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych i odpowiadających im siedlisk Natura 2000 umieszczono na załączniku kartograficznym, dodatkowo rozmieszczenie siedlisk Natura 2000 wyodrębniono na załączniku kartograficznym, a zestawienia opisowe w załączniku tabelarycznym. PoniŜej zamieszczono wykaz syntaksonomiczny (Matuszkiewicz 2005) fitocenoz z obszaru Wysp Wolińskiego Parku Narodowego. 28 CL. PHRAGMITETEA R.TX. ET PRSG 1942 O. Phragmitetalia Koch 1926 All. Phragmition Koch 1926 Ass. Phragmitetum australis (Gams 1927) Schmale 1939 Ass. Typhetum latifoliae Soo 1927 Ass. Typhetum angustifoliae (Allorge 1922) Soo 1927 Ass. Acoretum calami Kobendza 1948 Grupa szuwarów halofilnych Ass. Scirpetum maritimi (Br.-Bl. 1931) R.Tx. 1937 All. Magnocaricion Koch 1926 Ass. Caricetum ripariae Soo 1928 Ass. Caricetum acutiformis Sauer 1937 Ass. Phalaridetum arundinaceae (Koch 1926 n.n.) Lib. 1931 CL. ASTERETEA TRIPOLIUM WESTH. AT BEEFT. AP. BEEFT. 1962 O. Glauco-Puccinellietalia Beeft. Et. Westh. Ap. Beeft. 1962 All. Puccinellion maritimae (Christ. 1927) R.Tx. 1937 Ass. Puccinellio-Spergularietum salinae (Feekes 1936) R.Tx et Volk 1937 All. Armerion maritimae Br.-Bl. Et de Leeuw 1936 Ass. Juncetum gerardi Nordh. 1923 CL. MOLINIO-ARRHENATHERETEA R.TX. 1937 O. Trifolio fragiferae-Agrostietalia stoloniferae R.Tx. 1970 All. Agropyro-Rumicion crispi Nordh. 1940 em. R.Tx. 1950 Zb. Agrostis stolonifera-Potentilla anserina Oberd. 1979/1980 in Oberd. O. Molinietalia caerulae W.Koch 1926 All. Calthion palustris R.Tx. 1936 em. Oberd. 1957 Ass. Epilobio-Juncetum effusi Oberd. 1957 Zb. z Holcus lanatus L. 1.3.4. Kluczowe gatunki roślin i zwierząt 1.3.4.1. Kluczowe gatunki roślin Na podstawie terenowych spisów florystycznych wykonano alfabetyczny indeks wszystkich stwierdzonych gatunków roślin naczyniowych rozpatrywanej lokalizacji. Zebrany materiał roślinny oznaczono korzystając z opracowań Rutkowskiego (1998), Rothmalera (1995), Szafera i in. (1986) oraz Flora Europaea (1964-1980). Nomenklaturę gatunków roślin naczyniowych przyjęto za Krytyczną listą roślin naczyniowych Polski (Mirek i in. 2002). Oceny stopnia zagroŜenia flory naczyniowej na badanym terenie dokonano na podstawie Czerwonej listy roślin i grzybów Polski Mirka i in. (2006), Ginących i zagroŜonych roślin naczyniowych Pomorza Zachodniego i Wielkopolski Siukowskiego i Jackowiaka (1995), Polskiej Czerwonej Księgi Roślin Kazimierczakowa i Zarzycki (red.) (2001) oraz zagroŜenia populacji w skali kraju wg Zarzyckiego i in. (2002). Określono inwazyjność i ekspansywność gatunku lub, w przypadku taksonów rzadkich, priorytet ochronny wynikający z zapisów Dyrektywy Siedliskowej (załącznik II i IV Dyrektywy). 29 Zestawienie gatunków wraz z klasyfikacją według wyŜej wymienionych kryteriów znajduje się w załączniku tabelarycznym. Stanowiska najrzadszych, cennych i chronionych gatunków (tzw. kluczowych) zaznaczono w załączniku kartograficznym. 1.3.4.2. Kluczowe gatunki zwierząt PoniŜsza tabela zestawia listę gatunków kręgowców (bez ptaków i ryb), występujących na obszarze lokalizacji Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego, w tym najcenniejszych dla tego obszaru (dane z lat 1991-2008). Nazwa gatunkowa Czerwone Listy1 M B Status ochronny w Polsce2 śaba trawna Rana temopraria 3 3 OG śaba wodna Rana esculenta 3 3 Status ochronny międzynarodowy3 Uwagi dyrektywy konwencje Dyrektywa Siedliskowa IV Dyrektywa Siedliskowa V Konwencja Berneńska II Nielicznie występujący gatunek, spotykany na wszystkich wyspach w obrębie wymoklisk i oczek wodnych. Dyrektywa Siedliskowa V Konwencja Berneńska II Gatunek występujący nielicznie jednak powszechnie w strefie brzegowej wysp. Płazy Ssaki Lis Vulpes vulpes Ł Konwencja Berneńska III Sporadycznie polujący na wyspach. Dzik Sus scrofa Ł Konwencja Berneńska III Gatunek stale przebywający na wyspach w ilości dwóch watah (10-15 os.). Opuszcza wyspy jedynie w razie wysokich i długich podtopień. Jeleń Cervus elaphus Ł Konwencja Berneńska III Gatunek stale przebywający na wyspie Warnie Kępy. Sarna Capreolus capreolus Ł Konwencja Berneńska III Obserwowana sporadycznie, głównie na Koprzywskich Łęgach i Wydrzej Kępie. Ł Konwencja Berneńska III Gatunek obcy, inwazyjny. Obserwowany na wyspach stosunkowo rzadko. Szop pracz Procyon lotor Jenot Nyctereutes procnides 30 Nazwa gatunkowa Czerwone Listy1 M B Status ochronny w Polsce2 Status ochronny międzynarodowy3 Uwagi dyrektywy konwencje Dyrektywa Siedliskowa II Dyrektywa Siedliskowa IV Konwencja Berneńska II Występuje w wodach kanałów, młode wyprowadza od strony stałego lądu. Wydra Lutra lutra OG Rzęsorek rzeczek Neomys fodiens OG Konwencja Berneńska III Gatunek wykazany z pułapek Moerickego. Ryjówka aksamitna Sorex araneus OG Konwencja Berneńska III Gatunek wykazany z pułapek Moerickego. czOG Konwencja Berneńska III Dyrektywa Siedliskowa II Dyrektywa Siedliskowa IV Gatunek penetrujący obszar wód pomiędzy wyspami i sporadycznie Ŝerujący na brzegach wysp. śeremia buduje około 1,5 km na NE od obszaru lokalizacji. Bóbr europejski Castor fiber 1) M B Czerwone listy: Czerwona lista zwierząt Meklemburgii-Pomorza Przedniego Czerwona lista zwierząt Brandenburgii 2) OG czOG Ł Status ochronny w Polsce: ochrona gatunkowa częściowa ochrona gatunkowa gatunek łowny 3) Dyrektywy i Konwencje: Dyrektywa Siedliskowa Dyrektywa EWG 92/43/EWG z 21. maja 1992, w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory tzw. Dyrektywa Habitatowa (Załącznik II, Załącznik IV i Załącznik V) Konwencja Berneńska Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk tzw. Konwencja Berneńska (Załącznik II i Załącznik III) PoniŜsza tabela zestawia listę gatunków ptaków kluczowych dla lokalizacji Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego. Lp. 1. Nazwa gatunkowa polska Łacińska wodniczka Acrocephalus paludicola Występowanie Trend Status* Niewielka populacja o wyraźnie spadkowym trendzie występuje obecnie tylko na Warnich Kępach i Końskim Smugu. W ciągu ostatnich 20 lat populacja ma stały trend spadkowy, zbieŜny z trendem ogólnym na większości stanowisk gatunku na Pomorzu. Podjęte od 2006 roku działania ochronne dają szansę na utrzymanie części biotopu w dobrym stanie, a tym samym na zachowanie wodniczki jako gatunku lęgowego. Doświadczenie zdobyte w latach 2007-2010 ▼ L 31 Lp. Nazwa gatunkowa polska Występowanie Trend Status* Łacińska wskazuje na konieczność modyfikacji zabiegów ochrony czynnej w biotopach tego gatunku. 2. biegus zmienny Calidris alpina schinzii W przeszłości (do lat 1990-tych) gatunek sporadycznie lęgowy na Wydrzej Kępie, aktualnie bardzo często obserwowany w okresie przelotu w stadach do 20 os. lub koczujący nawet w okresie lęgowym. --- M 3. czajka Vanellus vanellus Gatunek lęgowy na obszarze lokalizacji. W roku 2007: 2-3 p., 2008: 4 p., 2009: 6 p., 2010: 7-10 p. ▲ L 4. kszyk Gallinago gallinago Gatunek lęgowy na obszarze lokalizacji. W roku 2007: 5-6 p., 2009: ok. 12 p., 2010: ok. 18-20 p. głównie na obszarze uŜytkowanym kośnie. W okresie migracji bardzo często obserwowany głównie w obrębie wymoklisk i powierzchni silniej wypasionych. ▲ L 5. kulik wielki Numenius arquata W 2010 r. gatunek lęgowy (1 p.) w płd. cz. Warnich Kęp. W latach 2005-2008 obserwowane były tutaj tokujące ptaki jednak nie stwierdzano lęgów. --- L 6. krwawodziób Tringa totanus Gatunek lęgowy na kaŜdej z wysp (ca. 1820 p.), ponadto bardzo często obserwowany w czasie przelotów Ŝerujący na wymokliskach w stadach 10-15 os. ▲ L 7. batalion Philomachus pugnax Gatunek przelotny, od 2009 r. obserwowany w ciągu całego sezonu na obszarze objętym wypasem, głównie w płn. i płd. cz. Warnich Kęp. ▲ M 8. płaskonos Anas clypeata Gatunek obserwowany na przelotach na wodach kanałów i oczkach wodnych wewnątrz wysp. Od 2010 r. wielokrotnie w ciągu sezonu obserwowane płaskonosy (2-6 os.) na Warnich Kępach na silnie podmokłych pastwiskach w ciągu sezonu lęgowego. W kolejnych sezonach moŜliwe jest jego gniazdowanie. ▲ M 9. błotniak stawowy Circus aeruginosus Gatunek lęgowy w płd-wsch. części Warnich Kęp oraz wsch. cz. Końskiego Smugu. Obszar lokalizacji to fragment rewiru łowieckiego kolejnych 1-2 par gniazdujących w jej pobliŜu. --- L 10. błotniak łąkowy Circus pygargus Gatunek lęgowy w granicach lokalizacji. W roku 2009 kilkakrotne obserwacje pary wskazywały na prawdopodobny lęg gatunku w szuwarach w płd. części Warnich Kęp. ▼ L 11. wrona siwa Corvus corone cornix Lęgowe 2 p. (2008) – 3 p. (2010) w kępie olch na Warnich Kępach. Gatunek mogący istotnie wpływać na lęgowe populacje ptaków. --- L * - status L: gatunek lęgowy, status M: gatunek pojawiający się regularnie w czasie migracji 32 Lista gatunków ptaków zestawiona została wraz z dokładniejszą charakterystyką w załączniku tabelarycznym, a rozmieszczenie wybranych gatunków pokazują załączniki kartograficzne. 1.3.5. Trendy w populacji wodniczki i innych kluczowych gatunków roślin i zwierząt 1.3.5.1. Trendy populacji wodniczki i innych kluczowych gatunków ptaków Wodniczka jest jedynym gatunkiem o trendzie spadkowych, spośród tych występujących w obrębie lokalizacji. Pozostałe gatunki utrzymują stabilne populacje. W przypadku wodniczki moŜna zaobserwować takŜe stabilizację od roku 2006. Zbierane w przeszłości dane o innych gatunkach pochodziły z obserwacji niesystematycznych i mogą być jedynie źródłem wiedzy o występowaniu gatunku sensu lato. W ramach opracowanej dla dzierŜawcy wysp ekspertyzy na potrzeby Programu Rolnośrodowiskowego (2008 r.) zebrano dane o kilku gatunkach kwalifikujących: kszyku Gallinago gallinago, krwawodziobie Tringa totanus, czajce Vanellus vanellus oraz kuliku wielkim Numenius arquata. Mogą one być punktem odniesienia do oceny stanu ich populacji w kolejnych latach. W związku z powyŜszym dane zebrane na potrzeby niniejszego planu naleŜy traktować jako wyjściowe a wskazania trendów, zawarte w tabeli kluczowych gatunków ptaków powyŜej, jedynie jako przybliŜone. Jedynym wyjątkiem od tego jest trend populacji wodniczki. Na obszarze lokalizacji wodniczkę w końcu XX w. opisano w latach 80. (Sellin 1989). W tym okresie jej stanowiska były stwierdzane na północnych wyspach, na które istniała moŜliwość swobodnego dostępu poprzez mosty (Koprzywskie Łęgi i Wydrza Kępa). Od roku 1993 gatunek ten był na tym terenie systematycznie liczony (Czeraszkiewicz 1993, 1995, 1997). W latach 1993-1997 wodniczka stwierdzana była głównie na wyspie Warnie Kępy, gdzie osiągała wysokie zagęszczenie (2,97 ś.s. na 10 ha), a jej areał lęgowy zajmował praktycznie całą powierzchnię wyspy. Po roku 1997 obserwowany jest wyraźny i trwały spadek liczebności połączony z wycofywaniem się z kolejnych partii wysp. Od początku lat 2000 wodniczki występują przede wszystkim w części południowej i północnej wyspy Warnie Kępy oraz niestabilnie na wyspach Koński Smug, Wydrza Kępa i Koprzywskie Łęgi. PoniŜsza tabela zestawia najwyŜsze stwierdzane liczby śpiewających samców wodniczki na obszarze wysp w Wolińskim Parku Narodowym w latach 1989-2012. Rok 1989* 1990* 1991 1993 1997 Razem w roku 12 21 48 65 83 Wyspa Koński Smug Koprzywskie 2 12 12 0 0 9 4 1 0 3 Łęgi Warnie Kępy Wydrza Kępa Wiszowa Kępa** Gęsia Kępa** bd. bd. 1 5 5 0 5 bd. bd. bd. bd. bd. bd. bd. bd. bd. bd. 30 65 75 33 Rok 1998 1999 2000* 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Razem w roku 19 19 1 49 11 18 8 10 6 2 4 6*** 3 Wyspa Koński Smug Koprzywskie 1 1 bd. bd. bd. bd. 5 Łęgi 2 1 Warnie Kępy Wydrza Kępa Wiszowa Kępa** Gęsia Kępa** 15 15 3 3 1 3 1 bd. bd. bd. bd. bd. bd. 5 10 bd. bd. bd. bd. bd. bd. bd. bd. 0 bd. bd. bd. bd. bd. bd. 0 0 bd. bd. 1 2 2 0 0 0 24 9 18 8 10 5 0 2 bd. 0 bd. 0 bd. 2 bd. bd. bd. bd. bd. bd. bd. 1 0 bd. bd. bd. bd. bd. 0 * - lata, w których liczenia nie objęły wszystkich wysp ** - wyspy połoŜone poza obszarem objętym projektem LIFE *** - brak danych o rozmieszczeniu wodniczki bd. – brak danych Trendy ilości śpiewających samców wodniczki w latach 1989-2010 przedstawione zostały na wykresach w załącznikach Rycina 5, Rycina 6 oraz Rycina 7. W latach 90. XX wieku, kiedy rozpoczęto całkowite liczenia wodniczki na tych stanowiskach, warunki siedliskowe na wyspach WPN były optymalne, poniewaŜ był to okres tuŜ po zaniechaniu intensywnego wypasu. W wyniku tego pojawiły się na tych terenach stadia sukcesji pomiędzy pastwiskami a gęstym trzcinowiskiem, charakteryzujące się luźnymi trzcinami, które stanowią idealne siedlisko dla wodniczki i spowodowało jej występowanie w duŜych liczebnościach (bardzo podobna sytuacja miała miejsce na Karsiborskiej Kępie oraz na Zajęczych Łęgach). Obecnie nie da się juŜ stwierdzić, czy w czasie, gdy prowadzono tu intensywny wypas wodniczka teŜ występowała w obrębie lokalizacji w duŜych liczebnościach, poniewaŜ nie ma danych o jej występowaniu z tego okresu, nie ma takŜe danych o tym, jak intensywny był wypas. Po zaprzestaniu wypasu na wyspach powoli zaczęła dominować trzcina, wraz z wzrostem zagęszczenia trzciny, spadała liczebność wodniczki. W roku 2004 znów rozpoczęto eksperymentalnie ekstensywny wypas bydła na jednym stanowisku, a w 2006 rozpoczęto wypas na większą skalę. Wprowadzenie wypasu wydaje się zatrzymywać trend spadkowy populacji wodniczki, tuŜ przed jego całkowitym zniknięciem. Konieczne jest przetestowanie, czy ostroŜne kierowanie ekstensywnym uŜytkowaniem gruntów moŜe imitować optymalne warunki istniejące w latach 90. oraz czy moŜliwe będzie efektywne długoterminowe odtworzenie takiego siedliska. 34 NaleŜy dodać, Ŝe na liczebność wodniczki na tym stanowisku wpływają nie tylko same warunki siedliskowe na stanowisku, ale takŜe ogólny spadek liczebności populacji pomorskiej. 1.3.5.2. Trendy populacji kluczowych gatunków roślin Powrót do ekstensywnych form uŜytkowania terenu po roku 2004 doprowadził do zwiększenia się liczebności populacji wszystkich gatunków chronionych i zagroŜonych na badanych wyspach w Wolińskim Parku Narodowym. Szczególnie widoczne jest to na wyspie Koprzywskie Łęgi, gdzie poza ekstensywnym wypasem bydła wykasza się teŜ szuwar ekspansywnej trzciny i usuwa biomasę. Wykaszanie to prowadzone jest nieregularnie latem lub zimą poza okresem lęgowym ptaków. Wyspa Koprzywskie Łęgi jest szczególna takŜe ze względu na łatwy i swobodny dopływ słonawych wód pochodzących z cofek. Sprzyja to rozwojowi inicjalnego zespołu mannicy odstającej Puccinellia distans i muchotrzewu solniskowego Spergularia salina (Puccinellio-Spergularietum salinae) wykształcającego się na otwartych wymoczyskach w miejscach długotrwałego stagnowania wód słonawych. Na obrzeŜach wymoczysk rozwija się ekspansywny halofilny szuwar z dominacją trzciny pospolitej, w którym odnotowano kilka stanowisk jarnika solankowego Samolus valerandi (tylko na Koprzywskich Łęgach). W sąsiedztwie wymoczysk rozwijają się niewielkie płaty halofilnego półszuwaru Scirpetum maritimi, tworzonego przez sitowca nadmorskiego Bulboschoenus maritimus i oczeret Tabernemontana Schoenoplectus tabernaemontani. ZagroŜeniem dla tej fitocenozy jest ekspansywna trzcina pospolita Phragmites australis, a sprzyja jej rozwojowi ekstensywny wypas prowadzący do wygryzania trzciny. Niewielkie enklawy wymienionych zespołów występują w kompleksie przestrzennym z rozległymi słonawami Juncetum gerardi. Ekstensywny wypas bydła prowadzony od kilku lat oraz stały dopływ słonawych wód pochodzących z cofek sprzyja dynamicznemu rozwojowi bogatych populacji licznych gatunków chronionych i zagroŜonych występujących w tym zbiorowisku takich, jak: sit Gerarda Juncus gerardi, aster solny Aster tripolium, babka morska Plantago maritima, świbka morska Triglochin martimum, mlecznik nadmorski Glaux maritima i komonica wąskolistna Lotus tenuis. Stanowiska turówki wonnej Hierochloë odorata odnotowano w płatach halofilnego szuwaru trzciny pospolitej na wyspach Koński Smug i Warnie Kępy. Chronione siedlisko Natura 2000 (1330 – solniska nadmorskie), na którym występują gatunki chronione i zagroŜone, jest w najgorszej kondycji na wyspie Warnie Kępy. Poprawie sytuacji nie sprzyja zbyt mały wypas bydła, przesuszenie siedlisk, ograniczony dopływ słonawych wód do centralnej, wyŜej wyniesionej części wyspy. Efektem jest wyraźna ekspansja szuwaru trzciny pospolitej, w którym nadal moŜna spotkać sit Gerarda, świbkę morską i sporadycznie astra solnego. 