szkoła podstawowa
advertisement
SZKOŁA PODSTAWOWA W KUNICACH „Nauka pod dyktando mózgu” Opracowanie: n-l języka niemieckiego/angielskiego mgr Beata Bąkowska KUNICE 2012 SPIS TREŚCI WSTĘP.....................................................................................................................................3 1. Jak tworzyć dobre nawyki myślowe..............................................................................4 1.1. „Karczowanie lasu”.........................................................................................................4 1.2. „Zrób to sam”...................................................................................................................4 2. Twórcze notowanie.......................................................................................................6 2.1. Metoda Buzana...............................................................................................................6 2.2. Zasady Mind-Mappingu..................................................................................................7 3. Wpływ zasad funkcjonowania mózgu na dydaktykę i informatykę................................8 3.1. Wykorzystanie wiedzy o pracy mózgu w nauczaniu języków obcych.............................8 3.2. Wzorowanie programów komputerowych na procesach mózgowych............................8 4. Wpływ doświadczeń na strukturę mózgu......................................................................9 4.1. Talenty potrzebują sukcesu............................................................................................9 4.2. Pozaszkolne lekcje kluczem do efektywnego nauczania..............................................11 5. Tendencje funkcjonowania mózgu w XXI wieku.........................................................13 5.1. Negatywny wpływ braku kontaktu z naturą na psychikę...............................................13 5.2. Degradujące umysł skutki życia w społeczeństwie informacyjnym...............................14 PODSUMOWANIE..................................................................................................................15 WYKAZ LITERATURY ŹRÓDŁOWEJ ...................................................................................16 2 WSTĘP Profesor Duch, szef Katedry Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, zajmujący się m.in. inteligencją obliczeniową (także sztuczną inteligencją), kognitywistyką, informatyką neurokognitywną, sieciami neuronowymi, fizyką komputerową twierdzi w arykule „Gazety Wyborczej“1, że myśl jest „pobudzeniem mózgu. Jest w nim bardzo wiele procesów, wiele śladów wynikających z naszych obserwacji i przeżyć, z których nie zdajemy sobie sprawy. I tylko czasami to, co wpływa na nasze zachowanie, może być na tyle jednoznaczne, powtarzalne i konkretne, by mózg był stanie to skategoryzować, dodać nalepkę, nazwę, którą można wypowiedzieć.“2 1. Jak tworzyć dobre nawyki myślowe 1 2 Tamże. 3 1.1. „Karczowanie lasu” „Im więcej tej rutyny w naszym życiu, tym nasz ogólny potencjał zmiany jest niższy. Teraz dobra wiadomość: nasz mózg jest plastyczny i przekształca się cały czas. Jeśli założymy sobie opaskę na oczy w przeciągu minut zachodzi zmiana w naszej korze słuchowej. W przypadku trwałej utraty wzorku, u osoby niewidomej kora słuchowa przechodzi ogromną przemianę. Nasz mózg zmienia się pod dyktando naszej uwagi. Uwaga osoby niewidomej kieruje się na bodźce słuchowe, mózg zmienia połączenia w odpowiedzi. Mózgowa neuroplastyczność ma dwa oblicza. Jedno związane jest ze zmianami w środowisku, dostosowywaniem się mózgu i jego kształtowaniem się pod wpływem doświadczeń. Druga polega na świadomej i samokierowanej neuroplastyczności. Zmieniamy mózg za pomocą umysłu albo po prostu mózg zmienia sam siebie.