Mechanizmy komunikacji za pośrednictwem przekażników

Gruczoły wydzielania wewnętrznego
Przysadka
mózgowa
Tarczyca
przytarczyce
Nadmercza
Wyspy trzustkowe
Jądro
Jajnik
Komórki gruczołowe – pochodzenie
nabłonkowe. Kształt wieloboczny,
przynajmniej jedna powierzchnia
komórki ma kontakt z naczyniem
krwionośnym.
Komórki układają się w pasma
przeplatające się tworząc sieć,
w oczkach znajdują się naczynia
krwionośne włosowate typu zatokowego.
Obejmuje gruczoły pozbawione przewodów
(zwarte), ugrupowania komórek wewnątrz
określonych narządów (gruczoły
amfikrynowe – wyspy trzustkowe, jajnik,
jądro) oraz pojedyncze komórki w nabłonku
przewodu pokarmowego, układu
oddechowego.
Gruczoły wydzielania wewnętrznego dobrze unaczynione, a produkty sekrecyjne uwalniane są
do przestrzeni międzykomórkowej, z niewielką ilością tkanki łącznej i do naczyń krwionośnych
włosowatych.
Klasyfikacja hormonów w oparciu o ich skład:
 Białka, peptydy i glikoproteiny – insulina, glukagon, FSH
 Analogi aminokwasów i ich pochodne – tyroksyna, adrenalina
 Steroidy – progesteron, testosteron, estradiol
Mechanizmy komunikacji za pośrednictwem przekaźników chemicznych
Kapilara
Autokrynna
(IGF)
Parakrynna
Insulina Somatostatyna
Przekaźnik chemiczny
Endokrynna
Synaptyczna
Przekaźnik chemiczny
Komórki
docelowe
Receptory
Juxtakrynna
Cząsteczka na powierzchni komórki
Błona podstawna
receptor na powierzchni komórki sąsiedniej
Komórki
docelowe
Mechanizm działania hormonów
a) Hormony białkowe
b) Hormony steroidowe
oraz T3 i T4
Przysadka mózgowa
Część gruczołowa
Komora trzecia
Niewielka ilość tkanki
łącznej – włókna
srebrochłonne
Wyniosłość
pośrodkowa
Część guzowa
przysadki
Naczynie
Część przednia
Przysadki
Część
tylna
Komórki gruczołowe
Naczynia kwrionośne
włosowate typu
zatokowego
Płat
nerwowy
Część nerwowa
Jądra pituicytów
Kość klinowa
Część pośredni
Pituicyty
Część gruczołowa
 Płat przedni
 Część guzowa
 Część pośrednia
Część nerwowa
 Płat tylny
 Lejek (trzon lejka)
 Wyniosłość
pośrodkowa
Aksony – wypustki komórek
neuroendokrynnych
Naczynie
Naczynia krwionośne
włosowate okienkowe
Część gruczołowa przysadki mózgowej
75% masy (ektoderma)
Zasadochłonne
Część tylna
przysadki
GH
Część
pośrednia
ACTH
GH
Kwasochłonne
TSH
Laktotrofy i gonadotrofy rozmieszczone
równomiernie
Sznury komórek, otoczone kapilarami
Komórki somatotropowe
Komórki laktotropowe
Niewiele fibroblastów + włókna retikulinowe
Komórki kwasochłonne
 Somatotrofy (GH, STH) (15-20%)
 Laktotrofy (PRL) (50%)
Komórki kortykotropowe
Komórki gonadotropowe
Komórki zasadochłonne
 Kortykotrofy (ACTH) (10-15%)
 Tyreotrofy (TSH) (5%)
 Gonadotrofy (FSH, LH) (10%)
Komórki chromofobne
Hormony części gruczołowej przysadki
Somatotrofy – Somatotropina (STH), Hormon wzrostu (GH) Hormon białkowy
Wydzielana przez całe życie człowieka:
 Stymulacja proliferacji chondroblastów chrząstki wzrostowej – IGF I
(nadmierna sekrecja w dzieciństwie – gigantyzm, zwiększenie uwalniania
po ukończeniu wzrostu kości – akromegalia (przerost komórek
kwasochłonnych lub gruczolak kwasochłonny przysadki)
 Pobudza syntezę białek w komórce
 Wpływa na metabolizm węglowodanów i tłuszczów
 Pod wpływem GH następuje wzmożenie lipolizy w komórkach
tłuszczowych – aktywuje lipazę lipoproteinową
 Somatotropina ludzka – leczenie karłowatości przysadkowej
Laktotrofy – Prolaktyna (PRL, LTH) Hormon białkowy
 Pobudza ciałko żółte do wydzielania progesteronu
 Zapoczątkowuje i podtrzymuje laktację
Nadsekrecja PRL u kobiet może być powodem niepłodności –
brak owulacji i skąpe miesiączkowanie, brak miesiączki.
