Program szkolenia okresowego
advertisement
Program szkolenia okresowego pracowników administracyjno-biurowych Cel szkolenia: Celem szkolenia jest aktualizacja i uzupełnienie wiedzy i umiejętności w szczególności z zakresu: 1) przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z wykonywaną pracą , 2) zagrożeń związanych z wykonywaną pracą oraz metod ochrony przed tymi zagrożeniami, 3) postępowanie w razie wypadku i w sytuacjach zagrożeń. Uczestnicy szkolenia: Szkolenie jest przeznaczone dla osób zatrudnionych na stanowiskach robotniczych. Sposób organizacji szkolenia: Szkolenie powinno być zorganizowane w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego. Program szkolenia dla pracowników adm.- biurowych Liczba godzin*) Lp. Temat szkolenia 1 1 2 Wybrane regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem: 3 2 a) praw i obowiązków pracowników i pracodawców w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz odpowiedzialności za naruszenie przepisów i zasad bhp, b) ochrony pracy kobiet i młodocianych, c) wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz świadczeń z nimi związanych, d) profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników 2 Postęp w zakresie oceny zagrożeń czynnikami występującymi w procesach pracy oraz w zakresie metod ochrony przed zagrożeniami dla zdrowia i życia pracowników 2 3 Problemy związane z organizacją stanowisk pracy biurowej, z uwzględnieniem zasad ergonomii, w tym stanowisk wyposażonych w monitory ekranowe i inne urządzenia biurowe 2 4 Postępowanie w razie wypadków i w sytuacjach zagrożeń (np. pożaru, awarii), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku 2 Razem: 8 * w godzinach lekcyjnych trwających 45 minut. Szczegółowy program szkolenia okresowego pracowników administracyjno-biurowych I. Regulacje prawne z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem przepisów związanych z wykonywaną pracą: 1 REGULACJE PRAWNE Z ZAKRESU OCHRONY PRACY, Naczelnym aktem prawnym jest KONSTYTUCJA Art. 66. 1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. 2. Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa. Art. 67. 1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. 2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa. Art. 68. 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. 3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. 4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. 5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Kolejnym aktem prawnym są: ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia. Kontrolę pod względem zgodności z konstytucją sprawuje Trybunał Konstytucyjny. Źródła prawa pracy: Zewnętrzne - pochodzące od państwa: - Kodeks pracy, przepisy wykonawcze do Kodeksu pracy, przepisy związane z Kodeksem pracy, a. pragmatyki służbowe - wykładnia i orzecznictwo sadu - normy: PN, normy branżowe Wewnątrzzakładowe: 1. Układy Zbiorowe Pracy 2. Zakładowe UZP 3. Regulaminy pracy 4. Regulaminy wynagrodzeń 5. Regulaminy Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych 6. Zarządzenia Kodeks Pracy jest ustawą. Reguluje wszelkie kwestie dotyczące zatrudnienia, prawa i obowiązki pracodawców i pracowników, zawiera katalog wykroczeń. Podstawowe obowiązki pracodawców. Pracodawca jest obowiązany w szczególności: 1) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami, 2) organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy, 2a) organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, 3) przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, 4) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, 5) terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie, 6) ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, 8) zaspokajać socjalne potrzeby pracowników, 9) stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy, 9a) prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników, 9b) przechowywać dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach nie grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem, 10) wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. Pracodawca udostępnia pracownikom tekst przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu w formie pisemnej informacji rozpowszechnionej na terenie zakładu pracy lub zapewnia pracownikom dostęp do tych przepisów w inny sposób przyjęty u danego pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany informować pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy o możliwości zatrudnienia w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, a pracowników zatrudnionych na czas określony - o wolnych miejscach pracy. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie z podaniem przyczyny, o której mowa w § 2, uzasadniającej rozwiązanie umowy. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Ponadto pracodawca obowiązany jest chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: • organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, • zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, • zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, • zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca zobowiązany do ochrony zdrowia i życia pracowników musi wykorzystywać osiągnięcia nauki i techniki dla zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Oznacza to, iż konieczne staje się ciągłe poprawianie warunków bhp, zgodnie z wdrożonymi w życie osiągnięciami nauki i techniki. Odpowiednie normy, powinny być zmienione w związku z rozwojem nauki i techniki np. skonstruowanie bezpieczniejszych maszyn i urządzeń, ulepszenie zabezpieczeń, opracowanie substancji do produkcji mniej szkodliwych niż dotychczas stosowane, nawet jeżeli będzie wiązało się to z większymi wydatkami ze strony pracodawcy Podstawowe obowiązki w zakresie bhp osób kierujących pracownikami. Obowiązki kierującego Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana: • organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, • dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, • organizować, przygotowywać i prowadzić pracę, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy, • dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, • egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, • zapewniać wykonywanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Prawa i obowiązki pracowników. Obowiązki pracownika Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy. Pracownik w szczególności jest obowiązany: • przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie, • przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku, • przestrzegać przepisów oraz zasad bhp, a także przepisów przeciwpożarowych, • dbać o dobro zakładu, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, • przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach, • przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest zobowiązany: • znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, • brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, • wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, • dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek • • • i ład w miejscu pracy, stosować środki ochrony zbiorowej, używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, • niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie, • współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Uprawnienia pracownika W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa wyżej, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. UWAGA! Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa wyżej, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. UWAGA! Podane powyżej prawa pracownika nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia. Odpowiedzialność za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Każdy pracodawca i pracownik ponosi odpowiedzialność za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Można odróżnić trzy podstawowe rodzaje odpowiedzialności: • porządkowa - art. 108 kodeksu pracy, dotycząca wszystkich pracowników w zakładzie pracy, pracodawca może ukarać wszystkich pracowników za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy karą: upomnienia, nagany, pieniężną. • za wykroczenia przeciwko prawom pracownika - art. 283 kodeksu pracy. dotycząca osób odpowiedzialnych za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy albo kierujących pracownikami w przypadku nieprzestrzegania przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika wszczynają postępowanie i orzekają karę grzywny inspektorzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy. • karna - art. 220 i 221 k. k. dotycząca osób odpowiedzialnych w zakładzie pracy za stan bezpieczeństwa i higienę pracy, którzy nie dopełniają w tym zakresie swoich obowiązków, narażając przez to pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Osoby te podlegają karze pozbawienia wolności do lat 3 lub grzywnnie do 180 stawek dziennych albo ograniczenia wolności. II. Zagrożenia czynnikami występującymi w procesach pracy oraz zasady i metody likwidacji lub ograniczenia oddziaływania tych czynników na pracowników – z uwzględnieniem zmian w technologii, organizacji pracy i stanowisk pracy, stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, wprowadzenia nowych urządzeń, sprzętu i narzędzi pracy: Obowiązkiem pracodawcy jest eliminowanie i ograniczanie oddziaływania czynników szkodliwych, możliwie do najniższego poziomu, poprzez: - doskonalenie technologii i modernizowanie urządzeń produkcyjnych, - utrzymywanie w stałej sprawności urządzeń eliminujących lub ograniczających szkodliwe czynniki w środowisku pracy, - środki organizacyjne (metody pracy, ograniczenie czasu ekspozycji, przerwy w pracy itp.) Zapamiętaj! - strefy pracy zagrożone hałasem, w których pracownicy obowiązani są stosować ochronniki słuchu, powinny być oznakowane i odgrodzone, a dostęp do nich ograniczony. - w otoczeniu źródeł pól elektromagnetycznych należy wyznaczyć i oznakować obszary występowania silnych pól elektromagnetycznych - trzy strefy ochronne (niebezpieczna, zagrożenia, pośrednia). - strefy pracy, w których występuje narażenie na działanie pyłu azbestu należy oznakować znakami ostrzegawczymi i napisem "Uwaga- zagrożenie azbestem" oraz wydzielić i uniemożliwić dostęp osobom postronnym. Ak t y pr aw ne. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 645) pracodawca, u którego występują czynniki szkodliwe dla zdrowia ma obowiązek dokonywania badań i pomiarów tych czynników. Pomiarów czynników szkodliwych należy dokonywać z następującą częstotliwością: - co najmniej 1 raz na 6 miesięcy - w przypadku przekroczenia wartości normatywów higienicznych (NDS; NDSCh; NDSP; NDN) czynników szkodliwych dla zdrowia oraz występowania czynników rakotwórczych, jeśli nie jest możliwe stałe monitorowanie; - 1 raz w roku - przy stwierdzeniu od 0,5 do 1,0 wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych; - co najmniej 1 raz na 2 lata - przy stwierdzeniu stężeń i natężeń czynników szkodliwych poniżej 0,5 wartości dopuszczalnych; - co najmniej raz na trzy miesiące - w przypadku narażenia na pyły zawierające azbest; - w każdym przypadku wprowadzenia zmian w warunkach stosowania czynników rakotwórczych. Badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia występującego w środowisku pracy nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia. Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy, mogą być wykonywane przez laboratoria: • Państwowej Inspekcji Sanitarnej, • • jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy, Centralnego Instytutu Ochrony Pracy, • • upoważnione przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, akredytowane zgodnie z przepisami o badaniach i certyfikacji. Rodzaje badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia określa w drodze decyzji właściwy państwowy inspektor sanitarny. Pierwsza decyzja jest wydawana po zawiadomieniu państwowego inspektora sanitarnego przez pracodawcę o rozpoczęciu działalności. Wyniki badań i pomiarów pracodawca przekazuje w terminie 14 dni: • właściwemu państwowemu inspektorowi pracy, • właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, • lekarzowi sprawującemu profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. Jeżeli badania i pomiary wykażą przekroczenie wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń wówczas pracodawca: • przekazuje ich wyniki niezwłocznie do wiadomości wyżej wymienionym jednostkom, • zawiadamia niezwłocznie pracowników w sposób ustalony w danym zakładzie oraz umieszcza na odpowiednich stanowiskach pracy informacje o stwierdzonym narażeniu. Pracodawca obowiązany jest prowadzić rejestr wyników badań i pomiarów oraz kart czynników szkodliwych dla zdrowia wg wzorów zamieszczonych w załączniku do rozporządzenia. Rejestr i karty przechowane są przez 40 lat natomiast wyniki badań przez okres 3 lat. W przypadku likwidacji pracodawca przekazuje rejestr i karty właściwej terenowej stacji sanitarno - epidemiologicznej. Zdrowe biuro Określenia "złe" lub "szkodliwe" warunki pracy zwykło się odnosić do pracy w przemyśle. Hałas, kontakt z trującymi substancjami, praca z niebezpiecznymi maszynami - zagrożenie jest tu sprawą oczywistą. Czy ma jednak sens mówienie o "zdrowym biurze", w opozycji do "biura niezdrowego"? Wydawałoby się, że nie można marzyć o lepszym środowisku pracy niż zacisze biurowe, a jednak okazuje się, że i