“3 1.2. „Zrób to sam” „Tutaj docieramy do ważnej kwestii. Chcemy coś zmienić, powiedzmy nie krzyczeć, gdy nasze dziecko ignoruje zupełnie nasze prośby i polecenia. Jeśli robiliśmy tak do tej pory wielokrotnie, rutynowa droga nerwowa prowadząca do takiej reakcji jest silna, to neuronowa autostrada, a ta prowadząca do nowego zachowania to mała dróżka (jeśli w ogóle istnieje). Nadchodzi ten ważny moment, kiedy powinniśmy zareagować inaczej, musimy powstrzymać starą automatyczną reakcję, która jest taka kusząca, bliska, swojska, nasz mózg podąży ją naturalnie … chyba, że jesteśmy świadomi i uważni. Kluczem do sukcesu są więc dwie rzeczy, uwaga i uważność. Jeśli oświetlimy miejsce zdarzenia światłem naszej uważności (czyli będziemy świadomi tego co się dzieje bez oceniania) i skierujemy uwagę na pożądaną reakcję zrobimy pierwszy krok w kierunku zmiany. 3 http://megamozg.pl/post.php?p=559/samokierowana-neuroplastycznosc-jak-tworzyc-dobre-nawyki 4 Tym razem nam się udało zachować inaczej, jednak to jeszcze nie znaczy, że następnym razem nam się znowu uda, gdyż jeśli będziemy rozproszeni, zmęczeni, nieuważni, impulsy nerwowe znowu podążą tą łatwą drogą. Wprowadzenie nowego i pozytywnego nawyku wymaga powtarzania reakcji, aby nowa droga nerwowa była wystarczająco silna, że sama stanie się automatyczna, a to wymaga bycia uważnym za każdym razem, gdy mamy scysje z dzieckiem. Rutynowy spokój wobec wybryków naszej pociechy to dopiero jest sukces! Nie znaczy to oczywiście, że zamieniamy stary automatyzm na inny, chociaż nasz mózg uwielbia nawyki, gdyż one ułatwiają mu już i tak kosztowne energetycznie funkcjonowanie (szczególnie we współczesnym świecie). Zyskujemy za to więcej wyboru, jak się zachowany i więcej kontroli nad własnym zachowaniem, świadomości, zrozumienia naszych „gorących punktów”. Do tej pory dziecko wyprowadzało nas z równowagi, teraz ze spokojem i stanowczością stosujemy swoją władzę rodzicielską. Tworzenie nowych nawyków, to jak karczowanie nowej ścieżki w gęstym lesie, ale na pewno za każdym kolejnym razem będzie łatwiej. Najważniejszy jak zwykle jest pierwszy krok, świadoma intencja i wysiłek. Najwięcej energii wymaga właśnie ten pierwszy raz. Niezwykle w tym całym procesie reorganizowania mózgowych połączeń, może nam w tym pomóc nasza uważność (mindfulness) i uwaga. Ćwiczenie siły uwagi i trening uważności uważam za najważniejsze ćwiczenia, jakie możemy zafundować naszemu umysłowi.“4 2. Twórcze notowanie 2.1. Metoda Buzana 4 http://megamozg.pl/post.php?p=559/samokierowana-neuroplastycznosc-jak-tworzyc-dobre-nawyki 5 „W latach 70. Tony Buzan, jeden z największych światowych autorytetów w dziedzinie usprawniania pracy umysłowej, stworzył Mind-Mapping, czyli notowanie za pomocą map myśli, map mentalnych. Metoda ta pozwala na wykorzystanie całego potencjału umysłowego, gdyż, w przeciwieństwie do metody tradycyjnej, pobudza do pracy obie półkule mózgu. Szkoła często narzuca nam notowanie „pod dyktando”, zapisujemy zdania nauczyciela metodą linearną zachowując ciąg chronologiczny, powielając cudze