AUTYZM
advertisement
AUTYZM Czym jest autyzm? autos, gr. Sam Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, a więc uszkodzeniem różnych struktur mózgu (nie jest chorobą psychiczną!!!), które najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na funkcje pracy mózgu. Autyzm ma wpływ na rozwój mózgu w sferach rozumowania, kontaktów społecznych i porozumiewania się. Dzieci i dorośli z autyzmem najczęściej mają kłopoty z komunikacją w grupie i wspólnych czynnościach. Zaburzenia utrudniają im porozumienie z innymi i stosunek do świata zewnętrznego. Występuje on w 4 przypadkach na 10 tys. urodzeń. Częściej chorują chłopcy niż dziewczynki: na 3-4 chłopców z autyzmem przypada tylko jedna dziewczynka. Autyzm jest wśród dzieci bardziej rozpowszechniony niż rozszczep kręgosłupa, zespół Downa czy cukrzyca.. Przyczyny autyzmu Prawdopodobnie, u podłoża wszystkich zaburzeń spektrum autyzmu leżą defekty neurologiczne o szczegółowo nieznanej etiologii. Do najczęściej wymienianych, potencjalnych przyczyn ich powstawania należą: • wiek ojca (od 40 i więcej lat zwiększa ryzyko zachorowania na autyzm), • zaburzenia metaboliczne ( przede wszystkim nietolerancja glutenu i kazeiny, zaleca się dietę pozbawioną tych substancji), • urazy okołoporodowe, • uszkodzenia centralnego układu nerwowego, • toksoplazmoza (wrodzona), • dziecięce porażenie mózgowe, • poważne infekcje i intensywne antybiotykoterapie w okresie niemowlęcym, • alergie i osłabiona sprawność immunologiczna, • zatrucie rtęcią i metalami ciężkimi. Cechy charakteryzujące osoby autystyczne : Trudności w relacjach społecznych Manifestowanie obojętności. Trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej przyłączanie się do innych tylko wtedy, gdy osoba dorosła je do tego nakłania i mu towarzyszy Wyrażanie potrzeb przez używanie ręki dorosłego. Brak zabawy z innymi dziećmi. Zaburzenia mowy lub całkowity brak mowy łatwość mechanicznego zapamiętywania Bezustanne mówienie tylko na jeden temat. Powtarzanie słyszanych słów i dźwięków bezpośrednio po ich usłyszeniu (echolalia) Dziwaczne zachowania: - stereotypowe, powtarzające się czynności - zabawki poukładane w tej samej kolejności - droga do szkoły dokładnie ta sama - rytuały przed snem - wybiórczość w jedzeniu - komunikowanie się tylko z wybraną osobą Dziecko wykonuje dziwne ruchy rąk, przypominające trzepotanie, ogląda swoje dłonie, bawi się śliną, chodzi na sztywnych nogach, zbiera niewidzialne dla nas pyłki… • Charakterystyczne manipulowanie trzymanymi w ręku przedmiotami lub wprawianie ich w ruch obrotowy. Brak lub sporadyczny kontakt wzrokowy, patrzenie ,,przez osobę ,,. Niechęć do zmiany przyzwyczajeń. Potrzeba niezmienności. Nie potrafi się bawić zabawkami, nadmiernie porządkuje zabawki lub inne przedmioty. Trudności w rozwoju zabawy i wyobraźni. Brak zabaw twórczych jest przywiązane do jednej zabawki lub przedmiotu U niektórych duża sprawność w wykonywaniu pewnych czynności, ale nie w zadaniach które wymagają zrozumienia społecznego. Nieadekwatny do sytuacji śmiech. Kłopoty z panowaniem nad emocjami. Czasami niszczenie przedmiotów, atakowanie innych lub samookaleczanie się. W swojej frustracji niektórzy biją się w głowę, wyrywają sobie włosy lub gryzą np. ręce. Jednostronna aktywność. Skąd te problemy? U dzieci z autyzmem występują uszkodzenia mózgu przejawiające się dysfunkcjami percepcji, które mogą powodować : • nadwrażliwość- do mózgu przedostaje się zbyt dużo informacji sensorycznych, aby mogły być one prawidłowo przetwarzane • zbyt mała wrażliwość- prowadzi do deprywacji