paremie rzymskie - Magisterskie24.pl

PAREMIE RZYMSKIE
3. ACCESSIO CEDIT PRINCIPALI (rzecz przyłączona przypada głównej)
Podobnie w prawie polskim:
Gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą niż pozostałe, to rzeczy o
mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi (art. 193 § 2 k.c.).
6. ACTOR SEQUITUR FORUM REI (dla powoda właściwy jest sąd pozwanego)Sentencja
oparta na słowach konstytucji cesarzy Dioklecjana i Maximiana z 293r.
Zasada ta obowiązuje także w prawie polskim: zob art. 27 § 1 k.p.c.)
1
16. ALTERI STIPULARI NEMO POTEST (nikt nie może zawrzeć stypulacji w
zastępstwie drugiego)
Odmiennie w prawie polskim, gdzie zasadą jest, że czynności prawnej można dokonać
przez przedstawiciela (zob. art. 95 §1 k.c.).
22. AUDIATUR ET ALTERA PARS (należy wysłuchać także strony przeciwnej) Sentencja
porzymska, oparta jednak na źródłach prawa rzymskiego. Zobacz także sentencjĘ nr 1.
W prawie polskim podobnie:
Sąd obowiązany jest dążyć do wszechstronnego zbadania wszystkich okoliczności sprawy
(zob. art. 3 § 3 k.p.c. oraz art. 4 k.p.k.).
1. ABSENTEM IN CRIMINIBUS DAMNARI NON OPORTET ( nie należy skazywać za
przestępstwo nieobecnego). Sentencja oparta na wypowiedzi Ulepiana.
Podobnie, co do zasady, w polskim procesie karnym:
Obecność oskarżonego na rozprawie głównej jest obowiązkowa (zob. art. 382 k.p.k.).
24. BIS DE EADEM RE AGERE NON LICET (nie wolno procesować się dwa razy w tej
samej sprawie).Sentencja oparta na wypowiedzi Gaiusa .
W prawie polskim podobnie:
Ponowne dochodzenia tego samego roszczenia od tej samej osoby uzasadnia odrzucenie
pozwu w procesie cywilnym (zob. art. 199 § 1 pkt. 2 k.p.c.), a wszczęcie ponownego
postępowania karnego co do tego samego czynu tej samej osoby jest podstawą dla umorzenia
postępowania (zob. art. 17 § 1 pkt. 7 k.p.k.).
34. CONFESSUS PRO IUDICATO EST (ten, kto się przyznał, uważany jest za
zasądzonego).
Odmiennie w prawie polskim:
W procesie karnym sąd może jedynie za zgodą obecnych stron przeprowadzić postępowanie
dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie
budzą wątpliwości (zob. art. 388 k.p.k.).
2
63. DURA LEX, SED LEX (surowa ustawa, lecz ustawa) Skrócona wersja wypowiedzi
Ulpiana.
65. EI INCUMBIT PROBATIO QUI DICIT, NON QUI NEGAT (ciężar przeprowadzenia
dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto przeczy).
Podobnie w prawie polskim:
Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne
(art.6 k.c.).
68. ET NON FACERE FACERE EST (i powstrzymanie się od działania jest działaniem).
Skrócona wersja wypowiedzi Paulusa.
Podobnie w prawie polskim:
Świadczenie może polegać na zaniechaniu (art. 353 § 2 k.c.).
97. IGNORANTIA IURIS NOCET, FACTI NON NOCET ( nieznajomość prawa szkodzi,
nieznajomość zaś faktu nie szkodzi). Skrócona wersja wypowiedzi Paulusa.
100.IMPOSSIBILIUM NULLA OBLIGATIO EST (zobowiązanie do wykonania
świadczenia niemożliwego jest nieważne ).
Podobnie w prawie polskim:
Gdy w chwili zawarcia umowy świadczenie jest niemożliwe, to umowa jest nieważna (art.
387 § 1 k.c.). Jeśli natomiast zobowiązanie po powstaniu stało się niemożliwe, to wygasa,
jeśli niemożliwość jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada (art. 475 §
1 k.c.).
107. IN DUBIO PRO REO (w razie wątpliwości należy orzec na korzyść oskarżonego).
Sentencja znajdująca oparcie w źródłach rzymskich. Zobacz uwagę do pkt 115.
Podobnie w polskim prawie karnym:
Nie dających się usunąć wątpliwości nie wolno rozstrzygać na niekorzyść oskarżonego (art. 5
§ 2 k.p.k.).
3
115. IN RE DUBIA BENIGNIOREM INTERPRETATIONEM SEQUI NON MINUS
IUSTIUS EST QUAM TUTIUS ( w sprawach wątpliwych iść za łagodniejszą interpretacją
jest zarówno bardziej słuszne, jak i bardziej przezorne).