myśli, przyjmując obcy styl, a tym samym ograniczając własny potencjał. Dodatkowo skupiamy się wyłącznie na tym, by zdążyć wszystko zapisać, a nie na samej treści notatki, w wyniku czego tracimy czas, ponieważ zapisane informacje musimy raz jeszcze przetworzyć, by stały się na tyle osobiste i interesujące, by nasz mózg mógł je zrozumieć i zapamiętać. Inaczej jest w przypadku metody Buzana. Mapa myśli to osobista notatka, często czytelna jedynie dla jej autora. Zgodnie z maksymą Konficjusza: “Słyszałem i zapomniałem. Widziałem i zapamiętałem. Zrobiłem i zrozumiałem” już podczas procesu tworzenia mapy myśli jesteśmy w stanie efektywnie przyswoić i zapamiętać informacje zapisane na kartce. Dzieje się tak dlatego, że Mind-Mapping posługuje się nie tylko słowem, liczbą i logicznym porządkiem – korzystając wyłącznie z dobrodziejstw lewej półkuli mózgu, ale chętnie koresponduje z rysunkiem, kolorem, emocjami – co uwalnia potencjał prawej półkuli. Dzięki takiemu połączeniu uzyskujemy efekt synergii, zapamiętujemy szybciej, uczymy się efektywniej, doskonale bawiąc się i zwiększając swoją kreatywność.”5 2.2. Zasady Mind-Mappingu „Główna zasada tworzenia notatek metodą graficzną dotyczy ich niepowtarzalności i osobistego charakteru. Każdy z nas bowiem uczy się inaczej, wykorzystując inne zdolności percepcji. Nasza mapa myśli ma służyć tylko nam i to nasze asocjacje stanowią trzon 5 http://zabawki.lalalu.pl/kacik-porad-lalalu/wychowanie-dziecka/mind-mapping-czyli-tworcze- notowanie/ 6 całości. Notujemy zawsze na czystej kartce papieru ułożonej poziomo (tak, by wykorzystać peryferyjną szerokość widzenia oka) formatu co najmniej A4. Druk linii czy kratki powodowałby ograniczenia. Za temat notatki służy nam hasło główne, które należy zapisać na środku kartki, najlepiej w postaci rysunku (im bardziej kolorowy i sugestywny, tym lepszy). Należy je otoczyć linią, od której będziemy odprowadzać poszczególne gałęzie. Gałęzie to linie „wyrastające” z hasła głównego (o kącie nachylenia nie większym niż 45). Trzeba zmniejszać ich grubość w miarę oddalania się od centrum notatki. Nad gałęzią należy zapisać drukowanymi literami słowo-klucz, które z kolei wywołuje kolejny ciąg skojarzeń. Odprowadzamy więc od najgrubszej gałęzi gałęzie mniejsze, cieńsze, nad którymi pojawiają się kolejne asocjacje. Warto posłużyć się piktogramem, symbolem, urozmaicić kształt poszczególnych gałązek, by dzięki ustalonym regułom stworzyć swój indywidualny system notowania. Zawsze należy dbać o kolor, o swobodę i szybkość myślenia. Robiąc notatkę graficzną, często warto zaufać intuicji i zapisać pierwsze skojarzenie. Niech praca nad mapą myśli przypomina burzę mózgów, nietrafione pomysły można przecież później skorygować, gdy przyjdzie czas na porządkowanie i „ulogicznianie” całości. Dzięki mapom myśli możemy zapisywać informacje zasłyszane na lekcji, wykładzie, prezentacji, traktować je jako plan do wystąpienia czy napisania tekstu. Niezastąpione są, gdy chcemy podsumować i uporządkować dotychczasową wiedzę. Bez wątpienia wywołują pozytywne skojarzenia, są czytelne, atrakcyjne, zajmują mniej miejsca i pozwalają zaoszczędzić dużo czasu. Podobno trzeba stworzyć 100 map myśli, by sprawnie zacząć posługiwać się metodą Tonego Buzana. Biorąc pod uwagę fakt, że opracowanie każdej mapy myśli to nie lada zabawa, praca nad szlifowaniem tej umiejętności z pewnością wyzwoli dużo pozytywnej energii i zwiększy potencjał