tu czyhają na nas liczne niebezpieczeństwa. Na szczęście można im zapobiec. Komputer w biurze Komputer to narzędzie tak powszechne, że trudno Ci z pewnością wyobrazić sobie pracę bez niego. Tym bardziej zatem powinieneś być świadom zagrożeń, które praca przy komputerze ze sobą niesie. Aby ograniczyć jej negatywny wpływ na Twoje oczy powinieneś zadbać, by ekran monitora pokryty był warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr. Obraz powinien być stabilny, a znaki na monitorze czytelne. Ustawienie ekranu względem źródła światła powinno być takie, aby maksymalnie zmniejszyć odbicia i refleksy. Monitor powinien być ustawiony na wprost Ciebie, a jego górna krawędź powinna znajdować się na wysokości Twoich oczu. Monitory komputerowe emitują różne rodzaje promieniowania, dlatego nie powinieneś siedzieć zbyt blisko ekranu. Jeżeli siedzisz w pomieszczeniu, w którym przy komputerach pracuje kilka osób, pamiętaj, że odległość między dwoma komputerami powinna być większa niż 60 cm. Jeszcze większe promieniowanie niż ekran wysyła tył monitora, dlatego osoby siedzące przy biurkach twarzami do siebie powinien dzielić uziemiony ekran ochronny. Coraz częstszym problemem osób pracujących przy komputerze są bóle nadgarstków. Bardzo częste pisanie na klawiaturze oraz manipulowanie myszką może doprowadzić do nadwerężenia ścięgien, a nawet do poważniejszych urazów, prowadzących do zaniku czucia w palcach. Nie przesadzaj zatem z długością czasu spędzanego przed komputerem i staraj się w ciągu dnia pracy robić sobie przerwy, wykonując zadania z pracą przy komputerze nie związane. Z przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych w 1988 r. badań wynika, że kobiety w ciąży nie powinny zbyt długo pracować przy komputerach, ponieważ zwiększa to ryzyko poronienia. Sprzęt biurowy Sprzęt biurowy (faks, kopiarka, drukarka), jeśli jest prawidłowo używany i nowy, nie stanowi zagrożenia dla pracujących w jego pobliżu osób. Stare modele kopiarek powinny natomiast stać w oddzielnych, wietrzonych pomieszczeniach, ponieważ wydzielają szkodliwy ozon. Postępuj ostrożnie z tonerem - może on zawierać związki rakotwórcze. Wiązka laserowa wytwarzana w drukarkach jest szkodliwa tylko w przypadku zdjęcia lub uszkodzenia obudowy ochronnej, dlatego powinieneś zachować ostrożność w przypadku awarii drukarki laserowej. Pozycja przy biurku Większość czasu w biurze spędzasz w pozycji siedzącej. Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo bólu kręgosłupa, szyi i ramion ważne jest, byś miał wygodne krzesło z możliwością regulacji wysokości siedzenia i oparcia. Narażone są również Twoje nogi - pozycja siedząca i brak ruchu utrudnia krążenie krwi i limfy, co prowadzi do puchnięcia nóg, obrzęków, a w dłuższym czasie zwiększa ryzyko powstania żylaków. Ratunkiem może być w tym przypadku podpórka pod nogi (kolana powinny być zgięte pod kontem 90 stopni) albo zwiększenie ilości ruchu. Warto od czasu do czasu wstać od biurka aby rozprostować nogi i zrobić parę skłonów. Mikroklimat Każde biuro ma swój specyficzny mikroklimat, na który składają się: temperatura powietrza, jego cyrkulacja i wilgotność, oświetlenie oraz ilość wolnej przestrzeni przypadającej na jednego pracownika itp. Temperatura w biurze powinna wynosić około 23 stopnie C, zaś średnia prędkość przepływu powietrza 15 cm na sekundę. Wilgotność powietrza powinna wynosić minimum 40%. Najlepsze jest oświetlenie naturalne bądź sztuczne, zbliżone swoją barwą do naturalnego. Unikaj energooszczędnych halogenów - wywołują uczulenia skóry. Zwróć także uwagę na rodzaj wykładziny podłogowej - powinna mieć atest elektrostatyczności. Ściany najlepiej pomalować farbami rozcieńczanymi wodą, a nie rozpuszczalnikami chemicznymi. Należy unikać tapet, które są siedliskiem dla bakterii i grzybów. W każdym biurze powinna być odpowiednio duża wolna przestrzeń: 2m2 powierzchni podłogi i 13 m3 objętości pomieszczenia nie zajętej przez sprzęt i wyposażenie na każdego pracownika. Pomieszczenia powinny mieć około 3m wysokości. Stres w pracy Praca w biurze ma też wpływ na Twoje samopoczucie psychiczne. Oczywiście siła i rodzaj tego wpływu, a także pozytywny bądź negatywny ładunek są uzależnione od wielu czynników, m.in. od atmosfery panującej w biurze, od kultury organizacyjnej firmy i tego czy wizja organizacji odpowiada Twojemu sposobowi patrzenia na pracę. W większości firm prywatnych praca biurowa charakteryzuje się czasem pracy wyznaczanym przez zadania, a co za tym idzie nagłą koniecznością nadgodzin, nieprzewidywalnością i dużym poziomem stresu, który dodatkowo potęguje u niektórych osób kontakt z klientem. Pracownicy bardzo często spędzają osiem godzin w pozycji siedzącej i nie są chętni do aktywności fizycznej po pracy. Nierzadko odżywiają się nieregularnie. Te wszystkie cechy pracy biurowej powodują zwiększone ryzyko pojawienia się otyłości, wrzodów żołądka, chorób krążenia i zawałów oraz osłabienia sprawności intelektualnej; mogą także wpływać na występowanie nerwic i depresji. Tak jak różna może być sama praca, tak różni mogą być pracodawcy. Dobry pracodawca, chcąc przeciwdziałać negatywnym wpływom środowiska pracy na swoich pracowników, stara się wprowadzić do kultury organizacyjnej wartości promujące zdrowy tryb życia; umożliwia pracownikom korzystanie z różnych form aktywności fizycznej, organizuje imprezy na świeżym powietrzu, na które pracownicy przychodzą ze swoimi rodzinami. Podział czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych: 1) czynniki niebezpieczne ( urazowe): a) elementy ruchome i luźne, b) elementy ostre i wystające, c) przemieszczanie się ludzi, d) porażenie prądem elektrycznym, e) poparzenie, f) pożar lub/i wybuch, 2) czynniki szkodliwe i uciążliwe: a) czynniki fizyczne: - oświetlenie, - mikroklimat, - wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka prze4z kończyny górne, - hałas ustalony i nieustalony, hałas infradźwiękowy, hałas ultradźwiękowy, - promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafioletowe), - promieniowanie jonizujące, - promieniowanie laserowe, - pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości), - pole elektrostatyczne, - pyły przemysłowe Grupa pyłów A. Pyły o oddziaływaniu toksycznym, np.: - związki ołowiu, - arsenu, - cynku, - miedzi B. Pyły o działaniu pylicotwórczym – głównie pyły zawierające niezwiązaną krystaliczną krzemionkę SiO2 , np.: - kwarc, - krystobalit, - trydymit, oraz krzemiany, np.: - azbest, - talk, - kaolin, - szpat polny, -pył rud żelaznych i pył z kopalni węglowych C. pyły o działaniu uczulającym, np.: • pyły pochodzenia chemicznego: - leki, - masa perłowa, - puder ryżowy, - kalafonia, • pyły pochodzenia organicznego z: - drewna, - bawełny, - lnu, - konopi • pyły pochodzenia zwierzęcego – wełna itp. D. Pyły o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, np.: - azbest, - pyły tworzące się podczas rafinacji niklu i jego związków, - pyły drewna twardego – dąb, buk. b) czynniki chemiczne: Kryteria i klasyfikacja substancji i preparatów chemicznych: 1. Klasyfikacja na podstawie właściwości fizykochemicznych: • substancje i preparaty wybuchowe (symbol zagrożenia – E), • substancje i preparaty o właściwościach utleniających (O), • substancje i preparaty skrajnie łatwopalne (F+), wysocełatwopalne (F) i łatwopalne, • inne właściwości fizykochemiczne. 