Obniżenie płodności i libido u mężczyzn.
Problemem związanym z hiperprolaktynemią jest mlekotok,
dotyczy pacjentów obu płci. U mężczyzn – ginekomastia
Hormony części gruczołowej przysadki
Tyreotrofy – Tyreotropina (TSH) Hormon glikoproteinowy
Efekty biologiczne:
 Zwiększa masę i przepływ krwi w tarczycy
 Stymuluje syntezę i sekrecję hormonów tarczycy
 Powoduje wzrost jodochwytności tarczycy
 Zmniejsza zwartość jodu w tarczycy poprzez stymulację sekrecji
hormonów
 Reguluje zmiany morfologiczne komórek pęcherzyków tarczycy i koloidu
 Wywiera wpływ na metabolizm tkanki tłuszczowej – wzmożenie lipolizy
Gonadotrofy - Gonadotropiny
 Folitropina (FSH)
 Reguluje funkcję jajnika (folikulogeneza)
 Reguluje funkcję komórek Sertoliego gonady męskiej
 Lutropina – Hormon luteinizujący (LH)
 Reguluje funkcję jajnika (steroidogeneza w pęcherzyku jajnikowym
i ciałku żółtym)
 Reguluje funkcję komórek Leydiga gruczołu śródmiąższowego jądra
(synteza testosteronu)
Hormony części gruczołowej przysadki
Kortykotrofy – Kortykotropina (Adrenokortykotropina) (ACTH) Hormon białkowy
Proopiomelanokortyna (POMC)
39 aminokwasów
Występują u zwierząt
ACTH - wpływa na czynność kory nadnercza
 Stymuluje proliferację komórek warstwy pasmowatej i siatkowatej
 Stymuluje syntezę hormonów kory nadnercza, głównie glikokortykosteroidów, u człowieka
kortyzolu
 Zwiększa metabolizm glukozy w nadnerczu
 Aktywuje enzymy uczestniczące w syntezie steroidów w-wy pasmowatej kory nadnercza
 Stymuluje melanocyty i aktywuje lipolizę
Melanotropina (MSH) Hormon białkowy o budowie zbliżonej do ACTH, u człowieka nieistotny
Prawdopodobnie przebarwienia skóry w chorobie Addisona mogą być związane z nadmiernym
uwalnianiem melanotropiny
Lipotropina (LPH) - działanie lipolityczne.
Hormony części gruczołowej przysadki
Stany związane bezpośrednio z nieprawidłowym wydzielaniem ACTH
(gruczolak przysadki)
Choroba Cushinga – nadmierne wytwarzanie ACTH
czyli nadczynność kory nadnercza (Glikokortykosteroidy  )
 przyrost masy ciała i w następstwie otyłość; otyłość cushingoidalna
 ścieńczenie skóry, szerokie rozstępy na skórze brzucha, ud, pośladków, piersi i niekiedy ramion,
o barwie purpurowoczerwonej
 osteoporoza, złamania kompresyjne kręgów
 osłabienie siły mięśniowej związane z zanikiem tkanki mięśniowej, spowodowane katabolicznym
działaniem glikokortykosteroidów
Część pośrednia
Słabo rozwinięta
 Liczne cysty
 Komórki zasadochłonne
Część nerwowa przysadki (neuroektoderma)
 Płat tylny czyli wyrostek lejka
 Trzon lejka
 Wyniosłość pośrodkowa guza popielatego
Aksony neuronów sekrecyjnych podwzgórza (jądra
wielkokomórkowe), w których gromadzone są hormony
podwzgórza, uwalniane do krążenia przysadki (narząd
neurohemalny).