twórczy.”6 3. Wpływ zasad funkcjonowania mózgu na dydaktykę i informatykę 6 http://zabawki.lalalu.pl/kacik-porad-lalalu/wychowanie-dziecka/mind-mapping-czyli-tworcze- notowanie/ 7 3.1 Wykorzystanie wiedzy o pracy mózgu w nauczaniu języków obcych Odkrycie związku między stopniem przetwarzania poznawanego materiału a jego opanowaniem zapoczątkowało nowe kierunki rozwoju metodyki języków obcych XXI wieku, choć już wcześniej znane i stosowane były teorie gloszące, że np. w przypadku nuczania dzieci etapu wczesnoszkolnego „nauka, której towarzyszy zabawa, muzyka, rytm, rymowanki i kolorowe ilustracje – staje się dużo bardziej atrakcyjna dla małego odbiorcy niż tradycyjna lekcja oparta na pamięciowym opanowywaniu listy słówek. “7 3.2. Wzorowanie programów komputerowych na procesach mózgowych Konstrukcja maszyny cyfrowej opiera się na założeniach mających pionierski wkład w jej budowę naukowców Turinga i von Neumanna, że procesy przetwarzania informacji można oddać w zapisie cyfrowym. Jednakże dopiero odkrycie w mózgu procesu przekształceń prowadzących od rozumowania prostego do rozumowania wybitnego „byłoby milowym krokiem w nową epokę informatyki”8 4. Wpływ doświadczeń na strukturę mózgu 4.1. Talenty potrzebują sukcesu 7 http://sp1-kobylka.home.plwww.sp1-kobylka.home.pl/news.php 8 http://www.calculemus.org/forum/4/ojcowie.html 8 „Nasze mózgi pracują najefektywniej wtedy, gdy kierują się motywacją wewnętrzną. Dlatego zamiast zmuszać uczniów do nauki, lepiej zadbać o to, by mogli zajmować się fenomenami, które można pokochać. Gdy zaangażują się w pracę, nie tylko rozwiną własny potencjał, ale również będą mieli szansę na odkrycie drzemiących w nich talentów. Trzymanie się szkolnej rutyny, mechaniczne „przerabianie” kolejnych rozdziałów z podręcznika i pamięciowe reprodukowanie kolejnych porcji materiału, ani nie ułatwiają mózgowi pracy, ani nie sprzyjają odkrywaniu uczniowskich uzdolnień. Zdaniem Howarda Gardnera wszyscy ludzie posiadają jakieś talenty, tylko niektórym nie dane było znaleźć się w sytuacjach, w których mogłyby się one ujawić.9 Zdaniem badaczy warunkiem rozwoju uzdolnień jest sukces, ponieważ mózg podejmuje działania, które prowadzą do osiągnięcia stanu zadowolenia. 10 Sukces może oznaczać zarówno zdobycie pierwszej nagrody w międzynarodowym konkursie, jak również podziw w oczach nauczyciela, czy rodziców. Aby stworzyć sobie obraz własnej osoby i przekonanie o własnych możliwościach, dzieci potrzebują opinii dorosłych. Przeglądają się w nich niczym w lustrze. Gdy płynące od nich sygnały są negatywne, to w ich mózgu powstają adekwatne do tego obrazy i wyobrażenia. Gdy odbiór jest pozytywny, a podejmowane próby zostają w jakikolwiek sposób nagradzane, to mózg dziecka automatycznie łączy określoną aktywność z przyjemną reakcją będącą jej skutkiem. Dobre samopoczucie jest efektem wydzielania dopaminy, która działa na mózg stymulująco, w efekcie czego wzrasta motywacja do dalszej pracy. Szczęście mają dziś ci uczniowie, których talenty mogą ujawnić się w szkole. Dzięki nagrodom w postaci opinii nauczycieli i świetnych ocen ich mózgi otrzymują odpowiednie wsparcie. Robią coś dobrze, więc dostają dobre oceny i zbierają pochwały. Dzięki temu rośnie ich motywacja, a oni sami nabierają przekonania, że są w czymś dobrzy. Im większa wiara we własne możliwości, tym chętniej podejmują się kolejnych, coraz trudniejszych wyzwań i tym samym wchodzą na coraz wyższe 9 Roth, Gerhard, Warum sind Lehren und Lernen so schwierig?, w: Zeitschrift für Pädagogik, nr 50, 2004, str. 503. 