2. Klasyfikacja na podstawie toksyczności: • substancje i preparaty bardzo toksyczne (T+) i toksyczne (T), • substancje i preparaty szkodliwe (Xn), • substancje i preparaty żrące ( C ), • substancje i preparaty drażniące (Xi), • substancje i preparaty uczulające (Xn lub Xi), • inne właściwości toksyczne. 3. Klasyfikacja na podstawie analizy skutków specyficznych dla zdrowia człowieka: • substancje rakotwórcze, • substancje mutagenne, (T lub Xn) • substancje działające szkodliwie na rozrodczość 4. Klasyfikacja na podstawie analizy skutków działania na środowisko - substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska (N). 5. Przypadki specjalne: preparaty gazowe, stopy metali, preparaty zawierające polimery, nadtlenki organiczne (część 1 pkt 1 ust. 6 załącznika do rozp. O klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych). c) czynniki biologiczne Wśród czynników biologicznych wyróżnić możemy: □ mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, riteksje, grzyby, pierwotniaki) i wytwarzane przez nie substancje (toksyny i alergeny), □ makroorganizmy roślinne i zwierzęce (rośliny, pajęczaki i owady, zwierzęta kręgowe oraz wytwarzane przez nie toksyny). d) czynniki psychofizyczne w środowisku pracy Czynnikami psychofizyczne w środowisku pracy mogą być: • obciążenie fizyczne: - statyczne (wywołane długotrwałym napięciem mięśni spowodowanym utrzymywaniem przez dłuższy czas ciała lub przedmiotów w tej samej, a zwłaszcza wymuszonej pozycji), - dynamiczne (związane z aktywnością ruchową podczas pracy; miarą tego obciążenia jest wartość wydatkowanej przez organizm w procesie pracy energii), • obciążenie nerwowo-psychiczne: - obciążenie umysłu (nadmierna aktywność całej psychiki lub pewnej jej funkcji przez dłuższy okres zmiany roboczej, wywołana najczęściej przez wadliwą konstrukcję obsługiwanego urządzenia lub niewłaściwie zaprojektowany proces technologiczny, - niedociążenie lub przeciążenie percepcyjne (ograniczenie pracy człowieka związane najczęściej z procesem automatyzacji maszyn, Urządzeń i procesów technologicznych, powodujące osłabienie aktywności psychicznej przy równoczesnej konieczności czuwania), - obciążenie emocjonalne. Każdy z tych czynników powinien być analizowany pod kątem oddziaływania na człowieka i możliwości jego eliminacji lub ograniczenia. Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu tych czynników na pracownika: 1. Eliminacja źródeł niebezpiecznych i szkodliwych czynników. Realizowane jest to poprzez: • dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej szkodliwych mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów i innych materiałów stosowanych w procesach technologicznych, • dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie stwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, • unieszkodliwianie odpadów Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu tych czynników na pracownika: 1. Eliminacja źródeł niebezpiecznych i szkodliwych czynników. Realizowane jest to poprzez: • dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej szkodliwych mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów i innych materiałów stosowanych w procesach technologicznych, • dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie stwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, • unieszkodliwianie odpadów 2. Ograniczenie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania. Realizowane jest to poprzez: • zastąpienie człowieka przez roboty, • mechanizację, automatyzację (zdalne sterowanie i obserwowanie procesu), • optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń, • zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów oraz odpadów eliminujących zagrożenie fizyczne, chemiczne i biologiczne, • stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwienie wejścia człowieka w strefę zagrożenia. 3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych poprzez osłonięcie strefy narażenia. Należy przy tym wziąć pod uwagę: • stosowanie odpowiednich kubatur budynków czy pomieszczeń, stosowanie środków ochrony przed przenikaniem emitowanych czynników (np. zabezpieczenie przed przenikaniem różnych postaci promieniowania, stosowanie materiałów dźwiękoizolacyjnych itp.), • hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się w otoczenie człowieka gazów par cieczy, cieczy i ciał stałych (pyłów), 4. Ograniczenie wpływu tych czynników poprzez zastosowanie ochron osobistych. Osiągniemy poprzez: • dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych, w zależności od istniejących zagrożeń, • odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych, • zasady przydziału ochron osobistych, • stosowanie znaków nakazu stosowania ochron. 5. Ograniczenie zagrożenia człowieka czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi przez dobór pracowników, właściwą organizację pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowanie pracowników. Bierze się tutaj pod uwagę: • przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku, • przestrzeganie obowiązku zatrudnienia pracowników o właściwych kwalifikacjach zawodowych, • dobór psychologiczny, • działania organizacyjne w procesie pracy (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy), • szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne zachowanie pracowników • ostrzeganie o zagrożeniach i zakazie wykonywania pewnych czynności (sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa). Ocena ryzyka zawodowego i powiadamianie pracownika o ryzyku zawodowym. Jedną z podstawowych zasad prawa pracy określających treść stosunku pracy jest spoczywający na pracodawcy obowiązek zapewnienia zatrudnianym pracownikom bezpiecznych dla zdrowia i życia warunków pracy (art. 15 k.p.). Obowiązek ten, obejmujący różne aspekty powinności pracodawców w tym zakresie, jest rozwijany i konkretyzowany zarówno przez przepisy kodeksu pracy, jak i inne przepisy prawa pracy regulujące wymogi, jakim powinny odpowiadać z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy oferowane przez pracodawców warunki pracy. Jednym