Indywidualni inwestorzy na rynku finansowym
advertisement
94 Recenzja BANK I KREDYT l u t y 2 0 0 5 Indywidualni inwestorzy na rynku finansowym Praca pod redakcjà Danuty Dziawgo To r u ƒ 2 0 0 4 Wy d a w n i c t w o U n i w e r s y t e t u M i k o ∏ a j a Ko p e r n i k a W po∏owie 2004 r. na polskim rynku wydawniczym ukaza∏a si´ interesujàca ksià˝ka z zakresu teorii i praktyki finansów, w której podj´to temat oszcz´dnoÊci i inwestycji inwestorów indywidualnych. Ksià˝ka liczy 737 stron, jest podzielona na cztery cz´Êci, grupujàce tematycznie poszczególne opracowania, których jest 41. Recenzowana praca jest o tyle wartoÊciowa, ˝e pomimo wielu pozycji poÊwi´conych rynkowi kapita∏owemu, gie∏dzie, instytucjom finansowym w publikacjach tych indywidualny inwestor traktowany jest wycinkowo. Rozwa˝ania prowadzone w pracy poÊwi´cone sà g∏ównie opisowi sytuacji inwestorów indywidualnych, jako szczególnego podmiotu rynków finansowych w ró˝nych krajach, a tak˝e na wspó∏czesnym, mi´dzynarodowym rynku finansowym. Walorem rozwa˝aƒ o pozycji indywidualnych inwestorów jest to, ˝e ich zachowanie i podejmowane decyzje finansowe ma znaczenie nie tylko w wymiarze makroekonomicznym, ale tak˝e na p∏aszczyênie mikroekonomicznej. Jednak inwestowanie ma tak˝e wymiar spo∏eczny, w tym sensie, ˝e dla ka˝dej gospodarki wa˝ne jest szerokie zaanga˝owanie spo∏eczeƒstwa w procesy gospodarowania – zarówno kapita∏owe, jak i w∏asnoÊciowe. Nale˝y stwierdziç, ˝e dotychczas w polskiej literaturze przedmiotu relatywnie ma∏o miejsca poÊwi´cano inwestorom indywidualnym, natomiast bardzo du˝o opracowaƒ dotyczy inwestorów instytucjonalnych, w szczególnoÊci funduszy inwestycyjnych i funduszy emerytalnych. Tymczasem indywidualni inwestorzy, rozpatrywani cz´sto w kontekÊcie gospodarstw domowych, w literaturze zagranicznej poddawani sà szerokim badaniom i wnikliwym analizom. O zaanga˝owaniu nauki w tym zakresie Êwiadczy tak˝e to, ˝e funkcjonujà ju˝ odr´bne nazwy dla tej cz´Êci sektora gospodarczego, jak na przyk∏ad finanse osobiste czy finanse domowe. Gospodarstwa domowe wraz z ma∏ymi i Êrednimi przedsi´biorstwami sà bowiem podstawà funkcjonowania nowoczesnego spo∏eczeƒstwa i nowoczesnej gospodarki. Stanowià one integralnà, istotnà cz´Êç wspó∏czesnego systemu gospodarczego, jak równie˝ wa˝nà cz´Êç wspó∏czesnego rynku finansowego. Obecnie w paƒstwach wysoko rozwini´tych wi´kszy nacisk k∏adzie si´ na zwi´kszenie roli inwestorów indywidualnych, aby os∏abiç pozycje inwestorów instytucjonalnych, którzy – jak pokazuje doÊwiadczenie – nie zawsze swoim zachowaniem przyczyniajà si´ do wype∏niana przez rynek kapita∏owy fundamentalnej funkcji – efektywnej alokacji i wyceny zasobów w gospodarce. Wzrost roli indywidualnych inwestorów jest tak˝e warunkiem poddania kontroli obywatelskiej procesów zachodzàcych na rynkach kapita∏owych, ograniczenia zjawiska moralnego hazardu, zach´cania do spo∏ecznie odpowiedzialnego (w tym ekologicznego) inwestowania oszcz´dnoÊci itd. Ten kierunek rozwoju rynków finansowych w przekroju podmiotowym jest wielce po˝àdany tak˝e w Polsce. Wynika stàd wysoka ranga problematyki b´dàcej przedmiotem recenzowanej publikacji. Wa˝nà zaletà opracowania jest krytyczne podejÊcie do wielu poruszanych kwestii. Taka metoda, charakterystyczna dla tej pracy, powoduje, ˝e rozwa˝ania sà in- BANK I KREDYT l u