10 Tamże. 9 poziomy kompetencji. Z czasem spirala coraz bardziej się rozkręca. Talent przynosi sukces, a sukces zwiększa motywację do pracy. Połączenie talentu i pracy z czasem przynosi coraz lepsze efekty.11 Mechanizm ten działa w dwie strony. Uczeń mogący wykazać się swoimi uzdolnieniami i zbierający pochwały tworzy pozytywny obraz samego siebie i rozwija wiarę we własne możliwości. Inaczej rzecz się ma z osobą, która wciąż dostaje sygnały, że jest słaba. Na ich podstawie rozwija przekonanie, że do niczego się nie nadaje i w przeciwieństwie do innych jest mało zdolna. Skutkiem tego, do kolejnych zadań podchodzi z rezerwą i bez wiary w sukces. Jeśli np. lekcja matematyki prowadzona jest w tak szybkim tempie, że za nauczycielem nadąża kilku najlepszych uczniów, a reszta wychodzi z klasy z przekonaniem, że matematyka jest dla nich zbyt trudna, to w ich mózgach powstaje zarówno negatywny obraz przedmiotu, jak i własnych możliwości. Z czasem zaczyna on działać jak samospełniająca się przepowiednia. Jeśli ktoś uważa, że jest słabym matematykiem, to rozwija przekonanie, że z kolejnymi porcjami materiału na pewno sobie nie poradzi. Brak wiary, z jakim uczeń podchodzi do kolejnych zadań powoduje, że nie uaktywnia swojego potencjału i nie próbując stawić czoła trudnościom szybko się poddaje. „Miarą kompetencji zawodowych nauczyciela jest to, w jakim stopniu potrafi on stworzyć atmosferę sprzyjającą zachowaniom zorientowanym na osiągnięcie mistrzostwa.”12 Nauczyciele powinni wiedzieć, że sukcesy ich uczniów w dużej mierze zależą właśnie od panującej na lekcjach atmosfery, a także od ich nastawienia i wiary w sukces poszczególnych osób . Psychologowie określają to jako efekt Pigmaliona.“13 4.2. Pozaszkolne lekcje kluczem do efektywnego nauczania 11 Roth, Gerhard, Warum sind Lehren und Lernen so schwierig?, w: Zeitschrift für Pädagogik, nr 50, 2004, str. 503. 12 Boekarts, Monique, Motywacja w nauce, w: Nauczanie w praktyce, tom 1., pod red. Andrzeja Janowskiego, Warszawa, CODN, 2009, str. 126–129. 13 http://kulturaenter.pl/doswiadczenia-a-struktura-mozgu/2011/12/ 10 „Największe sukcesy odnoszą nauczyciele, którzy potrafią dostrzec i rozwijać u uczniów ich uzdolnienia, nawet wtedy, gdy wychodzą one poza typowo szkolny kanon. Jednak odkrycie niektórych uzdolnień wymaga odejścia od edukacyjnej rutyny. Dlatego tak ważne jest stosowanie różnych metod nauczania i otwieranie szkół na świat. Im bliżej życia, tym lepiej. Świat zamknięty w słowach dostępny jest tylko wąskiej grupie uczniów i porusza jedynie niewielkie struktury mózgu. Podczas tradycyjnych lekcji trudno wykazać się wieloma przydatnymi w życiu uzdolnieniami. Należą do nich np.talent interpersonalny (empatia umiejętność znalezienia wspólnego języka, zdolność osiągania kompromisu), muzyczny (gra na instrumentach, śpiew, idealny słuch), doskonała orientacja przestrzenna, wyobraźnia i kreatywność, umiejętność myślenia obrazami, talenty techniczne czy manualne. [...] Nauczyciele niewątpliwie mają wiele możliwości wprowadzenia nauczania przyjaznego mózgowi. Bardzo dużo zależy od ich osobowości. Ale nawet najbardziej kreatywnym i chętnym do zmian, trudno jest odtworzyć w klasie bogactwo i piękno realnego świata. Jeśli to tylko możliwe, lepiej uczniom pokazać prawdziwego motyla, niż najwierniejszą ilustrację. Lepiej