WIELKA BRYTANIA
advertisement
WIELKA BRYTANIA SYSTEM PARLAMENTARNO – GABINETOWY Cechy systemu: Naczelną zasadą organizacyjną ustroju państwa jest zasada równoważenia władzy i dlatego: 1. Fundamentalnemu prawu parlamentu egzekwowania odpowiedzialności politycznej rządu i ministrów odpowiada prawo egzekutywy do rozwiązania parlamentu. 2. Powoływany przez głowę państwa rząd musi cieszyć się zaufaniem parlamentu, 3. Ministrowie mogą zasiadać w parlamencie, a rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej, 4. Rządowi przewodniczy premier, a nie głowa państwa, 5. Głowa państwa jest politycznie nieodpowiedzialna i w przeciwieństwie do premiera dysponuje bardzo niewielkim lub nawet żadnym zakresem władzy dyskrecjonalnej 6. Akty urzędowe głowy państwa wymagają kontrasygnaty premiera lub innego członka rządu 7. Zasada podziału władzy nie jest przyjmowana, mimo iż strukturę organów państwa buduje się na pojęciach władzy ustawodawczej i wykonawczej, ale bez żadnych rygorów ich rozdzielenia właściwych zasadzie podziału władzy. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej tworzą 4 kraje: Anglia, Walia, Szkocja i Irlandia Północna wraz z należącymi do nich wyspami. Nie są uważane za części państwa Wyspy Normandzie i wyspa Man mimo zwierzchnictwa królowej i parlamentu. W różny sposób kształtowała się historia związków czterech krajów tworzących dzisiaj Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. W końcu XIII w Walia została podbita i skolonizowana, a w pierwszej połowie XVI w całości inkorporowana do Królestwa Anglii. W tych samych latach rozpoczęła się kolonizacja Irlandii, o inkorporacji do Anglii nie mogło być mowy mimo, że w XVI w Henryk VIII koronował się królem, Irlandia stała się pierwszą kolonią angielską. Związki ze Szkocją sięgają także XIII w ale jeszcze przez 3 stulecia Szkocja zachowywała samodzielność polityczną. Od 1800 r. unia realna na kształt tej która połączyła wcześniej Szkocję z Anglią. W 1922 r. uznano niepodległość Irlandii, ale północne wyspy nie chciały odłączenia od Królestwa, Ograniczono obszar kraju przez dodanie nazwy Irlandia Północna. Common law i źródła prawa konstytucyjnego. Zjednoczone Królestwo nie ma konstytucji w znaczeniu uroczystego w swej formie aktu ustrojodawczego (nie ma konstytucji pisanej). Nie oznacza to jednak, że nie ma konstytucji w znaczeniu materialnym odnoszonym do norm regulujących problematykę ustroju państwa. Normy te mogą mieć charakter: - Normy prawa stanowionego, w tym zwłaszcza ustawowego. Wśród aktów prawa stanowionego znajdują się dokumenty wielu epok historycznych, np. Wielka Karta Wolności, ustawy regulujące prawo wyborcze, ustanawiające zasady regencji, ograniczające kompetencje i skład Izby Lordów. - Normy prawa powszechnego(common law), które w zdecydowanej większości mają charakter prawa precedensowego. Prawo powszechne ma nieco mniejsze znaczenie dla ustroju państwa, niż prawo ustawowe. Termin common law pojawił się w Anglii po podboju normandzkim i oznaczał prawo tworzone przez królewskich urzędników w miejsce, a czasem na podstawie różnych lokalnych praw i zwyczajów. Od końca XV w rozwijał się inny system prawa tworzony w orzecznictwie Sądu Kanclerskiego, który z woli monarchy miał orzekać według zasad słuszności (equity) , nie będąc związanym normami prawa powszechnego. Teraz common law znaczyło wszystko co nie było prawem sądów. Konkurencyjność obu systemów trwała do uchwalenia ustawy o sądownictwie w 1873r. Od tego czasu sądy mogły stosować normy jednego i drugiego systemu prawa. Obecnie określenie common law obejmuje oba rywalizujące dotąd systemy dla przeciwstawienia ich prawu stanowionemu. 1 Przez common law rozumie się dzisiaj zasady prawa powszechnego jak i normy tworzone w orzecznictwie sądów (prawo precedensowe cose law). - Konwenanse konstytucyjne, czyli normy zwyczajowe, które nie są prawem tzn, nie mogą być egzekwowane w sądach, ale mogą być tam przywoływane lub uznawane w inny sposób. Większość konwenansów funkcjonuje obok systemu prawnego, to znaczy, że nie są sankcjonowane przymusem państwowym, a możliwe konsekwencje ich naruszenia mają wyłącznie charakter polityczny. Np. konwenansem jest ustępowanie gabinetu po wyrażeniu wotum nieufności przez parlament. Konwenanse konstytucyjne są niczym innym niż zwyczajami konstytucyjnymi. - Opinie wybitnych autorytetów, takich jak Dicley, Blackstone, jeśli tylko sądy – podobnie jak w przypadku konwenansów zechcą się do nich odwoływać. Ich znaczenie w prawie konstytucyjnym jest nieporównywalnie mniejsze niż konwenansów konstytucyjnych. Ponieważ treść ustroju państwa rysowana jest głównie konwenansami, a o ich znaczeniu rzadko rozstrzygają sądy, stąd wynika znaczenie opinii wyrażonych w piśmiennictwie naukowym. Rola parlamentu w historii Anglii i geneza gabinetu. Na ustrój państwa składają się instytucje o nieprzerwanej historii sięgającej średniowiecza. Najstarszą z nich nie licząc monarchii, jest parlament. Już w XIV w był organem władzy państwowej. Parlament angielski wcześnie stał się organem równym monarsze w zakresie ustawodawca i rozwinął pewne instytucjonalne formy kontroli królewskich doradców. Pozycja parlamentu angielskiego uległa wzmocnieniu w XVII w okresie rewolucji. W przededniu rewolucji zaczęto wykorzystywać procedurę impeachmentu do usuwania królewskich doradców. Impeachment to określenie postępowania o charakterze sądowym w parlamencie, gdzie jedna izba, ta którą kiedyś nazywano niższą wnosi oskarżenie, a izba wyższa występuje w roli trybunału. Impeachment nie był procedurą najwygodniejszą dla parlamentu, ponieważ trzeba było udowodnić popełnienie przestępstwa, a monarcha mógł zastosować prawo łaski lub rozwiązać parlament przed zakończeniem procesu. Impeachment spełniał ważną rolę w kształtowaniu systemu parlamentarno – gabinetowego, ograniczając swobodę działania ministrów i przyczyniając się do uznania zasady ich politycznej odpowiedzialności przed parlamentem. Ostatni przypadek zastosowania tej procedury miał miejsce w 1806r. Walka parlamentu o kontrolę nad królewskim doradcami osłabiła pozycję Tajnej Rady. Jej kompetencje zaczęły przejmować mniejsze gremia, o składzie nie zawsze wiadomym parlamentowi. To nieformalne ciało zbierało się nieregularnie i nie posiadało określonych kompetencji. Parlament z powodu tajemnicy obrad nie mógł sprawować nad nim kontroli , nie wiedząc którego z doradców winić za określone decyzje. Instytucję gabinetu uznał parlament w XVII w. Monarcha zaczął powoływać członków gabinetu tak by tworzyli zespół mający poparcie większości w parlamencie. Na początku XVIII w nastąpił upadek politycznego znaczenia Tajnej Rady, wzrosła natomiast pozycja gabinetu. Kształtowanie się systemów rządów. Istnienie parlamentu oraz wykształcenie się instytucji gabinetu i premiera nie oznaczało jeszcze narodzin systemów parlamentarno – gabinetowych, ponieważ do tego potrzebne jeszcze było wykształcenie reguły ustępowania ministrów i całego gabinetu na żądanie parlamentu. Do zasadniczych zmian doszło w ostatnim ćwierćwieczu XVIII w. Jerzy III obejmując tron podjął próbę ograniczenia wpływu parlamentu na kolegium swoich ministrów. Powoływał doradców według własnego uznania, a dopiero później szukał dla nich poparcia. Wbrew parlamentowi mianował głównym ministrem lorda Bute’a , który nie był członkiem parlamentu. W 1782 roku doszło do pierwszego w historii wymuszonego przez parlament usunięcia całego gabinetu i mianowania w to miejsce ludzi posiadających zaufanie Izby Gmin. Kiedy później król mianował nowe ministerium wbrew parlamentowi, Izba Gmin 2 protestowała odwołując się do zasad konstytucyjnych, interesu monarchii i narodu. Izba Gmin podkreślała konieczność posiadania przez ministrów jej poparcia. Jerzy III odrzucił żądanie zdymisjonowania niepopularnych ministrów i rozwiązał