z istotnych elementów tego obowiązku jest zapobieganie w różnych formach wynikającym ze środowiska pracy zagrożeniom zdrowia i życia pracowników. Zapobieganie tym zagrożeniom powinno mieć miejsce zarówno przy nawiązywaniu stosunku pracy, jak i w czasie jego trwania. W obu tych sytuacjach pracodawca obowiązany jest bowiem informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed występującymi zagrożeniami (art. 104 1 § 1 pkt 8 i art. 226 k.p.). Zmienione brzmienie art. 226 k.p. zobowiązuje pracodawcę nie tylko do informowania pracowników o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, lecz także do uprzedniego dokonywania oceny i dokumentowania tego ryzyka oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko. Dotychczas obowiązek dokonywania oceny i dokumentowania ryzyka wynikał z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 i zmiana tekst jednolity ogłoszony w 2007 r. Dz. U. Nr 49, poz. 330), jednak uznano, że właściwe do określenia tego obowiązku są przepisy ustawy – Kodeks pracy. Tak więc zmiana art. 226 k.p. nie wprowadziła żadnych nowych obowiązków dla pracodawcy. Obowiązkiem pracodawcy jest między innymi: - znać obowiązujące normatywy higieniczne (najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia czynników szkodliwych), - stale monitorować lub dokonywać okresowo na swój koszt badań i pomiarów stężeń i natężeń czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy, - ustalić czas oddziaływania czynników szkodliwych, - dokonać oceny i udokumentować ryzyko zawodowe występujące przy pracach w narażeniu na czynniki szkodliwe, - stosować środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko związane z narażeniem na czynniki szkodliwe, - informować pracowników o zagrożeniach i sposobie postępowania w celu jego ograniczenia lub uniknięcia. Zarządzanie ryzykiem zawodowym. Celem systemu zarządzania bezpieczeństwem jest minimalizacja ryzyka. Być może lepszym określeniem byłaby optymalizacja ryzyka, gdyż celem nie jest minimalizacja poziomu ryzyka za wszelką cenę, ale obniżenie ryzyka do poziomu ekonomicznie uzasadnionego. Działanie zmierzające do osiągnięcia tego celu, to po prostu zarządzanie ryzykiem, które tak jak zawsze gdy mówimy o zarządzaniu, musi być oparte na pomiarze. To właśnie od dokładności pomiaru poziomu ryzyka zależeć będzie, czy decyzje dotyczące sposobów kontrolowania ryzyka są prawidłowe, czy środki ochrony są adekwatne do tego poziomu i czy są wystarczająco skuteczne. Co jeszcze bardziej istotne - od pomiaru zależeć będzie, czy dane ryzyko zostanie za akceptowalne, czy też nieakceptowalne i czy konieczne będzie poszukiwanie sposobów na jego obniżenie. Oszacowanie ryzyka zawodowego Dopuszczalność ryzyka zawodowego [5] Bardzo duże ryzyko niedopuszczalne (nieakceptowane) [4] Duże ryzyko niedopuszczalne (nieakceptowane) [3] Średnie ryzyko dopuszczalne (akceptowalne) [2] Małe ryzyko dopuszczalne (akceptowalne) [1] Bardzo małe ryzyko dopuszczalne (akceptowalne) Niezbędne działania Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego. zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje najwyżej na tym samym poziomie. Nie jest konieczne prowadzenie jakichkolwiek działań. Analiza i ocena ryzyka. W powszechnym rozumieniu ryzyko zawsze wiąże się z możliwością poniesienia straty. Towarzyszy ono praktycznie każdej działalności. W przemyśle, gdzie proces produkcji jest realizowany w systemie „człowiek-obiekt techniczny-środowisko", dotyczy ono wszystkich elementów tego systemu. Zakłócenia w działaniu któregokolwiek z ww. elementów mogą doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka, uszkodzenia obiektu technicznego, czy zanieczyszczenia środowiska. Zmniejszenie ryzyka, przez stosowanie różnego rodzaju działań, jest naturalnym dążeniem człowieka oraz przedsiębiorstw. Pojęcie ryzyka zawodowego. Co to jest ryzyko zawodowe? Pomimo, że pojęcie ryzyka zawodowego zostało wprowadzone przez kodeks pracy definicja nie została w nim podana. Mówiąc najprościej, ryzyko zawodowe oznacza prawdopodobieństwo, z jakim ktoś m o ż e z o s t a ć p o s z k o d o w a n y w związku z istniejącym zagrożeniem. W zależności od wartości prawdopodobieństwa i stopnia utraty zdrowia przez osobę poszkodowaną (ciężkości następstw), ryzyko zawodowe może być: małe lub średnie - takie ryzyko można uznać za dopuszczalne duże - takie ryzyko jest niedopuszczalne. Definicję ryzyka zawodowego znajdziemy również w polskich normach: PN-N18001:2000 oraz PN-JM-18002, gdzie dodatkowo występują pojęcia ryzyka i oceny ryzyka zawodowego. Brzmią one następująco: 1. Ocena ryzyka - proces analizowania i wyznaczania dopuszczalności ryzyka. 2. Ryzyko - kombinacja częstości zdarzenia wywołującego zagrożenie i konsekwencji związanych z tym zdarzeniem. 3. Ryzyko zawodowe - prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. 4. Ryzyko resztkowe - ryzyko pozostające po zastosowaniu środków bezpieczeństwa. 5. Ocena ryzyka - całość procesu oceny wielkości ryzyka i podjęcia decyzji, czy może ono być tolerowane. 6. Ryzyko tolerowane - ryzyko, które zostało obniżone do stopnia tolerowanego w organizacji, z punktu widzenia jej zobowiązań prawnych i własnej polityki bhp Qest to po prostu ryzyko akceptowalne). 7. Środki ochronne - środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej lub inne środki techniczne i organizacyjne, stosowane w celu zmniejszenia ryzyka zawodowego. 8. Stanowisko pracy - przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę. 9. Strefa zagrożenia - przestrzeń w otoczeniu urządzenia produkcyjnego, w której bezpieczeństwo lub zdrowie przebywających tam osób jest zagrożone. 10. Szacowanie ryzyka - nadanie materialnej cechy elementom ryzyka; przyporządkowanie wartości parametrom ryzyka: • ocenie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego powodującego określone straty, • określenie stopnia możliwych skutków (strat, konsekwencji związanych ze zdarzeniem). 11. Bezpieczeństwo - brak nieakceptowalnego ryzyka wystąpienia strat. 12.Granice obiektu - obszar, po którym porusza się operator obsługujący obiekt (urządzenie produkcyjne) lub osoba narażona - w ocenie ryzyka - otoczenie, w jakim pracuje i przemieszcza się pracownik. 