Kwartalnik RCRE - nr 8-15 v1
advertisement
.edu Kwartalnik Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji Nr 8/2015 Regionalne Centrum Rozwoju Edukacji www.rcre.opolskie.pl, [email protected] 45-315 Opole, ul. Głogowska 27, tel.: +48774579895, fax: +48774552979 45-067 Opole, ul. Dubois 36, tel.: +48774432800, fax: +48774432827 46-053 Niwki, ul. Wiejska 17, tel.: +48774219629 Kwartalnik RCRE Spis treści REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI SPIS TREŚCI....................................................................................................................................................... 2 JEDYNĄ PEWNĄ RZECZĄ W OŚWIACIE JEST… ZMIANA ..................................................................................... 3 WALKA NA SOLNICZKI – RZECZ O ATRYBUTACH WŁADZY ................................................................................. 6 ZMIANY W NADZORZE PEDAGOGICZNYM 2015 R. ........................................................................................... 9 WPŁYW EDUKACJI PLASTYCZNEJ NA ROZWÓJ DZIECKA .................................................................................. 16 METODA KRUSZENIA W ROZWIĄZYWANIU ZADAŃ TEKSTOWYCH W KLASACH I–III – JAKO PRZYKŁAD INNOWACJI PEDAGOGICZNEJ.................................................................................................................... 19 DROGA DO CERTYFIKATU PRZEDSZKOLA PROMUJĄCEGO ZDROWIE .............................................................. 26 PO CO UCZYMY HISTORII? .............................................................................................................................. 31 „ZIELONA FLAGA” MIĘDZYNARODOWY CERTYFIKAT EKOLOGICZNY W PRZEDSZKOLU PUBLICZNYM NR 33 „KAROLINKA” W OPOLU ........................................................................................................................... 35 PRZEDSZKOLE PUBLICZNE NR 33 „KAROLINKA” W OPOLU LIDEREM BEZPIECZNYCH PRZEDSZKOLI W POLSCE 40 MISJE KOSMICZNE .......................................................................................................................................... 44 CERES ................................................................................................................................................................. 44 67P/CZURIUMOW–GIERASIMIENKO......................................................................................................................... 47 PLUTON .............................................................................................................................................................. 51 DIONE I ENCELADUS .............................................................................................................................................. 55 MARS ................................................................................................................................................................. 61 MERKURY ............................................................................................................................................................ 66 2 Kwartalnik RCRE REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Jedyną pewną rzeczą w oświacie jest… zmiana Lesław Tomczak Oświata działalność polegająca na upowszechnianiu wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz realizowaniu zadań wychowawczych w celu zapewnienia jednostkom wszechstronnego rozwoju i pomyślnej egzystencji, a społeczeństwu więzi kulturalnych łączących jego przeszłość historyczną z teraźniejszością i budową pomyślnej przyszłości. System oświaty ustanowiona przez państwo polskie struktura organizacyjna zapewniająca w szczególności realizację prawa do nauki poprzez kształcenie, wychowanie i opiekę. Obejmuje on publiczne i niepubliczne żłobki, przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, policealne, artystyczne oraz inne szkoły specjalne i placówki oświatowo–wychowawcze oraz opiekuńcze. Do systemu oświaty nie zalicza się szkół wyższych. Szkoła w oświacie – to instytucja lub placówka oświatowo-wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem zgodnie z ideologią w państwie, w nauce lub w sztuce – to rodzina zbliżonych do siebie poglądów lub technik wspólnych dla różnych badaczy lub twórców. Stres w psychologii definiowany jest jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki, a wymogami sytuacji (stresorem, bodźcem awersyjnym), charakteryzująca się brakiem równowagi psychicznej i fizycznej. Podejmowanie zachowań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi. w terminologii medycznej, stres jest zaburzeniem homeostazy spowodowanym czynnikiem fizycznym lub psychologicznym. Czynnikami powodującymi stres mogą być czynniki umysłowe, fizjologiczne, anatomiczne lub fizyczne. 3 Kwartalnik RCRE Strach REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI jedna z podstawowych cech pierwotnych (nie tylko ludzka) mających swe źródło w instynkcie przetrwania. Stan silnego emocjonalnego napięcia, pojawiający się w sytuacjach realnego zagrożenia, naturalną reakcją organizmu jest np. odruch silnego napięcia mięśni a w konsekwencji ucieczka lub walka. Tyle definicje z Wikipedii. I… tyle zapowiedzi zmian w polskiej oświacie płynie z mediów, że człowiek się zastanawia ile będzie zmian w obszarach każdej z definicji, i ile naszego udziału we wdrażaniu zmian, i ile naszego udziału w tych dwóch ostatnich – stres i strach. Nowe zawsze niesie obawy, i my to wiemy, bo mało kto jak nauczyciele znają bardzo dobrze rytm ciągłych i notorycznych zmian dotyczących miejsca w którym pracujemy. Zmian, które wymagają trudu, pracy, cierpliwości, ale przede wszystkim przekonania do tego co ze sobą niosą. Czy jesteśmy jako środowisko gotowi na przyjęcie kolejnych zmian i wyzwań? Dlaczego stawiam to pytanie? Ponieważ z jednej strony słyszę, że jesteśmy zmęczeni, a z drugiej strony widzę jak z pasją absorbujemy nowości typu, neurodydaktyka, „Myśląca szkoła”, „Budząca się szkoła”, edukacja dla zrównoważonego rozwoju. Zastanawiam się czy zmiany, które nas czekają, wyzwolą u nas nową energię i radość z uczestniczenia w budowaniu nowoczesnego systemu edukacji, czy też zobaczę na Państwa twarzach smutek, wymuszony uśmiech i ciche komentarze do otaczającej nas rzeczywistości. Szanowni Państwo! Edukacja to Wy, przyszłość naszego kraju zależy od Was, może lepiej napisać OD NAS. Nie bójmy się wyrażać swoich opinii, zdań, stanowisk i dzielić swoimi doświadczeniami. Nie chodzi o kontestację rzeczywistości, ale o jej mądre, celowe i twórcze budowanie ku naszemu wspólnemu dobru. Polecam Państwu artykuły zawarte w Kwartalniku, jestem przekonany, że ich merytoryczna wartość obroni się sama, ponieważ jest ponadczasowa i niezależna od otaczającej nas rzeczywistości. Dlatego, jak zawsze, zapraszam do dyskusji, dzielenia się 4 Kwartalnik RCRE swoimi spostrzeżeniami i doświadczeniami i zamieszczania materiałów na naszych REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI stronach. Może zamiast podziwiać inne nacje za możliwość wprowadzania zmian w szkołach usiądźmy razem i pomyślmy jak tu – w Polsce poprowadzić naszą szkołę w stronę szkoły marzeń, szkoły do której i nauczyciel, i uczeń śpieszą z radością każdego dnia (poza dniami wolnymi oczywiście). Tak dużo jako środowisko opolskie osiągnęliśmy i tak dużo zrobiliśmy aby nasze dzieci, nasi uczniowie mieli jak najlepsze warunki do rozwoju, że żal byłoby to zaprzepaścić. Dzisiejsza szkoła jest inna niż kiedyś, jest otwarta na zmiany i szuka pomysłu na lepszą przyszłościową edukację. Pracownicy Regionalnego Centrum Rozwoju Edukacji są do Państwa dyspozycji. 5 Kwartalnik RCRE REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Walka na solniczki – rzecz o atrybutach władzy Hanna Franczak Uroda kobiety jest formą władzy Susan Sontag Było upalne popołudnie, restauracja nieopodal ruin pałacu w Knossos1 pełna była turystów. Miejsce było przytulne, stylowe, a stoliki były mikroskopijne. Przy sąsiednim stoliku usiadła para młodych ludzi. Ona była piękna, młoda i uśmiechnięta, a on przystojny, pewny siebie i też uśmiechnięty. Siadając przy stoliku, on automatycznie przesunął set z przyprawami w jej kierunku. Rozmawiali, żartowali, śmiali się, a ona bezwiednie przesunęła solniczki w jego stronę. Pili zimne frappe – jak zresztą wszyscy w tym miejscu i o tej porze – i rozmawiali. Ich słowa tonęły w kawiarnianym gwarze. Set z przyprawami jeszcze kilka razy zmienił swoje położenie. Raz był bliżej niej, a raz bliżej niego. Rozmowa trwała i nieświadoma walka też. Walka? Przecież widać było, że ci młodzi ludzie są sobą zauroczeni, są ciekawi siebie i… może zakochani. Więc o co chodzi z tą „walką”? Otóż w tym momencie ustalała się ich pozycja w związku. Każde z nich podświadomie próbowało znaleźć dla siebie wystarczającą przestrzeń niezbędną dla ich poczucia komfortu. Znawcy tematu uważają, że im wyższą ktoś zajmuje pozycję w społeczeństwie, firmie, tym więcej zajmuje miejsca. Wchodząc do sali narad, baczny obserwator zauważy, że papiery, dokumenty i inne gadżety (telefon komórkowy, pióro itp.) jednej z osób zajmują więcej miejsca na stole prezydialnym, niż podobne przedmioty innych osób. Po tym niezawodnie można poznać, że jest on w tym gronie najważniejszą osobą. Przestrzeń życiowa. Taki drobiazg, a jednak to jeden z atrybutów władzy. Jeden, bo jest ich wiele. 1 Rozległe ruiny pałacu pochodzącego z okresu 2000–1400 p.n.e. (kultury minojskiej), zwanego pałacem Minosa lub labiryntem kreteńskim 6 Kwartalnik RCRE Piramidy egipskie i sarkofagi faraonów, katedry i grobowce królów, „wypasione” laptopy i telefony komórkowe, zegarki REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI luksusowych marek, insygnia władzy królewskiej i papieskiej, kapiące bogactwem stroje koronacyjne, suknie haute couture, buty od Laboutin’a czy zegarek A. LANGE & SÖHNE i samochód Ferrari czy, pałace (np. w Konssos), wspaniałe posiadłości, A. LANGE & SÖHNE Cena od: 349 140 zł przestronne oszklone biura i luksusowe szybkie samochody… niezależnie od epoki, zawsze towarzyszące człowiekowi, nieodłączne atrybuty władzy. Ludzie od wieków budując wizerunek szukali sposobów na zaznaczenie swojej wyjątkowości. Im ktoś miał wyższą pozycję w społeczeństwie, tym bardziej starał Zegarek Patek Philippe sprzedany za 7,3 mln franków się tak wykreować swój wizerunek i przestrzeń wokół siebie, żeby nikt nie miał żadnych wątpliwości kim jest i jakie należy mu się traktowanie, uznanie i respekt2. Od starożytności po czasy współczesne hierarchizacja jest nie tylko wszechobecna ale także powszechna i spotykana na każdym kroku. Wszystkie elementy, atrybuty (władzy monarszej – korona, berło i jabłko, władzy sędziowskiej – toga i peruka, władzy managerskiej – telefon BlackBerry3…), strój, a nawet przedmioty codziennego użytku służą potwierdzeniu statusu. Sztuka, literatura i muzyka także buduje obraz władzy. Potwierdzeniem wysokiej pozycji, a co za tym idzie, również władzy jest także stosowna tytulatura i rytuały. Dzisiaj o wywyższeniu świadczy również dostęp do mediów oraz dostęp do ekskluzywnych gadżetów. Dla zilustrowania i zaprezentowania bogactwa sposobów wizualizacji pozycji przytoczę jeszcze jedno zachowanie, które stosowane jest również dzisiaj. Nie wspomnę 2 Identyfikacja wizualna obejmuje całość symboliki stosowanej przez osobę (również firmę) , a więc wszystko to, dzięki czemu można „na pierwszy rzut oka, zewnętrznie rozpoznać pozycję danej osoby w społeczeństwie. Dotyczy to również identyfikacji wizualnej firmy, marki; to, logo, logotyp, kolorystyka etc. To są elementy, poprzez które buduje się relacje z otoczeniem. 