parlament, uważając że wybory przyniosą zmianę stanowiska Izby Gmin. Wydarzenia te uznawane są za narodziny rządów parlamentarno – gabinetowych. Współczesna postać rządów parlamentarno – gabinetowych ukształtowała się za sprawą reform prawa wyborczego w XIX w. Od 1860 roku gabinet ustępował bezpośrednio po przegranych wyborach, a monarcha utracił rzeczywisty wpływ na powoływanie premiera i formułowanie składu gabinetu. System rządów parlamentarno - gabinetowych powstawał nie drogą reform ustawodawczych, a przez przyjmowanie się nowych konwenansów wzmacniających pozycję parlamentu, premiera, gabinetu, Izby Gmin, najważniejsze to: - rząd musi mieć zaufanie Izby Gmin, a jeśli je utraci musi ustąpić chyba, że monarcha zdecyduje się na rozwiązanie parlamentu - monarcha nie może odmówić podpisania ustawy, chyba, że taka będzie wola rządu, - monarcha mianuje premierem lidera partii, która ma większość w Izbie Gmin, - ministrów mianuje monarcha za radą premiera, - ministrowie muszą być członkami jednej z izb parlamentu, a premier musi być posłem do Izby Gmin, - dymisja premiera oznacza ustąpienie całego rządu, - odpowiedzialność polityczną ponosi cały rząd, a nie tylko gabinet, - parlament musi być zwoływany przynajmniej raz w roku. Partie polityczne System partyjny- dwupartyjny ( dwie partie dominujące Partia Pracy i Partia Konserwatywna). Dwupartyjność różnicuje systemy rządów, partia, która wygrywa tworzy rząd. Pierwszymi partiami politycznymi byli Torysi i Wigowie. Torysi partia konserwatywna, Wigowie partia liberalna. Wigów zastąpili Laburzyści – Partia Pracy utworzona przez związki zawodowe. Wybory do Izby Gmin. Parlament brytyjski nie ma dokładnie określonej kadencji, nie może jednak trwać dłużej niż 5 lat. Monarcha za radą premiera może rozwiązać parlament w każdym czasie. Wybory odbywają się w okręgach jednomandatowych. Liczba i granice okręgów mogą być zmieniane stosownie do propozycji przedstawianych przez specjalne komisje, a mające na celu wyeliminowanie zjawiska nadreprezentacji lub podreprezentacji w regionach i okręgach wyborczych. Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat, mieszkają w Zjednoczonym Królestwie i są obywatelami Zjednoczonego Królestwa, państw Commonwealthu i Republiki Irladii. Prawo głosowania mają także obywatele mieszkający za granicą, ale tylko w ciągu 15 lat od opuszczenia kraju. Nie mogą głosować do Izby Gmin członkowie Izby Lordów, a także osoby przebywające w zakładach karnych. Po spełnieniu formalności można głosować za pośrednictwem poczty, a w szczególnych sytuacja życiowych przez pełnomocnika. Bierne prawo wyborcze mają osoby które ukończyły 21 lat i są obywatelami Zjednoczonego Królestwa, państw Commonwealthu i Republiki Irlandii. Nie mogą zasiadać w Izbie Gmin członkowie Izby Lordów, dłużnicy uznani przez sąd za bankrutów, osoby skazane i odbywające karę co najmniej 12 miesięcy więzienia, osoby winne korupcji, dotknięte chorobą psychiczną. Nie można piastować mandatu zajmując stanowiska np. sędziów, wojskowych, policjantów. Aby móc kandydować trzeba uzyskać poparcie dziesięciu wyborców z danego okręgu i wpłacić kaucję 500 funtów. Zasada suwerenności parlamentu - nie ma takiego prawa, którego parlament nie mógłby uchwalić lub zmienić 3 - żaden parlament nie jest ograniczony ustawami wcześniej uchwalonymi, ani też jego ustawy nie wiążą następnych parlamentów, - nikt, nie wyłączając sadów nie może ogłaszać ustawy parlamentu za nieważną. Kompetencje i skład Izby Lordów Od 1911r ograniczono ustawodawcze kompetencje Izby Lordów: - ustawy uznane przez Spikera Izby Gmin za mające charakter finansowy stają się prawem już po miesiącu od przesłania do Izby Lordów , bez względu na to , czy ta zaakceptuje projekt czy nie. - wszystkie inne ustawy za wyjątkiem tych przedłużających kadencję parlamentu, mogą stać się prawem bez zgody Izby Lordów, jeśli zostaną uchwalone przez Gminy na dwóch sesjach, a między czytaniami na sesjach nie upłynął rok. Ustawodawcze kompetencje Izby Lordów sprowadzają się tylko do prawa weta z wyłączeniem ustaw o charakterze finansowym. Od początku w Izbie Lordów obok osób świeckich zasiadali duchowni. W 1958r. monarcha otrzymał prawo dożywotniego powoływania w jej skład mężczyzn i kobiet zasłużonych na polu nauki, polityki, służby wojskowej, sztuki, administracji itp. Po zmianach w 1958 r. skład Izbę Lordów tworzą: - lordowie duchowni, są jedynymi członkami, którzy nie rezydują w Izbie aż do śmierci, a tracą przywilej po przejściu na emeryturę, chyba że otrzymują inny uprawniający do zasiadania w Izbie - parowie dziedziczni, posiadający różne tytuły szlacheckie, do tej grupy należy 5 parów – członków najbliższej rodziny królewskiej, - parowie dożywotni (zasłużeni) - lordowie prawa powoływani dożywotnio do pełnienia funkcji sędziowskich, po przejściu na emeryturę pozostają członkami Izby. Obecnie w Izbie Lordów zasiada ponad 700 osób. Izba Lordów posiada bardzo ważne kompetencje sądowe. Od 1876 r. powołuje się w skład Izby 12 sędziów, którzy w przeszłości zajmowali ważne stanowiska sędziowskie. Orzekają w składach pięcioosobowych nazywanych komisjami apelacyjnymi. Spiker i rola partii w Izbie Gmin – przewodniczącym i główną postacią w Izbie Gmin jest Spiker. Spikera wybiera się spośród członków partii rządzącej, ale po wyborze rezygnuje on z członkostwa partii i stara się tak sprawować urząd aby być zawsze bezstronnym. Spiker raz wybrany sprawuje urząd aż do emerytury, w wyborach parlamentarnych w jego okręgu nie wysuwa się innych kandydatów. Spiker decyduje w parlamencie o kolejności mówców, rozstrzyga wnioski formalne, dokonuje wykładni norm regulaminowych, dysponuje różnymi możliwościami skracania postępowania i kształtowania porządku obrad. Poza posiedzeniami decyduje między innymi o finansowym charakterze projektu ustawy, powołuje przewodniczących niektórych komisji, zarządza wybory uzupełniające. Nie bierze udziału w dyskusji i głosowaniu, a jeśli ma to uczynić wobec równości głosów to stara się aby podjęta decyzja nie zamykała sprawy ostatecznie. Drugą osobą w Izbie jest Lider Izby Gmin mianowany spośród posłów przez premiera i zasiadający w gabinecie, jego zadaniem jest czuwanie nad realizacją rządowego programu ustawodawczego w Izbie. Whip – dba o dyscyplinę partyjną, czuwa nad zapewnieniem większości w czasie głosowania. W obu partiach jest po kilkunastu whipów, którzy zapewniają kontakty ze swymi posłami, ważna jest współpraca głównych whipów dwóch najważniejszych partii. Największa z opozycyjnych partii nazywana jest Opozycją JKM, posłowie opozycji powołują w parlamencie swój ,,gabinet cieni” i w ten sposób partia jest jakby gotowa do przejęcia władzy w każdej chwili. Organizacja pracy parlamentu, stanowienie ustaw. Parlament zbiera się na jedną sesję w roku trwającą z przerwami na święta i ferie prawie dwanaście miesięcy. Każda sesja zaczyna się ceremonią otwarcia odbywającą się w Izbie Lordów z udziałem posłów Izby Gmin. Monarcha wygłasza mowę tronową, która rysuje program prac legislacyjnych. Posiedzenia 4 obu Izb odbywają się regularnie we wszystkie dni robocze tygodnia, w Izbie Lordów z wyłączeniem piątków. Struktura komisji parlamentarnych: komisje całej izby, komisje specjalne, komisje podstawowe w Izbie Gmin. Skład komisji całej izby tworzą wszyscy posłowie czy lordowie obradujący bez udziału Spikera czy Lorda Kanclerza. Skierowanie projektu do całej izby może w Izbie Gmin znacznie skrócić proces ustawodawczy. W Izbie Gmin do komisji całej izby kieruje się projekty ustaw uznane za pilne. Projekty ustaw nazywa się billami. Wyróżnia się ustawy publiczne, prywatne i mieszane. Ustawy publiczne wnoszone są przez członków parlamentów, natomiast prywatne przez prawników – specjalistów. Procedura uchwalania: pierwsze czytanie, drugie czytanie, praca w komisji, rozpatrywanie sprawozdania