pozwolić im z kompasem w ręku iść na azymut, niż podyktować tegoż azymutu definicję. Lepiej umożliwić prowadzenie samodzielnych obserwacji zjawisk pogodowych z pomocą stacji meteorologicznej, niż ograniczyć się do podręcznikowych opisów. Zaś sprawność mówienia na lekcji języka obcego lepiej rozwijać, choćby z pomocą internetowych wideokonferencji, niż typowo szkolnych dialogów. Prawdziwa rozmowa z rówieśnikami z innego kraju zawsze będzie lepsza od najlepszej symulacji prowadzonej w klasie. Dzieje się tak, ponieważ dla mózgu są to dwie diametralnie różne sytuacje. Symulacja, to udawanie, a prawdziwa rozmowa, to życie. Komunikowanie się z innymi ludźmi leży w naturze człowieka. Wszyscy lubimy z sobą rozmawiać, zadawać pytania po to, by się czegoś dowiedzieć o innych ludziach i opowiadać im o sobie. Sytuacja diametralnie się zmienia, gdy prawdziwą komunikację zastępuje jej symulacja. Pytającego zupełnie nie obchodzi, jaką usłyszy odpowiedź, liczy się tylko, czy jest poprawna. Doświadczenie pokazuje, że wielu uczniów udziela wtedy możliwie najkrótszej, a więc bezpiecznej, odpowiedzi. […] 11 Czasem nie trzeba wiele, by nudne i schematyczne zadanie zmienić w ciekawe i intrygujące. Mózg zawsze pyta o sens podejmowanych działań. Jeśli uczeń pisze wypracowanie tylko po to, by nauczyciel mógł je przeczytać i wyłapać błędy, to aktywne są inne struktury, niż wtedy, gdy tekst dotyczy zagadnień, które autor uznaje za istotne. Prawdziwe problemy wywołują emocje, pozwalają zaprezentować własną opinię czy wejść w polemikę. Dlatego młodzi ludzie powinni uczyć się pisania, prowadząc np. własne blogi, w których poruszą ważne z ich punktu widzenia problemy czy komentując posty innych osób. Informacje, których dziś uczą się w szkole, szybko tracą aktualność i trudno powiedzieć, czy będą kiedykolwiek przydatne w przyszłości. Ale jedno wiadomo z całą pewnością. Ci, którzy dziś siedzą w szkolnych ławkach, za parę lat będą musieli rozwiązywać problemy, z którymi my sobie nie poradzimy. Do tego zadania trzeba ich przygotować. Trudno oczekiwać, że pracując przez wiele lat pod dyktando nauczyciela i rozwiązując zadania z podręcznika, rozwiną autonomię i nauczą się innowacyjnie myśleć. W uczniowskich mózgach powstają takie połączenia neuronalne, jakie są potrzebne i jakie gwarantują sukces. Możliwie wierne reprodukowanie materiału aktywizuje inne struktury mózgowe niż oparte na współpracy w grupie rozwiązywanie problemów.“14 14 http://kulturaenter.pl/doswiadczenia-a-struktura-mozgu/2011/12/ 12 5. Tendencje funkcjonowania mózgu w XXI wieku 5.1. Negatywny wpływ braku kontaktu z naturą na psychikę Brak obcowania z przyrodą skutkuje zubożeniem zmysłów i inteligencji oraz słabszą kondycją zdrowia psychicznego. „Chorujemy na zespół deficytu natury – twierdzi amerykański pisarz Richard Louv. Ukuł ten termin w 2005 roku, by w książce „Ostatnie dziecko w lesie” opisać pogłębiającą się przepaść między współczesnymi młodymi Homo sapiens a przyrodą. Tak zdefiniował nową dolegliwość: „zanikająca świadomość, osłabienie zdolności do odnajdywania sensu w przejawach życia, które nas otacza”. Louv odkrył, że kiedy zabierzemy dzieci do lasu, osłabiają się u nich objawy zespołu deficytu uwagi, współczesnej plagi najmłodszych. Od tego czasu przeprowadzono wiele badań, które pokazały, że Louv się nie mylił. Dziś wiemy, że duże okna w klasach polepszają wyniki standardowych testów u uczniów i zwiększają ich szanse