3 http://www4.rp.pl/artykul/1177265-Co-telefon-mowi-o-tobie.html [dostęp 26.10.2015 r] „Posiadacze iPhone'ów są inteligentniejsi od użytkowników Androida.” „… ich użytkownicy zarabiają najwięcej, pracują w finansach, ochronie zdrowia lub nieruchomościach, najwięcej dzwonią i esemesują, piją herbatę i kawę, mają wielu znajomych, jadają na mieście i są najmniej punktualni”. 7 Kwartalnik RCRE o posiadaniu luksusowych gadżetów, pięknych kobiet czy innych oczywistych atrybutów świadczących o pozycji. Swoje rozważania oprę o jedno z ciekawszych wydaje się REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI zachowań, a mianowicie potrzebę uwiecznienia siebie, która to potrzeba, jest wspólna zarówno starożytnym jak i współczesnym. Najlepiej w taki sposób, aby nie było wątpliwości co do statusu jaki dana osoba posiada lub posiadała. Dzisiaj, w dobie wszechobecnej fotografii cyfrowej i Facebooka, niewiele osób może sobie wyobrazić, że przed wiekami prawo do utrwalenia wizerunku posiadali tylko nieliczni. Do wyznaczania miejsca w hierarchii społecznej służyły rzeźby, portrety na płótnie i pośmiertne malowidła na deskach trumny. Wszechwładza myślenia hierarchicznego powinna trwać nie tylko za życia, ale także po śmierci. Na przełomie XIX i XX w. popularna była fotografia pośmiertna4. Sukces Facebooka opiera się między innymi o tą potrzebę, a śmierć nie stanowi tu tabu, wręcz przeciwnie, podobnie jak wieki temu, również jest okazją, by potwierdzić szczególną rolę zmarłego. Czy to oznacza, że dzisiaj, w dobie internetu każdy ma prawo do wizerunku? Tak, ale…. Czy to również znaczy, że wszyscy staliśmy się równi? Niekoniecznie. Leszek Kołakowski pisał „zakładając taką absurdalną równość, nikt nie byłby sławny. Sława musi być rzadka i tylko nielicznym dana. Dlatego też nieuchronne jest, że z tych, co o sławie marzą, tylko znikoma cząstka cel osiągnie, a ogromna większość będzie rozczarowana”5. Jedno z podstawowych praw ekonomii mówi, że dobro rzadkie ma najwyższa cenę. Podobnie jak atrybuty władzy, im władza wyższa, tym atrybuty cenniejsze. 4 Fotografia pośmiertna popularna była w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Zmarłym robiono zdjęcia nie tylko w trumnach, ale nawet na stojąco. Do rąk wkładano im książki, kwiaty, na zamkniętych powiekach malowano oczy - pisze Grażyna Antoniewicz. Czytaj więcej: http://www.dziennikbaltycki.pl/artykul/687619,odeszli-lecz-na-zdjeciach-post-mortem-nie-przeminelifotografie-posmiertne,id,t.html?cookie=1 [dostęp: 26.10.2015 r] 5 Leszek Kołakowski, Mini wykłady o maxi sprawach, http://issuu.com/znak/docs/miniwykladyomaxisprawach [dostęp: 26.10.2015 r] 8 Kwartalnik RCRE REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Zmiany w nadzorze pedagogicznym 2015 r. Renata Laskowska BEDEKER DYREKTORA SZKOŁY Zmiany w nadzorze pedagogicznym wprowadzone w wyniku nowelizacji ustawy o systemie oświaty6 (ustawa z 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw) nie spowodują znaczących zmian w sposobie prowadzenia nadzoru, jednakże kładą bardzo istotny nacisk na uwzględnianiu wniosków z prowadzonych ewaluacji wewnętrznych i zewnętrznych przy planowaniu nadzoru pedagogicznego na kolejny rok szkolny. Wprowadzone zmiany dotyczą: zakresu ewaluacji zewnętrznej7, stopniowania oceny spełniania wymagań wobec szkół8 (wymaganie na poziomie podstawowym i wysokim), sposobu formułowania wyników ewaluacji, sposobu sporządzania programu i harmonogramu poprawy efektywności obszary kształcenia lub wychowania, procedury postępowania w sytuacji gdy nastąpią przesłanki, w trakcie prowadzonej ewaluacji zewnętrznej, iż działania placówki mają wpływ na wiarygodność jej wyników. Z dniem 1 września 2015 r. weszło w życie Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego. Określa ono: 1. szczegółowe warunki i tryb sprawowania oraz formy nadzoru pedagogicznego; 6 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 ze zm.) 7 Rozporządzenie ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego 8 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek 9 Kwartalnik RCRE 2. sposób ustalania spełniania wymagań, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 21a ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI 3. sposób i warunki dostępu do elektronicznej platformy nadzoru pedagogicznego; 4. wykaz stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych w kuratoriach oświaty oraz w urzędach innych organów sprawujących nadzór pedagogiczny lub podległych im jednostkach organizacyjnych; 5. kwalifikacje niezbędne do sprawowania nadzoru pedagogicznego; 6. kwalifikacje osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz, o których mowa w art. 35 ust. 5a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Nadzór pedagogiczny jest sprawowany z uwzględnieniem: współdziałania organów sprawujących nadzór pedagogiczny z organami prowadzącymi szkoły lub placówki, dyrektorami szkół i placówek oraz nauczycielami; tworzenia warunków sprzyjających rozwojowi szkół i placówek; pozyskiwania informacji zapewniających obiektywną i pełną ocenę działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki. Nadzór pedagogiczny nadal będzie sprawowany w trzech formach: 1. EWALUACJI działalności szkół i placówek, 2. KONTROLI przestrzegania przepisów prawa, 3. WSPOMAGANIA pracy szkół i placówek. Zachowano tryb sprawowania nadzoru - planowany lub doraźny9, w sytuacji gdy zaistnieje potrzeba podjęcia działań nieujętych w planie nadzoru pedagogicznego. Zrezygnowano z zapisu wskazującego, iż wizytatorzy i starsi wizytatorzy mogą monitorować pracę placówki w trakcie przeprowadzania czynności z zakresu nadzoru pedagogicznego. Zapis ten ma na celu oddzielenie czynności związanych z monitorowaniem pracy placówki od kontroli i ewaluacji. 9 §3.2. i 3. Rozporządzenie ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego 10 Kwartalnik RCRE W rozporządzeniu: REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI ewaluacja została zdefiniowana jako proces gromadzenia, analizowania i komunikowania informacji na temat wartości działań podejmowanych przez szkołę lub placówkę. Wyniki ewaluacji POWINNY BYĆ wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji skierowanych na zapewnienie wysokiej jakości organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki oraz ich efektów w szkole lub placówce. Ewaluacja zewnętrzna nadal obejmuje: 1. zbieranie i analizowanie informacji o działaniach szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań; 2. opisanie działań szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań; 3. ustalenie, czy szkoła lub placówka spełnia badane wymagania; 4. przygotowanie raportu z ewaluacji. Jednolity czas sporządzenia raportu Zapisem rozporządzenia został wprowadzony jednolity dla ewaluacji problemowej i całościowej czas sporządzenie raportu. Raport z ewaluacji sporządza się w terminie 25 dni roboczych, licząc od dnia rozpoczęcia w szkole lub placówce czynności ewaluacji zewnętrznej10. W rozporządzeniu wyróżniono czynności ewaluacyjne i kontroli, definiując je jako badania przeprowadzone w szkole lub placówce. Podobne uregulowania przyjęto w odniesieniu do kontroli planowanych i doraźnych, wyznaczając 7 dni roboczych od dnia zakończenia czynności kontroli w szkole lub placówce11. Należy zwrócić uwagę istotną zmianę związaną z określeniem terminów składania i rozpatrywania zastrzeżeń dotyczących wyników ewaluacji i kontroli. Zmiany dotyczą wprowadzenia „dni roboczych” zamiast „dni”. Zachowano 7 dniowy termin dla dyrektorów szkół wniesienia od dnia otrzymania raportu z ewaluacji, do organu sprawującego nadzór pedagogiczny, lub do organu sprawującego nadzór pedagogiczny 10 § 12 ust. 3 rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego 11 § 17 ust. 2 rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego 11 Kwartalnik RCRE (w przypadku, o którym mowa w § 7 ust. 2) i do kuratora oświaty, pisemne, umotywowane zastrzeżenia dotyczące raportu. Zachowano również 14 dniowy termin REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI dla organu nadzoru pedagogicznego. Zmiany dotyczące ewaluacji zewnętrznej Pisałam już powyżej o zmianie w definiowaniu ewaluacji, która obecnie wskazuje na diagnozowanie wartości działań podejmowanych przez szkołę i wykorzystywanie ich do podejmowania działań doskonalących jakość procesów edukacyjnych i efektów kształcenia. Zrezygnowano z określania w badaniu ewaluacyjnym poziomu spełniania wymagań: niski, podstawowy, średni, wysoki, bardzo wysoki, którym odpowiadają symbole literowe E, D, C, B, A. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek określono wymagania na dwóch poziomach: podstawowym i wysokim. Ewaluacja zewnętrzna obejmuje: zbieranie i analizowanie informacji o działaniach szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań; opisanie działań szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań; ustalenie, czy szkoła lub placówka spełnia badane wymagania; przygotowanie raportu z ewaluacji. Szkoła lub placówka spełnia badane wymagania, jeżeli realizuje każde z tych wymagań co najmniej na poziomie podstawowym. Czynności ewaluacji zewnętrznej przeprowadzane w szkole lub placówce nie powinny trwać dłużej niż 5 dni w ciągu kolejnych dwóch tygodni. Jeżeli ze względu na organizację pracy szkoły lub placówki nie jest możliwe przeprowadzenie czynności ewaluacji zewnętrznej w tym terminie, (w związku z typem 12 Kwartalnik RCRE placówki), czynności te przeprowadza się w terminie 5 dni w ciągu kolejnych trzech tygodni. Do czasu trwania czynności ewaluacji zewnętrznej nie wlicza się czasu trwania REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI czynności przedstawiania na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej – na zebraniu z udziałem dyrektora, nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki – zakresu i harmonogramu ewaluacji. W rozporządzeniu wskazano możliwość przerwania badania ewaluacyjnego w przypadku, gdy organ sprawujący nadzór pedagogiczny uzyska informacje o działaniach szkoły lub placówki mających wpływ na wiarygodność i rzetelność wyników tego badania. W przypadku przerwania ewaluacji zewnętrznej organ sprawujący nadzór pedagogiczny przekaże niezwłocznie dyrektorowi szkoły lub placówki oraz organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę pisemne powiadomienie o przerwaniu ewaluacji zewnętrznej i jego przyczynach. Dyrektor szkoły lub placówki będzie mógł w terminie 7 dni od otrzymania powiadomienia, przekazać organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny oraz organowi prowadzącemu szkołę lub placówką pisemne stanowisko wobec przyczyn przerwania ewaluacji zewnętrznej. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny – w przypadku przerwania ewaluacji – przeprowadzi w szkole lub placówce ewaluację całościową w innym terminie. Dostęp do platformy internetowej Raport z ewaluacji może zostać przekazany dyrektorowi szkoły lub placówki oraz organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę za pośrednictwem ELEKTRONICZNEJ SKRZYNKI PODAWCZEJ, o której mowa w ustawie z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. Dostęp do platformy uzyskują: 13 Kwartalnik RCRE 1. w zakresie niezbędnym do przeprowadzania ewaluacji, kontroli i monitorowania oraz analizy danych dotyczących nadzoru pedagogicznego gromadzonych na REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI platformie – pracownicy urzędów obsługujących ministrów sprawujących nadzór pedagogiczny i podległych oraz kuratoriów oświaty, wykonujący zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego lub koordynujący lub nadzorujący wykonywanie tych zadań; 2. dyrektorzy szkół lub placówek, nauczyciele, uczniowie, wychowankowie i rodzice; 3. przedstawiciele organów prowadzących te szkoły lub placówki; 4. przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego prowadzących szkoły lub placówki w zakresie wyników nadzoru pedagogicznego. Wizytator wykonujący zadania nadzoru umożliwia się dostęp do platformy dyrektorom szkół/placówek oświatowych, nauczycielom, uczniom, wychowankom i rodzicom: na terenie szkoły lub placówki – poprzez odblokowanie dostępu do narzędzi nadzoru pedagogicznego przypisanych do danej ewaluacji, kontroli lub monitorowania; poza terenem szkoły lub placówki – poprzez udostępnienie kodu PIN, za pomocą którego osoby te uzyskują dostęp do narzędzi nadzoru pedagogicznego przypisanych do danej ewaluacji, kontroli lub monitorowania. Zmiany w zadaniach dyrektora szkoły/placówki W zakresie wspomagania, dyrektor szkoły lub placówki w ramach realizowanego nadzoru wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań, w szczególności przez: diagnozę pracy szkoły lub placówki, planowanie działań rozwojowych, w tym motywowanie nauczycieli do doskonalenia zawodowego, prowadzenie działań rozwojowych, w tym organizowanie szkoleń i narad12. 12 § 24 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego 14 Kwartalnik RCRE W przypadku dokonania ZMIAN w planie nadzoru pedagogicznego, dyrektor szkoły lub placówki niezwłocznie powinien poinformować radę pedagogiczną, a w przypadku REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej – nauczycieli i osoby niebędące nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki, o wprowadzonych zmianach. Wszystkie te zmiany mają na celu podejmowania działań przez całą społeczność szkolną, ukierunkowanych na podnoszenie jakości pracy placówki poprzez tworzenie właściwych warunków do jej rozwoju, w oparciu o zdiagnozowane potrzeby. Na zakończenie, słów kilka o tych elementach nadzoru pedagogicznego, które nie uległy zmianie. Nie ma zmian w: formach i zasadach sprawowania nadzoru pedagogicznego, sposobach i terminach powiadomienia o ewaluacjach i kontrolach, sposobach przeprowadzania badań w placówkach, sposobach składania i rozpatrywania umotywowanych zastrzeżeń do wyników ewaluacji i kontroli, konsekwencjach wynikających z braku spełniania wymagań na poziomie podstawowym, obowiązkach dyrektora związanych z planem nadzoru pedagogicznego. PODSTAWA PRAWNA: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 ze zm.). Rozporządzenie ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek. 15 Kwartalnik RCRE REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Wpływ edukacji plastycznej na rozwój dziecka Alicja Ościłowska „Dziecko jest zapowiadającą się zorzą człowieczeństwa, istotą chłonną i ciekawą wielkiego świata ludzi” Stefan Szuman Edukacja plastyczna jest jednym z ważnych czynników wszechstronnego rozwoju dziecka, spełnia ogromną rolę w rozwoju twórczej aktywności młodego człowieka. Zajęcia plastyczne rozwijają u dzieci pomysłowość i wyobraźnię, kształcą pamięć wzrokową, wyzwalają potrzebę wyrażania swoich emocji, marzeń i pragnień, wyrabiają artystyczną wrażliwość i dbałość o estetykę. Poprzez ekspresję twórczą dziecko „informuje” nas o tym, jak odbiera otaczający go świat. Działalność plastyczna dzieci rozpoczyna się od rysowania. Profesor Stefan Szuman wyróżnił trzy okresy w procesie rozwoju rysunkowego dziecka (w: Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka, WSiP, Warszawa 1990): okres bazgrot - wstępne formowanie się schematu postaci - od 1,6 do 3 lat (zapełnienie płaszczyzn kropkami i kreskami, krzyżującymi się liniami krzywymi, próba zamknięcia koła); okres schematyczny – ideoplastyka (głowonogi – 3-4 lata, głowotułowie – 4-5 lat, schematy uproszczone – 5-7 lat, schematy wzbogacone - 7-12 lat -dopracowanie się typu charakterystycznego). Uprzedmiotowienie wypowiedzi plastycznych postać ludzka, zwierzęca, środki lokomocji. Przekształcenie afektywne. Symboliczne ujmowanie formy. Stopniowe wzbogacenie schematu w "akcydensy" typowe. Stosowanie układów: topograficznego, pasowego i kulisowego jako form wyrażania przestrzeni na płaszczyźnie; okres typu poschematycznego – fizjoplastyka (faza realizmu wyrażeniowego – 1213 lat, faza realizmu intelektualnego – 13-15 lat). Próba naśladowania natury. Ujęcie typu indywidualnego. Ujmowanie trójwymiarowe form. Stopniowe zatracenie indywidualnej świeżości. 16 Kwartalnik RCRE Pierwsze próby rysowania to nic nie znaczące bezprzedmiotowe bazgroły. Dziecko odczuwa przyjemność już z samego ruchu ołówka. Kreśli przypadkowe linie, najpierw REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI poziome, następnie pionowe, ukośne, aż do półokręgów, a gdy już uda mu się narysować koło, czyli zamknąć przestrzeń, wtedy mamy już do czynienia z bazgrotą przedmiotową. Dziecko przechodzi do kolejnego okresu, w którym, poznając lepiej świat, zauważa, że tworzą go figury geometryczne. Na początku mały twórca nie chce odwzorowywać rzeczywistości, ale przedstawić swoją wiedzę o sobie i świecie, wchodzi w etap ideoplastyki. Rysując człowieka, stara się go zamknąć w jednej całości, stąd powstają głowonogi, następnie zaczyna rysować głowotułowie, bo to jest coś nowego, co zaczął dostrzegać u innych. Często tułów nie ma rąk, a nogi są rysowane jako np. kropki czy kreski. W wieku czterech lat dziecko zaczyna zamykać rysunek w uproszczonych schematach. W tym czasie zaczyna też wybierać, co chce narysować – rysowanie staje się zabawą na dany temat. Następnie już od piątego roku życia rozpoczyna się etap rysowania wzbogaconego schematu. Mały artysta zaczyna za pomocą rysunku wyrażać własne emocje, wchodzi w etap swobodnej ekspresji, jego rysunek staje się czytelnym komunikatem. Sześciolatek przedstawia postać ludzką w proporcjach zbliżonych do naturalnych, choć ręce i nogi jeszcze mogą posiadać wielkości uzależnione od nastawienia emocjonalnego twórcy. W tym też czasie pojawiają się schematy konstrukcji rysunku – plany. Na dole kartki plan główny i tam dzieje się najwięcej (tutaj mały twórca wyraża swoje indywidualne pomysły), na górze plan charakterystyczny dla większości, czyli słońce, chmury, ptaki i na środku plan, który jest najmniej zdynamizowany z „dziurami”. Rysunki odznaczają się bogatą kolorystyką, która jest wyrazem ekspresji uczuć dziecka. W okresie poschematycznym, czyli od 12 roku życia dzieci wchodzą w etap przedstawiania świata w sposób realistyczny, próbują naśladować naturę, szukają indywidualizmu, ale też wielu młodych ludzi przejawia spadek aktywności twórczej czy też przestaje interesować się plastyką. Dzieci w wieku przedszkolnym i w młodszym wieku szkolnym lubią poza rysowaniem czy malowaniem także modelować, używając do tego masy solnej, 17 Kwartalnik RCRE papierowej, modeliny czy też plasteliny. Chętnie wykonują wydzieranki. Edukacja REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI plastyczna w tym okresie łączy zabawę z nauką. Aby zainteresować dziecko zajęciami plastycznymi, należy stworzyć mu odpowiednie warunki. Będzie to poczucie akceptacji i bezpieczeństwa, ale także bogate zaplecze techniczne i materiałowe. Osoba prowadząca zajęcia plastyczne musi być czuła na potrzeby dziecka, musi umieć także rozbudzić jego wrażliwość, zachęcić do wyrażania swoich emocji i uczuć. Pozwolić dziecku na eksperymentowanie, doświadczanie, badanie, spontaniczne wyrażania emocji i doznań. Poprzez zajęcia plastyczne kształtuje się osobowość dziecka, wyrabia wrażliwość estetyczną, wzbogaca się siłę i jakość jego przeżyć, wychowuje się młodego człowieka na wrażliwego odbiorcę odczuwającego potrzebę obcowania ze sztuką. Literatura: Ligęza M.: Od bazgrołów do rysunku, czyli o dziecięcej sztuce tworzenia. Rozmowę przeprowadziła Agata Kapela. „Wychowanie w Przedszkolu” 2014 nr 11 s.12-14 Kosztołowicz B.: Edukacja plastyczna w rozwoju dziecka (dostęp 11 listopada 2011) http://www.comenius.sanok.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=129% 3Aedukacja-plastyczna-w-rozwoju-dziecka-opracowaa-bkosztoowicz&catid=1%3Aaktualnosci&Itemid=17&lang=p 18 Kwartalnik RCRE REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Metoda kruszenia w rozwiązywaniu zadań tekstowych w klasach I–III – jako przykład innowacji pedagogicznej Małgorzata Ruzik Nauka w szkołach powinna być prowadzona w taki sposób, aby uczniowie uważali ją za cenny dar, a nie za ciężki obowiązek Albert Einstein Nowoczesne czasy potrzebują nowych rozwiązań. Nasz mózg potrzebuje aktywności działania, aby pobudzić naszą kreatywność. Taką rolę w nauczaniu spełniają aktywne metody nauczania. Jedną z nich jest metoda kruszenia w rozwiązywaniu zadań tekstowych, którą wykorzystałam w pracy z moimi uczniami. Uważam, że jest ona jednak zbyt rzadko wykorzystywana, a doskonali szereg umiejętności m. in.: logiczne myślenie, czytanie ze zrozumieniem, szukanie związków i zależności między liczbami. Zaletą tej metody jest również możliwość stosowania jej w różnych wersjach. Temat innowacji – „Metoda kruszenia w rozwiązywaniu zadań tekstowych w klasach I – III”. Rodzaj innowacji – innowacja „Metoda kruszenia w rozwiązywaniu zadań tekstowych w klasach I – III” jest innowacją programową. Zakres innowacji – innowacją zostali objęci uczniowie klasy III Niepublicznej Szkoły Podstawowej w Dytmarowie. Zajęcia odbywały się systematycznie raz na dwa tygodnie przez cały rok szkolny 2014/2015. Czas realizacji: data rozpoczęcia innowacji – 1.09.2014 r. data zakończenia innowacji – 26.06.2015 r. 19 Kwartalnik RCRE Cel: REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI rozwijanie płynności, giętkości i oryginalności myślenia doskonalenie umiejętności rozwiązywania zadań tekstowych metodą kruszenia Cele szczegółowe: Uczeń: samodzielnie tworzy pytania do treści zadania bazowego; układa treść zadania do działania; poznaje różne sposoby analizowania danych w zadaniu tekstowym; potrafi sprawnie dodawać, odejmować, mnożyć, dzielić w zakresie 100; rozumie związki między danymi a szukanymi w podanej sytuacji życiowej; rozumie tekst matematyczny; potrafi rozwiązać zadanie danego typu; potrafi współpracować w grupie; rozwija aktywność