komisji, trzecie czytanie. Projekty ustaw mogą być wnoszone do obu izb za wyjątkiem ustaw finansowych, które są wnoszone do Izby Gmin. Prawo inicjatywy mają wszyscy posłowie, jednak inicjatywa ustawodawcza posłów prywatnych ma nikłe szanse doprowadzenia do uchwalenia. Środkiem służącym do skrócenia czasu uchwalenia ustawy jest tzw. gilotyna, czyli ustalenie z góry czasu na każde ze stadiów procesu ustawodawczego. Kontrola rządu – opozycja ma godzinę pytań w czasie której manifestuje swoje stanowisko względem rządu, posłowie mają także prawo do zgłaszania wniosków o odroczenie obrad tuż po godzinie pytań za zgodą Spikera i przy poparciu 40 posłów. Szczególną instytucją jest Kontroler Generalny, który jest organem kontroli finansowej w państwie oraz Parlamentarny Komisarz do Spraw Administracji, nazywany parlamentarnym ombudsmanem. Ombudsman jest funkcjonariuszem Izby Gmin, powoływanym przez monarchę. Jest niezależny od rządu, rozpatruje skargi na funkcjonowanie administracji rządowej i innych podmiotów prawa publicznego. Monarcha - Do objęcia tronu wymagane jest ukończenie 18 lat, jeśli monarcha jest młodszy stosuje się ustawowe zasady dotyczące regencji - Jest głową państwa, sił zbrojnych a także głową władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej i zwierzchnikiem Kościoła anglikańskiego. - Wszystkie akty woli panującego w zakresie spraw państwowych niezależnie od tego czy są przyznawane ustawą czy należą do historycznych prerogatyw są wykonywane przez ministrów w imieniu Jej Królewskiej Mości lub przez nią samą, ale za zgodą ministrów. - Nie odpowiada przed żadnym ciałem politycznym, ani przed żadnym trybunałem - Posiada prawo nadawania kilku odznaczeń, z Orderem Podwiązki na czele, - Odbywa cotygodniowe spotkania z premierem i dość regularne spotkania z innymi członkami gabinetu. - Jest informowany o pracach rządu i treści niektórych podejmowanych decyzji. Tajna Rada- jest ciałem, na którego posiedzeniach monarcha podejmuje decyzje za radą ministrów. Wszyscy członkowie gabinetu są zarazem członkami Tajnej Rady. W jej skład powołuje się ponadto: członków rodziny królewskiej, niektórych innych ministrów, liderów Opozycji JKM, przywódców większych ugrupowań politycznych, najważniejszych biskupów Kościoła anglikańskiego, sędziów najwyższych instancji apelacyjnych. Nominacje są dożywotnie. Skład Rady liczy dzisiaj 500 osób. Do podjęcia decyzji wystarczy quorum trzech osób ograniczone do samych ministrów. Posiedzenia odbywają się w pałacu królewskim, Lord Prezydent Tajnej Rady czyta listę rozporządzeń, a królowa na każde z osobna wyraża zgodę jednym krótkim słowem. Tajna Rada pełni też funkcję orzeczniczą o charakterze sądowniczym. Istnieje Komitet Sądowy Tajnej Rady, którego skład tworzą sędziowie różnych instancji apelacyjnych- jest on instancją apelacyjną od wyroków sądów terytoriów zamorskich. Premier – jest zarazem Pierwszym Lordem i ministrem ds. służby cywilnej. Premierem mianowanym przez monarchę zostaje polityk dysponujący najsilniejszym poparciem w Izbie 5 Gmin, jeśli traci zaufanie Izby powinien ustąpić. Za najważniejszą kompetencję można uznać obowiązek utworzenia gabinetu, który miałby poparcie Izby Gmin. Z tym wiążą się uprawnienia nominacyjne, obejmujące wszystkie stanowiska ministerialne w rządzie JKM, ambasadorów, wielu wyższych urzędników służby cywilnej i funkcjonariuszy sił zbrojnych. Premier kieruje gabinetem, rządem i służbą cywilną. Premier praktycznie decyduje o końcu kadencji parlamentu, przerywając jej bieg w momencie najwygodniejszym dla wyborczych interesów swojej partii. Rząd – to wszyscy ministrowie niezależnie od ich pozycji w całej strukturze władzy wykonawczej. Członkowie rządu muszą zasiadać w parlamencie i muszą rezygnować ze stanowiska, gdy ich partia traci władzę. Rząd brytyjski tworzy około 100 ministrów różnej rangi. Najniżej w hierarchii znajdują się osoby zajmujące stanowiska sekretarzy parlamentarnych, wyżej ministrowie stanu, radcowie prawni Korony. Najważniejsi ministrowie zależnie od uznania premiera tworzą skład gabinetu. Skład gabinetu liczy około 20 członków i tworzą go głównie kierownicy najważniejszych resortów. Gabinet jest najważniejszym organem egzekutywy, odpowiedzialnym przed parlamentem za prowadzenie polityki państwa. Koordynuje działania poszczególnych resortów i decyduje o wszystkich sprawach nieprzewidzialnych czy pilnych, także ze sfery polityki zagranicznej. Dla ułatwienia sobie pracy gabinet powołuje komitety gabinetowe. Obecnie ogólna liczba komitetów powoływanych w jednej kadencji parlamentu zwykle przekracza sto. Wszyscy ministrowie muszą popierać politykę rządu bez względu na osobiste przekonania, niedopuszczalna jest krytyka rządu. Rzadkie są przypadki egzekwowania przez parlament indywidualnej odpowiedzialności ministrów. Dochodzi do niej w konsekwencji odpowiedzialności związanej z kierownictwem określonym resortem i tam podejmowanymi decyzjami , albo w związku z wydarzeniami osobistymi np. skandal obyczajowy. Ustąpienie ministra jest zależne bardziej od premiera i gabinetu niż od parlamentu. STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI – SYSTEM PREZYDENCKI Cechy systemu: 1. Naczelną zasadą jest zasada podziału władzy 2. Przyjęcie zasady podziału władzy wyraża się m. in. w odrzuceniu instytucji politycznej odpowiedzialności egzekutywy, a także możliwości rozwiązania parlamentu 3. Bezwzględna niepołączalność stanowisk w parlamencie i systemie władzy wykonawczej, oraz niezależne od parlamentu wybory głowy państwa, która jest zarazem szefem rządu 4. Podział władzy manifestuje się w ścisłym rozdzieleniu funkcji i kompetencji nie dopuszczającym nawet prawa inicjatywy ustawodawczej egzekutywy 5. Stan separacji władz łagodzony jest przyjęciem pewnych instytucji wpływu lub zależności, będącym wyrazem zasady równoważenia władz, a tworzącym bardzo konkretne pojęcie ,,hamulców i równowagi” 6. Najdalej idącym środkiem wpływu jednej władzy na drugą jest prawo weta głowy państwa wobec ustaw uchwalonych w parlamencie 7. Koniecznym warunkiem zachowania demokratycznego charakteru ustroju państwa jest przyznanie władzy sądowniczej pewnych kompetencji wobec dwóch władz pozostałych Konstytucja W 1787r. na konwencji konstytucyjnej w Filadelfii przyjęto obowiązującą do dzisiaj konstytucję. Przed przyjęciem tej konstytucji nie było państwa o nazwie Stany Zjednoczone Ameryki. Konstytucja ma tylko 7 rozdziałów: 1 poświęcony kongresowi, 2 prezydentowi, 3 Sądowi Najwyższemu, 4. aspektom stosunków federalnych, 5 procedurze zmiany konstytucji, 6 5 klauzula supremacyjna, 6 warunki wejścia w życie konstytucji. Prawo zgłaszania poprawek przysługuje albo obu izbom Kongresu większością 2/3 głosów albo konwencji zwoływanej przez Kongres na żądanie 2/3 legislatur stanowych. W całej historii państwa przyjęto 27 poprawek, w tym pierwsze dziesięć poprawek Kongres uchwalił zanim ostatnie stany ratyfikowały konstytucję. Poprawki te zawierały spełnienie zobowiązań przyjętych w czasie kampanii ratyfikacyjnej. XI (1794) poprawka wyjaśniała kontrowersyjną kwestię dotyczącą właściwości sądów federalnych, XII (1803) - modyfikowała sposób wyboru prezydenta, XIII (1865) – znosiła niewolnictwo, XIV (1866) – uznawała za obywateli Unii i obywateli poszczególnych stanów wszystkich tych, którzy tu się urodzili lub naturalizowali, XV (1869) – deklarowała równe prawa wyborcze bez względu na rasę i kolor skóry, XVI (1909) – pozwalająca na nakładanie federalnych podatków dochodowych. Rząd federalny może nakładać podatki dochodowe nie będąc związanym wynikami spisu powszechnego. Zmiana ta spowodowała, że skarbiec Unii mógł napełniać się w tempie niezależnym od zmian ludnościowych i zmian niezależnych od władz stanowych. Dzisiaj Stany Zjednoczone mają znaczną nadwyżkę w budżecie. Nadwyżka zaczęła się tworzyć po wojnie, wojna