1.3.5.3. Trendy populacji kluczowych gatunków zwierząt Z uwagi na braki w wiedzy lub nieporównywalność zebranych danych dotyczących populacji innych kluczowych gatunków zwierząt, nie jest moŜliwe prześledzenie zmienności wybranych ich cech, a szczególnie określenie trendów liczebności. 35 Analiza zmienności wybranych cech metapopulacji gatunków kluczowych moŜliwa będzie jedynie po wprowadzeniu monitoringu lub rozszerzeniu jego zakresu. 36 1.4. ZWIEDZAJĄCY I SPRAWY PUBLICZNE 1.4.1. Udostępnienie dla turystyki i edukacji Zarządzający terenem lokalizacji Wyspy WPN, tj. Woliński Park Narodowy, nie przewiduje udostępnienia lokalizacji dla turystyki i edukacji. W związku z tym załoŜeniem nie ma w tej chwili potrzeby prowadzenia celowych badań na temat wykorzystania obszaru lokalizacji do celów turystycznych i edukacyjnych. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe lokalizacja Wyspy WPN leŜy w zachodnim fragmencie polskiego wybrzeŜa Bałtyku, w jednym z najatrakcyjniejszych turystycznie regionów w Polsce. Jest to region wybitnie turystyczny, który odwiedza duŜa liczba turystów i wczasowiczów, dlatego potencjalne zainteresowanie obiektem moŜe być duŜe. Jednak wstęp na wyspy jest zakazany i moŜliwy jedynie po uzyskaniu zezwolenia Dyrektora WPN. MoŜliwe jest poruszanie się łódkami po kanałach między wyspami oraz obserwowanie terenu z punktu widokowego w okolicach Lubinia, na południowy wschód od lokalizacji. W bliskim sąsiedztwie lokalizacji Wyspy WPN turyści o zainteresowaniach przyrodniczych zwiedzają przyrodniczo interesujące miejsca: • Woliński Park Narodowy – wyposaŜony dobrze w rozwiniętą infrastrukturę turystyczną: Centrum Edukacyjno-Muzealne przy dyrekcji parku w Międzyzdrojach, zagrodę pokazową Ŝubrów (ok. 1,5 km na wschód od Międzyzdrojów), punkty widokowe oraz 50 km sieci szlaków turystycznych i ścieŜek dydaktycznych. Szczególnie licznie odwiedzane miejsca to: podnóŜe najwyŜszych w Polsce, aktywnych klifów morskich, Jezioro Turkusowe, Zagroda pokazowa Ŝubrów oraz punkty widokowe Gosań, Kawcza Góra i Zielonka koło Lubinia, z tego ostatniego roztacza się malowniczy widok na rozległą panoramę delty Świny oraz Zalewu Szczecińskiego; • rezerwat przyrody Karsiborskie Paprocie – połoŜony na południe od Świnoujścia, utworzony w celu zachowania stanowiska długosza królewskiego, wiciokrzewu pomorskiego, siedlisko dąbrowy acidofilnej oraz chronionych i zagroŜonych gatunków zwierząt i roślin (m.in. kruszczyk szerokolistny, bielik); • rezerwat społeczny OTOP Karsiborska Kępa – utworzony w celu ochrony wodniczki i innych ptaków, głównie siewkowych oraz cennych siedlisk przyrodniczych m.in. solnisk nadmorskich. Poza obiektami przyrodniczymi turyści mogą zobaczyć połoŜone w pobliŜu: • obiekty hydrotechniczne ujścia Odry – Kanał Piastowski, przekopany w południowo-wschodniej części Uznamu w latach 1875-1890 w celu usprawnienia Ŝeglugi pomiędzy portami w Szczecinie i Świnoujściu. Po jego wykonaniu doszło do powstania wyspy Karsibór, która wówczas była półwyspem wyspy Uznam; • obiekty historyczne z okresu II wojny światowej – pomnik lotników brytyjskich na skraju lasu w Karsiborze oraz basen U-botów przy Kanale Piastowskim z 1944 r. z ruinami zabudowań, w których prowadzono remonty łodzi; • zabytkowy obiekt sakralny w Karsiborze – kościół wzniesiony w XV/XVI wieku, w miejscu dawnej przeprawy przez Świnę; 37 • • • ruiny szachulcowych chat rybackich z XIX wieku w Karsiborze, najwięcej pozostało przy ul. Wierzbowej; cmentarz ewangelicki (nieczynny) w Karsiborze przy ul. Kwiatowej, którego część pochodzi z połowy XIX, a część z lat 1910–1914; miasta Międzyzdroje i Świnoujście z licznymi zabytkowymi obiektami i atrakcjami turystycznymi. Wszystkie wymienione obszary i obiekty są atrakcyjne jako cel pieszych i rowerowych wędrówek. W duŜej mierze uzupełniają one tradycyjną ofertę wakacyjną pobliskich miejscowości nadmorskich, czyli plaŜowanie i kąpiele w morzu. 1.4.2. Potencjalni odbiorcy informacji edukacyjnej Potencjalnymi odbiorcami informacji edukacyjnej o Wyspach WPN są: • Mieszkańcy okolicznych miejscowości, uczniowie i słuchacze szkół - Wyspy WPN mimo załoŜenia, Ŝe nie jest są one udostępnione do publicznego odwiedzania, powinny być jako część parku narodowego, włączone do programu edukacyjnego WPN. Oferta edukacyjna na lata 2011-2012 nie przewidywała modułu dedykowanego tej lokalizacji, proponujemy więc aby w ramach zajęć np. prowadzonych stacjonarnie w Muzeum WPN przygotować scenariusz zajęć edukacyjnych o specyfice przyrodniczej tych wysp i prowadzonej tu obecnie ochronie poprzez gospodarowanie rolnicze. Odbiorcą informacji o walorach przyrodniczych są przede wszystkim szkoły regionu oraz uczestnicy zielonych szkół odbywający zajęcia w okolicy Międzyzdrojów i Świnoujścia, a takŜe zainteresowane grupy odwiedzających. • Turyści i wypoczywający z połoŜonych blisko miejscowości – Są drugą grupą odbiorców informacji o walorach przyrodniczych wysp. Szacuje się, Ŝe rocznie Międzyzdroje odwiedza (lata 2000-2008) około 100 tys. – 120 tys. osób, a Świnoujście 110 tys. - 132 tys. (dane www.swinoujscie.pl). Liczba turystów zagranicznych w latach 2000-2008 wyniosła od 22 300 do 41 900 osób. MoŜna więc załoŜyć, Ŝe 250 tys. – 300 tys. osób w najbliŜszym rejonie moŜe być adresatem informacji, jaką Woliński Park Narodowy jako zarządzający terenem moŜe przekazać informację na temat walorów przyrodniczych Wysp WPN, w tym wodniczki w edukacyjnych i informacyjnych materiałach ogólnych Parku. • Wyodrębniona grupa aktywnych turystów - Informacja szczegółowa powinna być adresowana do wyodrębnionej grupy turystów uprawiających turystykę wodną. W obrębie WPN i akwenów sąsiadujących z nim wytyczony został szlak kajakowy. Ruch kajakowy moŜliwy jest głównie wodami cieśniny Świny i Zalewu Szczecińskiego. Kajakarze mogą podziwiać malownicze wyspy Parku, wchodzące w skład kompleksu wstecznej Delty Świny oraz krajobraz brzegu wyspy Wolin. Turyści pływający w pobliŜu wysp powinni mieć moŜliwość otrzymania szczegółowej informacji o walorach przyrodniczych wysp i ograniczeniach w udostępnieniu tego miejsca (zasady, przyczyny ich wprowadzenia). • Klienci specjalistycznych biur podróŜy organizujących wypady „na ptaki” mogą otrzymać ofertę obserwacji ptaków tak przygotowaną, aby w sposób 38 kontrolowany i bezpieczny dla ptaków pokazać najciekawszy okres na wyspach, czyli okres lęgowy. Informacja dla tej grupy powinna być podobna jak dla indywidualnych turystów wodnych. Warunkiem promocji miejsca wobec ograniczonej dostępności lokalizacji dla celów turystycznych i edukacyjnych jest uwzględnienie faktu, Ŝe obserwacje ptaków moŜna prowadzić jedynie z wody, bez wchodzenia na wyspy. 1.4.3. Informacja i infrastruktura turystyczna Zaplecze / Infrastruktura Informacja Informacja turystyczna o lokalizacji Wyspy WPN Obecnie nie ma stałego, odrębnego punktu informacyjnego o lokalizacji Wyspy WPN w m. Międzyzdroje, Świnoujście i w dzielnicy Karsibór. Nie ma szczegółowych informacji o walorach wysp w punktach informacji turystycznej w najbliŜszych miejscowościach. Potrzebna jest specjalnie przygotowana ogólna i szczegółowa informacja o walorach przyrodniczych, zasadach i sposobach udostępniania Wysp WPN dla turystyki i edukacji. WieŜa obserwacyjna Nie ma potrzeby lokalizacji takiej infrastruktury. Ukrycie obserwacyjne Nie ma potrzeby lokalizacji takiej infrastruktury. Trasy do zwiedzania Wokół Wysp WPN jest wyznaczony szlak wodny, uzupełnić go naleŜy o informację (np. tablice), o walorach przyrodniczych wysp i zasadach (w tym ograniczeniach) udostępniania (tylko z łodzi, bez moŜliwości wychodzenia na ląd). Personel udzielający informacji i ochotnicy, zwiedzanie z przewodnikiem Zespół edukacyjny WPN. Znaki informacyjne Tablice do ustawienia na lądzie najbliŜszym sąsiedztwie Wysp WPN, znaki informacyjne na szlaku wodnym. Ulotki i materiały informacyjne Materiały edukacyjne i informacyjne WPN i OTOP. Imprezy stałe Nie ma potrzeby tworzenia takiej oferty. Jest potrzeba przygotowania stałej oferty edukacyjnej do wykorzystania w czasie zwiedzania Muzeum WPN. Dojazd Dostęp jedynie droga wodną, bez wychodzenia na ląd. 1.4.4. Dotychczasowe postrzeganie obiektu przez odwiedzających (walorów przyrodniczych i dostępności) Do tej pory ani OTOP ani WPN nie prowadził Ŝadnej celowej akcji zebrania informacji od turystów na temat odbioru społecznego terenów występowania wodniczki w Delcie Świny. Z pojedynczych rozmów z odwiedzającymi nie moŜna zbudować całościowej opinii o odwiedzanej lokalizacji. Z rozmów prowadzonych przy okazji kontaktów z odwiedzającymi wynika, Ŝe turyści odwiedzający Deltę Świny latem trafiają tutaj w duŜej mierze przypadkowo, zwykle na Karsiborską Kępę, i bardzo rzadko mają wiedzę nt. wysp Delty Świny. 39 Uzyskiwali informację o atrakcyjnych miejscach wartych odwiedzenia/zobaczenia w miejscu zakwaterowania lub samodzielnie sięgali po informację do Internetu. Jedynie turyści kwalifikowani zainteresowani atrakcjami przyrodniczymi samodzielnie poszukują moŜliwości dotarcia do interesujących ich miejsc, w tym przypadku rezerwatu Karsiborska Kępa i przy okazji wód rzeki Świny i wysp. Wydaje się, Ŝe najlepiej zorientowani są w walorach przyrodniczych wyspy są ornitolodzy zawodowi i amatorzy, oraz botanicy. 1.4.5. Poparcie i zaangaŜowanie lokalnej społeczności Ze względu na wyłączenie wysp z ogólnodostępnej penetracji waŜne jest, aby przekazać lokalnej społeczności wiedzę na temat powodów, dlaczego objęto ochroną wyspy Delty i przyjęto określone zasady ich udostępniania . Przede wszystkim w procesie przygotowywania planu ochrony parku narodowego lub zadań ochronnych obszaru Natura 2000 powinny być zorganizowane spotkania lokalnej społeczności w regionie. Jednym z celów tych spotkań powinno być udostępnienie wiedzy na temat walorów przyrodniczych Wysp WPN, zagroŜeń oraz adekwatnych do sytuacji działań ochronnych. 1.4.6. Główne przesłanie społeczne Wszystkie działania WPN ukierunkowane są na ochronę przyrody zachodniego fragmentu wyspy Wolin i części ekosystemu delty rzeki Świny. Celem ochrony są specyficzne dla nadmorskiego połoŜenia, rzadkie i zagroŜone wyginięciem zbiorowiska roślinne oraz gatunki roślin i zwierząt, w tym wodniczka. Podstawowym celem ochrony na Wyspach WPN są jej siedliska lęgowe. Dla ich zachowania niezbędne jest prowadzenie czynnej ochrony poprzez eliminację zwartych trzcinowisk i stymulowanie kształtowania się słonaw i turzycowisk. Ochrona przyrody Delty Świny pozwala na zwiększanie komfortu Ŝycia ludzi, zarówno stałych mieszkańców, jak i licznych turystów odwiedzających region. 40 1.5. HISTORIA DOTYCHCZASOWEGO ZARZĄDZANIA I BADAŃ 1.5.1. Historia dotychczasowego uŜytkowania terenu Na wyspach Wolińskiego Parku Narodowego w czasach panowania niemieckiego na tych terenach prowadzony był intensywny wypas przede wszystkim bydła rogatego. Wyspy były połączone przeprawą stałą z lądem, dzięki czemu moŜliwe było łatwe uŜytkowanie pastwisk Po wojnie wypas był kontynuowany, początkowo na mniejszą skalę, ale jego intensywność z czasem rosła. Załamanie gospodarki pastwiskowej nastąpiło w latach 80. XX wieku, kiedy intensywność wypasu zaczęła spadać z powodu jego niskiej opłacalności i złego stanu mostów, który utrudniał koordynowanie wypasu. Wypas najdłuŜej utrzymał się na wyspie Koński Smug, jednak nawet tam zaprzestano go w latach 90. XX wieku z powodu ekonomicznej nieopłacalności.Wówczas uŜytkowanie wysp całkowicie zarzucono. Wyspy zaczęły powoli zarastać trzciną, ale właśnie wtedy notowano tu najwyŜsze znane liczebności wodniczki. Nieznane są jednak dane z okresu, gdy prowadzony był intensywny wypas. Wraz z coraz bardziej postępującą ekspansją trzciny liczebność wodniczki zaczęła spadać. W roku 2004 eksperymentalnie rozpoczęto na wyspach wypas, który został wsparty od roku 2006 przez projekt LIFE „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech” poprzez budowę infrastruktury wypasowej (płotów grodzących poszczególne powierzchnie, wiaty dla zwierząt i podwyŜszenia, na które mogą uciekać w razie zalania wysp w przypadku nagłej cofki). 1.5.2. Historia dotychczasowych badań przyrodniczych W poniŜszej tabeli zestawiono realizowane na terenie obiektu kompleksowe badania, obserwacje i monitoring. Rok/lata Badacz Przedmiot badań 1991 Czeraszkiewicz R. i zespół inwentaryzacja ornitologiczna 1993 Czeraszkiewicz R. i zespół inwentaryzacja populacji wodniczki 1995 zespół ornitologów szczecińskich inwentaryzacja ornitologiczna 1996-1998 Piotrowska H. i zespół 1997-1998 Bereszyński A. i zespół Publikacja/raport Osiejuk T., Cenian Z., Czeraszkiewicz R., Kalisiński M., Włodarczak A. 1993, „Awifauna wysp w delcie Świny w sezonie 1990/91”, Przegl. Przyr. IV, 1: 1738. Czeraszkiewicz R. 1993, „Liczenie wodniczki Acrocephalus paludicola na Pomorzu Zachodnim w sezonie lęgowym 1993”, OTOP, Szczecin (msc) Kaliciuk J., Staszewski A. (red.) 1997, „Ostoje ptaków w polskiej części Zalewu Szczecińskiego”, ZTO, Szczecin 1998 „Plan ochrony Wolińskiego Parku Narodowego. Operat ochrony inwentaryzacja ekosystemów nieleśnych” (msc), botaniczna do planu 1998 „Plan ochrony Wolińskiego Parku ochrony Narodowego. Operat ochrony flory” (msc) inwentaryzacja 1998 „Plan ochrony Wolińskiego Parku faunistyczna do planu Narodowego. Operat ochrony fauny” ochrony (msc) 41 Rok/lata Badacz Przedmiot badań 1997 Czeraszkiewicz R. i zespół inwentaryzacja populacji wodniczki 2001 Czeraszkiewicz R. i zespół inwentaryzacja ornitologiczna 2002-2003 Czeraszkiewicz R. i zespół inwentaryzacja ornitologiczna 2003 Czeraszkiewicz R. i zespół inwentaryzacja populacji wodniczki 2003-2004 Czeraszkiewicz R. i zespół inwentaryzacja ornitologiczna 2004 Kamińska I. i zespół inwentaryzacja populacji wodniczki 2005 Dylawerski M. i inwentaryzacja populacji wodniczki zespół 2006 Dylawerski M. 2006 Kamińska I. 2007 Dylawerski M. 2007 Dylawerski M. 2007 Dylawerski M. Publikacja/raport Krogulec J., Kloskowski J. 1998, „Występowanie, liczebność i wybiórczość siedliskowa wodniczki Acrocephalus paludicola w Polsce w 1997 roku”, OTOP, Lublin, Gdańsk (msc.) Cofta T., Czeraszkiewicz R., Oleksiak A. Staszewski A. (red.) 2003, „Ptaki wodnobłotne na Pomorzu Zachodnim. Wyniki liczeń w listopadzie 2001 i styczniu 2003”, ZTO, Szczecin Czeraszkiewicz R., Oleksiak A. (red.) 2003, „Ptaki wodno-błotne na Pomorzu Zachodnim. Wyniki liczeń w sezonie 2002-2003, ekologia i ochrona. Projekt przyrodniczo-łowiecki”, ZTO, Szczecin Czeraszkiewicz R. 2003, „Inwentaryzacja stanowisk wodniczki Acrocephalus paludicola na Pomorzu Zachodnim w 2003 roku”, OTOP, Szczecin (msc) Czeraszkiewicz R., Oleksiak A. (red.) 2004, „Ptaki wodno-błotne na Pomorzu Zachodnim. Wyniki liczeń w sezonie 2003-2004, ekologia i ochrona. Projekt przyrodniczo łowiecki”, ZTO, Szczecin Jabłoński P. 2004, “Sprawozdanie z projektu. Ochrona wodniczki na terenie Pomorza i Polski Zachodniej. Część II – Monitoring”, OTOP, Świnoujście (msc) Sidło P. 2005, „Project report. The conservation of the Aquatic Warbler In Pomerania/Western Poland. Monitoring 2005”, OTOP, Warszawa (msc) monitoring ptaków lęgowych monitoring struktury szaty roślinnej monitoring ptaków lęgowych monitoring struktury szaty roślinnej monitoring bazy pokarmowej wodniczki 2008 Wróbel M. i zespół Wróbel M., Startek B. 2008, „Operat inwentaryzacja botaniczny do planów zarządzania siedliskowa i siedliskami wodniczki (Acrocephalus zbiorowisk roślinnych paludicola) dla lokalizacji Woliński Park Narodowy”, Szczecin (msc). 