twórczą i myślenie matematyczne; rozwija spostrzegawczość; jest gotowy do znacznego wysiłku umysłowego. Metody: problemowe: pogadanka heurystyczna, burza mózgów, kula śniegowa, metoda kruszenia, gry dydaktyczne eksponujące: pogadanka, dyskusja, pokaz, obserwacja integracyjne w pracy z grupą: dyskusja na temat rozwiązania interesujących problemów, konkurs na wykonywanie ćwiczeń w grupach W innowacji wykorzystano metody aktywne, które stosowane w praktyce szkolnej ułatwiają pracę uczniów. Ich założeniem jest przewaga uczenia się nad nauczaniem, a więc większe zaangażowanie uczniów w proces dydaktyczny. Metody te sprzyjają samodzielnemu zdobywaniu i utrwalaniu wiedzy. Sposoby osiągania celów: wykorzystanie zainteresowań i zdolności uczniów; 20 Kwartalnik RCRE sukcesywne wprowadzanie nowych treści; indywidualizacja nauczania; REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI stosowanie różnorodnych metod nauczania; systematyczna kontrola postępów; dostosowanie tempa pracy do możliwości uczniów klasy III Środki dydaktyczne: tablica multimedialne, gry interaktywne, domino, zegar, zestaw plansz, ilustracje, szablony, modele, tabele, arkusze papieru, grafy, drzewka, oś liczbowa, naturalne okazy Rodzaje ćwiczeń: W czasie dodatkowych zajęć realizowałam różnego rodzaju zadania matematyczne z wykorzystaniem metody kruszenia, która polega na samodzielnym tworzeniu pytań do tzw. zadania bazowego zawierającego złożone informacje, otwarte i niestandardowe pozwalające na modyfikację. W rozwiązaniu zadania tekstowego metodą kruszenia najważniejszym etapem jest odniesienie się do zadanie bazowego, do kruszenia którego można stosować kilka wersji: wersja I – układaniu pytań do zadania, wersja II – układanie działań, wersja III – propozycje zadań szczegółowych i przedstawienie ich w zakodowanej formie (oś liczbowa, drzewko, graf itd.) wersja IV – twórcza zabawa „Co by było gdyby?” wersja V – uzupełnienie treści zadania o własne dane liczbowe. W zależności od doboru treści zadań tekstowych i stosowanych metod rozwiązywania tych zadań uczniowie stopniowo uczą się spostrzegania oraz przyswajają sobie umiejętność logicznego rozumowania. Sytuacje problemowe zawarte w zadaniach tekstowych umożliwią kształtowanie postawy badawczej uczniów. Wśród zadań tekstowych można wyróżnić: 21 Kwartalnik RCRE zadania problemowe, w których brakuje danych, lub niektóre dane są zbędne. REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Zadania te stawiają ucznia w sytuacjach trudnych, które stara się on przezwyciężyć lub zadania ćwiczeniowe mające na celu techniczne wykształcenie określonych sprawności. Obliczanie przykładów matematycznych bez konkretnej sytuacji problemowej pozwala uczniowi skupić się tylko i wyłącznie na prawidłowym obliczeniu. Atrakcyjną metodą pracy z uczniami są gry i zabawy dydaktyczne, które oparte są na regułach, zasadach i przepisach. Zaliczamy do nich układanki, rebusy, krzyżówki, gry stolikowe np. domino, warcaby, karty logiczne. Przewidywane efekty: Wprowadzone działania przyniosły uczniom wiele korzyści m.in.: umiejętność dostrzegania związków i zależności w zadaniach pobudzanie uczniów do poszukiwań nowych rozwiązań planowanie, organizowanie, ocenianie własnej nauki rozwijanie logicznego i twórczego myślenia rozwijanie wyobraźni umiejętność komunikowania się werbalnego i niewerbalnego wykorzystywanie własnych pomysłów i dzielenie się nimi. Przykłady zadań bazowych: 1. W sklepie było 100 piłeczek w różnych kolorach. Tata kupił dla dzieci po 5 piłeczek w 6 kolorach. 2. Na straganie było 87 różnych kwiatów. Przez pierwsze dwie godziny klienci kupili 20 kwiatów, przez następne dwie – 30, a kolejne dwie – tylko 7. 3. W pierwszej skrzynce było 20 kg jabłek. W drugiej 15 kg gruszek, a w kolejnej 5 kg śliwek. Wszystkie owoce ważyły razem 60 kg. 4. Kasia miała miarkę o długości 150 cm. Zmierzyła nią swoje biurko i jego długość wyniosła 145 cm, zaś szerokość 73 cm. Później zmierzyła jeszcze obrazek, który miał szerokość równą 36 cm, a długość 52 cm. 22 Kwartalnik RCRE 5. W ogrodzie rosły 92 kwiaty. Do jednego wazonu zerwano 10 nasturcji i 20 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI nagietek. Do drugiego włożono zaś 30 stokrotek i 20 bratków13. Ewaluacja innowacji: W czasie trwania innowacji prowadzona była dokumentacja, na podstawie której można było wyciągnąć wnioski dotyczące realizacji założonych celów. Materiał zrealizowany został jako cykl zajęć prowadzonych systematycznie, raz na dwa tygodnie przez cały rok szkolny. Realizowane na zajęciach treści były zgodne z podstawą programową kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych dla I etapu edukacyjnego. Podczas zajęć uczniowie samodzielnie układali pytania do zadania bazowego, układali treść zadania do działania. Poznawali różne sposoby analizowania danych w zadaniach tekstowych, rozwijali aktywność twórczą, spostrzegawczość i myślenie matematyczne. Bardzo chętnie rozwiązywali zadania, których treść związana była z przeżyciami oraz odzwierciedlała ich zainteresowania. Uczniowie pracując w grupach kształcili umiejętność komunikowania się i współpracy oraz przestrzegania przyjętych zasad. Stali się odpowiedzialni za przydzielone zadania, pokonywali własną nieśmiałość i wzmacniali wiarę w swoje możliwości. Ich twórcze myślenie i kreatywność sprawiły, że mieli wiele okazji do przeżywania radości i satysfakcji z samodzielnie rozwiązanego zadania. W innowacji wykorzystano metody aktywne, które stosowane w praktyce szkolnej przygotowują uczniów do rozwijania kompetencji kluczowych oraz umiejętności samodzielnego uczenia się. Metoda kruszenia pozwala doskonalić kompetencje matematyczne i sprawność rachunkową uczniów słabszych jak i rozwijać zainteresowania matematyczne uczniów zdolnych. Innowacja poszerza zakres działań, dzięki którym zostaną wykształcone w uczniach podstawowe umiejętności warunkujące powodzenie szkolne i życiowe. Program innowacji proponuje nowe podejście do pracy z uczniem w zakresie edukacji matematycznej poprzez wykorzystanie metody kruszenia w rozwiązywaniu 13 E. Stucki „Metodyka nauczania matematyki w klasach niższych” część II, Wyd. Uczelniane WSP w Bydgoszczy, 1993, s. 59- 60 23 Kwartalnik RCRE zadań tekstowych i rozszerza dotychczasowe treści nauczania. Priorytetem innowacji było założenie, że uczeń odpowiednio ukierunkowany sam odkrywa rozwiązania, REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI a wykraczanie poza ramy programowe umożliwia mu opanowanie umiejętności matematycznych na podwyższonym poziomie. Zachęcam do wykorzystywania metody kruszenia w rozwiązywaniu zadań tekstowych na kolejnym etapie edukacyjnym. 24 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE 25 Kwartalnik RCRE REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Droga do certyfikatu Przedszkola Promującego Zdrowie Iwona Sachnik 12 czerwca 2015r. okazał się bardzo ważnym dniem dla Publicznego Przedszkola w Chróścicach. Właśnie tego dnia otrzymaliśmy informację o nadaniu naszej placówce Wojewódzkiego Certyfikatu Placówki Promującej Zdrowie. Jest to ogromne wyróżnienie z jednoczesnym zwieńczeniem naszych wspólnych działań na rzecz świadomości zdrowotnej całej społeczności przedszkolnej. Realizacja programu Placówki Promującej Zdrowie wymagała systematycznej, intensywnej i zaangażowanej pracy wszystkich pracowników przedszkola oraz rodziców. Przez trzy lata, wraz z okresem przygotowawczym, praca nasza skupiona była na tworzeniu warunków i podejmowaniu działań sprzyjających dobremu samopoczuciu społeczności przedszkolnej oraz podejmowaniu przez jej członków działań na rzecz zdrowia. Publiczne Przedszkole w Chróścicach już od wielu lat specjalizowało się w rozpowszechnianiu działań propagujących zdrowie, dlatego też zadania w tym obszarze wydawały się wszystkim znane i łatwe do realizacji. Jednak dotychczasowa promocja zdrowia w przedszkolu miała charakter jednorazowych akcji, które nie pozostawiały trwałych zmian. Wstąpienie do Sieci Placówek Promujących Zdrowie wymagało od nas usystematyzowanej pracy na rzecz zdrowia, dlatego też bardzo ważnym elementem skutecznego startu okazało się precyzyjne wyłonienie problemów priorytetowych, które określone zostały na podstawie przeprowadzonych badań. Dobrze zaplanowane działania dostosowane do możliwości przedszkola i całego środowiska okazały się skuteczną drogą do sukcesu, którym była zmiana nawyków żywieniowych. Do realizacji programu intensywnie wdrożeni zostali rodzice oraz wszyscy pracownicy przedszkola. W ramach projektu odbywały się cykliczne zajęcia z dziećmi wzbogacające wiedzę na temat zdrowego odżywiania, prowadzono szereg zajęć z udziałem rodziców: Kiszenie kapusty, Marchewkowa uczta, Owocowe witaminki, owocowe chipsy, zapoznano dzieci i rodziców z piramidą zdrowego żywienia, zorganizowano w salach kąciki tematyczne ze zdrowa żywnością, wprowadzono zwyczaj owocowych urodzinek. 26 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Ponadto odbywało się szereg wycieczek do sadów i ogrodów, sklepów spożywczych, w których dzieci mogły wyodrębniać zdrowe dla nich produkty. Na zajęciach dzieci układały obrazkowe, zdrowe jadłospisy, samodzielnie przygotowywały sałatki, kanapki i zdrowe desery. Rodzice układali propozycje zdrowych jadłospisów i przynosili do przedszkola przepisy na zdrowe posiłki. W czasie realizacji odbywały się również zajęcia z pielęgniarką, stomatologiem. W ramach projektu prowadzono warsztaty dla rodziców z dietetykiem, zorganizowano wspólne spotkania z partnerami, uczestniczono w przeglądzie wiedzy na temat zdrowia w partnerskim przedszkolu, zorganizowano wspólnie z rodzicami jesienny piknik zdrowia oraz również z udziałem rodziców uroczyste podsumowanie rocznego projektu w trakcie, którego dzieci prezentowały teatrzyki o zdrowiu. Kolejnym problemem, który został wyłoniony po badaniach była niska aktywność ruchowa. Zarówno rodzice, a w konsekwencji dzieci nie przejawiali zbyt dużego zainteresowania aktywnym wypoczynkiem po pracy, wspólnymi zabawami ruchowymi z dziećmi na świeżym powietrzu. Plan, który został ułożony przez zespół do spraw 27 Kwartalnik RCRE promocji zdrowia ściśle wytyczał kolejne działania przybliżające dzieciom i rodzicom korzyści płynące z aktywności ruchowej. Przez cały czas trwania programu REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI proponowaliśmy całej społeczności przedszkolnej różne formy zajęć ruchowych. Odbywały się wspólne zabawy ruchowe dzieci z rodzicami, bal sportowca oraz festyn sportowy dla rodziców. Do udziału w zajęciach zapraszani byli nauczyciele wych. fizycznego oraz trenerzy piłki nożnej, którzy razem z nauczycielami przedszkola prowadzili ciekawe zajęcia na sali gimnastycznej oraz na świeżym powietrzu. Celem naszego planu było rozpropagowanie świadomości znaczenia aktywności ruchowej dla zdrowia człowieka, dlatego staraliśmy się objąć naszymi propozycjami zdrowotnymi jak największą ilość partnerów chętnych do współpracy. 