Kule Herringa –
zagęszczenie
materiału
neurosekrcyjnego
 Jądro nadwzrokowe – sekrecja wazopresyny (hormon
antydiuretyczny, ADH)
 Jądro przykomorowe – sekrecja oksytocyny
 Pituicyty włókniste
Występują we wszystkich częściach
nerwowej przysadki. Ubogie w cytoplazmę,
ale mają długie wypustki.
Jądra pituicytów
 Pituicyty protoplazmatyczne
Występują głównie w wyrostku lejkowatym. Dość
bogate w cytoplazmę, mają liczne, krótkie wypustki.
Wypustki obu rodzajów pituicytów kończą się
w sąsiedztwie naczyń krwionośnych
Wazopresyna, oksytocyna przenoszone wraz
z białkiem – neurofizyną (kule Heringa)
Hemisynapsa
Kule Herringa
Zakończenie askonu
Kapilara
Hormony części nerwowej przysadki
Wazopresyna (VP, ADH – Hormon antydiuretyczny) Oktapeptyd
Odpowiada za gospodarkę wodną organizmu. Syntetyzowana przez neurony jądra
nadwzrokowego.
Wydzielanie hormonu zwiększone w stanach:
• po krwotokach
• wskutek zmiany dystrybucji krwi krążącej (np. stany hipergrawitacji)
• przy zmniejszeniu osmolalności osocza
• po podaniu środków farmakologicznych (najsilniejszym bodźcem uwalniającym jest
nikotyna)
Oksytocyna (Ocytocyna, OT)
Syntetyzowany przez neurony jądra przykomorowego.
• Skurcz miofibroblastów przewodów mlecznych
• Skurcz błony mięśniowej macicy i jajowodów (efekt wzmacniany obecnością estrogenów)
Unaczynienie przysadki
Komórki
neurosekrecyjne
Splot naczyń włosowatych
w obrębie wyniosłości
pośrodkowej
Tętnica
przysadkowa
górna
Żyły wrotne przysadki
długie
Tętnica
beleczkowa
Żyły wrotne przysadki
krótkie
Komórki
gruczołowe
Tętnica przysadkowa
dolna
Część nerwowa
przysadki
Część gruczołowa
przysadki
Żyła
przysadki
Układ podwzgórzowo-przysadkowy
komórki
neurosekrecyjne
*
 Układ podwzgórzowo-gruczołowy obejmuje podwzgórze
i część gruczołową przysadki
 Układ podwzgórzowo-nerwowy obejmuje połączenia
podwzgórze z częścią nerwową przysadki
Naczynia krwionośne
Płat
przedni
Akson
Część nerwowa
Miejsce gromadzenia
hormonów
Komórki gruczołowe
*
Hormony podwzgórza (jądra drobnokomórkowe –
okolica hipofizjotropowa) regulujące wydzielanie
komórek części gruczołowej przysadki
(liberyny i statyny)
Tyreoliberyna
Gonadoliberyna
Kortykoliberyna
Somatoliberyna
Melanoliberyna
Prolaktoliberyna
TRH
GnRH
CRH
SRH
MRH
PRH
TSH
LH/FSH
ACTH
GH
MSH
PRL
tripeptyd
dekapepyd
oligopeptyd
oligopeptyd
tripeptyd
hipotetyczny
Somatostatyna
Prolaktostatyna
Melanostatyna
SIH
PIH/PIH
MIH
GH
PRL
MSH
oligopeptyd
dopamina
pentatpeptyd
Gruczoł tarczowy - Tarczyca
Przednia powierzchnia
tchawicy
Zawiązek tarczycy
endodermalny uchyłek brzusznej
ściany jelita gardłowego, pomiędzy I
a II kieszonką skrzelową
Odpowiada na działanie TSH około
22 tygodnia rozwoju płodowego
Masa ok. 40 g
2 płaty boczne połączone cieśnią lub
węziną
Leżą na przedniej powierzchni tchawicy
 Jest największym gruczołem (pod względem masy i objętości).
 Jako jedyny gromadzi ogromne ilości produktu poza komórką.
 Jodotyroniny są niezbędne do prawidłowego rozwoju, różnicowania komórek
i kształtowania cech psychofizycznych człowieka.
 Regulują metabolizm białek, lipidów, węglowodanów. Kalcytonina (wraz z PTH)
reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu.