na dostanie się na studia, natomiast ograniczają ryzyko, że dzieciaki wejdą w konflikt z prawem. Pacjenci na oddziale chirurgii w salach z oknami, za którymi są drzewa, zdrowieją szybciej niż ci, którzy za szybą widzą ścianę z cegieł. Pierwsi to skarb dla personelu. Potrzebują mniej leków przeciwbólowych i rzadziej skarżą się na pielęgniarki. Wiemy też, że w zielonych dzielnicach wielkich miast mieszka mniej osób otyłych niż w zabetonowanych.”15 15 http://coaching.focus.pl/2012/07/12/witamina-n/ 13 5.2. Degradujące umysł skutki życia w społeczeństwie informacyjnym „Bombardowanie milionami bitów elektronicznych informacji prowadzi do stanu świadomości, który naukowcy nazywają „trwałą niepełną uwagą”. Nie wiemy jeszcze, jakie konsekwencje dla przyszłości naszego gatunku ma nie ograniczane zanurzenie w technologię w latach formowania się mózgu młodych osobników. Jedna z teorii głosi, że zwalnia – a właściwie zamraża się – rozwój płatów czołowych mózgu. Według tej teorii komputerowe dzieci rozwiną się emocjonalnie tylko do poziomu nastolatków i nigdy go nie przekroczą. Co rozwiną dodatkowo, żeby zrekompensować tę stratę? Nie wiemy. Historia technologii komputerowych jest zbyt krótka. Ludzie przyszłości mogą być geniuszami uniezależnionymi od ograniczeń środowiska, mogą też być niedorozwinięci. Jeśli teorie stoików są słuszne – bardziej prawdopodobnie jest to drugie. Przynajmniej jeśli chodzi o rozwój duchowy.” 16 16 http://coaching.focus.pl/2012/07/12/witamina-n/ 14 PODSUMOWANIE Nasz mózg funkcjonuje najlepiej, gdy spełnione są następujące warunki: 1) samodzielne dochodzenie do poznania nowych treści i twórczego rozwiązania problemu 2) nauka w atmosferze skupienia i otwartości na praktykę oraz rzeczywistość 3) kreatywność przy zapisie i odtwarzaniu poznanego materiału 4) wysoki poziom przetwarzania nowej wiedzy podczas jej stosowania w autentycznych problemowych zadaniach 5) unikanie przeciążenia nadmiarem zbędnych informacji 6) codzienny kontakt z przyrodą, a przynajmniej kontakt wzrokowy z zielenią „Zgodnie z zasadą natury Richarda Louva, przyszłość będzie należeć nie do tych, którzy przenikną wszelkie tajniki technologii, ale do tych, którzy lepiej zrozumieją, jak działa natura i jak zharmonizować świat wirtualny z przyrodniczym. Nie mówimy już o harmonii ciała i umysłu (mind-body), ale ciała, umysłu i środowiska naturalnego (mind-body-nature). To nowe pole dla psychoterapii, która rozłożyła na części każdy element relacji człowieka z sobą samym, z rodziną i różnymi grupami społecznymi, ale zapomniała o relacji ze środowiskiem. W czasach ogromnego lęku i wypalenia, które towarzyszą najwyższemu komfortowi życia i bezpieczeństwa w historii naszego gatunku, to także nowy obszar działania dla coachingu [forma wspomagania rozwoju17].”18 17 18 Por. http://pl.wikipedia.org/wiki/Coaching http://coaching.focus.pl/2012/07/12/witamina-n/ 15 WYKAZ LITERATURY ŹRÓDŁOWEJ 1. http://www.calculemus.org/forum/4/ojcowie.html 2. http://coaching.focus.pl/2012/07/12/witamina-n/ 3. http://kulturaenter.pl/doswiadczenia-a-struktura-mozgu/2011/12/ 4. http://megamozg.pl/post.php?p=559/samokierowana-neuroplastycznosc-jaktworzyc-dobre-nawyki 5. http://sp1-kobylka.home.plwww.sp1-kobylka.home.pl/news.php 6. http://m.wyborcza.pl/ Prof_Duch_dlaczego_nie_pamiętam,_w _akiej sukience.html 7. http://zabawki.lalalu.pl/kacik-porad-lalalu/wychowanie-dziecka/mind-mapping-czylitworcze-notowanie/ 16