26 lutego 2015r. w naszym przedszkolu zorganizowaliśmy Halową Spartakiadę Sportową, do udziału której zaprosiliśmy wszystkie przedszkola Gminy Dobrzeń Wielki. Partnerami współpracującymi z nami byli studenci Wydziału Wych. Fizycznego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej oraz Gminne Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe w Dobrzeniu Wielkim. Dużą atrakcją dla dzieci, co spotkało się również z ogromnym uznaniem rodziców dzieci, była organizacja turnusu rehabilitacyjnego w Ośrodku Suchym Borze. 28 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Od lutego 2015r. w przedszkolu prowadzone były zajęcia aerobiku dla chętnych rodziców oraz pracowników przedszkola. Cały okres trwania programu obfitował w wiele atrakcyjnych działań zdrowotnych. Szereg badań, które wykonywałyśmy udowadniały nam ,że w społeczności przedszkolnej nasze działania pozostawiają trwały ślad. Świadomość zdrowia poprzez zdrowe odżywianie oraz ruch wzrosła, rodzice dzieci często na spotkaniach w przedszkolu dzielili się spostrzeżeniami na temat pozytywnych zdrowotnych zachowań dzieci w domu. Realizacja programu w naszym środowisku lokalnym spotykała się z dużym poparciem oraz wsparciem, zarówno partnerów jak i Organu Prowadzącego. Osiągnięcie Certyfikatu jest dla nas dużym wyróżnieniem, ale najbardziej cieszy nas fakt pozytywnego wpływu na zdrowie społeczeństwa. W kolejnych latach placówka promująca zdrowie, którą stałyśmy się, nie spocznie na laurach, gdyż w dalszym ciągu zdrowie jest dla nas priorytetem. Uroczyste wręczenie certyfikatu Placówki Promującej Zdrowie odbyło się dnia 25 sierpnia 2015r. przez Panią Halinę Bilik - Opolskiego Kuratora Oświaty oraz Panią Jolantę Pogan Wojewódzkiego Koordynatora Sieci Placówek Promujących Zdrowie. 29 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE 30 Kwartalnik RCRE REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Po co uczymy historii? Anna Kulczycka–Baj Kolejny raz nauczyciele przed nowym rokiem szkolnym, parodiują swoich uczniów pytaniem po co uczymy się historii? Zastanawiają się i konstruują nowe plany pracy. Już na początku wakacji pojawiały się artykuły w prasie mówiące, iż „Nauczyciele historii mówią za dużo”14 trudno się z tym nie zgodzić. Większość nauczycieli wychodzi z prostego założenia „że i Salamon z próżnego nie naleje”, swoimi wykładami i opowiadaniami nadrabiają opór uczniów przed czytaniem i podają w najprostszy sposób podstawowe treści. Nie można też zaprzeczyć, iż przynosi to oczekiwane rezultaty u określonej grupy uczniów. Czy jednak odpowiada założeniom reformy? Proces szkolnego nauczania nie opiera się bowiem na przekazywaniu samej wiedzy. Szczególnie ważna jest aktywność ucznia na lekcji, poczucie wspólnego celu z nauczycielem, czyli gotowość i chęć do uczenia się. Bardzo istotny w tym procesie jest dobór metod nauczania i uczenia się dostosowany do możliwości wychowanków15. Twórcy reformy zakładali, iż nauczyciele powinni równocześnie z wprowadzaniem reformy na poszczególnych szczeblach edukacyjnych zacząć uczyć inaczej tj. wybierać takie metody, które opierają się na rozumowaniu chronologicznym i analizie materiałów źródłowych. Podręcznik i ćwiczenia przedmiotowe to tylko jedne z wielu dostępnych pomocy dydaktycznych w całym procesie uczenia, ale nie są najważniejsze. Sama historia jako nauka wymaga od ucznia wysiłku umysłowego i zaangażowania, uczeń bierny na lekcji, znudzony, bombardowany dużą ilością nowych wiadomości automatycznie rozminie się z nauczycielem i jego oczekiwaniami. Naturalnym zjawiskiem w procesie uczenia, czyli w poszukiwaniach odpowiedzi jest błąd. Jeżeli pomyłka, błądzenie jest zasadne i usprawiedliwione w badaniach naukowych, to dopuśćmy takie sytuacje w procesie uczenia. Zgodnie z tym rozumowaniem, uczeń, który jest na lekcji aktywny, ale opowiada „bzdury”, myli fakty itp. nadal bierze udział w procesie uczenia. Najlepsi nauczyciele, nie spełnią swojej roli jeżeli przez cały cykl edukacyjny przyświecać im będzie tylko przymus, 14 J. Suchecka, art. „Nauczyciele historii mówią za dużo”, Gazeta Wyborcza 17.07.2015, str. 4 15 E. Goźlińska „Słowniczek nowych terminów w praktyce szkolnej”, CODN, Warszawa 1997 31 Kwartalnik RCRE przekazanie, utrwalenie wiedzy oraz wynik końcowy a zaniedbają tzw. kompetencje społeczne jak: analiza, interpretacja, komunikacja, praca zespołowa, planowanie, ocena REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI wiarygodności, formułowanie potrzeb i własnych oczekiwań. Kształcenie tych umiejętności to główne założenie dydaktyki XXI wieku, czyli zmiana w podejściu nauczyciela do całego procesu nauczania. Nauczycielom podobnie jak lekarzom powinna przyświecać myśl „po pierwsze nie szkodzić, po drugie zaś nie nudzić” 16, czyli w naszym przypadku nie zniechęcać! Historia to trudny przedmiot, nie od dziś wiadomo, że zachęca do aktywności lekcyjnej wszystko, co zaprzecza zwyczajowo przyjętemu tokowi lekcyjnemu. Nauczyciel historii dziś nie jest pozostawiony sam sobie, ważna jest jego kreatywność, ale swobodnie i według własnych potrzeb może korzystać z doświadczeń (dobrych praktyk) innych. Przykładem mogą tu być różne formy tzw. „żywych lekcji historii”. Lekcje takie mają różny charakter, mogą to być np.: gry edukacyjne, rekonstrukcje, projekty, gry terenowe, lekcje muzealne lub tematyczne, spotkania i wywiady ze świadkami historii, konkursy. Wspólnymi elementami tych przedsięwzięć są: widoczne związki między przeszłością a współczesnością, ukazanie wpływ historii na nasze życie, skupienie uwagi ucznia, przekazanie wiedzy w atrakcyjnej formie, zainspirowanie ucznia do korzystania z różnych źródeł, pobudzenie do działania i analizowania , przekaz historyczny jest konkretny i namacalny, inspirowanie do działań, zaspokojenie u uczniów potrzeby sukcesu i samorealizacji, w zajęciach aktywnością mogą wykazać się wszyscy uczniowie. Wykorzystanie w procesie dydaktycznym różnych metod pracy z uczniami spowoduje wzrost ich zainteresowania historią, spowoduje, iż uczeń stanie się partnerem nauczyciela w przygotowaniu kolejnej jednostki tematycznej, poczuje się współautorem przedsięwzięcia, stanie się współodpowiedzialny za jego wynik końcowy. Naturalnymi efektami w dłuższej perspektywie powinny być: poprawa wyników, wzrost ambicji 16 G. Drobik, art. „Edukacyjne walory gier dydaktycznych”, „Magazyn dla nauczycieli” 2010, str.60-63 32 Kwartalnik RCRE uczniów, chęć do podejmowania nowych wyzwań, poszukiwanie tematów lub miejsc, które można by wykorzystać w przyszłości. Ten sposób podejścia nauczyciela historii do REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI planowania procesu dydaktycznego powinien przynieść oczekiwane rezultaty. Przykład dobrej praktyki w edukacji historycznej17 np. Gra terenowa „Poznaj zabytki Zagwiździa”18. ZABYTKOWA MŁOTOWNIA19 to idealne miejsce do przeprowadzenia zajęć wychowawczo - edukacyjnych dla naszej młodzieży. W starych murach zabytkowego obiektu uczestnicy zajęć czują się trybikiem wielkiej historii. Podczas ostatnich odwiedzin obiektu w lekcjach z regionalizmu udział wzięli uczniowie klas pierwszych i drugich. Uczniowie wysłuchali krótkiego wprowadzenia nauczyciela o historii Starej Odlewni, zasługach Fryderyka II króla Prus w lokalizacji wsi Zagwiździe oraz o przyszłości regionalnego muzeum. Uczestnicy zajęć zwiedzali obiekt i oglądali zgromadzone w nim eksponaty. Jednym z zadań ćwiczeniowych było znalezienie i określenie zastosowania eksponatu, opisanego przez prowadzącego. W drugiej części zajęć uczniowie oglądali materiały pisane, które powstały w oparciu o zabytki Zagwiździa. Sami zauważyli, iż historia małej rzeczy może być zaczątkiem wielkiej opowieści. Na koniec przeprowadzono grę edukacyjną „Poznaj zabytki Zagwiździa”. Zajęcia w terenie uczą: szacunku do przeszłości, poszanowania tradycji, zachowania w muzeach, budzą nowe zainteresowania. Bibliografia: G. Drobik, art. „Edukacyjne walory gier dydaktycznych”, „Magazyn dla nauczycieli” 2010, str.60-63 17 Nauczyciel historii, doradca metodyczny mgr A. Kulczycka –Baj 18 Projekt autorski inf. Hubert Nanko 19 Więcej informacji na stronie Urzędu Gminy w Murowie 33 Kwartalnik RCRE E. Goźlińska „Słowniczek nowych terminów w praktyce szkolnej”, CODN, Warszawa 1997 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI A. Kuś „Gry aktywizujące w terenie jako realizacja zapisów nowej podstawy programowej”, „Magazyn dla nauczycieli” 2010, str. 64-69 W. Okoń „Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1996 J. Suchecka, art. „Nauczyciele historii mówią za dużo”, Gazeta Wyborcza 17.07.2015, str. 4 W. Tomaszewski, art. „Gry dydaktyczne na lekcjach historii”, Wiadomości historyczne 1997,nr1, str. 46-48 34 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE „Zielona Flaga” Międzynarodowy Certyfikat Ekologiczny w Przedszkolu Publicznym nr 33 „Karolinka” w Opolu Elżbieta Fałat–Musiał Tytuł nadawanym szkołom na całym świecie w ramach Programu Eco - Schools (http://www.eco-schools.com) Program Eco-Schools od 1994 roku na całym świecie. Uczestniczyło w nim już ok. 15.000 szkół w 43 krajach, Europy, Afryki, Ameryki Płd., Azji i Oceanii. Do tej pory około 4.500 szkół uzyskało wyróżnienie - Zieloną Flagę. Eco-Schools - jest programem opartym na Systemach Zarządzania Środowiskowego 14001) (EMAS, polegającym podnoszeniu ISO na świadomości ekologicznej młodzieży szkolnej i przedszkolnej poprzez działania na rzecz efektywnego wykorzystania energii i surowców oraz zrównoważonej gospodarki odpadami (w tym recyklingu) w szkołach i ich otoczeniu. Rolę koordynatora krajowego na Polskę pełni Fundacja Partnerstwa dla Środowiska, która jest jako jedyna uprawniona do nadawania certyfikatu Zielonej Flagi. Przedszkole Publiczne Nr 33 „Karolinka” w Opolu, po roku pilotażowym, w roku szkolnym 2014/2015 rozpoczęło procedurę otrzymania certyfikatu. Komitet Lokalny po analizie przeprowadzonego audytu początkowego i wiedzy na temat specyfiki pracy, usytuowania przedszkola oraz jego zamiłowania do przyrody podjął decyzję o pracy w ramach dwóch obszarów: I Zielone tereny przyszkolne i II Globalne zależności. Przedszkole od lat podejmuje działania o charakterze ekologiczno – regionalnym oraz prozdrowotnym. Bazuje na najbliższym środowisku przedszkolaków, którym jest rodzina, przedszkole, dzielnica, rozszerzając je o miasto Opole po region Śląska Opolskiego. Dziedziną, dla której straciliśmy głowę to przyroda wokół przedszkola 35 Kwartalnik RCRE i przedszkolna kuchnia. Rozwijamy zainteresowania przyrodnicze wychowujemy dla przyrody poprzez pracę z nią. Każdy przedszkolak z Karolinki na swój ogródek, w którym REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI uprawia kwiaty, warzywa oraz zioła. Planujemy i realizujemy wiele projektów edukacyjnych. Najważniejsze z nich to: Projekt edukacyjny „Ptaków śpiew słyszymy o ich los się zatroszczymy”, dzięki któremu środowisko przyrodnicze miasta Opola pozyskało 75 budek lęgowych; „Jesień w słoiku” – projekt kulinarny; „Dynia w wielu odsłonach” – projekt kulinarny; Uprawa pomidorów i inne. W ramach wybranego I Obszaru przygotowaliśmy i zrealizowaliśmy następujące działania w roku szkolnym 2014/2015: Obchodach Dnia Przyjaciół Lasu – happening oraz spotkanie edukacyjne w Nadleśnictwie Opole–Grudzice; 36 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Udział w VI Olimpiadzie organizowanej przez Wydział Polityki Społecznej Urzędu Miasta Opola oraz Opolski Zarząd Okręgowy Polskiego Czerwonego Krzyża w Opolu „Ruch i witaminki dla chłopczyka i dziewczynki”, pogłębiający wiedzę dzieci o zdrowym, aktywnym stylu życia; Przygotowanie i udział w przedszkolnych konkursach „Największa i najpiękniejsza dynia”, „Jesienny krajobraz”, "Jesienne kompozycje", z wykorzystaniem jesiennych darów ogrodów naszych rodziców oraz ogrodu naszego przedszkola Warsztaty florystyczne "Zimowy stroik świąteczny" oraz "Wiosenna kompozycja" dla dzieci i rodziców Przygotowanie sztuki a następnie nagranie filmu „Karolinka z Agrochatką wita wiosnę” we współpracy z Gospodarstwem Agroturystycznym Agrochatka. Regularne zajęcia i spotkania edukacyjno - przyrodnicze „Mama – Tata – i Ja w przedszkolnym ogrodzie” Wycieczka do Gospodarstwa Agroturystycznego w Przysieczy, gdzie podobnie jak w naszym ogrodzie bawiliśmy się w obserwatorów przyrody i prócz dużych zwierząt i roślin doszukiwaliśmy się też tych malutkich. 