2008-2010 Gonczarow D. i zespół monitoring ptaków lęgowych 2008-2010 Schulz K. 2008-2010 Gonczarow D. 2008-2010 Gonczarow D. 42 monitoring struktury szaty roślinnej monitoring bazy pokarmowej wodniczki monitoring Rok/lata Badacz Przedmiot badań Publikacja/raport hydrologiczny 2010 zespół firmy Eco-Expert 2012 Lachmann L. inwentaryzacja ornitologiczna OSOP Natura 2000 Końcowy raport monitoringu projektu LIFE „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech” 1.5.3. Historia dotychczasowych projektów zarządzania W poniŜszej tabeli zestawiono dotychczas realizowane na terenie obiektu projekty zarządzania. Rok/lata 2006-2011 Nazwa projektu Opis projektu Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech (sponsor główny: Unia Europejska – LIFENature) Kompleksowa ochrona i odnawianie populacji wodniczki poprzez czynną ochronę i kształtowanie siedlisk lęgowych, w tym poprzez wdroŜenie systemu letniego koszenia trzcinowisk z zagospodarowaniem biomasy, wdroŜenie kwaterowego ekstensywnego wypasu bydła, opracowanie wieloletniego planu zarządzania siedliskiem. Wszystkie działania wsparte są dokładnym monitoringiem przyrodniczym i agrotechnicznym Dotychczas prowadzona była jedynie doraźna i nieregularna działalność związana z realizacją zadań ochronnych. W czasie trwania projektu Woliński Park Narodowy rozpoczął dzierŜawę gruntów w obrębie lokalizacji prywatnym rolnikom, pod warunkiem rozpoczęcia przez nich ekstensywnego uŜytkowania tych terenów – koszenia lub wypasania zgodnie z planem ochrony tego terenu. Działanie to nie było całkowicie związane z projektem. 43 44 2. OCENA ORAZ PRZESŁANKI ZARZĄDZANIA 45 46 2.1. OCHRONA 2.1.1. BieŜące problemy i ograniczenia Problem/ograniczenie Brak przetestowanej i potwierdzonej najlepszej metody zarządzania siedliskami wodniczki na Pomorzu Zachodnim, aktualne metody wciąŜ w fazie eksperymentalnej Brak systemu zagospodarowania biomasy z letniego koszenia szuwarów Brak moŜliwości regulacji poziomów wody Prawdopodobieństwo, Ŝe w przyszłości dopłaty rolnośrodowiskowe nie będą wystarczające, by podtrzymać uŜytkowanie tych terenów Wpływ na ostoję ChociaŜ wybrane na bazie najlepszej wiedzy naukowej, podejmowane działania mają charakter eksperymentalny i mogą okazać się błędne, a przez ten czas populacja moŜe się zmniejszyć lub zaniknąć Pozostawiana biomasa w formie balotów lokalnie niszczy strukturę roślinną Szybkie zmiany poziomu wody negatywnie oddziałują na efektywność lęgową ptaków Jeśli zaprzestane zostanie ekstensywne uŜytkowanie tych terenów, sukcesja trzciny przejmie ponownie całe wyspy i uczyni je nieodpowiednimi dla kluczowych gatunków i siedlisk (wodniczka, siewkowe, słonawy) 2.1.2. Określenie czynników wpływających na zarządzanie obiektem Czynnik wpływający na zarządzanie Wodniczka G, P1 Słonawy i zbiorowiska z halofitami Lęgowe siewkowce P1 P1 Migrujące kaczkowate P2 Przyczyna Gatunek zagroŜony wymarciem, gwałtownie zanikający w skali lokalnej, dla którego objęto ochroną czynną opisywane miejsce, a takŜe będący kluczowym gatunkiem dla którego objęto okoliczny teren ochroną Natura 2000, gatunek-symbol polskiej przyrody, jeden z kluczowych gatunków ornitofauny Wolińskiego Parku Narodowego Kluczowy typ siedliska obszaru Natura 2000, siedlisko i zbiorowiska interesujące dla naukowców (botaników, łąkarzy) Wiele gatunków bliskich zagroŜenia lub zagroŜonych w skali lokalnej, gatunki tracące siedliska ze względu na zanik tradycyjnych łąk ekstensywnych Przedmiotowy teren to istotne miejsce koncentracji, Ŝerowania, a takŜe noclegowisko i pierzowisko tych gatunków G – czynnik będący głównym powodem zarządzania lokalizacją, nadający kierunek wszystkim działaniom; P1 – czynnik, za który ponoszona jest odpowiedzialność prawna i ma wpływ na sposób zarządzania; 47 P2 – czynnik, za który ponoszona jest odpowiedzialność prawna, ale nie ma wpływu na sposób zarządzania. 2.1.3. Stan czynników wpływających na zarządzanie Czynnik Atrybut Wielkość atrybutu Cel dla atrybutu Wodniczka (populacja lęgowa) Liczba śpiewających samców 4-6 Zatrzymanie spadku, powrót do liczebności 4050 Słonawy i zbiorowiska z halofitami Lęgowe siewkowce Pokrycie terenu Liczba par lęgowych 80% 44-51 Utrzymanie Utrzymanie Element wpływający na czynnik Poziom wody Struktura roślinności Poziom wody Prowadzenie ekstensywnej gospodarki rolnej Poziom wody Struktura roślinna 48 Cel dla elementu wpływającego Utrzymanie naturalnych procesów Szuwar turzycowy o średniej wysokości <150 cm w lipcu, w którym dopuszcza się występowanie trzciny w zagęszczeniu nie większym niŜ 60 źdźbeł na m2 i bez grubej warstwy martwej roślinności. Utrzymanie naturalnych procesów Utrzymanie obsady 0,8-1,5 DJP/ha Utrzymanie naturalnych procesów Niska ruń bez udziału sitów i trzciny 2.2. ODWIEDZAJĄCY I SPRAWY PUBLICZNE 2.2.1. Analiza ograniczeń i moŜliwości obiektu W tej części planu zarządzania przeprowadzono analizę czynników, które mogą decydować o dostępności lokalizacji i oddziaływać na poziom zabezpieczenia terenu w momencie jego udostępnienia dla odwiedzających. PoniŜsza tabela zestawia moŜliwości i ograniczenia w ruchu turystycznym na obszarze Wysp WPN (matryca ograniczeń i moŜliwości). Wyspy WPN Uwarunkowania dla rozwoju turystyki Prawna moŜliwość rozwinięcia dostępu Wyspy WPN są częścią parku narodowego. Są objęte ochroną czynną. Ze względu na wraŜliwość środowiska nie są obecnie udostępnione dla turystyki i edukacji. Otwarcie terenu dla turystyki i edukacji moŜliwe jedynie pod warunkiem utrzymania ochrony przyrody, na co najmniej dotychczasowym poziomie. Z kierunku Międzyzdrojów i Świnoujścia istnieje moŜliwość dotarcia komunikacją publiczną, nie ma ogólnodostępnych miejsc parkingowych dla osób, które mogą podróŜować samochodami. Dostępność terenu: dotarcie do lokalizacji, moŜliwość parkowania Dostępność terenu: poruszanie się po drogach wewnętrznych, moŜliwość obejścia wysp Nie ma dróg wewnętrznych na wyspach. Dostęp do niektórych fragmentów wnętrza wysp ograniczony ze względu na wysoki stan wód gruntowych. Dostęp publiczny jest ograniczony, moŜliwe jest pływanie po kanałach między wyspami. Wejście na wyspy jest moŜliwe jedynie po uzyskaniu zezwolenia od Dyrekcji WPN. Odporność siedlisk i gatunków Stanowiska lęgowe wodniczki i ptaków siewkowych są szczególnie wraŜliwe na antropopresję. Szczególnym zagroŜeniem w okresie lęgowym jest penetracja terenu powodująca płoszenie ptaków. Siedlisko przyrodnicze słonaw nadmorskich (1330) jest stosunkowo odporne na deptanie. Atrakcyjność przyrodnicza MoŜliwość obserwacji wielu gatunków ptaków lęgowych, w tym wodniczki, ptaków zimujących na wodach Świny. Rozpoznanie ptaków wymaga specjalistycznej wiedzy, więc jest to atrakcja dla wąskiego grona turystów, posiadających specjalistyczną wiedzę. Atrakcyjność krajobrazu Krajobraz Wysp WPN jest płaski i monotonny, a więc mało interesujący. Atrakcyjny jest krajobraz rozległego wnętrza krajobrazowego Delty Świny. Najlepszy punkt widokowy jest na wzgórzu Zielonka na wysokim brzegu Zalewu Szczecińskiego. Ruch turystyczny – stan obecny Brak danych o obecnym ruchu turystycznym. Potencjał ruchu turystycznego Promując lokalizację powinno się: • zwracać uwagę na priorytet ochrony najcenniejszych elementów przyrodniczych, • zwracać uwagę na zaleŜność między odpornością siedliska a uŜytkowaniem turystycznym, • wskazywać konieczność prowadzenia ochrony czynnej siedlisk wodniczki (tradycyjne uŜytkowanie rolnicze, które jest przyjazne przyrodzie). Oglądanie wysp i obserwacje ptaków z wód Świny moŜe być 49 Wyspy WPN Uwarunkowania dla rozwoju turystyki atrakcyjnym pakietem dla turystów i wypoczywających na wybrzeŜu Bałtyku, zwłaszcza dla tych, którzy mają łatwy dostęp do lokalizacji z sąsiednich wybitnie turystycznych i letniskowych miejscowości. WaŜne jest uświadomienie turystom, jakie negatywne skutki dla przyrody moŜe przynosić nieodpowiedzialna turystyka (presja turystyczna na ekosystemy wraŜliwe). Ewentualna budowa wszelkiej infrastruktury, w tym turystycznej musi być podporządkowana celom ochrony i tak wdraŜana, by nie spowodować w lokalizacji zakłóceń i szkód przyrodniczych. Podział na strefy dostępu Ze względu na zasadę ograniczonej dostępności do lokalizacji, dostęp do miejsc lęgowych wodniczki moŜliwy tylko dla specjalistów w celu prowadzenia badań nad gatunkiem. Dostępność wysp dla turystów – tylko z wód Świny (z łodzi bez moŜliwości przybijania do brzegu). 2.2.2. Analiza odbiorcy PoniŜsza tabela zestawia obecnych i potencjalnych odwiedzających wraz z określeniem znaczenia poszczególnych grup turystów. Odwiedzający Komentarz Turyści i wypoczywający w pobliskich miejscowościach wypoczynkowych i uzdrowiskach Jest to potencjalnie największa grupa, do której wystosowana jest oferta odwiedzenia blisko siebie połoŜonych lokalizacji Wyspy WPN, Zajęcze Łęgi i Lisie Łęgi oraz Karsiborska Kępa. Dla tej grupy jest opracowany specjalny (celowy) program edukacyjny. Materiały informacyjne i edukacyjne przygotowane są w języku polskim i co najmniej w niemieckim. WPN i OTOP zatrudnia osoby ze znajomością języka niemieckiego prowadzące zajęcia dla grup cudzoziemców. Obserwatorzy ptaków Dotychczas główna grupa odwiedzających lokalizację Wyspy WPN jest niewielka i są to zainteresowani obserwacjami wodniczki. Mieszkańcy dzielnicy Przytór Dobre stosunki są utrzymywane ze wszystkimi sąsiadami. Jest to waŜne ze względu na konieczność realizacji celów ochrony, zapewnienia porządku i bezpieczeństwa odwiedzających w lokalizacji, moŜliwość współpracy w zakresie noclegów, wyŜywienia, wykonywania drobnych prac technicznych w lokalizacji czy wzajemne świadczenie usług w rolnictwie. Fundatorzy i sponsorzy Lokalizacja jest wykorzystywana jako miejsce promocji wspólnych działań WPN i organizacji pozarządowych (OTOP) na rzecz ochrony wodniczki. Organizacje pozarządowe Jest utrzymywany regularny kontakt z regionalnymi organizacjami pozarządowymi (OTOP, ZTP, Unia na rzecz Ochrony WybrzeŜa,) gospodarującymi na podobnych terenach i monitorującymi stan rzadkich i zagroŜonych gatunków ptaków w tej części wybrzeŜa. Instytucje ochrony przyrody Podtrzymywany jest regularny kontakt z RDOŚ w Szczecinie w kwestiach skutecznych metod ochrony miejsc lęgowych wodniczki i innych ptaków w Delcie Świny. Media (radio, TV, strony internetowe) Utrzymywany jest regularny kontakt z mediami, a lokalizacja jest prezentowana w artykułach publikowanych w mediach lokalnych, regionalnych i krajowych. Wolontariusze Jest moŜliwość zaangaŜowania wolontariuszy w ochronę wodniczki i innych walorów przyrodniczych wysp. 50 2.2.3. Uzasadnienie Lokalizacja Wyspy WPN jest, razem z lokalizacjami Karsiborska Kępa oraz Zajęcze Łęgi i Lisie Łęgi, unikatowym miejscem w krajobrazie nadmorskim. Jest częścią jedynej w swoim rodzaju na polskim wybrzeŜu Bałtyku, formy geomorfologicznej, jaką jest wsteczna delta Świny. Powstała w środowisku przenikania się wód morskich i rzecznych, z deponowanych osadów rzecznych. Jest to bardzo rozległa mozaika, częściowo zalewanych wodami płaskich wysp i rozdzielających je odnóg rzeki Świny. Zasiedlają je unikatowe, zagroŜone wyginięciem w skali Europy i Polski, gatunki flory i fauny i pokrywają specyficzne siedliska przyrodnicze. Głównym i wyróŜniającym z otoczenia walorem przyrodniczym jest występowanie małej, izolowanej od głównego areału populacji wodniczki - gatunku zagroŜonego wymarciem w skali globalnej. Mimo swojego niepozornego wyglądu wodniczka jest przedmiotem zainteresowania turystów specjalistycznych. Jednocześnie moŜe być wykorzystywana jako narzędzie edukacji i promocji ostoi ptaków w Polsce. Ponadto w regionie występuje szereg gatunków uznawanych za rzadkie w innych rejonach kraju i Europy, łatwych do obserwacji w czasie migracji wiosennych czy jesiennych np. batalion, Ŝuraw, błotniaki, kulik wielki (otwarte łąki nadmorskie) lub w czasie zimowania na wodach Świny (np. bielik). Siedliska lęgowe wodniczki na wyspach: Koprzywskie Łęgi, Wydrza Kępa, Koński Smug i Warnie Kępy wykształciły się i utrzymały się w efekcie ekstensywnej gospodarki rolnej. Warunkiem ich dalszego zachowania jest pozostanie przy tradycyjnych metodach uŜytkowania gruntów. Warto takŜe turystów uświadamiać jakie działania sprzyjają gatunkom ptaków Ŝyjącym na łąkach i dlaczego. Wzbogacenie oferty turystyki letniej w regionie Świnoujścia o pakiet dedykowany ochronie przyrody w Delcie Świny, daje duŜe moŜliwości zwiększania dochodu mieszkańców. Jest teŜ narzędziem, które z powodzeniem moŜe być wykorzystane do zapewnienia właściwej ochrony obszaru. Jednak rozwój turystyki musi być podporządkowany potrzebom ochrony przyrody. W tej lokalizacji za priorytet uznaje się ochronę siedlisk wodniczki i dlatego wysp nie udostępnia się dla turystyki i edukacji bezpośredniej. Warunkiem pobytu turystów w rejonie Delty Świny jest zachowanie wysokich walorów przyrodniczych i zrozumienie przez nich prawideł przyrody. Wyspecjalizowanie biur obsługi turystycznej i odpowiednia obsługa grup turystycznych i indywidualnych turystów spowoduje, iŜ lokalni mieszkańcy oraz władze będą przywiązywali większą wagę do potrzeb ochrony przyrody. 51 52 3. WIZJA I CELE ZARZĄDZANIA 53 54 3.1. WIZJA DŁUGOFALOWA (W SKALI 25 LAT) Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego są znanym obszarem występowania seminaturalnych zbiorowisk roślinnych i rzadkich gatunków ptaków, na którym z sukcesem przywrócono i utrzymano ekstensywny sposób gospodarowania. Ten typ gospodarki rolnej owocuje występowaniem stabilnej populacji wodniczki oraz ptaków siewkowych, a takŜe obecnością stanowisk roślin słonolubnych i rozległego areału słonawy. Miejsce to, spośród polskich parków narodowych, wyróŜnia się umiejętnym pogodzeniem dbałości o wszystkie walory przyrodnicze z ekstensywną gospodarką, która przynosi gospodarującym wymierne korzyści. Dla rolników gospodarujących gdzie indziej, na siedliskach równie wymagających specyficznego sposobu zarządzania, Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego są wskazówką, w jaki sposób gospodarować w zgodzie z przyrodą. 