Gruczoł tarczowy - Tarczyca
Zrazik
\pęcherzyki
Pęcherzyk gruczołu tarczowego
nabłonek jednowarstwowy
Pęcherzyk - jednostka architektoniczna i czynnościowa
20 – 30mln
2-3x106 różnej wielkości
Tkanka łączna
międzyzrazikowa
W stanach nadczynności średnica
pęcherzyków zmniejsza się –
nabłonek walcowaty,
w
niedoczynności
wyraźne
powiększenie objętości pęcherzyków
– nabłonek płaski
Nabłonek jednowarstwowy sześcienny
 Otoczona torebką łącznotkankową włóknistą zw. torebką właściwą,
wnikającą w postaci coraz cieńszych pasm
włókna srebrochłonne
otaczające pęcherzyki.
 Szczególnie bogato unaczyniona, z bogatą siecią naczyń
włosowatych wokół pęcherzyków
Gruczoł tarczowy - Tarczyca
Błona podstawna
Tkanka łączna luźna, liczne naczynia krwionośne,
zakończenia włókien nerwowych
Mikrokosmki
Koloid
gromadzący
tyreoglobulinę
Nabłonek jednow-wy sześcienny
Komórki główne tarczycy wykazują cechy komórek
równocześnie biorących udział w syntezie, wydzielaniu,
absorpcji i trawieniu białek.
 Duże jądro położone centralnie
 Lekko zasadochłonna cytoplazma, w bazalnej części RER
 W części apikalnej liczne ziarnistości i pęcherzyki
wydzielnicze
 Liczne lizosomy, zawierające często resorbowany koloid
(oddzielanie tyroksyny i trijodotyroniny od pozostałych
aminokwasów),
 Dobrze rozbudowana RER, liczne mitochondria i kropelki
lipidowe.
 Błona komórkowa części bazalnej zawiera liczne
inwaginacje
 Powierzchnia apikalna – mikrokosmki
 Komórki połączone desmosomami
Tarczyca – sekrecja hormonów
Funkcja zewnątrzwydzielnicza – synteza i gromadzenie tyreoglobuliny w koloidzie
Funkcja wewnątrzwydzielnicza – uwalnianie jodotyronin do krwi
I.
II.
Faza egzokrynna
Faza endokrynna
TSH
Synteza tyreoglobuliny
Zawartość J ok. 80%
Mikrokosmki
0,2 m długie
Rozkład tyreoglobuliny
Faza spoczynkowa
(magazynowania)
Pseudopodialna wypustka cytoplazmy
Jodowana tyreoglobulina
magazynowana w koloidzie
Fuzja lizososmu
z kroplą koloidu
Tyreoglobulina
w wakuolach
Glikozylacja
Enzymy proteolityczne
rozkładają tyreoglobulię
Jądro
T3
T4
Synteza tyreoglobuliny
w RER
Aminokwasy
Jodki
Naczynie włosowate
Błona podstawna (pompa lub pułapka jodowa – aktywny transport jodków)
I.
Wychwyt nieorganicznego jodu z krwi
Synteza tyreoglobuliny; Wbudowanie jodków do reszt
tyrozynowych tyreoglobuliny (peroksydaza tarczycowa –
utlenianie jodków do jodu)
Komórka śródbłonka
T3 – trijodotyronina
T4 – tetrajodotyronina (tyroksyna)
Krople
Koloidu
Komórka pęcherzyka tarczycy
 Synteza tyreoglobuliny
 Wychwyt krążącego jodu – błonowe białko
nośnikowe, zlokalizowane w błonie części
podstawno-bocznej komórki pęcherzyka.
Na/J symporter (NIS) przenosi jednocześnie
Na i J.
 Utlenianie cząsteczki J przez peroksydazę
tarczycową i przeniesienie jej do światła
pęcherzyka przez transporter anionów –
pendrynę.
 Jodowanie reszt tyrozyny tyreoglobuliny przez
peroksydazę tarczycową, tworzą się
monojodotyrozyny i dijotoryzyny
T3 i T4
Regulacja uwalniania hormonów tarczycy
TSH
 stymuluje wszystkie stadia syntezy i sekrecji
hormonów tarczycy
 stymuluje zwiększenie wysokości nabłonka i
zmniejszenie zwartości koloidu
T4
T3
W osoczu jodotyroniny wiążą się z białkami nośnikowymi – globuliną , prealbuminą
i albuminą, w tkankach powoli oddziela się od białek nośnikowych.