37 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE W ramach wybranego Obszaru II przygotowaliśmy i zrealizowaliśmy następujące działania w roku szkolnym 2014/2015: Udział w I Międzyprzedszkolnym Festiwalu Twórczości Ekologicznej pt. „Bądź z natury EKO”, pogłębiając wiedzę dzieci na tematy dotyczące działalności człowieka w przyrodzie, ochrony środowiska, ekologii, zagrożeń zdrowotnych oraz sposobów ochrony zdrowia; dzieci tworzyły prace plastyczne, wykorzystując surowce wtórne, przygotowały piosenkę ekologiczną połączoną z grą na samodzielnie wykonanych bębenkach z wiaderek plastikowych; Udział w konkursie plastycznym pt. „Mój talent” i wykorzystanie surowców wtórnych do wykonania pracy, za którą nasz starszak zdobył wyróżnienie; Udział w konkursie „Materia Baterii”, podnosząc świadomość i zwiększając wiedzę dzieci na temat: o zdrowotnych i ekologicznych konsekwencji płynących z niewłaściwego użytkowania i składowania zużytych baterii i akumulatorów; o korzyści związanych z ograniczaniem powstałych odpadów wynikających z prawidłowej utylizacji baterii i akumulatorów; promując odpowiedzialne postawy konsumenckie dotyczące: użytkowania, recyklingu i utylizowania zużytych baterii oraz akumulatorów; ograniczenia powstawania zużytych baterii i szukaniu alternatyw dla baterii jednorazowych. 38 Kwartalnik RCRE W ramach konkursu Segregujemy śmieci organizowanego przez Urząd Miasta Opola przeprowadziliśmy wewnętrzny konkurs a najciekawsza pracę REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI przekazaliśmy na opolską wystawę. Udział w konkursie technicznym pt. „Magiczne pudełko” i wykorzystanie plastikowych nakrętek do wykonania pudełka; Udział w warsztatach „Cztery żywioły - Ziemia” w Centrum Nauk Przyrodniczych w Opolu; Spotkanie z pracownikiem Zakładu Komunalnego; pogadanka i pokaz pt. „Segregacja śmieci”; Systematycznie co miesiąc przeprowadzamy EKO–zbiórki (nakrętki, makulatura, elektroodpady, baterie, puszki) i nagradzamy liderów na koniec roku szkolnego. Udział Społeczności Przedszkolnej w programie Szkoły dla Ekorozwoju daje poczucie dobrze spełnionego zadania, otwiera większe możliwości wzbogacania doświadczeń i wymiany dobrych praktyk z innymi placówkami na platformie Szkoły dla Ekorozwoju. 39 Kwartalnik RCRE REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Przedszkole Publiczne nr 33 „Karolinka” w Opolu Liderem Bezpiecznych Przedszkoli w Polsce Marta Malinowska Tytuł ten jest przyznawany placówkom, które szczególnie aktywnie uczestniczą w realizacji zadań związanych z programem Bezpieczne Przedszkole. Pamiątkowa statuetka oraz tytuł Lidera Bezpiecznych Przedszkoli została wręczona przez kapitułę autorów programu Bezpieczne Przedszkole 7.04.2015 r. Zasłużony Certyfikat Bezpiecznych Przedszkoli. W dniu 7.10.2015 r. w Katowicach podczas ogólnopolskiej konferencji wręczone zostaną Certyfikaty Bezpiecznego Przedszkola. Nasza placówka znalazła się w tym szacownym gronie. Jesteśmy tym bardziej zaszczyceni, gdyż patronat honorowy nad Programem Bezpieczne Przedszkole objął Rzecznik Praw Dziecka – Marek Michalak. Program „Bezpieczne przedszkole” skierowany jest zarówno do dzieci jak i do rodziców, pracowników przedszkola oraz różnych instytucji odpowiedzialnych za nasze bezpieczeństwo. Powstał na bazie doświadczeń w pracy dydaktyczno- wychowawczej, w oparciu o literaturę oraz współpracę z rodzicami i środowiskiem. W każdym przedszkolu bezpieczeństwo dzieci było, jest i będzie najistotniejszą sprawą. Zdrowie, życie i bezpieczeństwo dzieci stanowi wartość o którą troszczą się wspólnie rodzice, nauczyciele a także różnego typu organizacje Wiek przedszkolny jest najbardziej właściwy do wyrabiania u dzieci umiejętności i nawyków a osiągnięcie znaczących efektów, kształtowanie właściwych postaw dzieci wobec problemów bezpieczeństwa wymaga działań systematycznych i długofalowych. 40 Kwartalnik RCRE REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Treść i struktura programu. Program zawiera treści z nowej podstawy programowej a główny nacisk kładzie na zdrowie i bezpieczeństwo. Poniżej przedstawiamy obszary z podstawy programowej, na które położony jest główny nacisk: Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewania się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych: obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby zrozumieć to, co mówią i czego oczekują; grzecznie zwraca się do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych; w miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i próbuje przewidywać skutki swojego zachowania; umie się przedstawić: podaje swoje imię, nazwisko i adres zamieszkania; wie, komu można podawać takie informacje. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych. Wdrażanie dzieci do utrzymania ładu i porządku: umie poprawnie umyć się i wytrzeć oraz umyć zęby; właściwie zachowuje się przy stole podczas posiłków, nakrywa do stołu i sprząta po sobie; samodzielnie korzysta z toalety; samodzielnie ubiera się i rozbiera, dba o rzeczy osobiste i nie naraża ich na zgubienie lub kradzież; utrzymuje porządek w swoim otoczeniu Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole: dba o swoje zdrowie; zaczyna orientować się w zasadach zdrowego żywienia; dostrzega związek pomiędzy chorobą a leczeniem, poddaje się leczeniu, np. wie, że przyjmowanie lekarstw i zastrzyki są konieczne; 41 Kwartalnik RCRE jest sprawne fizycznie lub jest sprawne w miarę swoich możliwości, jeżeli jest dzieckiem mniej sprawnym ruchowo; REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI uczestniczy w zajęciach ruchowych, w zabawach i grach w ogrodzie przedszkolnym, w parku, na boisku, w sali gimnastyczne. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: wie jak należy zachować się w sytuacji zagrożenia i gdzie można poprosić o pomoc, umie o nią poprosić; orientuje się w bezpiecznym poruszaniu się po drogach i korzystania ze środków transportu; zna zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin oraz zwierząt i unika ich; wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych (np. środków czystości); próbuje samodzielnie i bezpiecznie organizować sobie czas wolny w przedszkolu i w domu; ma rozeznanie, gdzie można się samodzielnie bawić, a gdzie nie; Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku; podejmuje rozsądne decyzje i nie naraża się na niebezpieczeństwo wynikające z pogody, np. nie stoi pod drzewem w czasie burzy, nie zdejmuje czapki w mroźną pogodę wie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radio i w telewizji, np. że będzie padał deszcz, śnieg, wiał wiatr, stosuje się do podawanych informacji w miarę swoich możliwości Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne: wymienia imiona i nazwiska osób bliskich, wie, gdzie pracują, czym się zajmują; zna nazwę miejscowości, w której mieszka, zna ważniejsze instytucje i orientuje się w rolach społecznych pełnionych przez ważne osoby, np. strażak, policjant; 42 Kwartalnik RCRE Uczestnikami programu „Bezpieczne Przedszkole” były i są dzieci w wieku od 3 do 6 lat ale również rodzice, personel przedszkola, instytucje wpierające. Realizacja programu REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI rozłożona była na okres 3 lat od 2012 r. Treści i zadania zawarte są w 4 częściach: ODPOWIEDZIALNY RODZIC WSPÓŁPRACA Z INSTYTUCJAMI BEZPIECZNE PRZEDSZKOLE BEZPIECZNY PRZEDSZKOLAK 43 Kwartalnik RCRE REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Misje kosmiczne Roland Zimek Człowiek od zawsze był zainteresowany tym co go otacza, w tym także kosmosem. Jednak obserwacje przy pomocy choćby najnowocześniejszego sprzętu znajdującego się na Ziemi, nie dadzą nam odpowiedzi na pytania, które można uzyskać jedynie przy pomocy szczegółowych badań ciał niebieskich z bliskiej odległości. Już w 1957 roku wysłano na orbitę okołoziemską pierwszego sztucznego satelitę Ziemi – Sputnik 1. Od tego czasu wysłano w przestrzeń wiele pojazdów kosmicznych. W ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy mogliśmy – i nadal możemy – pasjonować się przebiegiem wielu przełomowych badań. Chciałby w dużym skrócie przybliżyć kilka, moim zdaniem najbardziej ciekawych, które miały swoją kulminację w ostatnim czasie. Ceres Pomiędzy Marsem, a Jowiszem rozciąga się pas planetoid. Składa się on z ogromnej ilości drobnych ciał niebieskich. Największym obiektem krążącym w tym obszarze jest planeta karłowata Ceres, której średnica wynosi 950 km. Poglądowy szkic umiejscowienia pasa planetoid 44 Kwartalnik RCRE W 2007 roku wystrzelono sondę Dawn, której celem było dokonanie badań Ceres, do której zbliżyła się w styczniu 2015 roku. Po drodze zbliżyła się jeszcze do planetoidy REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Westa, którą wielokrotnie okrążyła w latach 2011–2012. Głównym celem misji było określenie warunków i procesów jakie panowały we wczesnym okresie formowania się Układu Słonecznego. W tym celu dokonano właśnie badań Westy i Ceres, które najprawdopodobniej są złożona z pierwotnej materii Układu Słonecznego o znaczącej zawartości wody. Oprócz tego dokonano także szeregu pomiarów masy, rozmiarów, kształtu, budowy i składu tych ciał niebieskich. Dokonano także szczegółowych badań powierzchni, w tym kraterów. Planeta karłowata Ceres. Źródło: NASA Już pierwsze zdjęcia Ceres wywołał sensację i wiele spekulacji. Na bardzo ciemnej powierzchni sfotografowano niezwykle biały punkt widoczny na ciemniejszej stronie powierzchni Ceres, który na następnych bardziej szczegółowych fotografiach zamienił się 45 Kwartalnik RCRE w dwa bardzo jasne punkty leżące blisko siebie. Gdy sonda osiągnęła zakładaną orbitę, wykonano jeszcze dokładniejsze zdjęcia krateru Occator w którym widać znacznie więcej REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI mniejszych i większych jasnych obszarów. Krater ma średnicę 90 km. Nie udało się jednak ostatecznie rozwikłać tajemnicy białych punktów. Być może odkryty na Ceres lód wodny jest źródłem tej struktury. Inną hipotezą jest aktywność wulkaniczna lub pokłady soli. Póki co musimy uzbroić się w cierpliwość i poczekać na