127. IS FECIT, CUI PRODEST (ten uczynił, komu przyniosło to korzyść). Zasada oparta
na słowach Seneki z tragedii Medea. Porównaj zasadę: „cui prodest scelus, is fecit” (komu
zbrodnia przyniosła korzyść, ten ją popełnił”)- Seneka, Medea, 503.
131.IURIS PRAECEPTA SUNT HAEC: HONESTE VIVERE, ALTERUJ NON
LAEDERE, SUUM CUIQUE TRIBUERE ( nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie,
drugiego nie krzywdzić, oddać każdemu, co mu się należy).
132.IURIS PRUDENTIA EST DIVINARUM ATQUE HUMANARUM RERUM
NOTITIA, IUSTI ATQUE INIUSTI SCIENTIA (jurysprudencja jest znajomością spraw
boskich i ludzkich oraz wiedzą o tym, co zgodne i niezgodne z prawem).
134. IUS CIVILE VIGILANTIBUS SCRIPTUM EST ( prawo cywilne pisane jest dla
starannych). Paremia występująca także w innych wersjach: „vigilantibus, non dormientibus,
iura subveniunt”( prawo przychodzi z pomocą osobom starannym, nie zaś nie dbającym o
własne sprawy); „nec stultis solere succurri, sed errantibus” (zwykło się przychodzić z
pomocą nie głupim, ale będącym w błędzie).
135. IUS EST ARS BONI ET AEQUI ( prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne). Celsus
cytowany przez Ulpiana.
154. LEX POSTERIOR DEROGAT PRIORI (ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą).
Sentencja sformułowana na podstawie wypowiedzi Modestyna. Reguła kolizyjna o
charakterze chronologicznym. Stosownie do niej akt prawny wydany później uchyla akt
wcześniejszy. W doktrynie podkreśla się jednak, że reguła ta działa pod warunkiem, ze akt
późniejszy ma moc prawną nie niższą niż akt wcześniejszy. Porównaj sentencje nr 155.
4
155. LEX POSTERIOR GENERALIS NON DEROGAT LEGI PRIORI ( ustawa
późniejsza o charakterze ogólnym nie uchyla wcześniejszej ustawy szczególnej). Zobacz
sentencje nr 154.
156. LEX RETRO NON AGIT (ustawa nie działa wstecz) Sentencja porzymska,
sformułowana jednak na podstawie źródeł prawa rzymskiego. Por. w szczególności
konstytucję cesarzy Teodozjusza i Walentyniana zamieszczoną w C.1,14,7: „leges et
constitutiones futuris certum est dare formam negotiis, non ad facta praeterita revocari, nisi
nominatim etiam de praeterito tempore adhuc pendentibus negotiis cautum sit” (jest
oczywiste, że ustawy i konstytucje mają zastosowanie tylko do działań przyszłych, nie
odnoszą się do przeszłych, chyba, że wyraźnie zastrzeżono również, [że dotyczą] czynności
zawisłych jeszcze z okresu przeszłego..
W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego niedziałanie prawa wstecz wskazuje się jako
jedną z podstawowych zasad państwa prawa. Co do prawa karnego wyraża zasadę tę
expressis verbis art.42 ust.1 Konstytucji RP. Według Kodeksu cywilnego ustawa nie ma mocy
wstecznej, chyba że wynika to z jej brzmienia lub celu (art.3 k.c.).
158. LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI (ustawa szczególna uchyla ogólną).
Sformułowana przez jurystów średniowiecznych reguła kolizyjna o charakterze
merytorycznym. Stanowi ona wskazówkę, jak należy stosować przepisy ogólne i specjalne w
przypadku ich kolizji.
165.MATER SEMPER CERTA EST: PATER EST, QUEM NUPTIAE
DEMONSTRANT ( matka zawsze jest pewna; ojcem zaś jest ten, na kogo wskazuje
małżeństwo ).
W prawie polskim podobnie. Domniemywa się, że dziecko urodzone w czasie trwania
małżeństwa pochodzi od męża matki (zob. art. 62. k.r.o.).
182. NEMO IUDEX IDONEUS IN PROPRIA CAUSA (nikt nie jest odpowiednim sędzią
we własnej sprawie). Sentencja oparta na tekście konstytucji cesarzy Walensa, Gracjana i
Walentyniana.
Podobnie w prawie polskim:
5
Jedną z ustawowych przesłanek wyłączenia sędziego jest przypadek, gdy sprawa dotyczy
sędziego bezpośrednio (zob. art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c., art. 40 §1 pkt 1 k.p.k.).
200. NULLA POENA SINE LEGE (nie ma kary bez ustawy). Znana prawu rzymskiemu,
choć w formę paremii ujęta później, jedna z generalnych zasad prawa karnego.
Co do prawa polskiego zob. uwagę do pkt.205.