13.. Metody oceny ryzyka zawodowego. Pracodawca ma obowiązek przeprowadzać ocenę ryzyka zawodowego. Ocena taka może być jednak dokonana na podstawie wybranej metody oceny. Stosowane są następujące metody oceny ryzyka I. Oparte na ocenie parametrów - potencjalna strata i prawdopodobieństwo: • • Klasyczna macierz ryzyka Hazard Lavel Matrix • • • Risk Assessment Code Metody zawarte w PN-N-18002:2000 Shell Risk Assessment Matrix • Macierz oceny ryzyka Nutricia Polska • • Macierz ryzyka z kompleksową oceną skutków Macierz ryzyka w systemach technicznych Pracodawca powinien poinformować pracowników o: - potencjalnym zagrożeniu utraty zdrowia - w wyniku narażenia na czynniki szkodliwe, - każdorazowo o fakcie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych na stanowiskach pracy, - środkach podjętych przez zakład - w celu ograniczenia narażenia na czynniki szkodliwe, - celowości stosowania środków ochrony indywidualnej, zmniejszających ryzyko utraty zdrowia, - znaczeniu profilaktycznej opieki zdrowotnej pracujących, zapewnionej przez zakład, - roli pracowników w minimalizacji skutków narażenia. Czas trwania: 3 godz.* III. Zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń ( np. pożaru, awarii ), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku: Postępowanie w związku z wypadkami i chorobami zawodowymi oraz świadczenia z nimi związane. Pojęcie wypadku reguluje ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1671 z późn. zm.) Art. 3. 1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: 1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; 2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; 3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. 2. Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ: 1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań; 2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony; 3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe. Wszystkie wymienione wyżej elementy (nagłość, przyczyna zewnętrzna, związek z pracą powodujące uraz lub śmierć) muszą zaistnieć jednocześnie, aby zdarzenie, któremu uległ pracownik, mogło być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy. Brak choćby jednego z tych czynników uniemożliwia uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy. 3. Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas: 1) uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe; 2) wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania; 3) pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie; 3a) sprawowania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego wybranego w Rzeczypospolitej Polskiej; 4) odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy; 5) wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni; 6) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia; 7) współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia; 8) wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych; 9) wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych; 10) wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi; 11) odbywania służby zastępczej; 12) nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium; 13) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy; 14) pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych. 4. Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. 5. Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. 6. Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby. tezy z piśmiennictwa Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku następuje z urzędu, a więc bez wniosku poszkodowanego. Podstawę do wszczęcia postępowania stanowi informacja o zaistnieniu wypadku przekazana przez poszkodowanego lub innego pracownika. Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku protokół powypadkowy. Zespół powypadkowy, po sporządzeniu protokołu, jest obowiązany zapoznać poszkodowanego pracownika z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem i pouczyć go o prawie zgłaszania uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole (uwagi lub zastrzeżenia poszkodowanego - lub członka rodziny - należy dołączyć do protokołu). Poszkodowany ma prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzenia z nich notatek i odpisów oraz kopii. Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia. Pracodawca zwraca nie zatwierdzony protokół powypadkowy, w celu wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy, jeżeli do treści protokółu zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika. Zespół powypadkowy, po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień, o których mowa wyżej, sporządza, nie później niż w ciągu 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół nie zatwierdzony przez pracodawcą. Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza: a) poszkodowanemu pracownikowi, pouczając go o sposobie i trybie odwołania (oryginał protokołu), a w razie wypadku śmiertelnego - członkom rodziny, b) w przypadku wypadków śmiertelnych, zbiorowych i ciężkich właściwemu inspektorowi pracy. Kopię protokółu powypadkowego wraz z załącznikami zakład pracy przechowuje przez okres 10 lat. Podział obowiązków w postępowaniu powypadkowym Funkcja Pracownik, który uległ wypadkowi Każdy pracownik Przełożony pracownika poszkodowanego w wypadku Pracodawca, kierownik zakładu pracy Zespół powypadkowy Obowiązki • jeżeli stan zdrowia na to pozwala, jest obowiązany zawiadomić niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego (jeżeli skutki wypadku ujawniły się w okresie późniejszym - niezwłocznie po ich ujawnieniu • natychmiastowe udzielenie pomocy poszkodowanemu • zawiadomienie o wypadku przełożonego poszkodowanego pracownika oraz służby bhp • zabezpieczenie miejsca wypadku • niezwłocznie zawiadomienie o wypadku pracodawcy, kierownika zakładu pracy • powiadomienie służby bhp • zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy pracownikowi, który uległ wypadkowi • zapewnienie zabezpieczenia miejsca wypadku • zapewnienie zbadania okoliczności i przyczyn wypadku • zapewnienie sporządzenia właściwej dokumentacji wypadku Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku, a w szczególności: • dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadanie warunków wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku, • jeżeli jest to konieczne, sporządzenie szkicu lub wykonanie fotografii miejsca wypadku, • wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego, Pracownik służby bhp • uzyskanie informacji od świadków wypadku, • zasięgniecie opinii lekarza w razie potrzeby innych specjalistów, • zebranie innych dowodów dotyczących wypadku, • dokonanie kwalifikacji prawnej wypadku, • określenie wniosków i środków profilaktycznych. • sporządzenie statystycznej karty wypadku, • wystąpienie do ZUS Pojęcie choroby zawodowej. Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w urzędowym wykazie chorób zawodowych, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy lub w związku ze sposobem wykonywania pracy. Nie ma elementu nagłości. Problematykę chorób zawodowych reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzenia chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach, a także rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. nr 132, poz. 1115 oraz 1121), przy czym w pierwszym z wymienionych rozporządzeniu został zamieszczony (w postaci załącznika) wykaz chorób zawodowych. Tryb zgłaszania podejrzenia o chorobę zawodową. Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, nie później niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych. Zakres świadczeń Świadczenia w razie choroby z ubezpieczenia wypadkowego obejmują: 1. zasiłek chorobowy, 2. świadczenie rehabilitacyjne, 3. zasiłek wyrównawczy. Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne przysługują wszystkim osobom objętym ubezpieczeniem wypadkowym, natomiast zasiłek wyrównawczy wyłącznie ubezpieczonym będącym pracownikami. jednorazowe odszkodowanie - pracownikowi, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu przysługuje jednorazowe odszkodowanie pieniężne. Odszkodowanie to przysługuje również członkom rodziny pracownika, który zmarł wskutek takiego wypadku lub choroby. Odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy - pracownik, który wskutek wypadku przy pracy doznał uszczerbku na zdrowiu uzasadniającego prawo do świadczeń (lub rodzina uprawniona do jednorazowego odszkodowania - w razie śmierci pracownika) ma prawo do odszkodowania od zakładu pracy (pracodawcy) za szkody poniesione wskutek utraty lub uszkodzenia w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy. Odszkodowanie za przedmioty całkowicie zniszczone wskutek wypadku ustala się według ceny zakupu takich przedmiotów obowiązującej w czasie ustalania odszkodowania z uwzględnieniem stopnia ich zużycia; Świadczenia wyrównawcze - są to świadczenia o charakterze przejściowym mające na celu wyrównanie zarobku pracownika w okresie adaptacji do nowych warunków wynikłych z doznanego uszczerbku na zdrowiu. Pracownikowi, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu co najmniej w 20% i nie pobiera renty z tego tytułu oraz osiąga wynagrodzenie zmniejszone co najmniej o 10%, przysługuje świadczenie wyrównawcze. Świadczenie to przysługuje od zakładu pracy (pracodawcy) i stanowi różnicę między wynagrodzeniem z okresu przed powstaniem uszczerbku na zdrowiu a wynagrodzeniem osiąganym po jego powstaniu i ma na celu ułatwienie pracownikowi rehabilitacji zawodowej. Przysługuje ono przez okres nie dłuższy niż 3 lata i nie może przekraczać 30% wynagrodzenia z okresu przed powstaniem uszczerbku na zdrowiu; Świadczenia w okresie czasowej niezdolności do pracy - Prawo do zasiłku chorobowego z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu, tj. bez okresu wyczekiwania. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz art. 92 Kodeksu pracy w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2003 r., pracownik za czas niezdolności do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, o którym mowa w art. 92 Kodeksu pracy. Od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego, o ile nie zachowuje on prawa do wynagrodzenia na podstawie odrębnych przepisów. Zatem w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem, zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje, nawet jeżeli w danym roku kalendarzowym nie został wykorzystany okres wypłaty wynagrodzenia wynikający z art. 92 Kodeksu pracy. Okresu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, za który ubezpieczony otrzyma zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego, nie wlicza się do okresu 33 dni, o których mowa w art. 92 Kodeksu pracy. d. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad pracownikami. Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy „Obowiązek objęcia profilaktyczną opieką medyczną pracownika spoczywa na pracodawcy". Badania profilaktyczne mają na celu stwierdzenie, czy zatrudniony pracownik nie ma przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika, który nie przedstawił aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Dotyczy to badań wstępnych, okresowych i kontrolnych. Badania przeprowadzane są na koszt pracodawcy. • Badania wstępne Badaniom wstępnym podlegają: a) osoby przyjmowane do pracy, b) pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. • Badania okresowe Badania okresowe przeprowadzane są w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z badaniami, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a ponadto w razie przejazdu do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także: • po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami, • • po rozwiązaniu stosunku pracy, jeśli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami, Badania kontrolne Badania kontrolne przeprowadza się w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni; celem ich jest ustalenie zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku pracy. Po przeprowadzeniu badania lekarz wydaje orzeczenie lekarskie, uwzględniając wyniki badania oraz ocenę zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Orzeczenie lekarskie wydawane jest w formie zaświadczenia, które musi stwierdzić albo przeciwwskazania do pracy na określonym stanowisku albo ich brak. Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania w razie pożaru e. ogólne wiadomości o pożarach i wybuchach Zagrożeniem pożarowym nazywamy zespół czynników wpływających na powstanie i rozprzestrzenianie się pożaru - a przez to na bezpieczeństwo życia ludzi. Zagrożeniem wybuchowym nazywamy możliwość tworzenia przez palne gazy, pary palnych cieczy, pyły lub włókna palnych ciał stałych, w różnych warunkach, mieszanin z powietrzem, które pod wpływem czynnika inicjującego zapłon wybuchają czyli ulegają gwałtownemu spalaniu połączonemu ze wzrostem ciśnienia. Pożar lub wybuch może powstać, gdy zaistnieje czasowa i przestrzenna zbieżność następujących elementów: - materiału palnego, - czynnika utleniającego, - źródła zapłonu. Nas będą interesowały przede wszystkim pożary i wybuchy, które mogą powstać w zakładzie pracy z uwagi na stosowanie tam często w dużych ilościach materiałów niebezpiecznych pożarowo. Materiały palne, które będą traktowane jako niebezpieczne pożarowo to: - gazy palne, takie jak: acetylen, metan, etan, wodór, propan-butan, amoniak, gaz ziemny, miejski generatorowy itp., - ciecze, których pary z powietrzem tworzą mieszaniny palne i wybuchowe jak: węglowodory ciekłe, alkohole, rozpuszczalniki ( aceton, benzyna itp. ) o temperaturze zapłonu poniżej 55 stopni C, - ciała stałe wytwarzające w zetknięciu z wodą lub parą wodną, gazy palne, zapalające się samorzutnie w powietrzu materiały wybuchowe i pirotechniczne, pyły palne. - czynniki utleniające- tlen z powietrza, tlen w związkach nadtlenkowych, związki zawierające grupy bogate w tlen ( azotanowe, azotynowe, nitrowe, chloranowe