t y 2 0 0 5 spirujàce. Czytelnik jest nieustannie nak∏aniany do g∏´bszej refleksji. Wysoki poziom merytoryczny ksià˝ki zosta∏ osiàgni´ty dzi´ki temu, ˝e uda∏o si´ zgromadziç znakomity zespó∏ autorów, którzy przygotowali poszczególne fragmenty ksià˝ki. Zespó∏ ten tworzà teoretycy z czo∏owych polskich wy˝szych uczelni, takich jak: Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Szko∏a G∏ówna Handlowa, Uniwersytet Gdaƒski, Uniwersytet ¸ódzki, Uniwersytet Marii Curie-Sk∏odowskiej w Lublinie, Uniwersytet Miko∏aja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Szczeciƒski, Wy˝sza Szko∏a Ubezpieczeƒ i BankowoÊci. Wspó∏autorami ksià˝ki sà przedstawiciele praktyki gospodarczej z g∏ównych instytucji rynku finansowego, takich jak: Komisja Papierów WartoÊciowych i Gie∏d, Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych, Gie∏da Papierów WartoÊciowych w Warszawie, Stowarzyszenie Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych w Polsce, Citigroup, Allied Irish Banks. Do wspólnego przedsi´wzi´cia przystàpili ponadto autorzy amerykaƒscy z U. S. Securities and Exchange Commission oraz National Association of Investors Corporation. Memento zawiera opis ˝ycia i finansów s∏ynnego kompozytora Wolfganga Amadeusza Mozarta, który pomimo wysokich zarobków umar∏ w n´dzy, pozostawi∏ d∏ugi i zosta∏ pochowany w zbiorowym grobie. Zarówno on, jak i jego ˝ona nie potrafili bowiem oszcz´dzaç i inwestowaç. Wybór tej w∏aÊnie postaci dla uÊwiadomienia znaczenia odpowiedzialnego podejÊcia do finansów rodziny nale˝y uznaç za bardzo trafny. Rozsàdne gospodarowanie pieniàdzem pozostawa∏o i wcià˝ pozostaje bowiem cennà umiej´tnoÊcià. Cz´Êç pierwsza, pt. Gospodarstwa domowe a oszcz´dzanie i inwestowanie, zawiera 10 opracowaƒ, w których wielokrotnie mo˝na odnaleêç wàtki filozoficzne, zmuszajàce do g∏´bszej refleksji. Autorzy poszczególnych opracowaƒ zwracajà uwag´ na ewolucj´, która dokonuje si´ ju˝ w samym definiowaniu oszcz´dnoÊci. Jako przyk∏ad mo˝na przytoczyç definicj´ oszcz´dnoÊci czystych Banku Âwiatowego, tj. uwzgl´dniajàcych równie˝ przyrost kapita∏u ludzkiego oraz zmniejszenie majàtku z tytu∏u zu˝ycia nieodnawialnych zasobów materialnych i degradacji Êrodowiska naturalnego. Omówiono tak˝e poszczególne podejÊcia do oszcz´dzania i inwestowania w ciàgle przecie˝ rozwijajàcej si´ teorii ekonomii. Dokonano tak˝e krytycznej analizy problematyki bezpieczeƒstwa zainwestowanych oszcz´dnoÊci w kontekÊcie wyzwaƒ globalizacyjnych oraz wyzwaƒ zwiàzanych z przystàpieniem Polski do Unii Europejskiej. Szczegó∏owo omówiono tu dyrektywy UE zwiàzane z ochronà indywidualnych inwestorów, a tak˝e mo˝liwoÊç oceny przez depozytariuszy prawdopodobieƒstwa upadku banku, wcià˝ pozostajàcego instytucjà zaufania publicznego. Na tym tle zaprezentowano poziom oraz struktur´ oszcz´dnoÊci i inwestycji gospodarstw domowych Recenzja 95 w Polsce, a tak˝e tendencje obserwowane w tej dziedzinie. Przeprowadzono analiz´ ekonomicznych i spo∏ecznych uwarunkowaƒ aktywizacji finansowej sektora gospodarstw domowych oraz podj´to prób´ okreÊlenia perspektyw tej aktywnoÊci w Polsce. Zaprezentowano równie˝ doÊwiadczenia brytyjskie oraz amerykaƒskie w zakresie motywowania obywateli do oszcz´dzania, a tak˝e dzia∏ania podejmowane przez amerykaƒskà Komisj´ Papierów WartoÊciowych w zakresie edukacji indywidualnych inwestorów