jeszcze dokładniejsze badania. Tajemnicze białe obszary na powierzchni Ceres. Źródło: NASA Tymczasem dalsze badania powierzchni tego ciała niebieskiego przynoszą coraz więcej zagadkowych odkryć. Zdjęcia wykonane z wysokości 1470 kilometrów pokazują górę o wysokości 6 kilometrów, której zbocza wyglądają jakby były błyszczące. Niektórzy 46 Kwartalnik RCRE sugerują, że góra może tak naprawdę być lodowym meteorem, który dawno temu uderzył w powierzchnię, jednak przeczyć temu może fakt, że w pobliżu nie ma żadnych REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI odłamków domniemanego meteoru. Takie odłamki musiałyby istnieć, gdyż siła uderzenia byłaby ogromna co spowodowałoby rozrzucenie w pobliżu wielu fragmentów tego obiektu. Póki co na pozostałych obszarach Ceres nie udało się sfotografować obiektów o podobnym zagadkowym wyglądzie. Jednak błyszczące obszary w połączeniu z błyszczącą górą coraz bardziej zdumiewają naukowców. Tajemnicza błyszcząca góra na powierzchni Ceres. Źródło NASA Misja zostanie zakończona w 2016 roku. 67P/Czuriumow–Gierasimienko Pod tą tajemniczą nazwą kryje się kometa o średnicy zaledwie 4 km, która została odkryta w 1969 roku. Kometa jest niewielkim ciałem niebieskim poruszającym się po 47 Kwartalnik RCRE bardzo wydłużonej elipsie wokół Słońca. Ciepło gwiazdy powoduje że lód, który oprócz REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI skał jest z budulcem komety, topi się tworząc gazową otoczkę oraz ogon. Europejska Agencja Kosmiczna (ESA), realizując program badań kosmicznych Horizon 2000, wysłała w 2004 roku sondę Rosetta. Założono zbliżenie i wejście na orbitę wokół komety 46P/Wirtanen oraz osadzenie na jej powierzchni lądownika. Jednak kłopoty z rakietą nośną spowodowały opóźnienie misji i wybranie innego celu badań jakim została kometa 67P/Czuriumow–Gierasimienko. Kometa 67P/Czuriumow–Gierasimienko. Źródło: Wikipedia Celem misji było zbadanie składu materii komety oraz obserwacja zmian jej aktywności podczas obiegu w pobliżu Słońca, a w szczególności sposobu tworzenia się otoczki oraz ogona. Po raz pierwszy w historii badań kosmosu, planowano także wylądowanie pojazdu zbudowanego przez człowieka na powierzchni komety. Zanim sonda Rosetta dotarła do komety, przeprowadziła badania dwóch mijanych planetoid, Šteins i Lutetia. 48 Kwartalnik RCRE Sonda Rosetta dotarła do komety 67P/Czuriumow–Gierasimienko w połowie 2014 roku i weszła na jej orbitę. W listopadzie 2014 roku rozpoczęto próbę osadzenia REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI lądownika Philae na powierzchni komety. Ze względu na szczątkową grawitację na powierzchni komety, zaplanowano specjalne „dociśniecie” lądownika przy pomocy silników, a następnie przytwierdzenie do powierzchni przy pomocy wystrzelonych harpunów. Niestety silniki nie włączyły się, a harpuny nie wystrzeliły, w wyniku czego lądownik odbił się od powierzchni na wysokość 1 kilometrach. Po około dwóch godzinach ponowiono próbę lądowania, i tym razem nieudaną. Sonda Rosetta i lądownik Philae. Źródło: Wikipedia Lądowanie udało się dopiero za trzecią próbą. Niestety kłopoty z lądowaniem spowodowały, że lądownik nie osiadł we wcześniej planowanym miejscu. Ponadto okazało się, że lądownik leży na boku i tylko dwie z trzech jego nóg dotykają powierzchni. Na domiar złego, miejsce w którym znalazł się lądownik jest znacznie bardziej zacieniony, przez co do jego paneli słonecznych nie docierała wystarczająca do prawidłowego działania ilość promieni słonecznych. Na szczęście zgromadzona w akumulatorach energia wystarczyła na przesłanie około 80% planowanych wyników pomiarów powierzchni komety. Po około dwóch dobach, lądownik Philae przestał wysyłać sygnały i przeszedł w stan czuwania. 49 Kwartalnik RCRE Ponieważ kometa 67P/Czuriumow–Gierasimienko z czasem zbliżyła się do Słońca, spowodowało to, że miejsce lądowania otrzymywało coraz więcej promieni słonecznych. REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Dzięki temu w czerwcu 2015 roku lądownik Philae obudził się i ponownie zaczął przesyłać sygnały (choć bardzo krótkie). Zdjęcie powierzchni komety 67P/Czuriumow–Gierasimienko, przesłanej przez lądownik Philae. Źródło: ESA W wyniku misji wykryto 16 związków organicznych, parę wodną, tlenek węgla i dwutlenek węgla. Część z tych substancji może stanowić podstawę życia. Uzyskane wyniku pozwolą lepiej zrozumieć historię powstania Układu Słonecznego. Charakterystyczny kształt jądra komety, przypominający „gumową kaczkę” zawdzięcza najprawdopodobniej zderzeniu się z niewielką względną prędkością dwóch kosmicznych skał. Badania wykazały, że obie części jądra posiadają zewnętrzną otoczkę z ułożonego w szereg warstw na głębokość prawdopodobnie kilkuset metrów. 50 Kwartalnik RCRE Mimo wielu problemów z przebiegiem misji, należy ją uznać za bardzo udaną, gdyż głównym celem było pierwsze w historii lądowanie na powierzchni komety, a ponadto REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI udało się przeprowadzić zdecydowaną większość planowanych badań. W sierpniu 2015 roku kometa znalazła się w swej wędrówce po orbicie najbliżej Słońca. Powoduje to dużą aktywność procesów zachodzących na powierzchni tego ciała niebieskiego. Z tego też względu istnieje bardzo duże ryzyko zniszczenia lądownika. Pluton Za orbitą ostatniej planety Układu Słonecznego – Neptuna – znajduje się pas Kuipera. Podobnie jak pas planetoid, składa się on z ogromnej ilości drobnych ciał niebieskich. Wśród nich krąży planeta karłowata Pluton, która stała się celem misji New Horizons, rozpoczętej w 2006 roku. Ciekawostką może być fakt, że w momencie startu rakiety, Pluton był uznawany jeszcze za pełnoprawną, dziewiątą i ostatnią planetę Układu Słonecznego. Jednak gdy z czasem zaczęto odkrywać u Układzie Słonecznym więcej ciał niebieskich o rozmiarach podobnych do Plutona, Międzynarodowa Unia Astronomiczna ustaliła nową definicję planet, w wyniku której, Pluton nie jest już planetą a jedynie planetą karłowatą. Z racji ogromnej odległości Plutona od Ziemi (obecnie niemal 32 razy większej niż odległość Ziemi od Słońca) i jego niewielkich rozmiarów (jest niemal o połowę mniejszy nawet od ziemskiego Księżyca) nasza wiedz o nim była znikoma. Zdjęcie Plutona wykonane w 1994 roku przez Kosmiczny Teleskop Hubble'a. Źródło: NASA Sonda New Horizons po roku od wystrzelenia przeleciała w pobliżu Jowisza, celem uzyskania większej prędkości w polu grawitacyjnym tej planety. Dokonała też szeregu 51 Kwartalnik RCRE testów i eksperymentów, w szczególności atmosfery i pierścieni (Jowisz też ma REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI pierścienie, choć znacznie mniej widoczne niż te wokół Saturna). Pod koniec 2014 roku sonda została wybudzona i od początku 2015 roku rozpoczęła pierwsze obserwacje Plutona. Na 10 dni przed planowanym przelotem w pobliżu Plutona sonda zamilkła na niemal półtorej godziny, a następnie przeszła w tryb awaryjny. Gorączkowe próby odzyskania pełnej sprawności sondy przez specjalistów z NASA zostały na szczęście uwieńczone sukcesem. O trudności tego zadania niech świadczy fakt, że czas potrzebny na wysłanie sygnałów do sondy i odebranie odpowiedzi trwał około 9 godzin. Już pierwsze zdjęcia planety karłowatej pozwoliły na wiele interesujących odkryć. Okazało się że zarówno Pluton, jak i jego największy z księżyców Charon, mają bardzo zróżnicowane powierzchnie, na których zachodzą procesy geologiczne. Co najdziwniejsze, Pluton w odróżnieniu od innych skalistych obiektów Układu Słonecznego, nie posiada na swojej powierzchni kraterów a łańcuchy górskie. Jeden z nich powstał zaledwie 100 milionów lat temu, co jak na standardy kosmiczne jest dosyć krótkim czasem. Szczyty górskie sięgają nawet 3000 metrów od podstawy. Oznacza to, że powierzchnia może jeszcze nadal być kształtowana. 52 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Zdjęcie Plutona. Źródło NASA Jak okazuje się, także Charon jest aktywny geologicznie. Na jego powierzchni zauważono strome klify, urwiska i kaniony o głębokości dochodzącej do 10 km – większe od Wielkiego Kanionu Kolorado. Najdłuższy z kanionów ma 1600 km długości – 4 razy więcej od Wielkiego Kanionu Kolorado, a Ziemia jest 10 razy większa od tego księżyca. Może to sugerować zjawiska geologiczne, które spowodowały, że cała skorupa pękła ukazując skały znajdujące się pod spodem. 53 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Zdjęcie Charona i szczegóły jego powierzchni. Źródło NASA Dzięki sondzie otrzymaliśmy też pierwsze zdjęcia dwóch mniejszych księżyców Plutona – Nix i Hydry, odkrytych dopiero w 2005 roku. Nix ma średnicę 44 na 130 km i jest większy od Hydry, która ma średnicę 43 na 33 kilometry. Niestety niewiele obecnie wiemy o tych księżycach. Jest jednak nadzieja, że gdy dotrą kolejne dane z sondy (w tym także wyraźniejsze zdjęcia), księżyce te odkryją przed nami rąbek swych tajemnic. 54 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Nix (z lewej) i Hydra. Źródło NASA Ze względu na olbrzymią odległość sondy od Ziemi, sygnał docierający do nas jest bardzo słaby. Dlatego też przesłanie wszystkich danych zebranych w trakcie przelotu w pobliżu Plutona potrwa 16 miesięcy. Zakończenie badań tej planety karłowatej nie oznacza końca misji. Ponieważ sonda jest w pełni sprawna i leci w głąb pasa Kuipera, planowane są badania kolejnych ciał niebieskich. W pierwszej kolejności sonda ma zbliżyć się do obiektu nazwanego 2014 MU69. Jego rozmiary są szacowane na 30–45 km. Pod koniec tego roku powinna nastąpić korekta kursu sondy tak, aby 1 stycznia 2019 roku zbliżyć się do wybranego ciała niebieskiego. Zbliżenie ma nastąpić w odległości 43,4 jednostek astronomicznych od Słońca. Zostanie tym samym pobity aktualny rekord (także ustanowiony przez New Horizons) 33 jednostek astronomicznych, w trakcie przelotu w pobliżu Plutona. Dione i Enceladus Nie tylko Ziemia posiada księżyc. Wokół większości planet Układu Słonecznego krążą naturalne satelity. W sumie do chwili obecnej odkryto niemal 200 takich ciał niebieskich. Jednym z nich jest Dione, jeden z większych księżyców Saturna. Obecnie jest w centrum zainteresowania sondy Cassini, wystrzelonej już w 1997 roku. Od tego czasu odwiedziła ona i zbadała wiele ciał niebieskich, Jowisza i jego księżyce Europę, Kalisto i Himalię, a także Saturn i jego naturalne satelity Tytana, Enceladusa, Febe, Hyperiona, 55 Kwartalnik RCRE Dione, Rei i Japeta. Przez większość czasu trwania misji sondy Cassini, była ona połączona z lądownikiem Huygens, który mimo wielu awarii i problemów technicznych, wylądował REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI w 2005 roku na Tytanie. Było to pierwsze w historii lądowanie na innym księżycu niż Ziemski. Zdjęcie powierzchni Tytana, największego księżyca Saturna. Źródło NASA Sonda Cassini dokonała już wielu niezwykłych odkryć, jak chociażby lodowe gejzery i obecność ok. 30–40 kilometrów pod powierzchnią oceanu płynnej wody na Enceladusie, ciekłe zbiorniki węglowodorów i opady deszczu metanowego na powierzchni Tytana, czy też odkrycie wielu mniejszych ciał niebieskich. 