sensorycznej • „biały szum”- dziecko wytwarza własne bodźce. Dziwne powtarzające się zachowania dziecka (sensoryzmy) są symptomami uszkodzenia mózgu DOTYK • nadwrażliwość- dziecko reaguje negatywnie na dotyk. • zbyt mała wrażliwośćdziecko nie reaguje na doznania bólowe, • biały szum- dzieci drapią się po ciele, biją siebie lub innych WĘCH • Nadwrażliwość węchowa - może wyczuwać zapachy na znacznie większą odległość niż sobie wyobrażamy • Zbyt mała wrażliwość węchowa - dzieci poszukujące silnych wrażeń zapachowych • Biały szum - Dzieci takie odczuwają stale jakiś zapach. Wygląda to tak, jakby miały jakiś wewnętrzny zapach, który ich nos jest w stanie wykryć. SŁUCH: Nadwrażliwość słuchowa przejawia się zwykle unikaniem lub nie odbieraniem. Dziecko ucieka od dźwięków i hałasów • Zbyt mała wrażliwość słuchowa- to dziecko, dla którego świat jest za cichy.. • Biały szum-dzieci te sprawiają wrażenie zaabsorbowanych własnymi wewnętrznymi dźwiękami SMAK: • Nadwrażliwość smakowa-mając bardzo niską tolerancję na różne smaki, • Zbyt mała wrażliwość -są w stanie zjeść wszystko • Biały szum -Dzieci te ciągle czują w ustach jakiś smak WZROK: • nadwrażliwość wzroku –do mózgu dziecka dociera zbyt dużo bodźców; nawet mały pyłek kurzu może przyciągnąć jego uwagę • zbyt niska wrażliwość- bodźców tych jest za mało, stąd wiele rytmicznych ruchów ciałem, • biały szum- miarowe dotykanie powiek lub ich silne poklepywanie. /stymulacja wzroku/ METODY I FORMY PRACY EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNEJ Musimy pamiętać, iż: 1. Autyzm jest zaburzeniem rozwoju, musimy mieć świadomość, że to co powinno było się rozwinąć nie rozwinęło się i prawdopodobnie już się w pełni nie rozwinie. Wykluczone jest zatem całkowite uzdrowienie. 2. W prawidłowym prowadzeniu edukacyjno-terapeutycznym akcent musimy położyć na stronę poznawczą (nie uczuciową), gdzie uczenie musi być wyraźne, wręcz kategoryczne, dostosowane jednak do możliwości i potrzeb autysty. Optymalnym rozwiązaniem w zakresie nauczania szkolnego jest pełna indywidualizacja pracy (1x1 lub 1x2). 3. Bardzo ważnym elementem, przed podjęciem pracy jest właściwa diagnoza psychologiczno-pedagogiczna. Jednym z lepszych narzędzi diagnostycznych jest test PEP-R (profil psychoedukacyjny) Schloplera i Reihlera. FORMY TERAPII: - Program TEACCH - Terapia Behawioralna - Terapia Sensoryczna - Terapia medyczna Program TEACCH Do długoterminowych celów podejścia TEACCH należą rozwijanie umiejętności osób z autyzmem, a także zapewnienie fundamentalnych potrzeb takich jak godność, możliwość zaangażowania w celowe działania, poczucie bezpieczeństwa oraz samowystarczalność. Jednym z bardzo istotnych celów TEACCH jest przygotowanie osób z autyzmem do jak najbardziej samodzielnego funkcjonowania w życiu. Do cech charakterystycznych TEACCH należą między innymi: • duży nacisk na zrozumienie istoty autyzmu i indywidualnych potrzeb danej osoby z autyzmem • korzystanie z szeregu pomocy wizualnych w pracy z osobami z autyzmem • dostosowanie środowiska do potrzeb osób z autyzmem poprzez strukturyzację • tworzenie zindywidualizowanych programów nauczania, które uwzględniają wiek, umiejętności, zainteresowania i potrzeby osoby z autyzmem • ścisła współpraca z rodziną dziecka i placówkami edukacyjnymi do których uczęszcza dziecko Ważnym elementem TEACCH jest nauczanie ustrukturalizowane. Do skutecznych technik, które rozwijają umiejętności i pozwalają osobom z autyzmem na wykorzystywanie tych umiejętności w sposób jak najbardziej samodzielny są: organizacja fizycznego otoczenia, korzystanie