zgodnie z dewizà, ˝e „na globalizujàcym si´ rynku rosnàcy poziom edukacji inwestorów jest korzystny dla wszystkich”. W koƒcowej cz´Êci przytoczono przyk∏ady zorganizowanych dzia∏aƒ wspierajàcych aktywnoÊç inwestycyjnà indywidualnych inwestorów, podejmowanych przez rzàdy paƒstw, instytucje podleg∏e rzàdowi, spó∏ki publiczne, a tak˝e samych indywidualnych inwestorów – poprzez stowarzyszenia indywidualnych inwestorów oraz kluby inwestycyjne. W cz´Êci drugiej, pt. Indywidualni inwestorzy a poÊrednicy finansowi, przedstawiono 8 rozdzia∏ów, dotyczàcych poÊredników finansowych i ich oferty w zakresie pozyskiwania oszcz´dnoÊci gospodarstw domowych, a tak˝e mo˝liwego wp∏ywu opodatkowania przychodów z inwestycji na rozwój oszcz´dzania i rozwój instytucji wspólnego inwestowania. W opracowaniach tych wskazano mi´dzy innymi na zalety i wady inwestowania za poÊrednictwem poszczególnych typów inwestorów instytucjonalnych, na czynniki determinujàce wybór inwestora instytucjonalnego oraz instrumentów finansowych. Autorzy wskazujà tak˝e na zmian´ specyfiki oszcz´dzania i inwestowania zwiàzanà z przemianami strukturalnymi w instytucjach zajmujàcych si´ poÊrednictwem finansowym, np. tworzenie grup kapita∏owo-bankowych, bancassurance, private banking. Zwracajà równie˝ uwag´ na nowe formy inwestowania przez zamo˝nych indywidualnych inwestorów – poprzez fundusze venture capital, fundusze headgingowe czy w roli tzw. anio∏ów biznesu. Cz´Êç trzecia, pt. Indywidualni inwestorzy a funkcjonowanie przedsi´biorstw, sk∏adajàca si´ z 7 opracowaƒ, poÊwi´cona jest zale˝noÊciom pomi´dzy decyzjami inwestorów indywidualnych a funkcjonowaniem przedsi´biorstw. Zwrócono tu uwag´ na mo˝liwoÊci trafnej oceny dzia∏alnoÊci przedsi´biorstwa przy wykorzystaniu odpowiednich wskaêników finansowych, poddajàc jednoczeÊnie ich wykorzystywanie krytycznej analizie. Scharakteryzowanie tych zale˝noÊci wymaga∏o opisu teorii polityki dywidend oraz sposobów jej prowadzenia w praktyce. Istotny i obecnie szeroko dyskutowany jest problem ∏adu korporacyjnego w globalizujàcej si´ gospodarce, któremu tak˝e w tej ksià˝ce poÊwi´cono sporo uwagi. Po opisie koncepcji interesariu- 96 Recenzja szy i jej ewolucji analizie poddano w∏aÊnie zagadnienie w∏adztwa korporacyjnego, tak˝e w kontekÊcie UE i powstania paneuropejskiego rynku kapita∏owego. Wykazano tak˝e op∏acalnoÊç stosowania w dzia∏alnoÊci gospodarczej tzw. zasad spo∏ecznej odpowiedzialnoÊci oraz podano przyk∏ady nacisków akcjonariuszy na zachowania spo∏eczne korporacji w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Na tym tle omówiona zosta∏a problematyka pozycji i rozwoju Gie∏dy Papierów WartoÊciowych w Warszawie wobec procesu integracji europejskiej i tendencji wyst´pujàcych na rynkach europejskich. Z kolei w cz´Êci czwartej, zatytu∏owanej Indywidualni inwestorzy w wybranych paƒstwach, zawierajàcej 15 opracowaƒ, zaprezentowano pozycj´ indywidualnych inwestorów na wybranych krajowych rynkach finansowych. Omówiono tu przede wszystkim rynek amerykaƒski, brytyjski, niemiecki, francuski i polski, z uwzgl´dnieniem organizacji zrzeszajàcych indywidualnych inwestorów – stowarzyszeƒ indywidualnych inwestorów oraz klubów inwestycyjnych. Dodatkowo scharakteryzowano rynek belgijski, duƒski, islandzki, szwedzki, austriacki, meksykaƒski, japoƒski oraz australijski, a