się skończyła, więc wydatków na nią nie było, a pełnomocnictwa rządu federalnego dotyczące podatków zostały. Miało to przełomowe znaczenie dla stosunków federalnych w państwie. Dochody rządu federalnego były większe niż dochody rządów stanowych, a obowiązki wobec podatków odwrotnie. XVII (1912) – zmieniająca sposób wyboru senatorów, XVIII (1917) – zabraniającą produkcji i sprzedaży napojów alkoholowych, XIX (1919) - dającą prawa wyborcze kobietom, XX (1932) – zmieniającą początek prezydenckiej kadencji i określającą inaczej , niż to było dotąd początek corocznej sesji Kongresu, XXI (1933) - odwołano prohibicję, X XII (1947) – ograniczono liczbę prezydenckich kadencji do dwóch, XXIII (1960) – przyznano prawa wyborcze w wyborach prezydenckich mieszkańcom dystryktu federalnego Columbia, XXIV (1962) – znoszącą podatek wyborczy, XXV (1965) – regulującą procedurę prezydenckiego następstwa w razie śmierci, ustąpienia lub usunięcia prezydenta z urzędu, XXVI (1971) – zakazująca określania czynnego prawa wyborczego w stanach na lat mniej niż 18, XXVII (1992) – o treści, że ,,żadne prawo zmieniające wynagrodzenie za służbę Senatorów i Reprezentantów nie będzie mogło obowiązywać, zanim nie odbędą się nowe wybory”. Ostatnia poprawka ma szczególną historię, poprawkę tę przedstawiono do ratyfikacji jako poprawkę II w 1789 r. w katalogu 12 poprawek, ale jako jedna z dwóch nie otrzymała wtedy wystarczającego poparcia w stanach. Wraz ze wzrostem liczby stanów oddalała się możliwość jej ratyfikowania. W 1873r. przypomniała sobie o niej legislatura w Ohio, ale dopiero w latach osiemdziesiątych XX wieku wzrosło zainteresowanie jej przyjęciem. W 1992r. obie izby Kongresu mogły już podjąć rezolucję o jej wejściu w życie. Niektóre stany w obawie przed prawomocnością ratyfikacji dawno temu przeprowadzonej - ratyfikowały poprawkę po raz drugi. Znaczenie sądów. Kontrola sądowa jest hamulcem jakim dysponują sądy wobec pozostałej władzy. Szczególne znaczenie ma orzecznictwo Sądu Najwyższego, który może stać się instancją odwoławczą niemal w każdej sprawie, niezależnie od tego czy pochodzi ona z sądów federalnych czy stanowych. Pełny skład Sądu Najwyższego tworzy 8 sędziów i prezes bez podziału na izby czy wydziały. Sąd orzeka zawsze w pełnym składzie przy sześcioosobowym kworum . Sędziowie mianowani są dożywotnio przez prezydenta za zgodą Senatu i pozostają na urzędzie dopóki sprawują się nienagannie. Sąd Najwyższy jest też arbitrem w konfliktach politycznych i najwyższym autorytetem rozumienia przepisów konstytucji. Zasady federalizmu i podziału władzy. Federalizm w najwęższym tego słowa znaczeniu, jest to taka struktura państwa, gdzie zakres władztwa publicznego jest dzielony pomiędzy jeden rząd centralny, a rządy państw członkowskich. Podział kompetencji musi być zapisany w konstytucji i ona powinna tworzyć 7 gwarancje uniemożliwiające jednostronne złamanie tego podziału konstytucyjnego. Podzielona suwerenność, państwa członkowskie są suwerenne w swojej sferze działania, a rząd centralny w swojej. Podział władzy był zasadą na której budowano strukturę władzy Unii. Rozdzielenie kompetencji władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Władzę wykonawczą sprawuje Prezydent Stanów Zjednoczonych. System ,,hamulców i równowagi” wprowadza do systemu rządów element równoważenia. Cały konstytucyjny system ,,hamulców i równowagi” tworzy kilka instytucji. - Prezydent wobec Kongresu dysponuje prawem weta, prawem kierowania orędzi, zwoływania sesji nadzwyczajnych oraz odraczania obrad w wyjątkowych okolicznościach. - Kongres może przełamać weto prezydenta, zastosować wobec prezydenta i jego współpracowników procedurę impeachmentu , a Senat ma prawo ,,wyrażania rady i zgody” na prezydenckie nominacje i zawierane przez niego traktaty. - Kongres ma prawo wybierania prezydenta w pewnych wyjątkowych okolicznościach. Wybory. Prezydent wybierany jest razem z wiceprezydentem co cztery lata, odbywa się to w długiej procedurze, ostatecznego wyboru zgodnie z konstytucją dokonuje kolegium elektorów. Elektorzy są wybierani w każdym stanie w liczbie równej jego ogólnej reprezentacji w Kongresie. Elektorami nie mogą być członkowie Kongresu. Aby zostać wybranym prezydentem trzeba otrzymać co najmniej 270 głosów elektorskich. Jeśli tego zabraknie wyboru dokonuje Izba Reprezentantów spośród 3 kandydatów którzy otrzymali najwięcej głosów w kolegium elektorskim, z tym, że głosuje się wtedy stanami przy quorum 2/3 stanów. Izba Reprezentantów – wybierana w wyborach bezpośrednich na dwuletnią kadencję. Członkowie są wybierani tylko w swoich okręgach wyborczych . W Izbie Reprezentantów zasiada obecnie 435 posłów. Senat – początkowo wybory w legislaturach stanowych, po 1912 wybory bezpośrednie, każdy stan wybiera dwóch senatorów. Senatorów wybiera się na sześcioletnią kadencję, obecnie ich liczba wynosi 100 senatorów. Partie polityczne Twórcy konstytucji bali się partii twierdząc, że zniszczą one konstytucję i demokrację. Od początku system był dwupartyjny. Pierwsze partie to federaliści (zwolennicy konstytucji) oraz demokratyczni republikanie. W 1816 r. zniknęli federaliści, a walka zaczęła się rozgrywać pomiędzy kandydatami jednej partii. Okres jednej partii był krótki z jednej partii powstały dwie demokraci i narodowi republikanie . Druga dwupartyjność skończyła się w przededniu wojny domowej , zniknęli narodowi republikanie, a narodziła się partia nowych republikanów. Dzisiejsze partie to republikanie i demokraci. Najbardziej charakterystyczną cechą amerykańskich partii jest ich wyborczy charakter. Życie partyjne zaczyna się tam, gdzie jest możliwość wyboru, brak różnic ideologicznych pomiędzy partiami, programy obu partii są bardzo podobne. Kongres – Obie izby Izba Reprezentantów i Senat są tak samo ważne ale mają inne kompetencje : - Tylko Izba Reprezentantów ma prawo inicjatywy ustawodawczej w sprawach finansowych, - Tylko Senat ma kompetencje zatwierdzania nominacji prezydenckich, ma prawo rady i zgody na traktaty zawierane przez prezydenta. - Różna jest pozycja obu izb w postępowaniu nazywanym impeachmentem. Senat otrzymał w konstytucji władzę sądzenia, a Izba Reprezentantów wszczynania postępowania. Izba Reprezentantów zaczyna prace od wybrania przewodniczącego – spikera, którym jest lider partii większości. Spiker kieruje pracami Izby, wspiera plany ustawodawcze partii większości, decyduje lub współdecyduje o obsadzie stanowisk przewodniczących komisji, kieruje projekty ustaw do wybranych komisji. Spiker przewodniczy wspólnym posiedzeniom Izby Reprezentantów i Senatu za wyjątkiem zebrania kiedy liczone są głosy elektorskie i 8 ogłoszone wyniki wyborów prezydenckich. Konstytucja czyni przewodniczącym Senatu wiceprezydenta Stanów Zjednoczonych. Przewodniczy tylko niektórym posiedzeniom Senatu, w sytuacji kiedy konstytucja pozwala mu na oddanie głosu rozstrzygającego. W Senacie izba wybiera drugiego przewodniczącego na stałe, zostaje nim najstarszy stażem senator partii większości. W obu izbach wybierani są przez partie rzecznicy dyscypliny partyjnej nazywani whipami. Podstawowym forum partyjnym w obu izbach są frakcje poselskie, nazywane w Stanach Zjednoczonych konferencjami, z wyjątkiem organizacji demokratów w Izbie Reprezentantów nazywanej konwentyklem. Komisje i proces ustawodawczy W Izbie Reprezentantów jest 20, a w Senacie 17 komisji stałych. Drugim rodzajem komisji są komisje nadzwyczajne albo specjalne powoływane do rozpatrzenia konkretnych spraw w określonej perspektywie czasowej. W Kongresie tworzy się też komisje wspólne obu izb, które mają charakter stały, jak np. komisja ds. Biblioteki Kongresu, albo powoływane są w procesie legislacyjnym w celu wypracowania takiego kształtu ustawy, na którą mogłyby się zgodzić obie izby. Prawo inicjatywy ustawodawczej mają tylko członkowie