55 3.2. CELE ZARZĄDZANIA I KONIECZNE PRACE (W SKALI 5 LAT) CELE GATUNKOWE I SIEDLISKOWE Cel 1: Uzyskanie i utrzymanie optymalnej dla wodniczki struktury roślinnej na wszystkich siedliskach obecnie zasiedlanych i potencjalnych (szuwar turzycowy o średniej wysokości < 150 cm w lipcu, dopuszcza się występowanie trzciny w zagęszczeniu do 60 źdźbeł na m2 – optimum 15 źdźbeł na m2, i bez grubej warstwy martwej roślinności. Konieczne jest uwzględnienie, Ŝe odtworzenie optymalnego siedliska (odtworzenie siedliska, gdzie aktualnie nie ma wodniczki) często wymaga innych działań niŜ utrzymanie istniejącego siedliska (gdzie wodniczka aktualnie występuje). ZADANIE 1.1. - odpowiedzialny: WPN i dzierŜawca gruntów Wykonywanie letniego koszenia szuwaru z usuwaniem biomasy z dopuszczalnym prowadzeniem uzupełniającego wypasu bydła w obsadzie od 0,8 DJP/ha do 1,5 DJP/ha. • Wykonanie koszenia letniego w pierwszej dekadzie lipca poza wydzieleniami/sekcjami, na których podczas monitoringu wykryto populację wodniczki (na tych kwaterach dopuszczalne koszenie od sierpnia do lutego kolejnego roku) i usunięcie biomasy z siedliska. • Budowa nowych oraz remonty istniejących kwater wypasowych, przy czym naleŜy prowadzić ogrodzenia według granic wydzieleń planistycznych lub ich sekcji przedstawionych w załączniku kartograficznym. • Utrzymanie istniejących wiat dla bydła. • Prowadzenie uzupełniającego ekstensywnego wypasu bydła z obsadą od 0,8 DJP/ha do 1,5 DJP/ha, w okresie: po wykonaniu letniego koszenia szuwaru do XI. Uwagi: Proponowane lokalizacje wydzieleń zobrazowano na załączniku kartograficznym - są to wydzielenia oznaczone symbolami Sz. UmoŜliwia się stosowanie odmiennych terminów zabiegów agrotechnicznych lub odmiennej obsady wypasowej pomiędzy sekcjami danego wydzielenia planistycznego, jednak zgodnie z zakresem przewidzianym do stosowania w danym wydzieleniu. Cel 2: Utrzymanie lub poprawa struktury roślinnej na siedliskach lęgowych innych gatunków ptaków łąkowych, w szczególności ptaków siewkowych (otwarte łąki i pastwiska o niskiej runi), a dodatkowo utrzymanie prawidłowej struktury cennych zbiorowisk halofilnych. ZADANIE 2.1. - odpowiedzialny: WPN i dzierŜawca gruntów Prowadzenie ekstensywnego wypasu bydła w obsadzie od 0,8 DJP/ha do 1,5 DJP/ha w okresie V-XI z dopuszczalnym wykonywanie letniego koszenia z usuwaniem biomasy. • Budowa nowych oraz remonty istniejących kwater wypasowych, przy czym naleŜy prowadzić ogrodzenia według granic wydzieleń planistycznych lub ich sekcji przedstawionych w załączniku kartograficznym. • Utrzymanie istniejących wiat dla bydła. • Prowadzenie ekstensywnego wypasu bydła z obsadą od 0,8 DJP/ha do 1,5 DJP/ha w okresie V-XI, przy czym zaleca się stosowanie minimum tego 56 zakresu w okresie V-VII w wydzieleniach/sekcjach, na których podczas monitoringu wykryto populację wodniczki. • Wykonanie koszenia letniego (pierwsza dekada lipca) z usuwaniem biomasy z siedliska, jeśli monitoring nie wykazał lęgów ptaków siewkowych ani wodniczki na danym wydzieleniu/sekcji, a stan struktury roślinnej wykazuje zbyt małą efektywność wypasu. Uwagi: Proponowane lokalizacje wydzieleń zobrazowano w załączniku kartograficznym - są to wydzielenia oznaczone symbolami Ps. Bydło nie wykorzystywane do wypasu w trakcie lęgów wodniczki (ze względu na obniŜoną obsadę) zaleca się utrzymywać na innych wyspach WPN. UmoŜliwia się stosowanie odmiennych terminów zabiegów agrotechnicznych lub odmiennej obsady wypasowej pomiędzy sekcjami danego wydzielenia planistycznego, jednak zgodnie z zakresem przewidzianym do stosowania w danym wydzieleniu Cel 3: Zachowanie siedlisk pozostałych gatunków ptaków – pasy szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wyspy będące siedliskiem np. potrzosa, wąsatki, trzcinniczka, łabędzia niemego. ZADANIE 3.1. - odpowiedzialny: WPN i dzierŜawca gruntów Zapewnienie utrzymania pasów szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wyspy. • Zadanie nie wymaga podejmowania Ŝadnych prac technicznych w terenie. Uwagi: Proponowane lokalizacje wydzieleń zobrazowano w załączniku kartograficznym. - są to wydzielenia oznaczone symbolem Tr. Wyjątek w wydzieleniach Tr stanowią nieliczne obszary łąk/pastwisk sięgające lustra wody oraz zlokalizowane tam miejsca cumowania barek transportowych. Na odcinkach tych nie odnotowano gniazdowania ptaków. CELE DOTYCZĄCE LUDZI Cel 4: Wykorzystanie lokalizacji do promocji idei ochrony przyrody poprzez ekstensywne uŜytkowanie gruntów. ZADANIE 4.1. – odpowiedzialny: WPN Przygotowanie wystawy w Muzeum WPN informującej o siedliskach na wyspach w WPN ZADANIE 4.2. – odpowiedzialny: WPN Informowanie turystów o lokalizacji w dwóch głównych punktach widokowych w okolicy Przytoru i Lubinia. ZADANIE 4.3. – odpowiedzialny: WPN RozwaŜenie przygotowania oferty wycieczek z przewodnikiem na wyspy dla turystów oraz wizyt studyjnych dla rolników oraz naukowców na wyspach WPN. Cel 5: Zwiększenie zainteresowania rolników uŜytkowaniem specyficznych gruntów cennych przyrodniczo i połoŜonych na obszarach chronionych, zgodnie z wymogami przyrodniczymi. ZADANIE 5.1. - odpowiedzialny: OTOP Lobbowanie na rzecz zmian prawnych ułatwiających rolnikom i zachęcających ich do gospodarowania na gruntach o specyficznych metodach gospodarowania i połoŜonych na obszarach chronionych. 57 • • Wnioskowanie na rzecz zmian prawnych polegających na rozszerzeniu roli eksperta przyrodniczego rolnośrodowiskowego z funkcji opracowującego ekspertyzę do funkcji osoby w pełni nadzorującej cały cykl realizacji działań rolnośrodowiskowych na terenie objętym ekspertyzą. Wnioskowanie na rzecz zmian w płatnościach rolnośrodowiskowych i ONW zwiększających lub przynajmniej utrzymujących kwoty wypłacane rolnikom gospodarującym na terenach wymagających specyficznego sposobu gospodarowania i jednocześnie chronionych ze względu na wyjątkowe walory przyrodnicze np. wyspy w Delcie Świny. CELE DOTYCZĄCE ZARZĄDZANIA Cel 6: Zapewnienie moŜliwości dowozu sprzętu i wypasanych zwierząt do wszystkich uŜytkowanych rolniczo terenów oraz zapewnienie moŜliwości wywoŜenia zebranej biomasy. ZADANIE 6.1. - odpowiedzialny: WPN i dzierŜawca gruntów Utrzymanie istniejącego systemu komunikacyjnego. • Konserwacja bieŜąca miejsc cumowania i załadunku/rozładunku barek transportowych. Uwagi: konstrukcje cumownicze powinny być wykonane z drewna (np. słupki lub Ŝerdzie) i nie być trwale związane z gruntem. Cel 7: Zapewnienie moŜliwości koordynacji i nadzoru nad realizacją przyjętych zapisów planistycznych. ZADANIE 7.1. - odpowiedzialny: WPN Utrzymanie centrum koordynacyjnego. • Zadanie nie wymaga podejmowania Ŝadnych pilnych działań, poniewaŜ Woliński Park Narodowy posiada w Międzyzdrojach budynki dyrekcyjne, wyposaŜone w biura i sale prezentacyjne. CELE DOTYCZĄCE MONITORINGU Cel 8: Posiadanie wiedzy na temat działalności człowieka na całym terenie. ZADANIE 8.1. - odpowiedzialny: dzierŜawca gruntów Monitoring działalności agrotechnicznej. • Rejestrowanie terminów i areałów koszeń, oraz innych zabiegów agrotechnicznych zgodnie z wymogami programu rolnośrodowiskowego. • Rejestrowanie obsady kwater wypasowych i terminów wypasu zgodnie z wymogami programu rolnośrodowiskowego. • Rejestrowanie innych parametrów wypasowych (zaleca się zapisywać takŜe skład rasowy, wiekowy i płeć). ZADANIE 8.2. - odpowiedzialny: WPN Monitoring działalności społecznej. • Rejestrowanie ruchu turystycznego na wodach Świny w okolicy wysp metodami patrolowymi w wybranych reprezentatywnych okresach roku, przynajmniej co 2 lata. Cel 9: Posiadanie wiedzy na temat stanu przyrody i reakcji jej składników na działania podejmowane przez człowieka. 58 ZADANIE 9.1. - odpowiedzialny: WPN Monitoring podstawowych elementów przyrodniczych. • Monitoring populacji wodniczki według dotychczasowej metodyki OTOP (corocznie). • Monitoring populacji ptaków siewkowych oraz płaskonosa, błotniaków, wrony siwej i mewy srebrzystej (corocznie). • Monitoring struktury roślinnej na istniejących poletkach badawczych wg metodyki F. Tanneberger (corocznie). • Monitoring ptaków migrujących (głównie kaczki i gęsi) w cyklu 3 letnim. • Dalsza analiza wyników badań bazy pokarmowej wodniczki realizowanych w ramach projektu LIFE „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech”. • Jednorazowe wykonanie cenzusu w zakresie bezkręgowców oraz gatunków zwierząt (poza ptakami) znanych jako potencjalnie silnie wpływających na stan populacji ptaków. • Monitoring poziomu wody w glebie (studzienki do pomiaru poziomu wody gruntowej) z wykorzystaniem automatycznych urządzeń pomiarowych (corocznie). ZADANIE 9.2.. - odpowiedzialny: WPN, dzierŜawca gruntu Dostosowanie zabiegów agrotechnicznych do wyników monitoringu (w szczególności monitoringu wodniczki i roślinności) • Zapewnienie, Ŝe coroczne wyniki liczenia wodniczki są brane pod uwagę w czasie planowania kaŜdorazowo obszarów koszeń. W tym celu dzierŜawca musi być informowany o wynikach monitoringu i wynikających z nich konsekwencji dla zarządzania gruntami najpóźniej do końca czerwca kaŜdego roku. 59 60 4. PIĘCIOLETNI PROGRAM PRAC WEDŁUG PRIORYTETÓW 61 62 Priorytety w kolejnych latach* 1. 2. 3. 4. 5. Cel 1: Uzyskanie i utrzymanie optymalnej dla wodniczki struktury roślinnej na wszystkich siedliskach obecnie zasiedlanych i potencjalnych (szuwar turzycowy o średniej wysokości < 150 cm w lipcu, dopuszcza się występowanie trzciny w zagęszczeniu do 60 źdźbeł na m2 – optimum 15 źdźbeł na m2, i bez grubej warstwy martwej roślinności. Konieczne jest uwzględnienie, Ŝe odtworzenie optymalnego siedliska (odtworzenie siedliska, gdzie aktualnie nie ma wodniczki) często wymaga innych działań niŜ utrzymanie istniejącego siedliska (gdzie wodniczka aktualnie występuje). Wykonywanie letniego koszenia szuwaru z usuwaniem biomasy z 1.1. 1 1 1 1 1 dopuszczalnym prowadzeniem uzupełniającego wypasu bydła w obsadzie od 0,8 DJP/ha do 1,5 DJP/ha. Cel 2: Utrzymanie lub poprawa struktury roślinnej na siedliskach lęgowych innych gatunków ptaków łąkowych, w szczególności ptaków siewkowych (otwarte łąki i pastwiska o niskiej runi), a dodatkowo utrzymanie prawidłowej struktury cennych zbiorowisk halofilnych. Prowadzenie ekstensywnego wypasu bydła w obsadzie od 0,8 DJP/ha do 2.1. 1,5 DJP/ha w okresie V-XI z dopuszczalnym wykonywanie letniego 1 1 1 1 1 koszenia z usuwaniem biomasy. Cel 3: Zachowanie siedlisk pozostałych gatunków ptaków – pasy szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wyspy będące siedliskiem np. potrzosa, wąsatki, trzcinniczka, łabędzia niemego. Zapewnienie utrzymania pasów szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów 3.1. 1 1 1 1 1 wyspy. Cel 4: Wykorzystanie lokalizacji do promocji idei ochrony przyrody poprzez ekstensywne uŜytkowanie gruntów. Przygotowanie wystawy w Muzeum WPN informującej o siedliskach na 4.1. 1 1 wyspach w WPN Informowanie turystów o lokalizacji w dwóch głównych punktach 4.2. 1 1 widokowych w okolicy Przytoru i Lubinia. RozwaŜenie przygotowania oferty wycieczek z przewodnikiem na wyspy 4.3. dla turystów oraz wizyt studyjnych dla rolników oraz naukowców na 1 1 wyspach WPN. Cel 5: Zwiększenie zainteresowania rolników uŜytkowaniem specyficznych gruntów cennych przyrodniczo i połoŜonych na obszarach chronionych, zgodnie z wymogami przyrodniczymi. Lobbowanie na rzecz zmian prawnych ułatwiających rolnikom i 5.1. 1 1 zachęcających ich do gospodarowania na gruntach o specyficznych metodach gospodarowania i połoŜonych na obszarach chronionych. Cel 6: Zapewnienie moŜliwości dowozu sprzętu i wypasanych zwierząt do wszystkich uŜytkowanych rolniczo terenów oraz zapewnienie moŜliwości wywoŜenia zebranej biomasy. 6.1. Utrzymanie istniejącego systemu komunikacyjnego. 2 2 2 2 2 Cel 7: Zapewnienie moŜliwości koordynacji i nadzoru nad realizacją przyjętych zapisów planistycznych. 7.1. Utrzymanie centrum koordynacyjnego. 2 2 2 2 2 Cel 8: Posiadanie wiedzy na temat działalności człowieka na całym terenie. 8.1. Monitoring działalności agrotechnicznej. 2 2 2 2 2 8.2.. Monitoring działalności społecznej. 1 1 1 Cel 9: Posiadanie wiedzy na temat stanu przyrody i reakcji jej składników na działania podejmowane przez człowieka. 9.1. Monitoring podstawowych elementów przyrodniczych. 1 1 1 1 1 Dostosowanie zabiegów agrotechnicznych do wyników monitoringu (w 9.2. szczególności monitoringu wodniczki i roślinności) Kod Cele i zadania * - priorytety oznaczają: 1 - wysoki – zadanie musi być wykonane dla utrzymania obiektu lub wypełnienia formalnych zobowiązań; 2 – średni – zadanie powinno być wykonane dla utrzymania obiektu; 3 – niski – poŜądane jest wykonanie zadania, ale nie jest to konieczne w krótkiej perspektywie czasowej. 63 64 5. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 65 66 Prace do wykonania 1 Potencjalne źródło finansowania Beneficjent Wykonywanie letniego koszenia szuwaru z usuwaniem biomasy z dopuszczalnym prowadzeniem uzupełniającego wypasu bydła w obsadzie od 0,8 DJP/ha do 1,5 DJP/ha w okresie: po wykonaniu letniego koszenia do XI. Program rolnośrodowiskowy; Płatności Natura 2000, Dotacja celowa WFOŚiGW Rolnik-dzierŜawca obszaru Program rolnośrodowiskowy; Płatności Natura 2000 Rolnik-dzierŜawca obszaru LIFE+ Rolnik-dzierŜawca obszaru POP WPN Środki własne Państwowej Osoby Prawnej Woliński Park Narodowy LIFE+ POP WPN Rolnik-dzierŜawca obszaru LIFE + Dotacja celowa WFOŚiGW Dotacja celowa NFOŚiGW POP WPN Środki własne Państwowej Osoby Prawnej Woliński Park Narodowy, Dotacja celowa NFOŚiGW LIFE + POP WPN Program rolnośrodowiskowy; Płatności Natura 2000 Rolnik-dzierŜawca obszaru Środki własne Państwowej Osoby Prawnej Woliński Park Narodowy POP WPN Rolnik-dzierŜawca obszaru Środki własne Państwowej Osoby Prawnej Woliński Park Narodowy Dotacja celowa WFOŚiGW LIFE+ POP WPN Rolnik-dzierŜawca obszaru GIOŚ 2 Prowadzenie ekstensywnego wypasu bydła w obsadzie od 0,8 DJP/ha do 1,5 DJP/ha w okresie V-XI z dopuszczalnym wykonywanie letniego koszenia z usuwaniem biomasy. 3 Zapewnienie utrzymania pasów szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wyspy. 4 Lobbowanie na rzecz zmian prawnych ułatwiających rolnikom i zachęcających ich do gospodarowanie na gruntach o specyficznych metodach gospodarowania i połoŜonych na obszarach chronionych. 5 Utrzymanie istniejącego systemu komunikacyjnego 6 Utrzymanie centrum koordynacyjnego 7 Monitoring działalności agrotechnicznej 8 Monitoring działalności społecznej 9 Monitoring podstawowych elementów przyrodniczych POP WPN – państwowa osoba prawna Woliński Park Narodowy (od 01.01.2012); do 31.12.2011r funkcjonuje Woliński Park Narodowy – jednostka budŜetowa. 67 GIOŚ – Główny Inspektorat Ochrony Środowiska ; instytucja m.in. realizująca ogólnopolski monitoring środowiska w tym elementów przyrodniczych , kilka z niech jest zlokalizowanych na obszarze wysp WPN: monitoring siedliska 1330, biegusa zmiennego. http://www.gios.gov.pl/siedliska/default.asp?nazwa=lista_stanowisk&je=pl LIFE+ - podstawowe narzędzie UE finansowania ochrony przyrody na obszarach Natura2000; http://www.nfosigw.gov.pl/srodki-zagraniczne/instrument-finansowy-life Program rolnośrodowiskowy PROW 2007-2013; http://www.minrol.gov.pl/index.php?