tak˝e zaprezentowano mi´dzynarodowe organizacje stowarzyszeƒ indywidualnych inwestorów i klubów inwestycyjnych: World Federation of Investors Corp., European Shareholders Group Euroshareholders oraz European Association for Share Promotion. Zaprezentowane dane, dotyczàce przede wszystkim rynku Stanów Zjednoczonych oraz Unii Europejskiej, jednoznacznie potwierdzajà wysokà pozycj´ indywidualnych inwestorów na mi´dzynarodowym rynku finansowym. Nale˝y zgodziç si´ z prezentowanà w pracy opinià, ˝e inwestycje indywidualnych inwestorów trzeba postrzegaç nie tylko w aspekcie iloÊciowym, ale tak˝e jakoÊciowym. W uj´ciu kwantytatywnym na znaczenie tych inwestycji jednoznacznie wskazujà dane statystyczne. Szacuje si´, ˝e indywidualni inwestorzy bezpoÊredni na poszczególnych rynkach gie∏dowych posiadajà od kilku do kilkudziesi´ciu procent akcji b´dàcych w publicznym obrocie. Dane te dotyczà jedynie krajowych inwestycji bezpoÊrednich, bez uwzgl´dniania Êrodków zainwestowanych w fundusze inwestycyjne i powierzonych w zarzàdzanie firmom asset management. W uj´ciu jakoÊciowym indywidualni inwestorzy wp∏ywajà na funkcjonowanie i rozwój nowoczesnego przedsi´biorstwa, nowoczesnej gospodarki oraz nowoczesnego spo∏eczeƒstwa. ObecnoÊç indywidualnych inwestorów ma wp∏yw m. in. na realokacj´ zasobów finansowych w skali ca∏ej gospodarki, redukcj´ ryzyka inwestycyjnego, prawid∏owe funkcjonowanie spó∏ek, a tak˝e kreowanie odpowiedzialnego spo∏eczeƒstwa, zaanga˝owanego w procesy gospodarcze. BANK I KREDYT l u t y 2 0 0 5 Wprawdzie obecnie mo˝na zaobserwowaç tendencj´ do spadku udzia∏u indywidualnych inwestorów bezpoÊrednich w kapitalizacji gie∏d w uj´ciu wzgl´dnym, jednak rosnàca liczba inwestorów indywidualnych nakazuje zachowanie du˝ej ostro˝noÊci w formu∏owaniu tezy o malejàcym zaanga˝owaniu indywidualnych inwestorów na gie∏dzie. W uj´ciu bezwzgl´dnym wartoÊç tych inwestycji jednak roÊnie. RoÊnie równie˝ udzia∏ bezpoÊrednich inwestycji kapita∏owych w strukturze aktywów finansowych gospodarstw domowych. JednoczeÊnie – co zaprezentowano w recenzowanej pracy – na wielu rozwini´tych rynkach podejmuje si´ starania o utrzymanie i nap∏yw kapita∏ów indywidualnych inwestorów, wykorzystujàc specjalne programy edukacyjne, zach´ty podatkowe, zach´ty finansowe oraz organizacje zrzeszajàce indywidualnych inwestorów. W kontekÊcie dokonujàcej si´ integracji Polski z Unià Europejskà oraz dzia∏aƒ podejmowanych w celu podnoszenia standardu ˝ycia obywateli nale˝y w szczególnoÊci zaakcentowaç koniecznoÊç stymulowania gospodarstw domowych do oszcz´dzania i wykorzystania zgromadzonych oszcz´dnoÊci w kreowaniu nowoczesnego i efektywnego systemu finansowego. Recenzowana ksià˝ka s∏u˝y w∏aÊnie popularyzacji rozwiàzaƒ stosowanych na zachodnich rynkach finansowych oraz inspiruje do tworzenia nowych narz´dzi i metod. W okresie rosnàcej dominacji inwestorów instytucjonalnych nale˝y równie˝ w Polsce podejmowaç dzia∏ania dla utrzymania i dalszego pozyskiwania kapita∏ów inwestowanych bezpoÊrednio przez inwestorów indywidualnych i wzorem innych paƒstw wykorzystywaç potencja∏ kapita∏ów pozostajàcych do dyspozycji gospodarstw domowych. Nale˝y mieç nadziej´, ˝e publikacja ta spopularyzuje prezentowane rozwiàzania i zainspiruje do poszukiwania nowych. Ksià˝ka ta wpisuje si´ równie˝ w toczàcà si´ dyskusj´ dotyczàcà