z planów zajęć i systemów pracy, stawianie jasnych i wyraźnych oczekiwań a także używanie wizualnych pomocy dydaktycznych. TERAPIA BEHAWIORALNA: W terapii behawioralnej można wyróżnić trzy podstawowe cele: • rozwijanie zachowań deficytowych, • redukowanie zachowań niepożądanych • generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii. Zachowaniami deficytowymi nazywamy te zachowania, które uważa się za normalne i pożądane u dziecka w pewnym wieku i w pewnych okolicznościach, a które u dziecka autystycznego występują zbyt rzadko lub nie występują w ogóle (np. prawidłowa mowa, okazywanie uczuć, zabawa, itp.). Zadaniem terapeuty behawioralnego jest kształtowanie u dziecka autystycznego jak największej liczby zachowań adaptacyjnych, które rozwiną jego niezależność i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku. Niepożądane zachowania dziecka powinny być zwalczane, ponieważ sprawiają kłopoty otoczeniu oraz nie sprzyjają nauce. W zwalczaniu niepożądanych zachowań stosujemy dwie podstawowe metody: Odbieranie dziecku czegoś, co lubi lub obdarzanie go czymś nieprzyjemnym. Zarówno jedno jak i drugie postępowanie powinno stanowić bezpośrednie następstwo złego zachowania się. W edukacji dziecka autystycznego należy trzymać się podstawowych reguł behawioralnych. a) Jeżeli chcemy, żeby zachowania występowały częściej, powinniśmy je systematycznie wzmacniać.Wzmocnienie jest czymś, co następuje bezpośrednio po pewnym elemencie zachowania i zwiększa prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia. Są dwa rodzaje wzmocnień: pozytywne i negatywne. Wzmocnienie pozytywne polega na tym, że po danym zachowaniu następuje rzecz przyjemna, w przypadku zaś wzmocnienia negatywnego usuwamy rzecz nieprzyjemną. W pracy z dzieckiem stosujemy prawie zawsze wzmocnienia pozytywne. Można wyróżnić cztery rodzaje wzmocnień: pierwotne np.: jedzenie i picie; wtórne np.: pieniądze, żetony; socjalne np.: pochwały, uściski, pocałunki; Stymulujące np.: zabawki. Wzmocnienie powinno być stosowane, gdy dziecko zachowa się dobrze, bezpośrednio po tym, gdy się tak zachowa oraz w sposób wyraźny. b) Zachowanie niepożądane nie powinno być wzmacniane. c) Pojawienie się trudnego zachowania nie jest niebezpieczne, jeśli tylko nie jest wzmacniane. Terapia behawioralna przebiega wg poszczególnych etapów: • wczesne rozumienie mowy – przygotowanie do nauczania, • trening imitacji – naśladowanie, • dopasowywanie i sortowanie, • imitacja werbalna, • rozwój rozumienia mowy i mowy czynnej; nazywanie obiektów i czynności, • pojęcia abstrakcyjne, • budowanie zdań i nauka odpowiadania na pytania, • umiejętności szkolne, • rozwój społeczny i nauka wspólnej zabawy, • czynności samoobsługowe. Przykład ćwiczenia: Kształtowanie umiejętności. Metoda małych kroków: TERAPIA SENSORYCZNA: Integracja sensoryczna to proces, w którym informacje docierające do mózgu ze wszystkich zmysłów są nieustannie segregowane, rozpoznawane, interpretowane i wreszcie integrowane tak, aby mogła powstać adekwatna reakcja. Właściwie przebiegające procesy integracji sensorycznej są podstawą do prawidłowego rozwoju ruchowego, kształtowania mowy, zachowania, emocji, uczenia, pisania, czytania, liczenia, koncentracji uwagi. Terapia integracji sensorycznej (SI) poprawia m.in.: koncentrację uwagi, pamięć, koordynację ruchową, planowanie ruchu, zręczność, pracę oczu, napięcie mięśniowe, które są podstawą umiejętności szkolnych. Terapia SI odbywa się w odpowiednio przystosowanej sali z wykorzystaniem specjalistycznych sprzętów atrakcyjnych dla dzieci. Terapia