205. NULLUM CRIMEN SINE LEGE (nie ma przestępstwa bez ustawy). Znana prawu
karnemu, choć sformułowana później, jedna z generalnych zasad prawa karnego.
W prawie polskim:
Omawianą zasadę formułuje expressis verbis art. 42 ust. 1 Konstytucji RP stanowiący, iż
odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuszcza się czynu zabronionego pod
groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Wskazać wszakże należy,
iż zgodnie z Konstytucją omawiana zasada nie stoi na przeszkodzie ukarania za czyn, który w
czasie e
jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego. Zobacz także art.1
§ 1 k.k.
210. NUPTIAS NON CONCUBITUS, SED CONSENSUS FACIT (małżeństwo tworzy nie
współżycie fizyczne, lecz zgodne porozumienie).
W prawie polskim:
Warunkiem zawarcia małżeństwa jest złożenie oświadczenia przed kierownikiem urzędu
stanu cywilnego przez jednocześnie obecnych kobietę i mężczyznę, że wstępują ze sobą w
związek małżeński (zob. art. 1 § 1 k.r.o.).
216. OMNIS DEFINITIO IN IURE CIVILI PERICULOSA EST: PARUM EST ENIM,
UT NON SUBVERTI POTEST (wszelka definicja w prawie cywilnym jest ryzykowna,
rzadko bowiem zdarza się, by nie można było jej wywrócić).
218. PACTA SUNT SERVANDA (umów należy dotrzymywać) Sentencja nawiązująca do
wypowiedzi Ulpiana.
6
251.QUOT GENERATIONES, TOT GRADUS (ile urodzeń, tyle
Sentencja porzymska, znajdująca jednak oparcie w źródłach prawa rzymskiego.
stopni).
257. RES IUDICATA PRO VERITATE ACCIPITUR (rzecz osądzoną przyjmuje się za
prawdę). Ulpianus libro primo ad leges Iulia et Papia- D.50,17,207. Por. sentencję nr 256.
256.RES
IUDICATA
DICITUR
QUAE
FINEM
CONTROVERSIARUM
PRONUNTIATIONE IUDICIS ACCEPIT: QUOD VEL CONDEMNATIONE VEL
ABSOLUTIONE CONTINGIT (za rzecz osądzoną uważa się tę [sprawę], która dzięki
orzeczeniu sędziego przestała być sporna, co jest wynikiem zasądzenia, bądź uwolnienia).
W prawie polskim podobnie:
Sentencja wyroku powinna w szczególności zawierać rozstrzygnięcie co do żądań stron (zob.
art. 325 k.p.c.).
260. REUS IN EXCEPTIONE ACTOR EST ( w przypadku podniesienia zarzutu
procesowego pozwany staje się powodem). Zobacz uwagę do pkt 65.
265. SEMEL HERES SEMPER HERES ( kto raz zostanie dziedzicem, pozostaje nim na
zawsze) Paremia znajdująca oparcie w źródłach prawa rzymskiego.
Podobnie w prawie polskim:
Nie jest możliwe powołanie spadkobiercy z zastrzeżeniem warunku lub terminu (zob. art. 962
k.c.).
273. SI IN IUS VOCAT, ITO (jeśli ktoś pozywa [ciebie]do sądu, idź). Lex XII tabularum
1,1.
285. SUPERFICIES SOLO CEDIT (to, co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi).
Podobnie co do zasady w prawie polskim:
Własność nieruchomości rozciąga się na to, co połączono z nią w taki sposób, że stało się jej
częścią składową (zob. art. 191 k.c.) Jednak z mocy wyraźnego przepisu odrębną od gruntu
7
własność stanowić może budynek (zob art. 235 k.c.) lub lokal (zob. art.2 ust. 1 ustawy z dnia
24 czerwca 1994 r. o własności lokali – Dz.U. Nr 85, poz 388).
299. VIM VI REPELLERE LICET (siłę wolno odpierać siłą). Skrócona wersja wypowiedzi
Ulpiana (libro sexagensimo non ad edictum) w D.43,16,1,27. Por. zdanie Paulusa (libro
decimo ad Sabinum) w D. 9,2,35,4.: „Vim enim vi defendere omnes leges omniaque iura
permittunt” ( wszystkie ustawy i wszystkie prawa pozwalają bronić się przed siłą przy użyciu
siły).
W polskim prawie cywilnym:
Samopomoc dozwolona jest w przypadkach odpierania bezpośredniego i bezprawnego
zamachu (art. 423 k.c.), dla zajęcia cudzego zwierzęcia, które wyrządza szkodę (art. 432 k.c.),
i dla zatrzymania rzeczy stanowiących zabezpieczenie zapłaty czynszu (art. 671 § 2 k.c.).
300. VOLENTI NON FIT INIURIA (chcącemu nie dzieje się krzywda). Skrócona wersja
wypowiedzi Ulpiana.
8
9