Kongresu. Projekty ustaw o charakterze finansowym mogą być składane tylko w Izbie Reprezentantów. Projekt ustawy kierowany jest do właściwej komisji w Izbie Reprezentantów, komisja może uznać projekt ustawy za zbyteczny i w ogóle nie nadać mu biegu, jeśli jest inaczej to projekt przesyłany jest do podkomisji, gdzie dochodzi do przesłuchania osób zainteresowanych lub będących ekspertami w zakresie spraw regulowanych w ustawie. Etap ten kończy się głosowaniem i przesłaniem projektu izbie gdzie jest drugie czytanie . Projekt ustawy uchwalony w jednej izbie przekazywany jest do drugiej, gdzie pracują nad nią najpierw komisje, a potem cała izba. Jeśli projekt zostanie odrzucony to kończy swój parlamentarny żywot. Jeśli zostaje uzupełniony poprawkami to dochodzi do powołania komisji wspólnej, która powinna doprowadzić do uzgodnienia tekstu możliwego do przyjęcia w obu izbach. Jeśli zostanie tam przyjęty to przesyła się go prezydentowi, który może skorzystać z prawa weta, co prowadzi do jeszcze jednego głosowania w izbach. Zakres władzy prezydenta. - Konstytucja władzę wykonawczą powierza tylko prezydentowi. - Prezydent ma być naczelnym wodzem, ma prawo łaski oraz może żądać opinii na piśmie od kierujących poszczególnymi departamentami władzy wykonawczej. - Posiada prawo zawierania traktatów i prawo obsadzania urzędów pod warunkiem, że będzie to czynił za zgodą i radą Senatu. - Ma obowiązek przedstawiania Kongresowi informacji o stanie Unii. - Ma prawo przyjmowania ambasadorów i innych przedstawicieli dyplomatycznych. - Ma obowiązek dbania o wierne wykonywanie ustaw - Wydaje akty nominacyjne wszystkim funkcjonariuszom Stanów Zjednoczonych. Szczególne instytucje Wiceprezydent- wybierany w tych samych wyborach co prezydent. Jest nominalnym przewodniczącym Senatu. W przypadku usunięcia Prezydenta z urzędu, jego śmierci, rezygnacji lub niezdolności do sprawowania władzy jego zadania przechodzą na wiceprezydenta. Impeachment – procedura usuwania z urzędu. Impeachment jest postępowaniem o charakterze sądowym, ale toczącym się przed Senatem z oskarżenia Izby Reprezentantów. Senat orzeka o winie i karze większością 2/3 głosów. Gdy sądzony jest prezydent, senatowi przewodniczy prezes Sądu Najwyższego. Z procedurą impeachmentu wiąże się częściowo instytucja nazywana przywilejem egzekutywy, chodzi o prawo Prezydenta do odmowy ujawniania pewnych informacji w postępowaniu przed Kongresem i sądami. Struktura władzy wykonawczej. Początkowo strukturę tworzyły tylko departamenty odpowiadające pojęciu resortów, kierowane przez sekretarzy. Ale już podczas pierwszej 9 prezydentury narodził się zwyczaj odbywania narad prezydenta z szefami departamentów, tak narodziła się instytucja gabinetu, gabinet pozostaje jednak ciałem nieformalnym. Początkowo urząd tworzyło 5 biur w tym Biuro Białego Domu i Biuro Budżetu. W sumie Urząd Wykonawczy jest zespołem różnych biur i innych instytucji służących prezydentowi pomocą w wykonywaniu jego zadań. W strukturze władzy wykonawczej doszło do wyraźnego podziału. Część aparatu służy pomocą bezpośrednio prezydentowi, strukturę tą tworzy Urząd Wykonawczy Prezydenta i specjalnie powoływane komisje, drugą część tworzą departamenty i różnego rodzaju agencje powoływane do realizacji tradycyjnych zadań administracji publicznej. FRANCJA – SYSTEM MIESZANY (inne określenia: prezydencko – parlamentarny: półprezydencki) Cechy system rządów V Republiki 1. Choć idea suwerenności narodu jest pierwszą zasadą konstytucji, to nie parlament jest najważniejszym organem w państwie 2. Choć nie kwestionuje się znaczenia podziału władzy w systemie rządów to pojęcia podziału władzy ustawodawczej i wykonawczej są nieużyteczne w opisie systemu, 3. Choć rząd jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, to powinien się cieszyć także zaufaniem prezydenta 4. Choć egzekutywa jest dwugłowa to prezydent, a nie premier jest jej faktycznym kierownikiem 5. Choć istnieje urząd premiera to nie on, a prezydent przewodniczy Radzie Ministrów 6. Choć prezydent jest nieodpowiedzialny politycznie to dysponuje kompetencjami osobistymi pozwalającymi na pełnienie roli arbitra w systemie funkcjonowania organów państwa. Francja to laboratorium form ustrojowych. Historia konstytucji jest najbogatsza w Europie. Francja miała 15 konstytucji, 5 republik, 2 cesarstwa, monarchię. Dzisiaj konstytucja to V Republika Francuska. I okres – Rewolucja Francuska , monarchia ograniczona, I republika, dyktatury napoleońskieII okres – kształtowanie się parlamentu, monarchia ograniczona, II republika, III okres – republika parlamentarna III republika (1875-1945), IV republika (1945-1958) IV okres – V republika. Uchwalenie konstytucji Utworzony przez de Goulle’a rząd uzyskuje absolutne poparcie w Zgromadzeniu Narodowym, a parlament przyznaje rządowi specjalne pełnomocnictwa do wydawania aktów prawnych z mocą ustawy. Specjalna ustawa o pełnomocnictwach konstytucyjnych zmieniająca konstytucję z 1946r. upoważniła rząd do przygotowania i przedłożenia konstytucji wprost narodowi. Trzy miesiące po otrzymaniu przez rząd pełnomocnictwa ogłoszono projekt ustawy i poddano go pod głosowanie ludowe. Cechy konstytucji Konstytucja V Republiki została promulgowana 4 października 1958r. Z czasem za sprawą orzecznictwa Rady Konstytucyjnej do ponadustawowych źródeł prawa konstytucyjnego zaliczono: - odnoszone do praw i wolności człowieka ,,zasady podstawowe uznane przez ustawy Republiki” - Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, - preambułę do konstytucji 1946r. Wybory i partie polityczne 10 - Prezydent wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich , warunkiem wyboru jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów w I turze głosowania. W ewentualnej II turze rywalizują tylko 2 kandydaci, którzy uzyskali najlepszy wynik wyborczy. Kadencja od 2000r. trwa 5 lat. Kandydat musi mieć ukończone 23 lata i złożyć kaucję, która przepada jeśli kandydat uzyska mniej niż 5% głosów. Aby kandydować trzeba uzyskać poparcie 500 osób z grona wszystkich piastujących funkcje publiczne pochodzące z wyborów. Nad prawidłowością wyborów czuwa Rada Konstytucyjna. Zgromadzenie Narodowe – kandydaci muszą mieć ukończone 23 lata, kadencja 5 lat, 577 deputowanych, wybieranych w głosowaniu powszechnym, w okręgach jednomandatowych, w systemie wyborów większościowych w dwóch turach. W pierwszym głosowaniu trzeba uzyskać bezwzględną większość ważnie oddanych głosów, która stanowi nie mniej niż 25% uprawnionych do głosowania. Po tygodniu druga tura, kandydują ci co otrzymali wcześniej co najmniej 12,5% głosów. Wystarczy otrzymanie względnej większości głosów. Senat – kandydaci muszą mieć ukończone 35 lat, kadencja 6 lat, z tym że co 3 lata jego skład jest odnawiany w połowie, skład 321 senatorów. Senatorów wybierają w departamentach kolegia wyborcze składające się z deputowanych do Zgromadzenia Narodowego, radców generalnych i regionalnych oraz delegatów rad municypalnych. Sposób głosowania w kolegiach w zależności od liczby wybieranych senatorów, jest albo większościowy, albo proporcjonalny. Senat wybierany jest w wyborach dwustopniowych, a nawet trójstopniowych . Są to w całości wybory pośrednie. Partie polityczne- system dwublokowy. Blok prawicowy tworzą: Zgromadzenie na Rzecz Republiki i Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej. Blok lewicowy tworzą: Partia Socjalistyczna i Francuska Partia Komunistyczna oraz dwa ugrupowania centrolewicowe Zieloni i Partia Lewicowych Radykałów. Wyniki wyborów kilkakrotnie doprowadziły już do sytuacji, kiedy doszło do sytuacji zmuszającej prezydenta do współrządzenia z premierem przeciwnej orientacji politycznej, co nazywa się koabitacją. Sytuacja taka wymusza zgodne działanie prezydenta i premiera, mimo że reprezentują inne obozy polityczne i inne programy. Kompetencje prezydenta : - Powołuje premiera. Na wniosek premiera powołuje i odwołuje członków rządu, odwołanie premiera może nastąpić tylko po złożeniu przez niego dymisji. - Przewodniczy Radzie Ministrów. - Promulguje ustawy. - Na wniosek rządu lub łączny wniosek dwóch izb może poddać pod referendum projekt ustawy, w wyłączeniem zmiany konstytucji. Eliminuje to parlament z postępowania ustawodawczego. - Może zarządzić rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego, po zasięgnięciu opinii premiera i przewodniczących obu izb parlamentu. - Podpisuje ordonanse (akty z mocą ustawy) i dekrety uchwalane po posiedzeniu Rady Ministrów. - Powołuje na stanowiska wojskowe i cywilne. - Przewodniczy najwyższym radom i komitetom obrony narodowej, będąc zwierzchnikiem sił zbrojnych. - Stosuje prawo łaski. - Ma prawo wygłaszania orędzi w obu izbach parlamentu. - Prowadzi rokowania i ratyfikuje traktaty. - mianuje trzech członków Rady Konstytucyjnej, - Przewodniczy Najwyższej Radzie Sądownictwa. - Wszczyna postępowanie w sprawie zmiany konstytucji. 