56 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Czynne gejzery na Enceladusie są głównym źródłem materii jednego z pierścieni Saturna. Źródło Wikipedia W sierpniu tego roku sonda Cassini już po raz piąty przeleciała w pobliżu księżyca Dione, tym razem w odległości zaledwie 474 kilometrów. Zdjęcia powierzchni przedstawiają zamarzniętą powierzchnię księżyca, pokrytą licznymi kraterami oraz liczne linie biegnące przez całą półkulę odwróconą od Saturna, które jak się okazało są lodowymi klifami wysokimi na kilkaset metrów. Zdjęcie Dione wykonane przez sondę Cassini. Źródło Wikipedia 57 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Zdjęcie powierzchni Dione. Źródło NASA Sporym zaskoczeniem dla naukowców były przeprowadzone wcześniej przez sondę badania pierścieni Saturna. Jeden z pierścieni miał temperaturę wyższą od przewidywanej, a ponadto ochładzał się wolniej od pozostałych. Sugerować to może, że środkowy fragment pierścienia A jest znacznie młodszy od pozostałych pierścieni Saturna, które najprawdopodobniej powstały w tym samym czasie co planeta. Sonda Cassini ma jeszcze dokładniej przyjrzeć się Saturnowi, co powinno pozwolić na pomiar masy głównych pierścieni, wykorzystując do tego wiedzę o oddziaływaniu grawitacyjnym. Otrzymane wyniki powinny pozwolić oszacować wiek pierścieni, co rzuci nowe światło na to zagadnienie. 58 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Saturn i jego pierścienie. Źródło Wikipedia Po badaniach Dione, sonda skierowała się w kierunku kolejnego satelity Saturna – Enceladusa. Enceladus jest przepięknym śnieżnobiałym księżycem, poprzecinanym błękitnymi pęknięciami nazwanymi przez astronomów „tygrysimi pasami”, a co najważniejsze jest on wciąż aktywny geologicznie. 28 października 2015, sonda zbliżyła się do niego na odległość zaledwie 49 kilometrów. Dzięki temu udało się jej przelecieć przez obłok wodnego lodu, wyrzucanego przez aktywne gejzery znajdujące się na powierzchni. Piękny księżyc Saturna – Enceladus. Źródło: NASA 59 Kwartalnik RCRE Księżyc jest pokryty wielokilometrową warstwą lodu, która niemal w całości odbija i tak już niewielką ilości docierającego do niego światła słonecznego. Konsekwencją tego REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI jest bardzo niska temperatura na powierzchni, która w południe wynosi zaledwie -200oC. Pod lodowym płaszczem, kryje się ogromy ocean. Z wnętrza satelity poprzez szczeliny na jego powierzchni, tworzące przepiękne błękitne „tygrysie pasy”, wyrzucane są w przestrzeń kosmiczną na odległość 1500 kilometrów drobinki wody, które natychmiast zamieniają się w kryształki lodu. Wyrzucanie strumieni wody z wnetrza księżyca w przestrzeń kosmiczną. Źródło: YouTube Nie wiadomo dlaczego Enceladus pozostaje aktywny do dnia dzisiejszego. Tym bardziej, że sąsiedni księżyc Mimas o podobnych rozmiarach, sprawia wrażenie całkowicie martwego. Ze względu na olbrzymie ilości wody znajdującej się w postaci płynnej na Enceladusie i Europie (księżycu Jowisza), te dwa księżyce są kandydatami do poszukiwania pozaziemskich form życia. Planowane są w najbliższych latach specjalne misje, których zadaniem będzie poszukiwanie życia na tych satelitach. 60 Kwartalnik RCRE Po zakończeniu badań Enceladusa, sonda przeleci w pobliżu księżyców Daphnis, Telesto, Epimetheus i Aegaeon, aby ostatecznie w 2017 roku ulec zniszczeniu zagłębiając REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI się w atmosferę drugiej co do wielkości planet Układu Słonecznego. Mars Mars jest czwartą, licząc od Słońca, planetą w Układzie Słonecznym, a w miarę łagodne warunki panujące na powierzchni i bliskość Ziemi, sprawiają, że staje się potencjalnym celem misji załogowej. Zanim do tego dojdzie, planeta musi zostać dokładnie zbadana. Jednym z głównych celów takich misji jest wykrycie wody i sposobów na jej otrzymania, tak by ewentualne bazy załogowe mogły ją czerpać z zasobów planety. Selfie wykonane przez łazik Curiosity na powierzchni Marsa . Źródło Wikipedia 61 Kwartalnik RCRE Obecnie po powierzchni planety poruszają dwa łaziki: Opportunity i Curiosity Rover, pierwszy rozpoczął badania 2004 roku, a drugi w 2012 roku. Są to pojazdy wyposażone REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI w zestawy urządzeń badawczych, komunikacyjnych i nawigacyjnych. Mają one na celu oceną potencjalnych możliwości istnienia życia na planecie w przeszłości. Wykonanie pomiarów wilgotności i składu powierzchni, poszukiwanie związków mineralnych, badanie składu skał i atmosfery. Łazik Opportunity według planów miał działać przez 90 marsjańskich dni (1 doba marsjańska to około 24,5 godziny). Jednak łazik działa nadal i do chwili obecnej przebył ponad 40 kilometrów, co obecnie stanowi rekord w długości przebytych odległości przez pojazd kołowy poza Ziemią. Fragment powierzchni Marsa. Źródło NASA Misje udowodniły, że oprócz znanych wcześniej obszarów występowania na Marsie wody w stanie lodowym i istnienia pary wodnej, woda mogła występować w stanie płynnym. Ponadto w 2013 roku odkryto w próbkach pobranych z wierceń siarkę, azot, wodór, tlen, fosfor i węgiel, które są podstawowymi elementami niezbędnymi do powstania życia. Jednak największym odkryciem ostatnich dni jest potwierdzenie przez sondę kosmiczną Mars Reconnaissance Orbiter, istnienia wody w stanie ciekłym na Marsie. Okazało się, że obserwowane już od wielu lat przez naukowców ciemne smugi, pojawiające się okresowo na powierzchni to woda z solą oraz z nadchloranem wapnia. 62 Kwartalnik RCRE Pokrywają one skalne kratery i wąwozy Marsa na obszarach w pobliżu równika. Smugi mają około 5 metrów szerokości. Te dodatkowe substancje powodują, że woda nie REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI zamarza nawet w temperaturze -23 stopni Celsjusza. Odkrycie wody na Marsie nie oznacza, że mogło tam kiedyś istnieć życie. Woda, choć mocno zanieczyszczona solami mineralnymi, może zostać odfiltrowana i użytkowana przez ewentualnych marsjańskie misje załogowe. Dodatkowo, woda składa się z pierwiastków, które są wykorzystywane przy produkcji paliwa rakietowego, czyli z tlenu i wodoru. Ciemne smugi potwierdzające istnienie na Marsie wody w stanie ciekłym. Źródło NASA Dzięki zebranym informacjom wiemy, że przed trzema miliardami lat Mars był znacznie cieplejszą planetą i na jego powierzchni istniały, co najmniej dwa oceany. Uważa się także, że pod powierzchnią niektórych obszarów planety znajduje się zamarznięta woda w postaci tak zwanej wiecznej zmarzliny. NASA postanowiła przybliżyć działalność łazika Curiosity i zachęcić do śledzenia jego dokonań, tworząc stronę internetową z symulatorem tego pojazdu. Możemy poruszać się w dowolnym kierunku oglądając powierzchnię planety, a także dokonywać pomiarów 63 Kwartalnik RCRE i eksperymentów. Symulator wykorzystuje oryginalne zdjęcia i dane zgromadzone w trakcie misji i pochodzące z okolic wzniesienia Aeolis Mons oraz formacji Yellowknife REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Bay. Symulator Experience Curiosity Symulator jest dostępny na stronie http://mars.jpl.nasa.gov/explore/freedrive/. Jeżeli nie odpowiada nam poznawanie Marsa poruszając się po nim łazikiem, możemy to zrobić w bardziej tradycyjny sposób. Pod adresem http://marstrek.jpl.nasa.gov/ jest dostępna interaktywna mapa Marsa, wykonana na podstawie zdjęć wykonanych przez łaziki i sondy orbitujące wokół planety przez 50 lat badań tej planety. Otrzymujemy bardzo dokładny obraz, a wiele miejsc jest szczegółowo opisanych. Możemy także przełączyć się na widok 3D. Samo poruszanie się po mapie jest bardzo podobne jak w przypadku Google Maps, więc nie powinno sprawić kłopotów. Kliknięcie na nazwanym obiekcie ❶ wyświetla okno zawierające podstawowe informacje o nim. 64 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Mars Trek – interaktywna mapa Marsa W prawym górnym rogu mapy ❷ mamy dostęp do kilku poleceń umożliwiających: – wpisanie nazwy szukanego obiektu, – dostęp do okna pomocy programu, – dostęp do okna zakładek, zawierających szybki dostęp do wybranych, najbardziej interesujących miejsc na powierzchni Marsa, udostępnionych w wysokiej rozdzielczości. Możemy dzięki temu szybko odszukać takie miejsca jak na przykład jak miejsce lądowania łazików Curiosity i Opportunity. – szybki dostęp do miejsc już Zakładki z wybranymi miejscami na mapie wcześniej odwiedzonych przez użytkownika, – dostęp do ustawień programu, – wybór obszarów mapy do wyświetlenia. 65 REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI Kwartalnik RCRE Trasa łazika Curiosity zaznaczona na mapie Wybierając jedną z dostępnych zakładek ciekawych miejsc na powierzchni planety, możemy wyświetlić trasę ❶ łazików badających ten glob, klikając polecenie Add Bookmarks to Map ❸. Dokładniejsze informacje o wybranym terenie można uzyskać wybierając polecenie Region Information ❷. Polecenia znajdujące się w lewym dolnym rogu okna ❸, umożliwiają: – zmianę skali powiększenia, – podgląd mapy Marsa – przełączenie widoku na pełny ekran, – włączenie widoku 3D. W prawym dolnym rogu wyświetlana jest aktualna skala ❹. Merkury Merkury jest najmniejszą i najbliższą Słońcu planetą Układu Słonecznego. Dlatego też znajduje się dla ziemskiego obserwatora zawsze bardzo blisko Słońca, jest więc trudna do obserwacji. Mimo to należy do planet widocznych gołym okiem i była znana 66 Kwartalnik RCRE już w starożytności. Merkurego dojrzeć można jedynie tuż przed wschodem lub tuż po REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI zachodzie Słońca. W porównaniu z innymi planetami Układu Słonecznego o Merkurym wiadomo stosunkowo niewiele. Do dnia dzisiejszego badania tego ciała niebieskiego prowadziły zaledwie dwie sondy. Mariner 10 – która badała planetę w latach 1974–1975 oraz Messenger który swoją misję rozpoczął w 2004 roku, a zakończył w kwietniu 2015. Jednym z zadań sondy Messenger było zobrazowanie powierzchni Merkurego, Dzięki kilku przelotom udało się pozyskać materiały do utworzenia dokładnej mapy całej powierzchni. Zdjęcie powierzchni Merkurego. Źródło NASA Ponadto dokonano badań charakterystyki i środowiska Merkurego. Zadaniem sondy było także poznanie chemicznych właściwości powierzchni planety, historii geologicznej, badanie długości fal świetlnych odbijanych od powierzchni, natury pola magnetycznego, wielkości i stanu jądra oraz natury egzosfery i magnetosfery planetarnej. 67 Kwartalnik RCRE Podczas swojej misji sonda odkryła wodę w śladowej atmosferze planety i w lodzie REGIONALNE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI utrzymującym się w zacienionych kraterach w pobliżu biegunów. Spektroskopowe zdjęcie powierzchni Merkurego. Źródło NASA Misja orbitalna sondy przewidziana była na jeden rok ziemski (4 lata merkuriańskie), jednak dwukrotnie ją przedłużano. Ostatecznie zakończyła się 30 kwietnia 2015 roku uderzeniem statku w powierzchnię planety w pobliżu 400 metrowego krateru Szekspir. 30 kwietnia 2015 roku skończyło się sondzie paliwo i uderzyła w powierzchnię planety z prędkością 14 tysięcy kilometrów na godzinę, wybijając krater o średnicy około 15 metrów. Za 9 lat miejsce to zbada europejsko–japońska sonda BepiColombo, pozwoli to na lepsze poznanie geologii Merkurego. 68
