biuletyn nr 8_12. KOR 05.indd

Sterole roślinne – co to jest i jak działa
lek. med. dr Dariusz Włodarek
Katedra Dietetyki, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji
SGGW w Warszawie
Sterole są składnikiem wszystkich organizmów żywych.
Natomiast cholesterol jest głównym sterolem wytwarzanym w organizmie człowieka. Występuje on w błonach
komórkowych oraz lipoproteinach osocza szczególnie
we frakcji LDL tych lipoprotein. Sterole występujące w komórkach roślin określane są jako fitosterole. Różnią się one
nieznacznie od cholesterolu zwierzęcego, bo tylko budową
bocznego łańcucha węglowego. Fitosterole występujące
w roślinach w większym odsetku mają formę nienasyconą,
chociaż występuje też forma nasycona zwana stanolami.
Najbogatszym naturalnym źródłem fitosteroli są nierafinowane oleje roślinne. Największe ilości tych związków występują w oleju z otrąb ryżowych, oleju kukurydzianym,
oleju sezamowym (1050–850 mg/100 g). Pewną ich ilość
dostarczają również orzechy (100–200 mg/100 g), nasiona
roślin strączkowych (120–135 mg/100 g) oraz przetwory
zbożowe. Niewielkie ich ilości są obecne również w warzywach i owocach (10–20 mg/100 g).
Spożycie z żywnością cholesterolu w diecie krajów zachodnich osiąga wartości nawet 400 mg dziennie, podczas gdy zalecane jest, aby ilość ta nie przekraczała
300 mg dziennie, a u osób z chorobami układu krążenia
200 mg dziennie. Zawartość fitosteroli w diecie zależy
od ilości spożywanych produktów roślinnych i w typowej
zachodniej diecie osiąga wartości 150–350 mg dziennie.
Pomimo stosunkowo podobnej ilości zjadanych w diecie cholesterolu i fitosteroli, wchłonięciu ulega około
50% dostarczonego cholesterolu i mniej niż 5% steroli
roślinnych. Fitosterole znajdują się w plazmie krwi w ilości nie przekraczającej 0,5% ogólnej ilości cholesterolu.
Nie jest to tylko związane z faktem, że większość cholesterolu w organizmie człowieka pochodzi z endogennej
produkcji głównie w wątrobie, ale i z minimalnym poziomem wchłaniania fitosteroli z przewodu pokarmowego.
Działanie obniżające poziom cholesterolu we krwi, przez fitosterole znane jest od 50 lat. Początkowo stosowane dawki
fitosteroli osiągały wartości około 18 g. Uzyskiwano istotne
obniżenie poziomu cholesterolu lecz równocześnie dochodziło do wzrostu stężenia steroli roślinnych w surowicy.
We wchłanianiu cholesterolu ze światła przewodu pokarmowego można wyróżnić kilka etapów. Początkowo
przejście z fazy lipidowej do fazy micelarnej. Powstałe
micele umożliwiają następnie wchłonięcie cholesterolu
do komórek nabłonka błony śluzowej jelita (eneterocyty). Wchłonięty cholesterol jest estryfikowany i włączany do cząsteczek chylomikronów i VLDL-i wytwarzanych
w ścianie jelita, a następnie trafia do układu krążenia.
Zdolność obniżania stężenia cholesterolu we krwi przez
fitosterole związana jest z hamowaniem jego wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Dzięki strukturalnemu
12
podobieństwu fitosterole zajmują miejsce cholesterolu pokarmowego oraz endogennego w micelach tworzonych w świetle jelita. Tak powstałe micele zawierają
mniejsze ilości cholesterolu, zatem mniejsza jego ilość
zostaje wchłonięta do enterocytów. Jednocześnie same
fitosterole nie ulegają wchłanianiu. Dodatkowo dochodzi
do zwiększonego transportowania cholesterolu przez enterocyty na powrót do przewodu pokarmowego.
W celu obniżenia podwyższonego poziomu cholesterolu
zaleca się – poza odpowiednią dietą – dostarczanie dziennie około 2 g fitosteroli. Taka ilość pozwala na uzyskanie
maksymalnej efektywności fitosteroli, dalsze zwiększanie
dawki nie wykazuje silniejszego działania. Jednocześnie
takich ilości steroli roślinnych nie można dostarczyć w samej diecie, dlatego konieczne jest wykorzystanie produktów wzbogaconych w te związki (margaryny, jogurty).
W Europie przeciętne spożycie margaryny lub masła wynosi 25 g dziennie, dlatego też margaryny są tak przygotowane, aby w codziennej porcji dostarczały około 2 g
fitosteroli. Natomiast wzbogacane jogurty dostarczają
dzienną dawkę fitosteroli w jednym opakowaniu. Innymi
produktami wzbogaconymi w fitosterole mogą być soki
owocowe, serki, wyroby cukiernicze.
W celu obniżenia podwyższonego stężenia cholesterolu
LDL w krwi, rekomenduje się między innymi: dostosowanie wartości energetycznej diety do potrzeb organizmu,
zapewnienie odpowiedniej podaży i jakości białek oraz
węglowodanów w diecie. Tłuszcze powinny dostarczać
25–35% wartości energetycznej diety. Ograniczać należy
kwasy tłuszczowe nasycone. Ilość cholesterolu w diecie
nie powinna przekraczać 200 mg dziennie oraz należy
dostarczać 2 g fistosteroli dziennie. Praktycznie oznacza
to włączenie produktów wzbogacanych w fitosterole.
Wprowadzenie zmian w diecie i stylu życia (między innymi:
większa aktywność fizyczna, zaprzestanie palenia papierosów) powinno dotyczyć wszystkich osób z hipercholesterolemią. Dopiero kolejnym krokiem jest dołączenie farmakoterapii. Odmienne mechanizmy działania statyn i fitosteroli
pozwalają na ich łącznie w terapii hipercholesterolemii.
Piśmiennictwo:
1. Bartnikowska E. Wpływ fitosteroli na gospodarkę lipidową. Tłuszcze
Jadalne 2007, 42, 12–29
2. Law M.: Plant sterol and stanol margarines and health. BMJ 2000;
320: 861–864.
3. National Cholesterol Education Program, Adult Treatment Panel III Raport. NIH Publication No 02-5215, September 2002.
4. Plat J.P., Mensink R.P.: Plant stanol and sterol esters in the control
of blood cholesterol levels: Mechanism and safety aspects. Am. J. Cardiol. 2005, 96 (supl.), 15D-22D.
5. Thompson G.R.., Grundy S.M..: History of development of plant sterol and stanol esters for cholesterol-lowering purposes. Am. J. Cardiol.
2005, 96 (supl.), 3D-9D.
6. Włodarek D. Mechanizm działania fitosteroli w obniżaniu poziomu
cholesterolu LDL we krwi. Roczniki PZH, 2007, 58: 47-51.
Żywność dla zdrowia
biuletyn nr 8_12. KOR 05.indd 12
2008-05-28 13:38:41