11 Do ukazania pozycji ustrojowej prezydenta, na uwagę zasługuje instytucja kontrasygnaty, której znaczenie w Francji jest inne niż w typowych ustrojach parlamentarno – gabinetowych. Konstytucja wiele ważnych kompetencji uwolniła od obowiązku uzyskania kontrasygnaty premiera czy właściwego ministra, a tam gdzie jest wymagana ma zmieniony charakter. Nie służy odebraniu władzy prezydentowi, co jest następstwem przejmowania odpowiedzialności politycznej przez kontrasygnującego ministra, a raczej zobowiązaniem wspólnego podejmowania decyzji przez prezydenta i rząd. Kompetencje premiera: - Kieruje działalnością rządu. - Zapewnia wykonanie ustaw. - Obsadza stanowiska cywilne i wojskowe. - Dysponuje administracją i siłami zbrojnymi, ponosząc odpowiedzialność za obronę narodową. - W wyjątkowych sytuacjach może zastąpić prezydenta w przewodniczeniu radom i komitetom obrony narodowej. - Udziela kontrasygnaty. - Przedstawia wnioski w sprawie nominacji ministerialnych i opinie w sprawie rozwiązania Zgromadzenia Narodowego. - Dysponuje kompetencjami wobec parlamentu i Rady Konstytucyjnej- zwołuje sesje nadzwyczajne, występuje z wnioskiem o kontrolę konstytucyjności ustaw i umów międzynarodowych. - Może stawiać wniosek o wotum zaufania do rządu. Prezydent i premier są skazani na współpracę. Prezydenckie decyzje są podejmowane po konsultacji z premierem lub za jego kontrasygnatą. Większość decyzji rządowych zapada na posiedzeniu Rady Ministrów, której przewodniczy prezydent. Rząd i ministrowie Konstytucja z 1958 roku posługuje się terminem rząd i Rada Ministrów. Skład rządu tworzą powoływany przez prezydenta premier i inni członkowie rządu. Pojęcie Rady Ministrów odnoszone jest tylko do posiedzeń członków rządu i premiera pod przewodnictwem prezydenta. Do kompetencji Rady Ministrów należy np. uchwalanie ordonansów i dekretów, powoływanie na wiele ważnych stanowisk w państwie, rozpatrywanie rządowych projektów ustaw. Powoływanie rządu rozpoczyna się nominacją premiera, bardzo silnie uzależnioną od partyjnego układu sił w Zgromadzeniu Narodowym. Prezydent powołuje ministrów na wniosek premiera. Ministrowie nie mogą być członkami parlamentu. Premier składa prezydentowi dymisję rządu, gdy Zgromadzenie Narodowe uchwali rządowi wotum nieufności lub odrzuci rządowy program lub deklarację dotyczącą ogólnej polityki. Kontrola rządu – Zgromadzenie Narodowe dysponuje prawem wrażania wotum nieufności rządowi. Wniosek o wotum nieufności musi podpisać przynajmniej 1/10 członków Zgromadzenia Narodowego. Dla uchwalenia wotum potrzebna jest większość bezwzględna głosów liczona od ustawowej liczby deputowanych. Innym środkami kontroli są pytania do ministrów, premiera, a nawet do rządu oraz powoływanie komisji śledczych. Na zapytania pisemne ministrowie mają obowiązek odpowiedzieć w ciągu miesiąca, zapytaniom ustnym poświęca się specjalny dzień w tygodniu w obu izbach. Komisje śledcze powoływane są w celu zbadania określonej sprawy i złożenia sprawozdania. Komisje powołuje się w składzie do trzydziestu parlamentarzystów, stosownie do składu partyjnego w izbie. Niedopuszczalność przesłuchania głowy państwa i byłych prezydentów. Rada Stanu – pełni funkcję opiniodawcze wobec rządu i jest najwyższą instancją sądownictwa administracyjnego. Trybunał Sprawiedliwości Republiki- orzeka w sprawie odpowiedzialności członków rządu. Ponoszą oni odpowiedzialność karną za czyny popełnione w ramach sprawowania 12 swoich funkcji i mające w momencie ich popełnienia cechy zbrodni lub występku. Trybunał Sprawiedliwości Republiki składa się z 15 sędziów, 12 parlamentarzystów wybranej w równej liczbie przez Zgromadzenie Narodowe i Senat ze swego grona, oraz 3 sędziów Sądu Kasacyjnego z których jeden przewodniczy Trybunałowi. Trybunał pełni funkcję sądu karnego stosując procedury i orzekając kary przewidziane w prawie karnym. Parlament – dwie izby Zgromadzenie Narodowe i Senat. W zwykłym postępowaniu ustawodawczym kompetencje obu izb są zrównane. Zgromadzenie Narodowe Senat nie może możliwości pociągania do odpowiedzialności politycznej rządu, nie ma prawa zwoływania sesji nadzwyczajnych parlamentu. Izby zbierają się na posiedzenia, które mogą być zwoływane tylko w czasie trwania sesji, jednej w roku która trwa od października do końca czerwca. Izby mogą pracować na posiedzeniach najwyżej przez 120 dni w sesji, o dodatkowych posiedzeniach może zdecydować tylko premier po konsultacjach z przewodniczącym izby lub większością jej członków. Członkowie izb mogą organizować się wedle przynależności partyjnej. Konferencja przewodniczących – zbiera się raz w tygodniu , skład tworzą: przewodniczący grup politycznych, przewodniczący komisji, przewodniczący izb, oraz minister do spraw stosunków z parlamentem. Prezydium Izby – przewodniczący izby, 6 wiceprzewodniczących, 3 kwestorów, 12 sekretarzy. Prezydium kieruje pracami izby i jej biurowego zaplecza. Konstytucja przewiduje istnienie dwóch rodzajów komisji: stałych (nie może być w izbie więcej niż 6), komisje specjalne tworzone dla rządowych lub parlamentarnych projektów ustaw. Stanowienie prawa Inicjatywa ustawodawcza przysługuje premierowi i członkom parlamentu. Posłowie i senatorowie nie mają prawa inicjatywy ustawodawczej w sprawach: finansowych, upoważniających rząd do wydawania ordonansów lub ratyfikowanych umów międzynarodowych, prowadzących do zmniejszenia zasobów publicznych bądź stworzenia nowych lub powiększenia istniejących wydatków publicznych. Projekty ustaw rozpatrywane są kolejno przez obie izby, następnie przekazywany jest do komisji, która przygotowuje sprawozdanie i przekazuje je izbie. Po otrzymaniu sprawozdania odbywa się debata. Ustawa przyjęta w jednej izbie przekazywana jest do drugiej, gdzie cała procedura jest powtarzana. Jeśli obie izby przyjmą identyczny tekst ustawy przesyłany on jest prezydentowi, który może go podpisać w ciągu 15 dni, zwrócić do parlamentu o powtórne rozpatrzenie ustawy lub przedstawić Radzie Konstytucyjnej o zbadanie zgodności z konstytucją. Debata nad projektem budżetu nie może trwać w Zgromadzeniu Narodowym dłużej niż 40 dni, a Senacie 15. Jeśli w ciągu 70 dni parlament nie uchwali budżetu, postanowienia projektu ustawy budżetowej mogą być wprowadzone w Zycie w drodze ordonansu. Rada Konstytucyjna – skład: 9 członków powoływanych na 9-letnią kadencję, bez możliwości ponownej nominacji. Co 3 lata skład Rady jest odnawialny w 1/3 składu. 3 członków powołuje prezydent, 3 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego i 3 przewodniczący Senatu. W skład rady wchodzą też wszyscy byli prezydenci Republiki. Rada Konstytucyjna ocenia konstytucyjność ustaw i regulaminów parlamentarnych, a także umów międzynarodowych. Orzeka też o prawidłowości przeprowadzenia wyborów prezydenckich i parlamentarnych oraz referendów. SZWAJCARIA – SYSTEMPARLAMENTARNO – KOMITETOWY. Cechy systemu: - Naczelną zasadą organizacyjną jest zasada nadrzędności parlamentu. 