Jodotyroniny wydzielane z tarczycy w proporcji T4 : T3, jak 51 : 1
W tkankach obwodowych zachodzi konwersja T4 (prohormon) do T3, a ta wywiera trzykrotnie
większy efekt biologiczny. T3 – 18 godz., T4 – 5-7 dni (czas półtrwania).
T3 wiąże się z receptorami jądrowymi (T4 powinowactwo 10 – 20 x mniejsze):
= transkrypcja DNA
= synteza białka
Receptory dla T3 w błonie wewnętrznej mitochondriów. Wiązanie T4 do receptorów
cytozolowych umożliwia konwersję T4 do T3.
T3 i T4 wywierają wiele zróżnicowanych efektów biologicznych:
 są niezbędne dla prawidłowego wzrostu, dojrzewania i różnicowania komórek CUN
 decydują o rozwoju i ukształtowaniu cech psychofizycznych u człowieka
 wzmagają metabolizm tlenowy komórek, zwiększają produkcję ciepła
 przyspieszają metabolizm węglowodanów oraz syntezę białek
Nadczynność tarczycy
Znaczenie kliniczne
hormonów tarczycy
Nadczynność tarczycy – duże stężenia
hormonów tarczycy we krwi. Powiększenie
tarczycy
(wole),
wytrzeszcz
oczu,
tachykardia, ciepła skóra.
U płodu, brak gruczołu tarczowego - nieodwracalne
neurologiczne uszkodzenia ( kretynizm).
Nie leczona niedoczynność u dzieci - niedorozwój
umysłowy.
Niedoczynność tarczycy – obniżenie
metabolizmu podstawowego,
hypotermia, nietolerancja zimna.
U dorosłych – chropowata skóra,
gromadzenie proteoglikanów i zatrzymywanie
wody w skórze (obrzęk śluzowaty) i mięśniach
Komórki C tarczycy
Komórki C, komórki przypęcherzykowe lub jasne stanowią odrębną jednostkę strukturalną i czynnościową.
Wywodzą się z grzebieni nerwowych (pochodzenie neuroektodermalne)
Stanowią około 0,1% masy tarczycy, wśród komórek pęcherzyka (są większe), bez kontaktu z koloidem. Jądro
położone centralnie z luźno ułożoną chromatyną. W cytoplazmie mało RER, długie mitochondria, duży AG,
zgromadzone ziarnistości elektronowo-gęste, hormon – kalcytonina i CGRP (calcitonin gene related
peptyde)
Kalcytonina – peptyd (32 aminokwasy, pochodzący z prekursora - 136 aminokwasów).
Gen kalcytoniny w innych tkankach (podwzgórze, przysadka) - peptyd pokrewny CGRP, (37 aminokwasy),
właściwości neurotransmitera i czynnika rozszerzającego naczynia).
Funkcja:
 antagonistyczne działanie wobec parathormonu
 hamuje mobilizację wapnia z kości przez osteoklasty
 zwiększa wydalanie Ca i fosforu z ustroju z moczem
 hamuje wchłanianie wapnia i fosforu w przewodzie pokarmowym
Przytarczyce
Wielkość
Masa
3 x 6 mm
0,4 g
U człowieka 2 pary przytarczyc: górne i dolne, położone na tylnej powierzchni płatów bocznych tarczycy,
j otoczone tkanką łączną.
Rozwijają się z 3 i 4 endodermalnej kieszonki skrzelowej (gardłowej).
Kapilary
Komórki
gruczołowe
2
1. Komórki główne
1
2. Komórki kwasochłonne
3. Komórki tłuszczowe
Adipocyty
Komórki ułożone w pasma lub grona i są
najmniejszymi komórkami wśród komórek
gruczołów wydzielania wewnętrznego
Przytarczyce
Ich ilość wzrasta z wiekiem
Wśród komórek gruczołowych:
1. Komórki główne
2. Komórki kwasochłonne (oksyfilne)
3. Komórki przejściowe
 Komórki główne – małe wielościenne z centralnie położonym jądrem,
zawierają ziarna glikogenu
 Komórki kwasochłonne (oksyfilne) – występują pojedynczo lub w skupiskach.
W miarę starzenia ich ilość wzrasta. Większe od komórek głównych, jądro małe,
często pyknotyczne. W cytoplazmie olbrzymia ilość mitochondriów.