/pol/wsparcie-rolnictwa-irybolostwa/PROW-2007-2013 Dotacje celowe Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie; http://www.nfosigw.gov.pl/panstwowe-jednostki-budzetowe/programypriorytetowe/ Dotacje celowe Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie http://wfos.szczecin.pl/obsluga-beneficjenta/lista-priorytetow-2011.html 68 6. NIESPECJALISTYCZNE PODSUMOWANIE PLANU ZARZĄDZANIA 69 70 Niniejszy rozdział stanowi podsumowanie planu zarządzania, a więc opisuje zawartość planu, jak równieŜ wyjaśnia ideę utworzenia samego planu. PoniŜej w nawiasach kwadratowych, po opisie danego zagadnienia, podano odsyłacze do sekcji planu rozwijających dane zagadnienie – moŜe z nich skorzystać kaŜdy, kto chce zapoznać się ze odpowiednią częścią planu zarządzania. Idea ochrony wodniczki i utworzenia planów zarządzania Niniejszy plan zarządzania napisany został w ramach projektu LIFE „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech”, finansowanego w 75% przez fundusz Unii Europejskiej o nazwie LIFE-Nature. Fundusz ten zainicjowany został w 1992 roku przez Komisję Europejską, jako instrument finansowy na rzecz środowiska naturalnego. Jest to nadal jedno z najwaŜniejszych narzędzi realizacji polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej. Z projektów LIFE korzystają małe i średnie przedsiębiorstwa, władze krajowe i lokalne, organizacje pozarządowe, instytucje badawcze oraz organy międzyrządowe. Projekt prowadzony był przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP), jako największy w Polsce projektem ochrony gatunkowej, a przedmiotem prowadzonych działań ochronnych był najrzadszy ptak śpiewający kontynentalnej Europy – wodniczka. Realizacja projektu zakończyła się w listopadzie 2011 roku. Jego celem było doprowadzenie do stabilizacji populacji wodniczki w kluczowych miejscach na obszarze jej zasięgu w Polsce i w Niemczech. Następuje to poprzez jednoczesną poprawę warunków na siedliskach gatunku oraz zwiększanie powierzchni samych siedlisk - zwłaszcza tam, gdzie gatunek ten występuje najliczniej (Biebrza), oraz poprzez zapobieganie procesowi wymierania pozostałej populacji (Pomorze Zachodnie i Niemcy). OTOP wspierane jest w realizacji projektu przez inne organizacje pozarządowe oraz administracje obszarów chronionych, które zarządzają, nadzorują oraz wdraŜają projekt na obszarze dziewięciu lokalizacji. Działania w ramach projektu zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • zwrócenia uwagi władz, grup interesu oraz społeczności lokalnej na potrzebę ochrony wodniczki oraz na jej wymagania siedliskowe; • polepszenia warunków siedliskowych oraz zwiększenia powierzchni siedlisk odpowiadających wodniczce; • wypracowania i utrzymania mechanizmów finansowych i prawnych, umoŜliwiających wdroŜenie zrównowaŜonego zarządzania sprzyjającego ochronie wodniczki oraz zagwarantowanie odpowiednich środków na działania ochronne w perspektywie długookresowej. Choć w niniejszym planie zarządzania oraz w działaniach podejmowanych w ramach tego projektu zwraca się uwagę na wszystkie występujące w danych lokalizacjach walory przyrodnicze, to zdecydowanym priorytetem jest wodniczka. Była ona niegdyś rozpowszechniona na bagnach i mokradłach całej kontynentalnej Europy. W XX wieku większość tych siedlisk została osuszona dla potrzeb rolnictwa i teraz występowanie tego gatunku zostało ograniczone do wschodniej Polski, Białorusi, Ukrainy, Litwy oraz Węgier. Liczebność wodniczki w Polsce szacowana jest na 3,5 tysiąca śpiewających samców, co stanowi 17% populacji światowej i aŜ 80% populacji Unii Europejskiej. Pomorze Zachodnie zostało objęte projektem jako pozostałość dawnej tzw. Populacji Zachodniej wodniczki, która obejmowała mokradła od Holandii, przez Brandenburgię do Pomorza Zachodniego. Populacja 71 zachodniopomorska jest dziś odizolowana od populacji wschodniej, co tym bardziej wskazuje na wysoki stopień zagroŜenia wymarciem tej zachodniej populacji. W ujęciu globalnym jej populacja osiąga liczebność zaledwie 10 000 - 15 000 par. Dzisiaj utrzymanie siedlisk wodniczki zaleŜne jest od sposobu zagospodarowania przez człowieka, a będąc gatunkiem podatnym na zmiany w tradycyjnych metodach uŜytkowania ziemi, wodniczka jest uzaleŜniona od prowadzenia działań ochronnych. Wodniczka jest wymieniona w dyrektywie Unii Europejskiej dotyczącej ochrony ptaków oraz jako gatunek priorytetowy do ochrony i finansowania ze środków funduszu LIFE. W lipcu 2004 roku, w ramach tzw. Konwencji Bońskiej dotyczącej ochrony wędrownych gatunków dzikich zwierząt, rząd polski podpisał porozumienie w sprawie ochrony wodniczki. Integralną częścią tego porozumienia jest międzynarodowy plan ochrony wodniczki, który państwasygnatariusze zobowiązały się wdroŜyć w Ŝycie na swoich terytoriach. Ten plan zarządzania dotyczy obiektu, na który składa się obszar czterech wysp Wolińskiego Parku Narodowego znajdujących się w Delcie Świny (ostoja europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000) w granicach miasta na prawach powiatu - Świnoujścia. Są to Koprzywskie Łęgi, Wydrza Kępa, Koński Smug i Warnie Kępy. Wyspy te są jedną z waŜniejszych lokalizacji, z których korzysta zachodnia populacja wodniczki. Całkowita powierzchnia objęta planem wynosi ponad 440 ha. Inne istotne walory przyrodnicze tej lokalizacji to słonolubne zbiorowiska roślinne (tzw. słonawy, z wieloma cennymi i chronionymi gatunkami roślin), które są lęgowiskiem dla rzadkich gatunków ptaków mokradeł (m.in. czajka, krwawodziób, kulik wielki, kszyk) oraz miejscem odpoczynku dla wędrownych ptaków kaczkowatych i Ŝerowiskiem dla ptaków drapieŜnych. Populacja wodniczki występująca na terenie Wolińskiego Parku Narodowego stanowi niemal 20 % zagroŜonej Populacji Zachodniej, co czyni ją jednym z najwaŜniejszych obszarów ochrony tego gatunku dla zachowania jego obecnego zasięgu. Niniejszy plan zarządzania prezentuje opis przyrodniczy i dane administracyjnotechniczne lokalizacji Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego oraz, co waŜniejsze, proponuje konkretne działania ochronne, organizacyjne, techniczne, społeczne i monitoringowe (kontrolne, nadzorcze), jakie naleŜy na tym terenie podjąć, aby zrealizować cele wyznaczone dla ochrony wodniczki i jej siedlisk lęgowych. Plan został napisany z udziałem licznych specjalistów z dziedzin przyrodniczych, ale takŜe z udziałem i na drodze konsultacji z tzw. Stronami Zainteresowanymi (władze Parku, prywatny uŜytkownik gruntów, urzędnicy samorządowi, urzędnicy państwowi, słuŜby ochrony przyrody, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków). Choć ten plan zarządzania nie ma statusu dokumentu prawnego, jak np. plany ochrony rezerwatów czy parków narodowych, to Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków stawia sobie jako cel uzyskanie przeniesienia zapisów niniejszego dokumentu do przyszłego planu ochrony obszaru Natura 2000 Delta Świny. Opis administracyjno-techniczny lokalizacji Teren lokalizacji Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego objęty jest obecnie formą ochrony prawnej w postaci Parku Narodowego oraz wspomnianego obszaru Natura 2000. Całość opisywanych gruntów leŜy w granicach ostoi ptaków o znaczeniu międzynarodowym o nazwie „Delta Świny”. [1.1.3] Na wybór lokalizacji wpłynęła, poza wspomnianymi wyŜej walorami przyrodniczymi i zlokalizowaniem w obszarach Parku Narodowego oraz Natura 72 2000, takŜe istniejąca juŜ od kilku lat moŜliwość realizacji tzw. programu rolnośrodowiskowego (płatności dla rolników gospodarujących zgodnie z interesem przyrody) oraz potencjał rozwoju współpracy władz, środowisk naukowych i organizacji pozarządowych. [1.1.4] Właściciel gruntów Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego to Skarb Państwa. W imieniu Skarbu Państwa terenem zarządza Dyrektor Wolińskiego Parku Narodowego. Aktualnie opisywany obszar powierzony został w uŜytkowanie na okres blisko 14 lat (2008-2022) prywatnemu uŜytkownikowi, który realizuje tutaj program rolnośrodowiskowy. [1.1.5] Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego zawierają infrastrukturę techniczną, do której zalicza się: drogi (jedynie na Koprzywskich Łęgach), wiaty dla bydła (będące schronieniem i miejscem dokarmiania) oraz ogrodzenia wypasowe (dzielące teren na mniejsze pastwiska). [1.1.6] Gospodarujący na tym terenie rolnicy mogą korzystać z płatności Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich – Program Rolnośrodowiskowy i w ramach płatności bezpośrednich, z uwzględnieniem zwiększonych płatności z racji lokalizacji w obrębie obszaru Natura 2000. Realizowany jest tu następujący pakiet programu: „Ochrona zagroŜonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000” w wariancie nr 5.1. „Ochrona siedlisk lęgowych ptaków”. [1.1.7] Obecna i planowana działalność na obszarze opracowania musi być zgodna z obowiązującym prawem, a niekiedy realizować zobowiązania z niego wynikające. Najistotniejsze przepisy i akty prawne regulujące ten aspekt to: zadania ochronne Wolińskiego Parku Narodowego, plan ochrony Wolińskiego Parku Narodowego (jeszcze nie opracowany), plan ochrony obszaru Natura 2000 (jeszcze nie opracowany), Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego, Ustawa o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (zobowiązania dotyczące tzw. pasa technicznego – obszaru oddziaływania wód morskich i lądu; w tym przypadku całe powierzchnie wysp), Prawo Wodne (zobowiązania dotyczące stref zagroŜenia powodzią; w tym przypadku całe powierzchnie wysp). [1.1.8] Dostęp publiczny do terenów Wysp Wolińskiego Parku Narodowego jest moŜliwy jedynie po uzyskaniu zezwolenia Dyrekcji WPN. MoŜliwe jest uczęszczanie po szlaku wodnym prowadzącym wokół wysp. Lokalizację moŜna takŜe obserwować z lądu z punktów widokowych w okolicy Przytoru i Lubinia. [1.1.9] Opis przyrodniczy lokalizacji Wyspy Wolińskiego Parku Narodowego są przedmiotem badań nad roślinnością oraz zespołami zwierząt zamieszkującymi je dopiero od lat 90. XX wieku. Dane sprzed tego okresu są nieliczne i raczej sporadyczne. Obszar wysp pokryty jest szuwarami zarastającymi trzcinowiskiem, miejscami występują takŜe niewielkie płaty roślinności halofilnej, takŜe zagroŜonej zarastaniem przez trzcinę. Najlepiej rozpoznaną grupą zwierząt na wyspach są ptaki, obserwacje ssaków i innych kręgowców są nieliczne i nieciągłe, stąd brak moŜliwości oszacowania trendów ich populacji. NajwaŜniejszym gatunkiem ptaka na tym terenie jest wodniczka, której największe liczebności obserwowano w latach 90. XX wieku, kiedy 73 to po zarzuceniu intensywnego wypasu na wyspach rozpoczęła się naturalna sukcesja – zarastanie pastwisk trzciną. Dopóki trzcina nie była gęsta liczebność wodniczki była wysoka, wraz z gęstnieniem szuwaru trzcinowego, liczebność wodniczki spadała. Spadek ten został powstrzymany przez wprowadzenie ekstensywnego wypasu bydła i koni na wyspach, co spowodowało, Ŝe w ostatnich latach liczebność wodniczki na wyspach utrzymuje się na poziomie ok. 4 śpiewających samców. Oprócz wodniczki na uwagę zasługują ptaki siewkowe lęgnące się na wyspach: czajka, rycyk, kszyk oraz lęgowe do niedawna biegus zmienny i kulik wielki. Wyspy nie posiadają bariery przeciwpowodziowej, co powoduje, Ŝe poziom wody na nich jest w zasadzie równy poziomowi wody w Zalewie Szczecińskim. Na obszarze wysp wybudowane są tylko podwyŜszenia umoŜliwiające bydłu i koniom znalezienie twardego podłoŜa w czasie wezbrania. Aspekty społeczne zarządzania lokalizacją Lokalizacja leŜy na terenie Wolińskiego Parku Narodowego. Od 2004 roku teren wysp jest dzierŜawiony prywatnemu przedsiębiorcy, który prowadzi na ich terenie ekstensywne uŜytkowanie (wypas bydła i koni), dzięki infrastrukturze (płoty, wiaty, podwyŜszenia) zbudowanej w ramach projektu LIFE „Ochrona wodniczki w Polsce i Niemczech”. Poprzez ekstensywny wypas realizowany jest pakiet 5 programów rolnośrodowiskowych. Teren wysp nie jest udostępniany do zwiedzania. Wokół wysp biegnie szlak wodny, po którym się moŜna poruszać kajakiem, czy łódką, zabronione jest jednak wychodzenie na ląd bez oficjalnej zgody Dyrekcji parku, która udziela jej na potrzeby prowadzenia badań naukowych, prowadzenia wypasu oraz w innych przypadkach zgodnie z regulaminem parku. Prawdopodobnie teren ten nigdy nie będzie udostępniany szerszej rzeszy turystów. Wizja rozwoju oraz plan działań Cel 1: Uzyskanie i utrzymanie optymalnej dla wodniczki struktury roślinnej na wszystkich siedliskach obecnie zasiedlanych i potencjalnych (szuwar turzycowy o średniej wysokości < 150 cm w lipcu, dopuszcza się występowanie trzciny w zagęszczeniu do 60 źdźbeł na m2 – optimum 15 źdźbeł na m2, i bez grubej warstwy martwej roślinności. Konieczne jest uwzględnienie, Ŝe odtworzenie optymalnego siedliska (odtworzenie siedliska, gdzie aktualnie nie ma wodniczki) często wymaga innych działań niŜ utrzymanie istniejącego siedliska (gdzie wodniczka aktualnie występuje). ZADANIE 1.1. Wykonywanie letniego koszenia szuwaru z usuwaniem biomasy z dopuszczalnym prowadzeniem uzupełniającego wypasu bydła w obsadzie od 0,8 DJP/ha do 1,5 DJP/ha. Cel 2: Utrzymanie lub poprawa struktury roślinnej na siedliskach lęgowych innych gatunków ptaków łąkowych, w szczególności ptaków siewkowych (otwarte łąki i pastwiska o niskiej runi), a dodatkowo utrzymanie prawidłowej struktury cennych zbiorowisk halofilnych. 74 ZADANIE 2.1. Prowadzenie ekstensywnego wypasu bydła w obsadzie od 0,8 DJP/ha do 1,5 DJP/ha w okresie V-XI z dopuszczalnym wykonywanie letniego koszenia z usuwaniem biomasy. Cel 3: Zachowanie siedlisk pozostałych gatunków ptaków – pasy szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wyspy będące siedliskiem np. potrzosa, wąsatki, trzcinniczka, łabędzia niemego. ZADANIE 3.1. Zapewnienie utrzymania pasów szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wyspy. Cel 4: Wykorzystanie lokalizacji do promocji idei ochrony przyrody poprzez ekstensywne uŜytkowanie gruntów. ZADANIE 4.1. Przygotowanie wystawy w Muzeum WPN informującej o siedliskach na wyspach w WPN ZADANIE 4.2. Informowanie turystów o lokalizacji w dwóch głównych punktach widokowych w okolicy Przytoru i Lubinia. ZADANIE 4.3. RozwaŜenie przygotowania oferty wycieczek z przewodnikiem na wyspy dla turystów oraz wizyt studyjnych dla rolników oraz naukowców na wyspach WPN. Cel 5: Zwiększenie zainteresowania rolników uŜytkowaniem specyficznych gruntów cennych przyrodniczo i połoŜonych na obszarach chronionych, zgodnie z wymogami przyrodniczymi. ZADANIE 5.1. Lobbowanie na rzecz zmian prawnych ułatwiających rolnikom i zachęcających ich do gospodarowania na gruntach o specyficznych metodach gospodarowania i połoŜonych na obszarach chronionych. Cel 6: Zapewnienie moŜliwości dowozu sprzętu i wypasanych zwierząt do wszystkich uŜytkowanych rolniczo terenów oraz zapewnienie moŜliwości wywoŜenia zebranej biomasy. ZADANIE 6.1. Utrzymanie istniejącego systemu komunikacyjnego. Cel 7: Zapewnienie moŜliwości koordynacji i nadzoru nad realizacją przyjętych zapisów planistycznych. ZADANIE 7.1. Utrzymanie centrum koordynacyjnego. Cel 8: Posiadanie wiedzy na temat działalności człowieka na całym terenie. ZADANIE 8.1. Monitoring działalności agrotechnicznej. ZADANIE 8.2. Monitoring działalności społecznej. Cel 9: Posiadanie wiedzy na temat stanu przyrody i reakcji jej składników na działania podejmowane przez człowieka. ZADANIE 9.1. Monitoring podstawowych elementów przyrodniczych. ZADANIE 9.2.. 75 Dostosowanie zabiegów agrotechnicznych do szczególności monitoringu wodniczki i roślinności). 