sensoryczna to również wiele codziennych sytuacji, np.. Pobyt na plaży (piasek, woda, wiatr, słońce), zabawy na huśtawce, itp., hipoterapia, dogoterapia, delfinoterapia. TERAPIA MEDYCZNA: • Farmakoterapia jest ważna formą pomocy autystykom. Odpowiednio dobrane leki pozwalają zmienić procesy chemiczne zachodzące w mózgu, co przekłada się bezpośrednio na zachowanie autysty. Można zatem poprawić poziom uwagi, czy aktywności, zredukować stany depresji czy niepokoju, opanować napady złości czy agresji. Trzeba jednak pamiętać, że leki nie wyleczą autyzmu. Warto wspomnieć o próbach zastosowania diety bezglutenowej (produkty zbożowe) i bezkazeinowej (produkty mleczne) u osób z autyzmem. METODY TERAPII: - Metody komunikacji pozawerbalnej - Holding - Dobrego Startu - Weroniki Sherborn - Plany Aktywności - Aktywności Knillów - A. Tomatisa Metody komunikacji pozawerbalnej: - Plany dnia (oparte na konkretach, zdjęciach lub obrazkach, sekwencyjne układy kolejnych czynności dnia). - Piktogramy: proste symbole graficzne dotyczące osób, przedmiotów, czynności, liczebności, itp. Zaczynamy od najbliższego otoczenia dziecka w oparciu o podstawowe potrzeby - System gestów MAKATON: zestaw naturalnych gestów. Aby wprowadzić metody komunikacji pozawerbalnej należy wypracować u dziecka podstawowe umiejętności tj.: naśladowanie i wskazywanie, zdolność koncentracji uwagi, wyeliminować lub ograniczyć zachowania niepożądane. HOLDING: Jest to terapia, którą mogą prowadzić rodzice dziecka autystycznego.Celem tej metody jest budowanie bądź przywrócenie więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicami a dzieckiem, poprzez wymuszenie bliskiego kontaktu fizycznego. Istnieją 3 fazy w trakcje sesji holdingu: 1. Faza konfrontacji 2. Faza odrzucenia 3. Faza rozwiązania -konfrontacja – matka zachęca do kontaktu wzrokowego dziecko, przytrzymuje je(dziecko może wyrywać się, jest niespokojne) -odrzucenie – na skutek nawoływania do kontaktu przez matkę i przytrzymywania,dziecko gwałtownie próbuje ucieczki, wyrywa się, kopie, pluje, mówi, że nie kocha matki, płacze, może wymiotować. Najważniejszy moment – wyrażenie przez matkę i dziecko najgłębszego żalu, pretensji, niepokojów, co prowadzi do rozwiązania. -rozwiązanie – intensywna bliskość fizyczna i emocjonalna matki i dziecka, odprężenie. Rolą terapeuty jest zachęcanie matki do wyrażania swoich uczuć , jest osobą odpowiedzialną za prowadzenie całego procesu terapii • Metoda Dobrego Startu – składają się na nią 3 elementy: element słuchowy (piosenka lub wiersz), element wzrokowy (wzory graficzne) i element motoryczny (wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych, połączonych z rytmem piosenki lub wiersza). Celem metody jest jednoczesne rozwijanie funkcji wzrokowych, słuchowych, językowych, motorycznych, a także kształtowanie lateralizacji (ustalenie ręki dominującej) oraz orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Funkcje te leżą u podstaw złożonych czynności czytania i pisania. Metoda Dobrego Startu kształci także zdolność rozumienia i posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi, ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci, mających trudności w przystosowaniu społecznym lub zaburzonych emocjonalnie. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne – wykorzystuje dotyk, ruch oraz wzajemne relacje fizyczne, emocjonalne i społeczne we wspomaganiu rozwoju dziecka i terapii zaburzeń. Ćwiczenia wywodzą się z naturalnych potrzeb dziecka, które zaspokajane są w kontakcie z osobą dorosłą. Stosowane jest kołysanie, przytulanie, turlanie, przeciąganie. Podstawą metody jest rozwijanie poprzez ruch: • świadomości własnego ciała, • świadomości przestrzeni i działania w niej, • dzielenie przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywanie z nimi bliskich kontaktów, • ruch kreatywny. PLANY DNIA: Metoda aktywności Knillów W swoich Programach Aktywności autorzy skojarzyli ruch i dotyk ze specjalnie skomponowaną muzyką. Wykonując przy muzyce określone ćwiczenia, dziecko uczy się odczuwania własnego ciała i otwiera się na doznania dotykowe z otoczenia. Program Aktywności składa się z sześciu części: • Programu Wprowadzającego • Programu Specjalnego dla dzieci ze znaczną niepełnosprawnością ruchową • Programu Pierwszego, koncentrującego się na ćwiczeniach górnej partii ciała • Programu Drugiego, koncentrującego się na ćwiczeniach dolnej partii ciała • Programu Trzeciego wymagającego od uczestnika większej sprawności i koordynacji ruchowej, a także uwagi • Programu Czwartego – najtrudniejszego – gdzie dużą rolę odgrywa już własna inicjatywa dziecka (np. taniec) • Podczas realizacji wszystkich programów każdy ruch dziecka wspierany jest przez specjalny akompaniament muzyczny, będący sygnałem konkretnej aktywności. Zadaniem muzyki jest stymulacja uwagi, a także stwarzanie korzystnych podstaw do uczenia się. Dziecko zapamiętuje kolejne sekwencje sygnałów muzycznych, co sprawia, że dotyk terapeuty jest dla niego przewidywalny. Taka rytualizacja aktywności jest dla dziecka źródłem poczucia bezpieczeństwa, co w przypadku dzieci z autyzmem jest bardzo istotne. • Programy podstawowe skupiają się kolejno na odczuwaniu poszczególnych części ciała poprzez różne aktywności, wymagają od dziecka większej ruchliwości, koordynacji oraz świadomości społecznej. Metoda TOMATISA polega na słuchaniu dźwięków poprzez urządzenie zwane „elektronicznym uchem", które jest idealnym modelem ucha ludzkiego – „ćwiczy" ono ucho w taki sposób, aby mogło pracować bez zakłóceń. Ćwiczenia te stymulują centralny system nerwowy, a w szczególności korę mózgową, która stanowi centrum procesów myślenia. Stymulacja ucha odbywa się poprzez dźwięki o określonej, zróżnicowanej częstotliwości. Dziecko może dobrze słyszeć, ale nie oznacza to, że potrafi równie dobrze słuchać, czyli że ma prawidłowo rozwiniętą uwagę słuchową. Może mieć trudności z prawidłową selekcją i analizą dźwięków, rozróżnianiem wysokich i niskich częstotliwości, a także nie posiadać umiejętności jednoczesnego kojarzenia znaku graficznego z dźwiękiem, co jest konieczne w przypadku poprawnego czytania i pisania. Kilka wskazówek dla nauczycieli dotyczących dzieci autystycznych Pamiętaj, że mimika i inne społeczne wskazówki mogą nie zostać zrozumiane. Większość osób dotkniętych autyzmem ma trudności z odczytywaniem wyrazu twarzy oraz mowy ciała. Jeżeli wydaje ci się, że uczeń niczego się nie uczy wykonując dane zadanie, to rozbij je na krótsze etapy lub przedstaw je na kilka sposobów (np. wizualnie, słownie, fizycznie). Unikaj wielomówstwa. Bądź konkretny. Używaj krótszych zdań, jeżeli zauważysz, że uczeń nie do końca cię rozumie. Chociaż prawdopodobnie nie ma on problemów ze słuchem i słucha tego, co mówisz, może mieć trudności ze zrozumieniem tego, co chcesz przede wszystkim przekazać, jak również z wyłapaniem istotnych informacji. Przygotowuj ucznia na wszelkie zmiany w otoczeniu lub w rozkładzie zajęć, takie jak zwoływane zebrania, zastępstwa nauczycieli czy zmiany terminów. Aby przygotować go do zmiany, stosuj harmonogramy sporządzone na piśmie lub w formie obrazkowej.