Indywidualnych Kont Emerytalnych oraz modernizacji systemu podatkowego w Polsce. Z pe∏nym przekonaniem mo˝na wi´c poleciç t´ interesujàcà lektur´ czytelnikom zaawansowanym zarówno w teorii, jak i praktyce rynku finansowego. Ksià˝ka ta jest bowiem prawdziwà kopalnià wiedzy o inwestorach indywidualnych w ró˝nych krajach. Dzie∏o to stanowi te˝ wartoÊciowà lektur´ dla czytelników zainteresowanych poznawaniem tajników wspó∏czesnych finansów, chocia˝by dlatego ˝e muszà oni – nolens volens – na co dzieƒ podejmowaç decyzje o przeznaczeniu oszcz´dnoÊci, kierunkach inwestowania, stopniu podejmowanego ryzyka i innych przes∏ankach decyzyjnych. Ksià˝ka ta jest wartoÊciowà pozycjà w polskiej literatury finansowej. rec. Stanis∏aw Owsiak Emisja 97 BANK I KREDYT l u t y 2 0 0 5 EMISJA MONET I BANKNOTÓW W 2004 ROKU MONETY Monety przeznaczone na cele kolekcjonerskie Nomina∏, parametry Nazwa monety Autor Wizerunek Awers Rewers WielkoÊç emisji (nak∏ad w sztukach) monety ze stopu Nordic Gold 2 z∏ CuAl5Zn5Sn1 ø 27 mm 8,15 g na boku napis: NBP oÊmiokrotnie powtórzony, co drugi odwrócony o 180 stopni rozdzielony gwiazdkami stempel zwyk∏y Zwierz´ta Êwiata – morÊwin – Phocoena phocoena Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej. Pod or∏em oznaczenie roku emisji: 2004, poni˝ej napis: Z¸ 2 Z¸. Po bokach ∏ap or∏a wizerunki flagi paƒstwowej. U góry pó∏kolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: MW. Wizerunki dwóch morÊwinów. U góry i z prawej strony pó∏kolem napis: MORÂWIN Phocoena phocoena. U do∏u fragment stylizowanej mapy Polski. awers: Ewa Tyc-Karpiƒska 2 z∏ CuAl5Zn5Sn1 ø 27 mm 8,15 g na boku napis: NBP oÊmiokrotnie powtórzony, co drugi odwrócony o 180 stopni rozdzielony gwiazdkami stempel zwyk∏y Polscy podró˝nicy i badacze – Aleksander Czekanowski 1833–1876 Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20–04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: MW. Portret Aleksandra Czekanowskiego. W tle krajobraz Syberii oraz renifer ciàgnàcy sanie. Z lewej strony oraz u góry pó∏kolem napis: ALEKSANDER CZEKANOWSKI 1833–1876. awers: Ewa Tyc-Karpiƒska 2 z∏ Dzieje z∏otego CuAl5Zn5Sn1 ø 27 mm 8,15 g na boku napis: NBP oÊmiokrotnie powtórzony, co drugi odwrócony o 180 stopni rozdzielony gwiazdkami stempel zwyk∏y Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20–04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: MW. Wizerunek rewersu monety 1 z∏oty z 1924 roku. U góry pó∏kolem napis: DZIEJE Z¸OTEGO na tle stylizowanych pi´cioramiennych gwiazd. awers: Ewa Tyc-Karpiƒska Wstàpienie Polski 2 z∏ do Unii Europejskiej CuAl5Zn5Sn1 ø 27 mm 8,15 g na boku napis: NBP oÊmiokrotnie powtórzony, co drugi odwrócony o 180 stopni rozdzielony gwiazdkami stempel zwyk∏y Wizerunek or∏a ustalony dla god∏a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or∏a oznaczenie roku emisji: 20–04, pod or∏em napis: Z¸ 2 Z¸, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoƒczony szeÊcioma pere∏kami. Pod lewà ∏apà or∏a znak mennicy: MW. W centralnej cz´Êci stylizowa- awers i rewers: na mapa Polski oraz siedem Ewa gwiazd biegnàcych pó∏kolem Tyc-Karpiƒska od do∏u. U góry pó∏kolem napis: WSTÑPIENIE POLSKI oraz na tle mapy w dolnej cz´Êci napis: DO/UNII EUROPEJSKIEJ. 800.000 rewers: Urszula Walerzak 700.000 rewers: Roussanka Nowakowska 800.000 rewers: Andrzej Nowakowski 1.000.000