76 wyników monitoringu (w 7. ŹRÓDŁA INFORMACJI I LITERATURA 77 78 W niniejszym opracowaniu wykorzystane zostały następujące źródła informacji: • Bereszyński A. (red.) 1998, Plan ochrony Wolińskiego Parku Narodowego. Operat ochrony fauny, Poznań (msc). • Bereszyński A., Dylawerski M., Jakuczun B., Jurczyszyn M., Maciorowski G. 2000, Stan zachowania fauny Wolińskiego Parku Narodowego oraz perspektywy jej ochrony i restytucji, WPN, Klify 4: 171-184. • Błaszkowska B. 2011, opracowanie z zakresu aspektów społecznych do planu zarządzania Wysp Wolińskiego Parku Narodowego, OTOP, Gdańsk (msc). • Cofta T., Czeraszkiewicz R., Oleksiak A. Staszewski A. (red.) 2003, Ptaki wodno-błotne na Pomorzu Zachodnim. Wyniki liczeń w listopadzie 2001 i styczniu 2003, ZTO, Szczecin. • Czeraszkiewicz R. 1993, Liczenie wodniczki Acrocephalus paludicola na Pomorzu Zachodnim w sezonie lęgowym 1993, OTOP, Szczecin (msc). • Czeraszkiewicz R. 2003, Inwentaryzacja stanowisk wodniczki Acrocephalus paludicola na Pomorzu Zachodnim w 2003 roku, OTOP, Szczecin (msc). • Czeraszkiewicz R., Oleksiak A. (red.) 2003, Ptaki wodno-błotne na Pomorzu Zachodnim. Wyniki liczeń w sezonie 2002-2003, ekologia i ochrona. Projekt przyrodniczo-łowiecki, ZTO, Szczecin. • Czeraszkiewicz R., Oleksiak A. (red.) 2004, Ptaki wodno-błotne na Pomorzu Zachodnim. Wyniki liczeń w sezonie 2003-2004, ekologia i ochrona. Projekt przyrodniczo łowiecki, ZTO, Szczecin. • Dylawerski M. 2008, Dokumentacja przyrodnicza ornitologiczna na potrzeby programu rolnośrodowiskowego 2009-2013, Międzyzdroje (msc). • Dylawerski M. 2011, Materiały do planu zarządzania siedliskiem wodniczki, Międzyzdroje (msc). • Głowaciński Z. (red.) 2001, Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa. • Gonczarow D. 2009, Plan zarządzania i ochrony dla lokalizacji: Woliński Park Narodowy, OTOP, Świnoujście (msc). • Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M. 1994, Ostoje ptaków w Polsce, OTOP, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk. • Guziak R., Lubaczowska S. (red.) 2001, Ochrona przyrody w praktyce. Podmokłe łąki i pastwiska, PTPP pro Natura, Wrocław. • Jabłoński P. 2004, Sprawozdanie z projektu. Ochrona wodniczki na terenie Pomorza i Polski Zachodniej. Część II – Monitoring, OTOP, Świnoujście (msc). • Kaliciuk J., Staszewski A. (red.) 1997, Ostoje ptaków w polskiej części Zalewu Szczecińskiego, ZTO, Szczecin. • Koźmiński Cz., Michalska B., Czarnecka M. 2007, Klimat województwa zachodniopomorskiego, Akademia Rolnicza w Szczecinie, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin. • Krogulec J., Kloskowski J. 1998, Występowanie, liczebność i wybiórczość siedliskowa wodniczki Acrocephalus paludicola w Polsce w 1997 roku, OTOP, Lublin, Gdańsk (msc). • Lachmann L., Zadrąg M., 2012. Final technical report of LIFE Project: Conserving Acrocephalus paludicola in Poland and Germany (LIFE05 NAT/PL000101 )”. • Lachmann L., 2012. Final monitoring report of LIFE Project: Conserving Acrocephalus paludicola in Poland and Germany (LIFE05 NAT/PL000101 ). 79 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 80 Maniakowski M. 2003, All-country survey on the Aquatic Warbler distribution, habitat condition and threats at the breeding sites, OTOP, Warszawa (msc) Osiejuk T., Cenian Z., Czeraszkiewicz R., Kalisiński M., Włodarczak A. 1993, Awifauna wysp w delcie Świny w sezonie 1990/91, Przegl. Przyr. IV, 1: 17-38. Piotrowska H. 1996, Chronione gatunki roślin naczyniowych w Wolińskim Parku Narodowym, WPN, Klify 3: 7-104. Sągin P. 1998, Plan ochrony Wolińskiego Parku Narodowego. Operat ochrony flory, PSiPP Locus, Gdynia (msc). Sągin P. 1998, Plan ochrony Wolińskiego Parku Narodowego. Operat ochrony lądowych ekosystemów nieleśnych, PSiPP Locus, Gdynia (msc). Sągin P., Piotrowska H., Fałtynowicz R., Markowski R. 2000, Perspektywy ochrony nieleśnej roślinności wstecznej delty Świny, WPN, Klify 4: 165-170. Sągin P., Piotrowska H., Fałtynowicz R., Markowski R. 2000, Uwagi o ochronie roślin naczyniowych w Wolińskim Parku Narodowym, WPN, Klify 4: 141-148. Sidło P. 2005, Project report. The conservation of the Aquatic Warbler In Pomerania/Western Poland. Monitoring 2005, OTOP, Warszawa (msc). Sidło P.O., Błaszkowska B. & Chylarecki P. (red.) 2004, Ostoje ptaków o randze europejskiej w Polsce, OTOP, Warszawa. Tanneberger F., Flade M., Preiksa Z., Schroder B. 2010, Habitat selection of the globally threatened Aquatic Warbler Acrocephalus paludicola at the western margin of its breeding range and implications for management, The International Journal of Avian Science IBIS (2010), 152: 347-358. Tomiałojć L 1990, Ptaki Polski – rozmieszczenie i liczebność, PWN, Warszawa. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003, Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, PTPP Pro Natura, Wrocław. Uchwała nr XXVI/226/2007 Rady Miasta Świnoujścia z dn. 25.10.2007. Ustawa z dnia 16.04.2004 Ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. nr 92 poz. 880, Dz.u. z 2005 r. nr 113 poz. 954, Dz.u. z 2005 r. nr 130, poz. 1087, Dz.u. z 2007 r. nr 75 poz. 493). Ustawa z dnia 18.07.2001 Prawo wodne (Dz.U. z 2005 r. nr 239 poz. 2019). Ustawa z dnia 21.03.1991 Ustawa o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz.u. z 2003 r. nr 153 poz. 1502). Wilk T. i in. 2010. Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce, OTOP, Marki. Wróbel M., Startek B. 2008, Operat botaniczny do planów zarządzania siedliskami wodniczki (Acrocephalus paludicola) dla lokalizacji Woliński Park Narodowy, Szczecin (msc). Zarządzenie nr 79 Ministra Środowiska z dnia 20.12.2010 w sprawie zadań ochronnych dla Wolińskiego Parku Narodowego. Zarządzenie Porządkowe nr 1 Dyrektora Urzędu Morskiego w Szczecinie z dnia 16.02.2005 w sprawie ochrony terenów pasa technicznego. 8. ZAŁĄCZNIKI Załączniki kartograficzne: Mapa 1. PołoŜenie obiektu ...................................................................................................83 Mapa 2. Przestrzenna charakterystyka ewidencji gruntów i uŜytków .........................84 Mapa 3. Struktura przestrzenna ornitologicznych działek rolnych z podaniem gatunków kwalifikujących i zaleceń uŜytkowania (program na lata 2009-2013) ........85 Mapa 4. Rozmieszczenie gatunków chronionych, rzadkich i zagroŜonych na planie roślinności i siedlisk (rys. S. Jurzyk, G. Nordlow) ............................................................86 Mapa 5. Zespoły, zbiorowiska i zgrupowania zbiorowisk w nawiązaniu do zaleceń planistycznych (rys. S. Jurzyk , G. Nordlow) ....................................................................87 Mapa 6. Rozmieszczenie siedlisk chronionych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej (rys. S. Jurzyk, G. Nordlow).................................................................................................88 Mapa 7. Dystrybucja śpiewających samców wodniczki na przestrzeni lat (rys. M. Dylawerski) ............................................................................................................................89 Mapa 8. Rozmieszczenie kluczowych gatunków ptaków w sezonie 2007 (rys. M. Dylawerski) ............................................................................................................................90 Mapa 9. Rozmieszczenie kluczowych gatunków ptaków w sezonie 2008 (rys. M. Dylawerski) ............................................................................................................................91 Mapa 10. Rozmieszczenie kluczowych gatunków ptaków w sezonie 2009 (rys. M. Dylawerski) ............................................................................................................................92 Mapa 11. Rozmieszczenie kluczowych gatunków ptaków w sezonie 2010 (rys. M. Dylawerski) ............................................................................................................................93 Mapa 12. Wydzielenia planistyczne na tle zgrupowań zbiorowisk roślinnych...........94 Załączniki tabelaryczne: Tabela 1. Indeks alfabetyczny flory roślin naczyniowych...............................................94 Tabela 2. Wykaz alfabetyczny fitocenoz i odpowiadających im siedlisk ekologicznej sieci Natura 2000....................................................................................................................98 Tabela 3. Wykaz zgrupowań zbiorowisk (fitocenoz), ich dotychczasowe uŜytkowanie i botaniczne zalecenia planistyczne ....................................................................................98 Tabela 4. Gatunki ptaków Wysp Wolińskiego Parku Narodowego (dane z lat 19892010, M. Dylawerski)...........................................................................................................101 81 Załączniki z wykresami: Rycina 1. Trend ilości śpiewających samców wodniczki w latach 1989-2010 (rys. M. Dylawerski).......................................................................................................................... 108 Rycina 2. Odnotowane ilości śpiewających samców wodniczki w latach 1989-2010 z wyróŜnieniem danych dla poszczególnych lat (rys. M. Dylawerski) ......................... 109 Rycina 3. Odnotowane ilości śpiewających samców wodniczki w latach 1989-2010 z wyróŜnieniem danych dla poszczególnych wysp (rys. M. Dylawerski) .................... 110 82 Mapa 1. PołoŜenie obiektu 83 Mapa 2. Przestrzenna charakterystyka ewidencji gruntów i uŜytków 84 Mapa 3. Struktura przestrzenna ornitologicznych działek rolnych z podaniem gatunków kwalifikujących i zaleceń uŜytkowania (program na lata 2009-2013) 85 Mapa 4. Rozmieszczenie gatunków chronionych, rzadkich i zagroŜonych na planie roślinności i siedlisk (rys. S. Jurzyk, G. Nordlow) 86 Mapa 5. Zespoły, zbiorowiska i zgrupowania zbiorowisk w nawiązaniu do zaleceń planistycznych (rys. S. Jurzyk , G. Nordlow) 87 Mapa 6. Rozmieszczenie siedlisk chronionych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej (rys. S. Jurzyk, G. Nordlow) 88 Mapa 7. Dystrybucja śpiewających samców wodniczki na przestrzeni lat (rys. M. Dylawerski) 89 Mapa 8. Rozmieszczenie kluczowych gatunków ptaków w sezonie 2007 (rys. M. Dylawerski) 90 Mapa 9. Rozmieszczenie kluczowych gatunków ptaków w sezonie 2008 (rys. M. Dylawerski) 91 Mapa 10. Rozmieszczenie kluczowych gatunków ptaków w sezonie 2009 (rys. M. Dylawerski) 92 Mapa 11. Rozmieszczenie kluczowych gatunków ptaków w sezonie 2010 (rys. M. Dylawerski) 93 Mapa 12. Wydzielenia planistyczne na tle zgrupowań zbiorowisk roślinnych 94 Tabela 1. Indeks alfabetyczny flory roślin naczyniowych Nazwa gatunku *1 Nazwa polska gatunku 1. Acorus calamus L. tatarak zwyczajny 2. Agrostis stolonifera L. mietlica rozłogowa 3. Allium angulosum L. czosnek kątowaty 4. Alopecurus geniculatus L. wyczyniec kolankowaty 5. Aster tripolium L. aster solny 6. Atriplex prostrata Boucher ex. DC. łoboda oszczepowata 7. Berula erecta (Huds.) Coville potocznik wąskolistny 8. Bolboschoenus maritimus (L.) Palla sitowiec nadmorski 9. Calamagrostis canescens (Weber) Roth trzcinnik lancetowaty 10. Calamagrostis epigejos (L.) Roth trzcinnik piaskowy 11. Calystegia sepium (L.) R. Br. kielisznik zaroślowy 12. Carex acutiformis Ehrh. turzyca błotna 13. Carex distans L. turzyca odległokłosa 14. Carex riparia Curtis turzyca brzegowa 15. Carex vulpina L. turzyca lisia 16. Centaurea jacea L. chaber polny 17. Cerastium holosteoides Fr. emend. Hyl. rogownica pospolita 18. Cirsium arvense (L.) Scop. ostroŜeń polny 19. Dactylis glomerata L. kupkówka pospolita 20. Eleocharis palustris (L.) Roem. & Schult. ponikło błotne 21. Elymus repens (L.) Gould. perz rozłogowy 22. Eupatorium cannabinum L. sadziec konopiasty 23. Festuca pratensis Huds. kostrzewa łąkowa 24. Festuca rubra L. s. str. kostrzewa czerwona 25. Galeopsis speciosa Mill. poziewnik pstry 26. Galium palustre L. przytulia bagienna 27. Glaux maritima L. mlecznik nadmorski 28. Glyceria maxima (Hartm.) Holmb. manna wodna 29. Hierochloë odorata (L.) P. Beauv. turówka wonna 30. Holcus lanatus L. kłosówka wełnista 31. Hypochoeris radicata L. prosienicznik szorstki 32. Juncus bufonius L. sit dwudzielny 33. Juncus compressus Jacq. sit ścieśnionny 34. Juncus conglomeratus L. emend. Leers sit skupiony *2 Gatunek inwazyjny *3 Status zagroŜenia na Czerwonej Liście *5 Status zagroŜenia Status zagroŜenia w Polskiej Status zagroŜenia na Pomorzu Czerwonej w skali kraju *7 *8 Zachodnim Księdze Roślin*6 V V V !! E V V !! R V V !! V V E Ochrona gatunkowa *4 Gatunek priorytetowy UE *9 95 Nazwa gatunku *1 Nazwa polska gatunku 35. Juncus effusus L. sit rozpierzchły 36. Juncus gerardi Lois. sit Gerarda 37. Juncus ranarius Song. et Perr. sit Ŝabi 38. Lathyrus pratensis L. groszek łąkowy 39. Leontodon autumnalis L. brodawnik jesienny 40. Lotus corniculatus L. komonica zwyczajna 41. Lotus tenuis Waldst. & Kit. Ex. Willd. komonica wąskolistna 42. Lychnis flos-cuculi L. firletka poszarpana 43. Lycopus europaeus L. karbieniec pospolity 44. Lysimachia vulgaris L. tojeść pospolita 45. Lythrum salicaria L. krwawnica pospolita 46. Matricaria maritima ssp. inodora (L.) Dostàl maruna bezwonna 47. Mentha aquatica L. mięta wodna 48. Myosotis palustris (L.) L. emend. Rchb. niezapominajka błotna 49. Peucedanum palustre (L.) Moench gorysz błotna 50. Phalaris arundinacea L. mozga trzcinowata 51. Phleum pratense L. tymotka łąkowa 52. Phragmites australis (Cav.) Trin. Ex Steud. trzcina pospolita 53. Plantago intermedia Gilib. babka wielonasienna 54. Plantago major L. babka zwyczajna 55. Plantago maritima L. s. str. babka nadmorska 56. Plantago winteri Wirtg. babka Wintera 57. Poa pratensis L. s. str. wiechlina łąkowa 58. Poa trivialis L. wiechlina zwyczajna 59. Polygonum aviculare L. rdest ptasi 60. Potentilla anserina L. pięciornik gęsi 61. Puccinellia distans (Jacq.) Parl. mannica odstająca 62. Ranunculus acris L. s. str. jaskier ostry 63. Ranunculus repens L. jaskier rozłogowy 64. Ranunculus sceleratus L. jaskier ostry 65. Rumex crispus L. szczaw kędzierzawy 66. Rumex hydrolapathum Huds. szczaw lancetowaty 67. Samolus valerandi L. jarnik solankowy 68. Schoenoplectus tabernaemontani (C.C.Gmel.) Palla oczeret Tabernemontana 69. Serratula tinctoria L. sierpik barwierski 96 *2 Gatunek inwazyjny *3 Ochrona gatunkowa *4 Status zagroŜenia na Czerwonej Liście *5 Status zagroŜenia Status zagroŜenia w Polskiej Status zagroŜenia na Pomorzu w skali kraju *7 Czerwonej Zachodnim *8 *6 Księdze Roślin V V R V V I I !! V E VU V V E V Gatunek priorytetowy UE *9 Nazwa gatunku *1 Nazwa polska gatunku 70. Sium latifolium L. marek szerokolistny 71. Solanum dulcamara L. psianka słodkogórz 72. Solidago canadensis L. nawłoć kanadyjska 73. Sonchus asper (L.) Hill. mlecz kolczasty 74. Sparganium erectum L. jeŜogłówka gałęzista 75. Spergularia salina J. Presl & C. Presl. muchotrzew solniskowy 76. Spirodela polyrhiza (L.) Schleid. spirodela wielokorzeniowa 77. Stachys palustris L. czyściec błotny 78. Symphytum officinale L. Ŝywokost lekarski 79. Trifolium fragiferum L. koniczyna rozdęta 80. Trifolium pratense L. koniczyna łąkowa 81. Trifolium repens L. koniczyna pospolita 82. Triglochin maritimum L. świbka morska 83. Triglochin palustre L. świbka błotna 84. Typha angustifolia L. pałka wąskolistna 85. Vicia cracca L. wyka ptasia *2 Gatunek inwazyjny *3 Ochrona gatunkowa *4 Status zagroŜenia na Czerwonej Liście *5 Status zagroŜenia Status zagroŜenia w Polskiej Status zagroŜenia na Pomorzu w skali kraju *7 Czerwonej Zachodnim *8 *6 Księdze Roślin V V V V V V [E] Gatunek priorytetowy UE *9 Objaśnienia: !! - chronione ściśle, ! - chronione częściowo, R – rzadki, E - wymierający, krytycznie zagroŜony, V, VU – zagroŜony, I – inwazyjny, [ ] – izolowane populacje. *1, *2 - Wg: Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A, Zając M. et al. 2002, Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin kwiatowych i paprotników Polski. IB PAN. Kraków. *3 - W oparciu o literaturę tematu. *4 - Na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. Nr 168 poz.1764). *5 - Wg Red list of plants and fungi in Poland - Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (red.) Instytut Botaniki PAN. Kraków 2006. *6 - Wg: Polska Czerwona Księga Roślin (red: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K.) 2001, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. Kraków. *7 - Wg Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., RóŜański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. 