Mitochondria
Reguluje równowagę wapnia i fosforu w krwi przez działanie na 2 główne miejsca
1. Tkanka kostna, gdzie stymuluje resorpcję kości przez osteoklasty i uwalnia wapń do krwi (9,5 mg/dL Ca)
Receptory dla PTH znajdują się na osteoblastach
2. Kanaliki odprowadzające mocz, gdzie stymuluje resorpcję wapnia
Nadnercza
Ok. 5 g
Narząd parzysty,
nakładający się na górne bieguny nerek.
Kora
Rdzeń
Neuroektoderma
grzebieni
nerwowych
Kora
Warstwa siatkowata
Rdzeń
Warstwa pasmowata
Warstwa kłębkowata
Torebka łącznotkankowa
Mezoderma
Nadnercza – kora
Warstwa kłębkowata
(15% kory)
Warstwa pasmowata
(65% kory)
Warstwa siatkowata
M
(7% kory)
Cechy komórek steroidogennych:
 Mitochondria z tubularnymi grzebieniami
 Dobrze rozbudowana SER
 Obecność kropli lipidowych
Nadnercza – kora
1.
Warstwa kłębkowata
Regulacja:
 Mineralokortykosteroidy – aldosteron
Wpływają na równowagę elektrolitową i transport jonów (Na i K)
Aldosteron zwiększa ilość kanałów dla Na w kanalikach nerkowych.
Mają wpływ na błonę śluzową żołądka, ślinianki i gruczoły potowe
Renina
Angiotesnyna
2. Warstwa pasmowata
 Glikokortykosteroidy – kortyzol, kortykosteron, kortyzon
Regulują metabolizm węglowodanów, białek i lipidów
Supresja odpowiedzi immunologicznej
= obniżenie liczby krążących limfocytów przez wzrost destrukcji
i hamowanie aktywności mitotycznej w narządach limfatycznych,
kontrola sekrecji cytokin.
3. Warstwa siatkowata
 Steroidy płciowe
Dehydroepiandrosteron (DHEA) – tylko ten androgen wydzielany
w ilościach o znaczeniu fizjologicznym
Regulacja:
ACTH
Aldosteron
Nadnercza – rdzeń
Komórki wieloboczne (chromatofinowe), ułożone w sznury lub
skupiska, otoczone włóknami retikulinowymi. Zawierają liczne
elektronowo-gęste ziarna.
W komórkach ziarnistości (150 – 350 n) zawierające:
 adrenalinę (komórki A) noradrenaliną (komórki NA) - nieliczne
 ATP
 białka chromograniny (mogą być białkami wiążącymi dla katecholamin)
 -hydroksylazę dopaminy (konwertuje dopaminę w adrenalinę
 peptydy podobne do opiatów – enkefaliny
Rdzeń unerwiony jest przez cholinergiczne zakończenia przedzwojowych neuronów sympatycznych
Trzustka część wewnątrzwydzielnicza
Komórki A
Komórki D
Część zewnątrzwydzielnicza
Komórki B
Naczynia
Wyspa
trzustkowa
Każda wyspa trzustkowa (Langerhansa)
zawiera 2000 – 3000 komórek otoczonych
przez sieć kapilar i włókna srebrochłonne.