13 - Nie przyjęcie idei podziału władzy wyraża się też wielofunkcyjnym charakterem kompetencji parlamentu i zjawiskiem dyfuzji kompetencji legislatywy i egzekutywy. - Nie przyjęcie idei równoważenia władzy wyraża się m.in. odrzuceniem instytucji politycznej odpowiedzialności rządu przed parlamentem i możliwości skracania kadencji parlamentu. - Pełna samodzielność organizacyjna parlamentu i odrzucenie pozaparlamentarnego badania konstytucyjności ustaw. - Egzekutywa ma charakter komitetowy, co oznacza konstytucyjną podległość parlamentowi i oparcie jej funkcjonowania na zasadzie kolegialności. Historia Szwajcarii to 5 okresów: - Konfederacja Średniowieczna - 1.07.1991 trzy kantony zawarły porozumienie, data ta jest obecnie Świętem Narodowym Szwajcarii. - 1978 utworzono państwo o nazwie Republika Helwecka. Konstytucja Republiki Helweckiej powoływała do życia dwuizbowy parlament, a władzę wykonawczą powierzała pięcioosobowemu dyrektoriatowi, zastąpionemu później siedmioosobowym komitetem wykonawczym. - 1803 konfederacja epoki napoleońskiej - Kongres wiedeński , w 1815 podpisano nowy traktat zjednoczeniowy, przywracając Konfederację. 1848 uchwalono konstytucję. - 1848 państwo federalne, 1874 konstytucja, kolejna konstytucja obowiązująca do dzisiaj 1999. Konstytucja Konstytucja z 1874r. została przyjęta w referendum. W konstytucji rozszerzono zakres uprawnień rządu federalnego, przyjęto instytucję referendum fakultatywnego w zakresie zwykłego ustawodawstwa związkowego, wzmocniono pozycję Sądu Federalnego. Wprowadzono wiele przepisów dotyczących religii- zakazano działalności jezuitów, zabroniono zakładania nowych klasztorów i zakonów. Strukturę władz federalnych tworzyły: Zgromadzenie Związkowe składające się z Rady Narodowej i Rady Kantonów, Rada Związkowa oraz Sąd Federalny. Konstytucja ta była zmieniana aż 140 razy i obowiązywała do roku 1999. Konstytucja z 1999r. przyjęta w kwietniu w referendum. Tytuł Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej. Za źródło władzy uznano naród szwajcarski i kantony. Jako cel uchwalenia konstytucji uznano dążenie do odnowienia Federacji. W konstytucji wymieniono 26 podmiotów federacji, nazywając je kantonami. Do obowiązków federacji zaliczono m. in. strzeżenie samodzielności kantonów, ochronę ich porządku konstytucyjnego i terytorium oraz możliwą interwencję w przypadku zagrożenia porządku publicznego w kantonie. Wskazano na prawa kantonów do kształtowania woli federacji , w szczególności w stanowieniu prawa, a także zawierania umów między sobą. Uznano pierwszeństwo prawa federacji przed sprzecznym z nim prawem kantonalnym. Kantony uznano także za wykonawcę prawa federalnego. W konstytucji są trzy rodzaje kompetencji wspólnych federacji i kantonów: w pełni wspólne, dające federacji władzę stanowienia, a kantonom władzę implementacji prawa, dające federacji możliwość wspierania działań należących do gestii kantonów. W Szwajcarii istnieje trójczłonowa struktura państwa: gminy – kantony – federacja. Zasada demokracji bezpośredniej Za podstawową formę demokracji bezpośredniej uważa się instytucję referendum. Konstytucja utrzymuje zasadę uchwalania zmian konstytucyjnych w referendum ,,o podwójnej większości” narodu i kantonów. Referendum fakultatywne zarządza się na żądanie 50000 wyborców albo ośmiu kantów. Przedmiotem glosowania mogą być: ustawy federalne, ustawy federalne pilne, uchwały federalne, a także określone w konstytucji rodzaje umów 14 międzynarodowych. Inicjatywa ludowa stosowana jest tylko w celu dokonania zmian w konstytucji. Prawo to przysługuje 100000 obywateli uprawnionych do glosowania. Parlament – Zgromadzenie Federalne składa się z dwóch izb Rady Narodowej i Rady Kantonów. Obie izby są równorzędne, kadencja 4 lata. Zgodnie z konstytucją Zgromadzenie Federalne sprawuje najwyższą władzę w Federacji: sprawuje zwierzchni nadzór nad Radą Federalną i administracją federalną, sądami federalnymi i innymi podmiotami którym powierzono realizację zadań Federacji, może zlecać zadania Radzie Federalnej, zajmuje się sprawami, które nalezą do kompetencji Federacji i nie zostały przekazane innym organom, nadzoruje stosunki z zagranicą. Podstawową funkcją parlamentu jest ustawodawstwo. Zadania i uprawnienia Zgromadzenia Federalnego: - Funkcja kierowniczo – inspiracyjna wobec Rady Narodowej. Składają się na nią różne możliwości zlecania zadań Radzie Federalnej w formie rezolucji, postulatów i zaleceń. Tymi środkami parlament wpływa na sposób realizacji prawa federalnego i obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Zgromadzenie Federalne nadzoruje stosunki z innymi państwami i uczestniczy w kształtowaniu polityki zagranicznej. - Funkcja wykonywania zarządu administracyjnego – wiąże się z możliwością podejmowania przez parlament aktów prawnych w spawach indywidualnych, przyznawaniem koncesji czy decydowania w konkretnych sprawach wymagających regulacji administracyjnych. - Funkcja quasi – sądowa. Parlament ma prawo rozstrzygania sporów kompetencyjnych między organami państwa, rozstrzyganie o ważności złożonej inicjatywy ludowej, orzekanie o ważności wyborów w przypadku złożenia protestu wyborczego, rozstrzyganie w spawach skarg na działalność Rady Federalnej w sytuacjach określonych w ustawach, stosowanie prawa łaski. - Funkcja kontrolna. W każdej izbie wśród 12 stałych komisji dwie mają charakter wyłącznie kontrolny. Komisje kontroli finansowej zajmują się oceną gospodarowania finansami federacji i spawami budżetowymi. Działalność komisji kontrolnej wspomagana jest aktywnością Urzędu Kontroli Finansowej. Drugim rodzajem komisji kontrolnych są komisje kontroli ogólnej, zajmujące się badaniem wszystkich innych poza finansowymi aspektów działalności rządu, administracji federalnej, sądów federalnych i innych podmiotów, którym powierzono wykonywanie zadań federacji. Kontroli nie podlega tylko działalność jurysdykcyjna sądów. W Szwajcarii nie ma instytucji wotum nieufności czy innych prowadzących do dymisji rządu. Nie ma możliwości rozwiązania parlamentu przed końcem jego kadencji, ani prawa weta wobec ustaw tam uchwalonych. Organizacja parlamentu. Organami kierowniczymi w obu izbach są przewodniczący, wiceprzewodniczący, Biura Rady Narodowej i Rady Kantonów oraz Konferencja Koordynacyjna. Przewodniczący wybierani są tylko na rok bez możliwości reelekcji. Przewodniczący kieruje obradami izby, najważniejsze decyzje podejmowane są przez Biura każdej izby. W Radzie Narodowej Biuro składa się z przewodniczącego, dwóch wiceprzewodniczących, sekretarzy- skrutatorów i ich zastępców powoływanych na cztery lata oraz przewodniczących frakcji. W Radzie Kantonów w skład biura nie wchodzą przewodniczący frakcji. Oba biura razem tworzą Konferencję Koordynacyjną – centralny organ parlamentu. Ustala ona program działań legislacyjnych, plany sesji obu izb, oraz zasady współpracy między izbami. Uchwały Konferencji wymagają akceptacji obu biur. Organami roboczymi parlamentu są komisje stałe i niestałe, ustawodawcze, kontrolne i inne. W każdej izbie istnieje 12 takich samych komisji stałych, w tym 10 ustawodawczych i 2 kontrolne. W Radzie Narodowej w skład komisji wchodzi 25 deputowanych, a w Radzie Kantonów 13. Izby powołują też komisje specjalne dla przygotowania sprawozdania o projekcie ustawy wykraczającej poza granice zainteresowań komisji stałych. Powołuje się też komisje obu izb: - stałe (np. komisja ułaskawień i komisja 15 redakcyjna tekstów prawnych), niestałe (np. komisje pojednawcze tworzone w razie istnienia trudnych do pokonania w zwykłym trybie rozbieżności między izbami). Posłowie mogą organizować się we frakcje (kluby poselskie). Frakcje delegują swoich