2002, Ecological indicator values of vascular plants of Poland (Ekologiczne liczby wskaŜnikowe roślin naczyniowych Polski). Seria: Biodiversity of Poland, Vol. 2.(red: Z. Mirek). W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. Kraków. *8 - Na podstawie: Ginące i zagroŜone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. (1995) Red. W. śukowski, B. Jackowiak. Pr. Zakł. Taks. Rośl. UAM 3. *9 - Wg Załącznika 2 i 4 do Dyrektywy Siedliskowej. 97 Tabela 2. Wykaz alfabetyczny fitocenoz i odpowiadających im siedlisk ekologicznej sieci Natura 2000 Lp. Nazwa zbiorowiska Kod siedliska Natura 2000 Nazwa polska fitocenozy 1. 2. 3. 4. 5. Acoretum calami Kobendza 1948 Calamagrostietum epigeji Juraszek 1928 Caricetum acutiformis Sauer 1937 Caricetum ripariae Soo 1928 Epilobio-Juncetum effusi Oberd. 1957 Szuwar tataraku zwyczajnego Zespół trzcinnika piaskowego Szuwar turzycy błotnej Szuwar turzycy brzegowej Zespół wierzbownicy błotnej situ rozpierzchłego 6. Juncetum gerardi Nordh. 1923 Słonawa z sitem Gerarda 7. 8. Phalaridetum arundinaceae (Koch 1926 n.n.) Lib. 1931 Phragmitetum australis (Gams 1927) Schmale 1939 Puccinellio-Spergularietum salinae (Feekes 1936) R.Tx et Volk 1937 Zespół mozgi trzcinowatej Szuwar trzciny pospolitej Słonawa z mannicą odstającą i muchotrzewem solniskowym 10. Scirpetum maritimi (Br.-Bl. 1931) R.Tx. 1937 Halofilny szuwar sitowca nadmorskiego 11. 12. Typhetum angustifoliae (Allgore 1922) Soo 1927 Typhetum latifoliae Soo 1927 Zb. Agrostis stolonifera-Potentilla anserina Oberd. 1979/1980 in Oberd 1983 Zb. z Holcus lanatus L. Szuwar pałki wąskolistnej Szuwar pałki szerokolistnej - Zbiorowisko mietlicy rozłogowej i pięciornika gęsiego - Zbiorowisko z kłosówką wełnistą - 9. 13. 14. Nazwa polska siedliska Natura 2000 1330 Solniska nadmorskie (Glauco-Puccinellietalia, część – zbiorowiska nadmorskie) 1330 1330 Solniska nadmorskie (Glauco-Puccinellietalia, część – zbiorowiska nadmorskie) Solniska nadmorskie (Glauco-Puccinellietalia, część – zbiorowiska nadmorskie) Tabela 3. Wykaz zgrupowań zbiorowisk (fitocenoz), ich dotychczasowe uŜytkowanie i botaniczne zalecenia planistyczne Numer zgrupowania 98 Zgrupowania zbiorowisk (nazwa łacińska i polska) Dotychczasowe uŜytkowanie 1. Acoretum calami Kobendza 1948 szuwar tataraku zwyczajnego Brak uŜytkowania – zbiorowisko naturalnie kształtujące się. 2. Calamagrostietum epigeji Juraszek 1928 zespół trzcinnika piaskowego Brak uŜytkowania – zbiorowisko naturalnie kształtujące się. 3. Caricetum acutiformis Sauer 1937 szuwar turzycy błotnej Brak uŜytkowania – zbiorowisko naturalnie kształtujące się. 4. Caricetum ripariae Soo 1928 szuwar turzycy brzegowej Brak uŜytkowania – zbiorowisko naturalnie kształtujące się. Botaniczne zalecenia planistyczne Szuwaru tataraku nie uŜytkuje się kośnie ani pastwiskowo. Na terenach bagiennych jest objawem degeneracji spowodowanej przesuszeniem siedliska. Przy zachowaniu odpowiednich stosunków hydrologicznych powinno tracić na znaczeniu i zajmować stanowiska tylko na wysokich, piaszczystych wzniesieniach. Zbiorowisko nie wymaga Ŝadnego uŜytkowania na terenie wysp. Dopuszcza się koszenie nie częściej niŜ raz na 5 lat lub 20% płatu siedliska co roku w cyklu 5-letnim (w okresie letnim po 1. sierpnia) wraz ze zbiorem pokosu. Pozostawiony pokos długo się rozkłada i uniemoŜliwia wzrost młodym turzycom. Zbiorowisko nie wymaga Ŝadnego uŜytkowania na terenie wysp. Dopuszcza się koszenie nie częściej niŜ raz na 5 lat lub 20% płatu siedliska co roku w cyklu 5-letnim (w okresie letnim po 1. sierpnia) wraz ze zbiorem pokosu. Pozostawiony pokos długo się rozkłada i uniemoŜliwia wzrost młodym turzycom. Numer zgrupowania 5. Zgrupowania zbiorowisk (nazwa łacińska i polska) Epilobio-Juncetum effusi Oberd. 1957 zespół wierzbownicy błotnej i situ rozpierzchłego Dotychczasowe uŜytkowanie Botaniczne zalecenia planistyczne Przywrócony ekstensywny wypas przed kilkoma laty. Prowadzony jest całoroczny wypas ze względu na trudny transport bydła wyłącznie drogą wodną. NaleŜy prowadzić ekstensywne uŜytkowanie pastwiskowe zbiorowiska. W przypadku uŜytkowania kośnego (koszenie raz w roku po 1. sierpnia) naleŜy zebrać biomasę. Nie zaleca się nawoŜenia azotem ze względu na duŜe nagromadzenie materii organicznej między innymi poprzez namuły. W części wypasanej zaleca się ustalenie planu wypasu przez doradcę rolnośrodowiskowego i obsadę do 0,3 DJP/ha. Zakaz regulacji stosunków wodnych (pozostawić swobodny dopływ słonawych wód pochodzących z cofek). 6. -7. *Juncetum gerardi Nordh. 1923 słonawa z sitem Gerarda Przywrócony ekstensywny wypas przed kilkoma laty. Prowadzony jest całoroczny wypas ze względu na trudny transport bydła wyłącznie drogą wodną. NaleŜy prowadzić ekstensywne uŜytkowanie pastwiskowe zbiorowiska. W przypadku uŜytkowania kośnego (koszenie raz w roku po 1. sierpnia) naleŜy zebrać biomasę. Nie zaleca się nawoŜenia azotem ze względu na duŜe nagromadzenie materii organicznej między innymi poprzez namuły. W części wypasanej zaleca się ustalenie planu wypasu przez doradcę rolnośrodowiskowego i obsadę do 0,3 DJP/ha. Zakaz regulacji stosunków wodnych (pozostawić swobodny dopływ słonawych wód pochodzących z cofek). NaleŜy prowadzić działania kierujące do zahamowania ekspansji trzciny do tego zbiorowiska. 8. Phalaridetum arundinaceae (Koch 1926 n.n.) Lib. 1931 zespół mozgi trzcinowatej Brak uŜytkowania – zbiorowisko naturalnie kształtujące się Zbiorowisko nie wymaga Ŝadnego uŜytkowania na terenie wysp. Zbiorowiska koszone zimą raz na 2-3 lata od grudnia do kwietnia wraz ze zbiorem pokosu. Dopuszczalne koszenie w okresie zimowym od początku grudnia do końca lutego wraz ze zbiorem pokosu lub wiosenny wypas w celu zmniejszenia ekspansji trzciny (w maju). NaleŜy prowadzić działania kierujące do zahamowania ekspansji trzciny do zbiorowisk otwartych słonaw, poprzez wypas bydła w sąsiadujących szuwarach, które wydeptuje kłącza trzciny i wygryzając wiosną stoŜki wzrostu trzciny hamuje jej wzrost. Drugim sposobem jest zimowe łamanie kłączy trzciny i ugniatanie poprzez rozjeŜdŜanie ich przez cięŜki mechaniczny sprzęt np. w momencie koszenia. Takie rozjeŜdŜenie powoduje łamanie kłączy i przerzedzenie populacji trzciny. Szuwar latem jest rzadszy i inne gatunki roślin swobodnie wnikają pośród trzcinę. Powoduje to powstanie wielogatunkowego szuwaru trzcinowego innego niŜ monogatunkowy właściwy szuwar trzcinowy. Koszenie letnie (lipiec, sierpień) szuwaru trzcinowego moŜe doprowadzić do zagęszczenia populacji trzciny i ekspansję kłączy przez kolejne kilka lat prowadzenia tego typu zabiegów. Połączenie tych zabiegów letnich i zimowych moŜe dac najlepsze efekty w tzw. zmęczeniu trzciny. 9. Phragmitetum australis (Gams 1927) Schmale 1939 szuwar właściwy trzciny pospolitej i halofilny szuwar trzciny pospolitej 10. *Puccinellio-Spergularietum salinae (Feekes 1936) R.Tx et Volk 1937 Ekstensywny całoroczny wypas bydła, wydeptywanie przez wypasane zwierzęta. słonawa z mannicą odstającą i muchotrzewem solniskowym Utrzymać ekstensywny wypas i wydeptywanie przez cały rok. Zakaz regulacji stosunków wodnych (pozostawić swobodny dopływ słonawych wód pochodzących z cofek). NaleŜy prowadzić działania kierujące do zahamowania ekspansji trzciny do tego zbiorowiska. 11. *Scirpetum maritimi (Br.-Bl. 1931) R.Tx. 1937 halofilny szuwar sitowca nadmorskiego Wydeptywanie całoroczne przez wypasane bydło. Zbiorowisko nie wymaga Ŝadnego uŜytkowania na terenie wysp. Dotychczasowe całoroczne ekstensywne wydeptywanie przy okazji wypasu sąsiadujących zbiorowisk nie wpływa negatywnie na biologię fitocenozy. Zakaz regulacji stosunków wodnych (pozostawić swobodny dopływ słonawych wód pochodzących z cofek). Brak uŜytkowania – zbiorowisko naturalnie kształtujące się. Zbiorowisko nie wymaga Ŝadnego uŜytkowania na terenie wysp. 12. Typhetum angustifoliae (Allorge 1922) Soo 1927 szuwar pałki wąskolistnej Typhetum latifoliae Soo 1927 szuwar pałki szerokolistnej Brak uŜytkowania – zbiorowisko naturalnie kształtujące się. Zbiorowisko nie wymaga Ŝadnego uŜytkowania na terenie wysp. Zalewane słonymi wodami rzecznymi miejsca ze stagnującą wodą gdzie po jej ustąpieniu wnikają gatunki halofilne a następnie zbiorowiska inicjalne. Zbiorowisko nie wymaga Ŝadnego uŜytkowania na terenie wysp. Miejsca wraŜliwe i bardzo waŜne dla bioróŜnorodności wysp ze względu na cykliczność ekologicznych zjawisk zalewów i sukcesji roślinności. Zakaz regulacji stosunków wodnych (pozostawić swobodny dopływ słonawych wód pochodzących z cofek). NaleŜy prowadzić działania kierujące do zahamowania ekspansji trzciny do tego zbiorowiska. 13. Wymoczyska z halofitami otoczone halofilnym szuwarem Phragmitetum Australis 99 Numer zgrupowania 14. Zgrupowania zbiorowisk (nazwa łacińska i polska) Zb. Agrostis stolonifera-Potentilla anserina Oberd. 1979/1980 in Oberd 1983 Wydeptywanie i wygryzanie całoroczne przez wypasane bydło. zbiorowisko mietlicy rozłogowej i pięciornika gęsiego * Siedliska Natura 2000 100 Dotychczasowe uŜytkowanie Botaniczne zalecenia planistyczne Utrzymać całoroczne wydeptywanie i wygryzanie przy okazji wypasu sąsiadujących zbiorowisk. Zakaz regulacji stosunków wodnych (pozostawić swobodny dopływ słonawych wód pochodzących z cofek). Tabela 4. Gatunki ptaków Wysp Wolińskiego Parku Narodowego (dane z lat 1989-2010, M. Dylawerski) Lp. Nazwa gatunkowa Czerwone Listy1 E Cz4 PL3 PZ Status ochronny w Polsce5 naukowa polska 1. Podiceps cristatus perkoz dwuczuby 2. Phalacrocorax carbo kormoran O 3. Botaurus stellaris bąk V 4. Egretta alba czapla biała 5. Ardea cinerea czapla siwa 3 czOG 6. Ciconia ciconia bocian biały 3 OG 7. Cygnus columbianus łabędź czarnodzioby 8. Cygnus cygnus 9. Status ochronny międzynarodowy2 dyrektywy konwencje OG Bern III 2 czOG Bern III 2 OG Bird I Bern II Bonn II OG Bird I Bern II Występowanie lęgowy w przybrzeŜnych szuwarach Status6 lokalny l gatunek przelotny, nie związany behawioralnie z obszarem lokalizacji w okresie zimowym regularnie spotykane osobniki zimujące (1-2) - głównie w szuwarach trzcinowych w pobliŜu wody w roku 2010 gatunek obserwowany min. 10 razy w małych koczujących grupach (2 i 5 os.) m Bern III gatunek polujący na terenie lokalizacji k Bird I Bern II Bonn II OG Bird I Bern II łabędź krzykliwy OG Bird I Bern II Cygnus olor łabędź niemy OG Bird II/2 Bern III 10. Anser fabalis gęś zboŜowa Ł Bird II/1 Bern III 11. Anser albifrons gęś białoczelna Ł Bird II/2 Bern III 12. Anser anser gęgawa Ł Bird II/1 Bird III/2 Bern III 13. Branta canadensis bernikla kanadyjska czOG Bird II/1 Bern III Ŝerujący na łąkach 1 os. w roku 2007 w czasie migracji wiosennej gatunek rzadko obserwowany w czasie zimowego koczowania na wodach wokół wysp w ilości do 2-3 os. często wspólnie z ł. krzykliwym gatunek regularnie obserwowany w czasie zimowego koczowania na wodach wokół wysp w ilości do 5-7 os. gatunek lęgowy w strefie przybrzeŜnej wysp, sporadycznie obserwowane osobniki Ŝerujące na głównych rowach melioracyjnych gatunek przelotny; spotykana sporadycznie w okresie jesiennej migracji, do 450 os. wspólnie z g. białoczelną, rzadko z gęgawą gatunek przelotny; spotykany w okresie jesiennej migracji, do 80 os. wspólnie z gęsią zboŜową gatunek lęgowy w obszarze lokalizacji; Ŝerujące na pastwiskach osobniki obserwowane w okresie koczowania jesienno-zimowego w stadach 300-400 os. (IX 2009, X 2010); w X 2009 na Wydrzej Kępie stado ok. 800 os. obserwowana sporadycznie w czasie przelotu w stadach do 10 os. kilka razy w roku 14. Branta leucopsis bernikla białolica OG Bird I Bern II obserwacja 3 os. na wyspie Wydrza Kępa w stadzie gęgaw w XI 2009 r. p 15. Tadorna tadorna ohar R LC 2 OG Bern II gatunek lęgowy, częste są obserwacje stad osobników nielęgowych (do 20 os.) l 16. Anas penelope świstun R CR 1 OG Bird II/1 Bird III/2 Bern III gatunek obserwowany na wymokliskach wewnątrz wysp w okresie migracji 17. Anas strepera krakwa 3 OG Bird II/1 Bern III 18. Anas crecca cyraneczka 2 Ł Bird II/1 Bird III/2 Bern III 19. Anas querquedula cyranka 2 OG Bird II/1 Bern III 20. Anas platyrhynchos krzyŜówka Ł Bird II/1 Bird III/1 Bern III LC gatunek przelotny; obserwacja 2 os. Ŝerujących na wymoklisku na Wydrzej Kępie w 2008, 2009 i 2010 r. gatunek przelotny; sporadycznie Ŝerujące cyraneczki (1-3 os.) obserwowane były w IV.2008 i VIII.2009 na oczkach wodnych na Warnich Kępach i Wydrzej Kępie. W 2010 r. wewnątrz Warnich Kęp na silnie pomokłych wymokliskach 2-4 os. przez cały okres lęgowy gatunek obserwowany na wymokliskach wewnątrz wysp w okresie migracji gatunek lęgowy w obszarze lokalizacji; na obszarze często obserwowane pojedyncze osobniki Ŝerujące na wymokliskach, w okresie pierzenia na tychŜe obserwowano w r. 2010 ok. 200-220 os. Uwagi p p m p p l m m l p m m m m l 101 Lp. Nazwa gatunkowa naukowa polska Czerwone Listy1 E Cz4 PL3 PZ Status ochronny w Polsce5 Status ochronny międzynarodowy2 dyrektywy konwencje 3 OG Bird II/1 Bird III/2 Bern III 1 OG Bird II/1 Bird III/2 Bern III czernica 3 Ł Bird II/1 Bird III/2 Bern III Aythya ferina głowienka 3 Ł Bird II/1 Bird III/2 Bern III 25. Bucephala clangula gągoł O 3 OG Bird II/2 Bern III 26. Mergus serrator szlachar E OG Bird II/2 Bern III 27. Mergus merganser nurogęś OG Bird II/2 Bern III 28. Mergus albellus bielaczek 29. Falco tinnunculus pustułka 30. Falco peregrinus sokół wędrowny 31. Milvus migrans kania czarna 32. Milvus milvus kania ruda 33. Pandion haliaetus rybołów 34. Pernis apivorus trzmielojad 35. Haliaeetus albicilla bielik 36. Circus cyaneus błotniak zboŜowy 37. Circus macrourus błotniak stepowy 38. Circus aeruginosus błotniak stawowy 39. Circus pygargus 40. Accipiter gentilis 21. Anas clypeata płaskonos 22. Anas acuta roŜeniec 23. Aythya fuligula 24. 