Około 1 mln wysp w trzustce
Insulina
Glukagon
Komórki A (alfa)
10 -20%
Glukagon
Komórki B (beta)
60 – 80% Insulina
Komórki D (delta)
5 – 7%
Somatostatyna, gastryna
Komórki PP (F)
0,5 – 2% Polipeptyd trzustkowy
Nieliczne komórki produkujące 5-hydrosytryptaminę, VIP, sekretynę
Somatostatyna
Komórki A – syntetyzują i uwalniają glukagon (polipeptyd 29
aminokwasów)
Funkcja:
 rozkład glikogenu w wątrobie i uwolnienie glukozy do krwi
 pobudzanie wydzielania insuliny i somatostatyny
Kontrola wydzielania glukagonu
Glukoza – wzmaga wydzielanie glukagonu przy zmniejszeniu stężenia
glukozy we krwi
Arginina i adrenalina – pobudzają wydzielanie glukagonu
A
B
Komórki B - syntetyzują i uwalniają insulinę (51 aminokwasów) (preproinsulina)
Funkcja:
 zmniejsza stężenie glukozy we krwi, działając głównie na hepatocyty (odkładanie się glukozy
w wątrobie i mięśniach)
 wzmaga wychwytywanie aminokwasów przez mięśnie i syntezę kwasów tłuszczowych w adipocytach
 oddziałuje na komórki A, hamując uwalnianie glukagonu
Kontrola syntezy i wydzielania insuliny
Glukoza – wzmaga wydzielanie insuliny, syntezę DNA i podziały komórek B
Hormon wzrostu i glikokortykosteroidy – pobudzają wydzielanie insuliny
Adrenalina – hamuje wydzielanie insuliny
Brak wydzielania insuliny (immunoautoagresja, uszkodzenia przez czynniki toksyczne
lub wirusy) prowadzi do cukrzycy
Komórki D – somatostatyna (14 aminokwasów)
Funkcja:
hamuje wydzielanie insuliny, glukagonu drogą parakrynną
Komórki PP – peptyd trzustkowy
Funkcja:
pobudza wytwarzanie HCl przez komórki okładzinowe i glikogenolizę
D
Limfocyt T niszczący
komórkę B
wysp Langerhansa
Szyszynka
 Leży za komorą trzecią w międzymózgowiu
 Otoczona oponą miękką, od której odchodzą odnogi
tkanki łącznej w głąb gruczołu – nieregularne płaciki
 W tkance międzypłacikowej i w płacikach liczne
naczynia krwionośne.
 Komórki szyszynki
 Pinealocyty – małe okrągłe jądro z jąderkami.
Cytoplazma z licznymi wypustkami – SER, rybosomy,
AG, mikrotubule. Syntetyzują i wydzielają melatoninę
oraz wazotocynę.
 Komórki śródmiąższowe – astrocyty
 Z wiekiem zwiększa się ilość tkanki łącznej oraz pojawia się piasek
szyszynki – złogi hydroksyapatytu (degeneracja szyszynki).
Funkcja szyszynki
 Melatonina – wydzielanie w cyklu okołodobowym, najwięcej
melatoniny uwalniane w nocy. Wywołuje senność i sen.
 Wazotocyna – funkcja nie w pełni wyjaśniona. Działa jako
antygonadotropina – hamuje rozwój gonad.
Podsumowanie
 Przysadka mózgowa
 Cześć gruczołowa – hormony tropowe pod kontrolą liberyn i statyn
produkowanych przez neurony małokomórkowe podwzgórza
 Komórki kwasochłonne
 Hormon wzrostu (GH, STH)
 Prolaktyna (PRL)
 Komórki zasadochłonne
 Gonadotropiny – folitropina (FSH) i lutropina (LH)
 Kortykotrofy – proopiomelanokortyna – adrenokortykotropina (ACTH),
melanotropina (MSH), lipotropina (LPH)
 Tyreotropina (TSH)
 Cześć nerwowa – uwalnia hormony produkowane przez neurony
wielkokomórkowe podwzgórza (jądro nadwzrokowe, jądro
przykomorowe.
 Oksytocyna
 Wazopresyna czyli hormon antydiuretyczny (ADH)
 Tarczyca
 Komórki pęcherzykowe (tyreoglobulina)
 Trijodotyronina (T3)
 Tetrajodotyronina (T4) – tyroksyna
 Komórki C czyli komórki jasne
 Kalcytonina, CGRP
 Przytarczyce czyli gruczoły przytarczyczne
 Komórki główne
 Parathormon (PTH)
 Nadnercze
 Kora nadnercza
 Komórki warstwy kłębkowatej
 Mineralokortykosteroidy – aldosteron
 Komórki warstwy pasmowatej
 Glikokortykosteroidy – kortyzol
 Komórki warstwy siatkowatej
 Steroidy płciowe – dehydroepiandrosteron (DHEA)
 Rdzeń nadnercza
 Komórki endokrynne (chromatofinowe)
 Adrenalina (A) czyli epinefryna
 Noradrenalina (NA) czyli norepinefryna
Cześć wewnątrzwydzielnicza trzustki
 Wyspy Langerhansa
 Komórki A (alfa)
 Glukagon
 Komórki B (beta)
 Insulina
 Komórki D (delta)
 Somatostatyna
 Komórki PP (F)
 Polipeptyd trzustkowy
 Szyszynka
 Pinealocyty
 Melatonina, Wazotocyna