członków do składu komisji. Zgromadzenie federalne pracuje w trybie sesyjnym – 4 sesje zwyczajne w roku trwają po 3 tygodnie. Jedna czwarta deputowanych lub Rada Federalna mogą żądać zwołania sesji nadzwyczajnej, w ramach której zwoływane są posiedzenia izb. Decyzje podejmowane są większością głosów przy kworum równym połowie liczby posłów danej izby. System partyjny W Szwajcarii dominują 4 główne partie: Partia Radykalno – Demokratyczna, Chrześcijańsko – Demokratyczna Partia Ludowa, Partia Socjaldemokratyczna i Partia Ludowa. W Szwajcarii można mówić o lewicy, prawicy i słabszym centrum. Za lewicę uważa się Partię Socjaldemokratyczną, za prawicę Partię Ludową, a centrum Partia Radykalno – Demokratyczna i Chrześcijańsko – Demokratyczna. System wyborczy Obie izby Zgromadzenia Narodowego wybiera się w wyborach powszechnych, wybory do Rady Narodowej są wyborami proporcjonalnymi, a do Rady Kantonów – większościowymi. W części kantonów wybory proporcjonalne odbywać się nie mogą, ponieważ wybiera się tam tylko jednego deputowanego do Rady Narodowej. Wyborca dysponuje tyloma głosami, ile jest mandatów w okręgu i może je dzielić między różne listy. Może na jednego kandydata dwa głosy, umieszczając określone nazwisko jeszcze raz na liście w miejsce nazwiska skreślonego. Przyjęta w wyborach do Rady Narodowej zasada proporcjonalności polega na tym, że najpierw ustala się kantonalny iloraz wyborczy dzieląc ogólną liczbę ważnie oddanych głosów przez liczbę mandatów przypadającą kantonowi powiększoną o jeden. Przez obliczony iloraz dzieli się głosy otrzymane przez kolejne listy wyborcze. W ramach listy o kolejności do mandatu decyduje liczba głosów otrzymana przez kolejnych kandydatów. Sposób wyłaniania Rady Kantonów jest pozostawiony samym kantonom i w każdym z nich może wyglądać inaczej. Z konstytucji wynika, że w dwudziestu kantonach wybiera się po dwóch posłów, a w sześciu (tych mniejszych) po jednym. Prawo glosowania w wyborach federalnych oraz korzystania z instytucji demokracji bezpośredniej mają obywatele, którzy ukończyli 18 lat i nie są ubezwłasnowolnieni z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego. Tak samo określono bierne prawo wyborcze. W spawach kantonalnych i komunalnych kantony mogą przyznać prawo glosowania cudzoziemcom, jeśli zamieszkują w Szwajcarii określoną liczbę lat. Kobiety otrzymały prawa wyborcze dopiero w 1971r. Stanowienie ustaw. Projekt ustawy można wnieść do każdej izby, o kolejności w jakiej izbie pracują nad projektem decyduje Konferencja Koordynacyjna, a w rzeczywistości przewodniczący obu izb. Kalendarz prac nad ustawą ustalany jest w Biurze izby, gdzie decyduje się o tym do której komisji trafi projekt w celu wstępnego rozpoznania. Sprawozdanie komisji przedstawiane jest izbie, która po wstępnej dyskusji może zdecydować o: odrzuceniu projektu, przyjęciu projektu i przekazaniu go Radzie Federalnej do poprawienia, przyjęciu i przekazaniu projektu do dalszych prac w komisji, przyjęciu projektu i przejściu do debaty szczególnej. Debata szczególna ma charakter drugiego czytania, w którym mogą uczestniczyć członkowie Rady Federalnej lub ich przedstawiciele. Dla uchwalenia ustawy potrzebna jest większość głosów. Projekt ustawy przyjęty w jednej izbie przekazywany jest do drugiej, gdzie cała procedura jest powtarzana, zaczynając od pracy komisji. Zasadą jest, że projekty ustawodawcze nie mogą być rozpatrywane przez izby w tej samej sesji. Zgromadzenie Federalne uchwala akty normatywne pod różną nazwą. Termin ustawa jest zarezerwowany dla tych normatywnych uchwał parlamentu, które mogą być przedmiotem głosowania w referendum zanim wejdą w życie. Konstytucja wymaga referendum podwójnej większości (naród i kantony) dla uchwał, 16 które nie miały podstawy konstytucyjnej i pojedynczej (tylko naród) jeśli taką podstawę miały. Innym rodzajem aktów normatywnych parlamentu są rozporządzenia. W Szwajcarii żadne ciało nie ma kompetencji do badania konstytucyjności ustaw. Istnieje Sąd Federalny nazywany też Trybunałem Konstytucyjnym, ale rozstrzyga on przede wszystkim spory kompetencyjne między kantonami, a federacją lub między samymi kantonami, a także rozpatrywanie skarg konstytucyjnych. Skargi konstytucyjne mogą być oparte na zarzucie naruszenia praw konstytucyjnych jednostki w postępowaniu administracyjnym. Przedmiotem oceny Sądu mogą być ustawy kantonalne. Rada Federalna – jest najwyższą władzą rządzącą i wykonawczą Federacji. W języku potocznym nazywa się Radę rządem. Rada Federalna jest organem 7 – osobowym. Członków Rady wybierają obie izby parlamentu na początku swojej kadencji, na wspólnym posiedzeniu na 4 – letnią kadencję. Każdy członek Rady wybierany jest osobno w tajnym głosowaniu. Członkowie Rady Federalnej, tak jak członkowie parlamentu i sędziowie federalni nie mogą równocześnie wchodzić w skład żadnego innego organu, nie mogą zajmować jakiegokolwiek urzędu w Federacji lub kantonie oraz wykonywać innej działalności zarobkowej. Członkowie Rady nie mogą być odwołani ze stanowiska przez uchwalenie przez parlament wotum nieufności lub za pomocą procedury impeachmentu. Kompetencje Rady Federalnej: - Kierowanie sprawami państwa (np. podejmowanie środków dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa, kształtowanie polityki zagranicznej). - Wykonywanie ustaw i innych aktów wykonawczych parlamentu (wydawanie rozporządzeń z upoważnienia ustawy, regularne składanie sprawozdań Zgromadzeniu Federalnemu ze swojej działalności). - Kierowanie administracją państwową. - Wpływanie na praktykę stosunków federalnych (pielęgnowanie stosunków federacji z kantonami i współpraca z nimi; zatwierdzanie aktów normatywnych kantonów o charakterze wykonawczym wobec prawa federalnego; zgłaszanie sprzeciwów wobec umów międzykantonalnych i zagranicznych zawieranych przez kantony; podejmowanie niezbędnych środków dla zapewnienia przestrzegania prawa federalnego, konstytucji kantonów i umów jakie zawierają między sobą). W Radzie Federalnej obowiązują dwie zasady: kolegialności i departamentalności. Zasada kolegialności podkreśla charakter podejmowanych decyzji, uchwały są przyjmowane większością głosów. W cotygodniowych posiedzeniach Rady Federalnej uczestniczą bez prawa głosu kanclerz federalny i jego dwaj zastępcy. Szwajcarski kanclerz federalny jest tylko szefem Kancelarii Federalnej – urzędu, który stanowi urzędnicze zaplecze naczelnych organów federacji nie wyłączając parlamentu i Sądu Federalnego. Członkowie Rady Federalnej są jednocześnie kierownikami departamentów, które tworzą główną strukturę administracji federalnej. Każdy członek Rady jest jednocześnie szefem jednego departamentu (resortu). Departamentów jest tylko 7 (tyle ile stanowisk w Radzie) i są to: departament spraw zagranicznych; sprawiedliwości i policji; spraw wewnętrznych; ochrony środowiska, transportu, energetyki i komunikacji; finansów; obrony, ochrony, ludności i sportu; gospodarki. Prezydent Konfederacji – ma tylko jedno konstytucyjne zadanie- przewodniczenie Radzie Federalnej. Wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne spośród członków Rady Federalnej tylko na rok. Wybór na kolejną kadencję jest niemożliwy. Razem z prezydentem na tych samych zasadach wybierany jest wiceprezydent. Co roku kolejny członek Rady staje się prezydentem, zasadą jest, że prezydentem zostaje wiceprezydent, a stanowiska obsadzane są w kolejności wynikającej ze starszeństwa zasiadania w Radzie. Trudno jest uważać Prezydenta Konfederacji za głowę państwa. Obowiązki głowy państwa i głowy rządu należą do całej Rady Federalnej. Do nielicznych przywilejów prezydenta należy wygłaszanie 17 przemówień z okazji Nowego Roku i święta narodowego. Jako przewodniczący Rady Federalnej ustala porządek obrad, a w wyjątkowych i nagłych sytuacjach może występować w imieniu Rady Federalnej. 18