102 V EN EN 2 Występowanie gatunek obserwowany na przelotach na wodach kanałów i oczkach wodncyh wewnątrz wysp; od 2010 r. wielokrotnie w ciągu seoznu obserwowano płaskonosy (2-6 os.) na Warnich Kępach na silnie podmokłych pastwiskach w ciągu sezonu lęgowego; w kolejnych sezonach moŜliwe jest jego gniazdowanie gatunek obserwowany na wymokliskach wewnątrz wysp w okresie migracji gatunek lęgowy w strefie przybrzeŜnej wysp; minimum 20-30 p.; bardzo liczny w okresie polęgowej migracji (pow. 6000 os.) gatunek lęgowy w strefie przybrzeŜnej wysp; minimum 45-50 p.; bardzo liczny w okresie polęgowej migracji (pow. 2000 os.) w obszarze lokalizacji obserwowane były osobniki młodociane i stada rodzinne (dwukrotnie w r.2008); w okresie migracji i zimowego koczowania często obserwowany na wodach wokół wysp (do 50-80 os.) obserwowany na wodach pomiędzy wyspami w okresie zimowego koczowania gatunek sporadycznie lęgowy (1-2 p.) na wyspie Warnie Kępy; bardzo często obserwowany na wodach pomiędzy wyspami w okresie zimowego koczowania obserwowany na wodach pomiędzy wyspami w okresie zimowego koczowania Status6 lokalny m l l m p l Bern II 3 OG Bern II CR 0-1 OG, OS Bird I Bern II NT 2 OG, OS Bird I Bern II O NT 3 OG, OS Bird I Bern II V VU 1 OG, OS Bird I Bern II Bonn II gatunek przelotny p 2 OG Bird I Bern II gatunek sporadycznie zalatujący z LC 3 OG, OS Bird I Bern II Bonn I Bonn II gatunek lęgowy (4 pary) w lasach na N, W i E od lokalizacji - na obszarze lokalizacji obserwowany w czasie lotów łowieckich, częściej w okresie jesienno-zimowym z VU 2 OG Bird I Bern II gatunek rzadko obserwowany w czasie jesiennego przelotu; w przeszłości lęgowy na obszarze wysp p OG Bird I Bern II 3 OG Bird I Bern II błotniak łąkowy 2 OG Bird I Bern II jastrząb gołębiarz 3 OG Bird I Bern II E K R R obserwowany sporadycznie, corocznie głównie w czasie wiosennego i jesiennego przelotu gatunek lęgowy (1 para) w lasach na zachód od lokalizacji; na obszarze lokalizacji obserwowany rzadko w czasie lotów łowieckich gatunek lęgowy (1 para) w lasach na N od lokalizacji - na obszarze lokalizacji obserwowana rzadko w czasie lotów łowieckich sporadycznie obserwowany w okresie zimowej migracji (w 2008 r.) gatunek lęgowy w SE części Warnich Kęp oraz E cz. Końskiego Smugu; obszar lokalizacji to fragment rewiru łowieckiego kolejnych 1-2 par gniazdujących w jej pobliŜu gatunek lęgowy w granicach lokalizacji; w roku 2009 kilkakrotne obserwacje pary wskazywały na prawdopodobny lęg gatunku w szuwarach w S części Warnich Kęp gatunek obserwowany był kilkakrotnie w ciągu sezonu lęgowego oraz w okresie dyspersji polęgowej - w czasie gatunek waŜny dla lokalizacji; wymaga wdroŜenia okresowego cenzusu m OG polujące w okresie lęgowym osobniki obserwowane sporadycznie nad Koprzywskimi Łęgami Uwagi p z p z z p l gatunek waŜny dla lokalizacji; wymaga wdroŜenia okresowego cenzusu l gatunek waŜny dla lokalizacji; wymaga wdroŜenia okresowego cenzusu z Lp. Nazwa gatunkowa naukowa polska Czerwone Listy1 E Cz4 PL3 PZ Status ochronny w Polsce5 Status ochronny międzynarodowy2 dyrektywy konwencje Występowanie Status6 lokalny Uwagi przelotu; gatunek nie związany behawioralnie z obszarem lokalizacji 41. Accipiter nissus krogulec 42. Buteo lagopus myszołów włochaty OG Bern II 43. Buteo buteo myszołów zwyczajny OG Bern II 44. Falco subbuteo kobuz 2 OG Bern II 45. Crex crex derkacz 3 OG Bird I Bern II 46. Rallus aquaticus wodnik 3 OG Bird II/2 Bern III 47. Fulica atra Łyska Ł Bird II/1 Bird III/2 Bern III 48. Gallinula chloropus kokoszka wodna OG Bird II/2 Bern III 2 R V OG Bird I Bern II gatunek obserwowany był min. 4 razy (w 2009 i 2010 r.) w okresie polęgowym - w czasie przelotu; gatunek nie związany behawioralnie z obszarem lokalizacji sporadycznie obserwowany w okresie zimowego koczowania: 2009 r. - 1os., 2010 r. - 2 os. gatunek lęgowy w lesie na N od lokalizacji; w czasie sezonu lęgowego rzadko obserwowany w czasie polowania (1-2 os.); w okresie jesienno-zimowego koczowania obserwowane jest do max. 4-5 os. polujących na obszarze lokalizacji gatunek przelotny, obserwowany rzdako głównie późnym latem jedna obserwacja w maju 2008 r. gatunek lęgowy poza granicami lokalizacji. W XI 2009 r. i i XII 2010 obserwowany 1 osobnik w S części Warnich Kęp gatunek lęgowy w strefie przybrzeŜnej wysp, sporadycznie Ŝerujący na wymokliskach; poza sezonem lęgowym tworzy niekiedy bardzo liczne stada (max. 2300 os.) głównie przy E brzegu Warnich Kęp gatunek lęgowy (2-3 p.) przy E brzegu Warnich Kep gatunek przelotny i koczujący; w okresie migracji jesiennej obserwoawne były Ŝerujące na pastwiskach osobniki (do 20-30 os.); w sezonie lęgwym do 5 osobników gatunek lęgowy na obszarze lokalizacji; w 2008 - 2 p., w 2009 - 6 p., w 2010 - 7 p. w przeszłości (do lat 1990-tych) gatunek sporadycznie lęgowy na Wydrzej Kępie, aktualnie bardzo często obserwowany w okresie przelotu w stadach do 20 os. lub koczujący nawet w okresie lęgowym gatunek przelotny, od 2009 r. obserwowany w ciągu całego sezonu na obszarze objętym wypasem, głównie w N i S cz. Warnich Kęp z m z p p z l l 49. Grus grus Ŝuraw 3 OG Bird I Bern II 50. Vanellus vanellus czajka 3 OG Bird II/2 Bern III 51. Calidris alpina biegus zmienny E EN 1 OG 52. Philomachus pugnax batalion V EN 1 OG Bird I Bird II/2 Bern III 53. Numenius arquata Kulik wielki V VU 1 OG Bird II/2 Bern III 54. Gallinago gallinago kszyk 2 OG Bird II/1 Bird III/2 Bern III 55. Tringa totanus krwawodziób 1 OG Bird II/2 Bern III 56. Scolopax rusticola słonka DD 3 Ł Bird II/1 Bird III/2 Bern III gatunek przelotny p 57. Tringa glareola łęczak CR 1 OG Bird I Bern II gatunek przelotny, obserwowany wielokrotnie w stadach miesznaych, zawsze Ŝerujących na wymokliskach p 58. Tringa nebularia kwokacz OG Bird II/2 Bern III 59. Tringa ochropus samotnik 3 OG Bern II Bern II gatunek lęgowy (1p.) w S cz. Warnich Kęp gatunek lęgowy na obszarze lokalizacji; w roku 2009 ok. 12 p., w 2010 ok. 18 p. głównie na obszarze uŜytkowanym kosnie gatunek lęgowy na kaŜdej z wysp (cok. 8-10 p.), ponadto bardzo często obserwowany w czasie przelotów Ŝerujący na wymokliskach gatunek przelotny, obserwowany wielokrotnie w stadach miesznaych, zawsze Ŝerujących na wymokliskach gatunek prawdopodbnnie lęgwoy na Koprzywskich Łęgach (2010) , bardzo często obserwowany w okresie przelotów m l gatunek waŜny dla lokalizacji; wymaga wdroŜenia okresowego cenzusu m gatunek waŜny dla lokalizacji; wymaga wdroŜenia okresowego cenzusu m gatunek waŜny dla lokalizacji; wymaga wdroŜenia okresowego cenzusu l gatunek waŜny dla lokalizacji; wymaga wdroŜenia okresowego cenzusu l gatunek waŜny dla lokalizacji; wymaga wdroŜenia okresowego cenzusu l gatunek waŜny dla lokalizacji; wymaga wdroŜenia okresowego cenzusu p p 103 Lp. Nazwa gatunkowa naukowa polska 60. Actitis hypoleucos brodziec piskliwy 61. Limosa lapponica szlamnik 62. Limosa limosa rycyk 63. Calidris canutus 64. Czerwone Listy1 E Cz4 PL3 PZ 3 Status ochronny w Polsce5 Status ochronny międzynarodowy2 dyrektywy konwencje OG Występowanie Status6 lokalny Bern II gatunek prawdopodobnie lęgowy na Końskim Smugu i Warnich Kępach; podczas migracji bardzo często obserwowany w czasie Ŝerowania na brzegach wysp i wymokliskach l OG Bird I Bird II/2 Bern III gatunek przelotny, obserwowany rzadko p OG Bird II/2 Bern III od roku 2009 prawdopodobnie lęgowa 1 p. na Warnich Kępach l biegus rdzawy OG Bird II/2 Bern III gatunek sporadycznie i nielicznie obserwowany w czasie migracji Calidris alba piaskowiec OG 65. Charadrius dubius sieweczka rzeczna 66. Charadrius hiaticula sieweczka obroŜna V 67. Haematopus ostralegus ostrygojad R 68. Larus ridibundus 69. 1 Bern II Bern II Bonn II Bern II Bonn II m m gatunek lęgowy na wymokliskach na wszystkich wyspach; w 2010 r. ok. 10 p. 1 OG VU 1 OG VU 1 OG Bird II/2 Bern III mewa śmieszka 3 OG Bird II/2 Bern III gatunek przelotny, obserwowany często p Larus canus mewa pospolita 2 OG Bird II/2 Bern III gatunek przelotny, obserwowany często p 70. Larus argentatus mewa srebrzysta 3 czOG Bird II/2 gatunek przelotny, obserwowany często p 71. Larus minutus mewa mała LC 1 OG Bern II gatunek przelotny, obserwowany rzadko p Sterna albifrons rybitwa białoczelna NT 1 OG Bird I Bern II Bonn II gatunek przelotny p Chlidonias hybridus rybitwa białowąsa OG Bird I Bern II gatunek przelotny p Chlidonias niger rybitwa czarna OG Bird I gatunek przelotny p Sterna capia rybitwa wielkodzioba OG Bird I gatunek przelotny p Sterna hirundo rybitwa rzeczna OG Bird I gatunek przelotny p Sterna hirundo rybitwa zwyczajna OG Bird I gatunek przelotny p Sterna paradisaea rybitwa popielata OG Bird I gatunek przelotny p Sterna sandvicensis rybitwa czubata OG Bird I gatunek przelotny p Columba palumbus gołąb grzywacz Ł Bird II/1 Bird III/1 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. R R LC 2 2 I LC I CR 0 80. Cuculus canorus kukułka 82. Asio flammeus sowa błotna 83. Apus apus jerzyk 81. 104 OG V VU 1 OG OG Bird I Bern II Bonn II Bern II Bonn II Bern II Bonn II Bern II Bonn II Bern II Bonn II Bern II Bonn II gatunek lęgowy na wymokliskach na wszystkich wyspach; w 2010 r. ok. 5 p. sporadycznie obserwowany na wymokliskach na Wydrzej Kępie w latach 2008-2009 (1-2 os.) w czasie polęgowej migracji gatunek obserwowany w czasie Ŝerowania w okresie lęgowym (lęgowy w pobliŜu wysp) oraz w czasie jesiennej migracji l l p z/p Bern III gatunek lęgowy l Bern II gatunek nielęgowy, obserwowany rzadko, corocznie od 2002 r. (w sezonach lęgowych 2007, 2009, 2010) z Bern III gatunek często polujący nad obszarem lokalizacji; lęgowe pary w miejscowości Przytór i Karsibór z Uwagi Lp. Nazwa gatunkowa PZ Status ochronny w Polsce5 3 OG Bird I Bern II skowronek polny OG Bird II/2 Bern III Hirundo rustica dymówka OG Bern II 87. Delichon urbica oknówka OG Bern II 88. Anthus pratensis świergotek łąkowy OG Bern II 89. Anthus campestris świergotek polny 90. Motacilla flava pliszka Ŝółta 91. Motacilla alba 92. naukowa polska 84. Alcedo atthis zimorodek 85. Alauda arvensis 86. Czerwone Listy1 E Cz4 PL3 Status ochronny międzynarodowy2 dyrektywy konwencje Występowanie gatunek często obserwowany w czasie przelotów łowieckich nad wodami kanałów, głównie w okresie jesienno-zimowego koczowania gatunek lęgowy na obszarze lokalizacji w liczbie ok. 10-12 p. głównie na Koprzywskich Łegach, Końskim Smugu i Warnich Kępach (część centralna) gatunek obserwowany w czasie lotów łowieckich nad obszarem lokalizacji; pary lęgowe w zabudowaniach miejscowości Przytór gatunek obserwowany w czasie lotów łowieckich nad obszarem lokalizacji; pary lęgowe w zabudowaniach miejscowości Przytór gatunek lęgowy na pastwiskach w bardziej wyniesionych fragmentach wysp Status6 lokalny z l z z l Bern II przelot 2 os. z krótkim odpoczynkiem na wymoklisku obserwowano w IV 2010 r. OG Bern II gatunek lęgowy na obszarze lokalizacji l pliszka siwa OG Bern II gatunek lęgowy na obszarze wysp, często zalatujący z miejscowości Przytor l Bombycilla garrulus jemiołuszka OG Bern II gatunek obserwowany w przelocie w XII 2009 na wyspie Wydrza Kępa p 93. Saxicola rubetra pokląskwa OG Bern II gatunek lęgowy w liczbie ok. 25-30 p. głównie w partiach z większym udziałem płatów łąk l 94. Turdus iliacus droździk OG Bird II/2 Bern III gatunek przelotny p 95. Turdus merula kos OG Bird II/2 Bern III gatunek przelotny p 96. Locustella luscinioides brzęczka 97. Acrocephalus paludicola wodniczka 98. Acrocephalus schoenobaenus rokitniczka 99. Acrocephalus scirpaceus trzcinniczek 100 Acrocephalus arundinaceus trzciniak 101 Acrocephalus palustris łozówka 102 Panurus biarmicus wąsatka 103 Aegithalos caudatus 104 2 OG Bird I gatunek lęgowy w szuwarach w strefie brzegowej Warnich Kęp (część S i E) oraz Wydrzej Kępy (część W) tracąca biotopy niewielka populacja o wyraźnie spadkowym trendzie, aktualnie występuje tylko na Warnich Kępach i Końskim Smugu (2010) gatunek lęgowy na całym obszarze lokalizacji; często w strefie przejściowej pastwisk w szuwary trzcinowe m 2 OG 1 OG 3 OG Bern II OG Bern II gatunek lęgowy w szuwarach w strefie brzegowej Warnich Kęp (część S i E) l OG Bern II gatunek lęgowy w szuwarach w strefie brzegowej Warnich Kęp (część S i E) l OG Bern II 1 p. w SE części Warnich Kęp w 2009 r. l OG Bern II gatunek lęgowy w szuwarach trzcinowych głównie w S i SE części Warnich Kęp oraz E części Końskiego Smugu l raniuszek OG Bern II gatunek obserwowany w czasie przelotu migracyjnego jesienią 2009 r. na wyspie Koński Smug p Garrulus glandarius sójka OG sporadycznie przelatująca nad obszarem wysp p 105 Pica pica sroka OG gatunek sporadycznie zalatujący z 106 Corvus monedula kawka OG gatunek przelotny, sporadycznie Ŝerująca na łąkach p 107 Corvus frugilegus gawron gatunek przelotny p K R VU 3 LC 2 3 czOG Bern II Bird I Bern II Bon II Uwagi l l gatunek priorytetowy dla lokalizacji; wymaga prowadzenia corocznego monitoringu stanu populacji oraz monitoringu stanu biotopu lęgowego l 105 Lp. Nazwa gatunkowa Czerwone Listy1 E Cz4 PL3 PZ Status ochronny w Polsce5 Status ochronny międzynarodowy2 dyrektywy konwencje Występowanie Status6 lokalny naukowa polska 108 Corvus corone cornix wrona siwa 109 Corvus corax kruk OG 110 Sturnus vulgaris szpak OG 111 Carduelis carduelis szczygieł OG Bern II gatunek przelotny, rzadko Ŝerujący na obszarze pastwisk p 112 Carduelis cannabina makolągwa OG Bern II gatunek przelotny p 113 Coccotrhaustes coccotrhaustes grubodziób OG Bern II gatunek obserwowany w okresie migracji - wyłącznie przelot p 114 Emberiza schoeniclus potrzos OG Bern II gatunek lęgowy na całym obszarze lokalizacji poza zwartymi szuwarami trzcinowymi l 115 Plectrophenax nivalis śnieguła OG Bern II obserwowana w II 2010 r. - 10 os. na Wydrzej Kępie p czOG Bern III lęgowe 2 gn. (2008 r.) , 3 gn. (2010 r.) w kępie olch na Warnich Kępach gatunek lęgowy w lesie na NE i NW od lokalizacji; osobniki lęgowe i młodociane obserwowane polujące często w okresie całego roku gatunek przelotny, w okresie migracji jesiennej stada do 500 os. Ŝerujące na obszarze lokalizacji, rzadko nocujące w szuwarach l Uwagi gatunek waŜny dla lokalizacji; wymaga wdroŜenia okresowego cenzusu z p 1) Czerwone Listy: E - Europejska czerwona lista zwierząt i roślin zagroŜonych wyginięciem w skali światowej (red. Wajda, śurek) Cz - Polska czerwona księga zwierząt (Głowaciński i in., 2001) PL - Czerwona lista zwierząt ginących i zagroŜonych w Polsce (Głowaciński i in., 2002) PZ - Czerwona lista zwierząt Pomorza Szczecińskiego (Zyska i in., 1996) 2) Dyrektywy i Konwencje: Bird - Dyrektywa EWG 79/409/EWG z 2. kwietnia 1979 o ochronie dziko Ŝyjących ptaków tzw. Dyrektywa Ptasia (Załącznik I, Załącznik II/1, Załącznik II/2, Załącznik III/1 i Załącznik III/2) Bern - Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk tzw. Konwencja Berneńska (Załącznik II i Załącznik III) Bonn - Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt tzw. Konwencja Bońska (Załącznik I i Załącznik II) 3) ZagroŜenie według Polskiej Czerwonej Listy Zwierząt: EX - wymarłe CR - krytycznie zagroŜone EN - silnie zagroŜone VU - umiarkowanie zagroŜone NT - bliskie zagroŜenia LC - najmniejszej troski DD - o statusie słabo rozpoznanym 4) ZagroŜenie według Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt: EX - gatunki całkowicie wymarłe EXP - gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe CR - gatunki skrajnie zagroŜone EN - gatunki silnie zagroŜone VU - gatunki naraŜone na wyginięcie NT - gatunki bliskie zagroŜenia LC - gatunki w kraju nienaleŜące do rzadkich 5) Status ochronny w Polsce: OG - ochrona gatunkowa czOG - częściowa ochrona gatunkowa OS - ochrona strefowa Ł - gatunek łowny 6) Status lokalny: l - lęgowy m - pojawiający się regularnie w czasie migracji 106 z p - zalatujący - przelotny 107 Rycina 5. Trend ilości śpiewających samców wodniczki w latach 1989-2010 (rys. M. Dylawerski) Liczba samców wodniczki Acrocephalus paludicola stwierdzonych na wyspach w Wolińskim Parku Narodowym w latach 1989-2010 90 83 80 70 65 liczba sm 60 50 49 48 40 30 20 10 21 19 19 18 12 11 8 10 6 1 2 4 2009 2010 0 1989* 108 1990* 1991 1993 1997 1998 1999 2000* 2003 2004 2005 2006 2007 2008 rok Rycina 6. Odnotowane ilości śpiewających samców wodniczki w latach 1989-2010 z wyróŜnieniem danych dla poszczególnych lat (rys. M. Dylawerski) Liczba samców wodniczki Acrocephalus paludicola stwierdzonych na wyspach w Wolińskim Parku Narodowym w latach 1989-2010 80 70 60 50 40 30 20 10 liczba sm 0 Koński Smug 1989* 1990* Koprzywskie Łęgi 1991 1993 1997 Warnie Kępy 1998 1999 Wydrza Kępa 2000* 2003 2004 Wiszowa Kępa 2005 2006 Gęsia Kępa 2007 2008 2009 2010 109 Rycina 7. Odnotowane ilości śpiewających samców wodniczki w latach 1989-2010 z wyróŜnieniem danych dla poszczególnych wysp (rys. M. Dylawerski) Liczebność samców wodniczki Acrocephalus paludicola stwierdzona w latach 1989-2010 na poszczególnych wyspach Wolińskiego Parku Narodowego 80 Koński Smug Koprzywskie Łęgi 70 Warnie Kępy Wielki Krzek 60 liczba s.m. Wiszowa Kępa Wydrza Kępa 50 Gęsia Kępa 40 30 20 10 0 1989* 1990* 110 1991 1993 1997 1998 1999 2000* 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 rok