i inne), chlorowce (fluor, chlor, brom), siarka. Źródła zapłonu - np. iskry elektryczne, mechaniczne, elektrostatyczne; gorące powierzchnie, iskry spawalnicze, łuk elektryczny, otwarty ogień. Ogólne metody zapobiegania pożarom i wybuchom Ponieważ powstanie pożaru warunkuje obecność materiału palnego, czynnika utleniającego i źródła zapłonu - usunięcie jednego z nich wykluczy jego powstanie. Usunięcie materiałów palnych ze strefy zagrożenia Poniżej podano przypadki, gdy usunięcie substancji palnej jest konieczne: - odpylanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem pyłów ( zawirowanie osiadłego pyłu o grubości 1 mm może wypełnić pomieszczenie mieszaniną wybuchową), - usuwanie odpadków szczególnie mających zdolności do samonagrzewania się (np. zaolejone czyściwo), - usuwanie trawy, liści itp. z najbliższego otoczenia zbiorników z gazami palnymi i cieczami palnymi, - czyszczenie z resztek substancji palnych aparatów i rurociągów oddawanych do remontów związanych ze spawaniem, - wentylowanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem ( obniżanie stężenia substancji palnych gazowych poniżej Dolnej Granicy Wybuchowości). Usuwanie źródeł zapłonu ze strefy zagrożenia: - Otwarty płomień jest najczęstszą przyczyną pożarów. W związku z tym w obiektach oraz na terenach przyległych do nich nie jest zabronione wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności: a) używanie otwartego ognia i palenie tytoniu w strefach zagrożonych pożarem lub wybuchem, b) garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych do tego celu, jeśli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe zasilania akumulatorowego pojazdu, c) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia, smoły i innych materiałów w odległości mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi ( przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych, jeżeli zostaną zastosowane odpowiednio przeznaczone do tego celu podgrzewacze), d) wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych, e) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od: * urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 100 oC, * linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz przewodów odprowadzających instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej, f) użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez producenta, g) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów trudnozapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki, h) instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak: wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem. - Ogrzane i rozżarzone powierzchnie Zapoczątkowanie pożaru może nastąpić od ogrzanych powierzchni ogrzewczych, powierzchni aparatury, urządzeń elektrycznych i mechanicznych itp. - Promieniowanie świetlne i cieplne Zależnie od warunków atmosferycznych nasłonecznione powierzchnie mogą osiągnąć temperaturę 80-100 stopni C, co jest wystarczające do zapoczątkowania samonagrzewania się pyłów lub rozerwania butli z gazami skroplonymi pod ciśnieniem. UWAGA Pomieszczenie magazynowe butli z gazami palnymi należy chronić przed ogrzaniem do temperatury przekraczającej 35 stopni C. Dlatego też w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem a narażonych na działanie promieni słonecznych stosuje się w oknach szyby matowe lub mleczne. - Iskry mechaniczne Niebezpieczeństwo zapłonu mieszanin wybuchowych przez iskry mechaniczne ( wentylatory, wirówki, młyny, urządzenia sortujące itp.) w wyniku ich uszkodzenia, dostania się elementów metalowych itp. Zdolność zapłonową iskier stalowych można znacznie ograniczyć lub wyeliminować przez pokrycie uderzanych powierzchni olejami mineralnymi, roztworami wodnymi środków zmniejszających napięcie powierzchniowe oraz roztworami kwasu fosforowego lub fosforanów . Stosuje się też narzędzia nie iskrzące wyrabiane z brązów berylowych ( 1,5-2,5% Be, reszta Cu ), brązów manganowo-niklowych. - Iskry elektryczne Zdolność zapłonowa iskier elektrycznych jest dość duża i może spowodować wybuch praktycznie wszystkich mieszanin wybuchowych par i gazów palnych a także zawiesin pyłowo-powietrznych oraz zapoczątkować tlenie się pyłu osiadłego. Zapobieganie zapłonom od iskier elektrycznych pochodzących z przewodów i urządzeń elektrycznych polega na odpowiednim doborze tych urządzeń. - Elektryczność statyczna Wyładowania iskrowe spowodowane zjawiskiem elektryzowania się różnych materiałów były źródłem wielu pożarów i wybuchów, stanowiły też utrudnienie w wielu procesach technologicznych. Dla zapobieżenia zapłonowi w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem stosuje się: - zmniejszenie prądu wytwarzania, - instalacje uziemiające, - zwiększenie względnej wilgotności powietrza, - eliminatory radioizotopowe, - nadmuchiwanie miejsc elektryzacji zjonizowanym powietrzem spoza stref zagrożenia wybuchem. Rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego - sprzęt powinien być umieszczony w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, przy wyjściach na zewnątrz pomieszczeń, - w obiektach wielokondygnacyjnych sprzęt należy umieszczać w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli warunki techniczne na to pozwalają, - oznakowanie miejsc usytuowania sprzętu powinno być zgodne z Polskimi Normami, - do sprzętu powinien być dostęp o szerokości co najmniej 1 m, - sprzęt należy umieszczać w miejscach nie narażonych na uszkodzenie mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła ( piece, grzejniki ), - odległość dojścia do sprzętu nie powinna być większa niż 30 m. Warunki ewakuacji W każdym zakładzie pracy muszą zostać stworzone odpowiednie warunki do ewakuacji pracowników w przypadku pożaru, wybuchu. Do tego celu służą drogi i wyjścia ewakuacyjne odpowiednio oznakowane, zgodnie z Polskimi Normami. UWAGA Drogi ewakuacyjne nie mogą być niczym zastawiane. Zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe otwarcie – jest zabronione. Zasady postępowania pracowników na wypadek powstania pożaru Zgodnie z art. 4 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 81, poz. 351 z późn. zm.) pracodawca jest zobowiązany do ustalenia w zakładzie sposobu postępowania na wypadek pożaru - w formie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. W celu zaznajomienia pracowników z zasadami postępowania na wypadek pożaru, pracodawca opracowuje ,, Instrukcję postępowania na wypadek pożaru ,, umieszczonej w miejscach widocznych. Instrukcja ta powinna zawierać: - organizację i warunki ewakuacji z uwzględnieniem środków i sposobów ogłaszania alarmów o niebezpieczeństwie, warunków ewakuacji przy wykorzystaniu dróg komunikacji ogólnej, sposobów prowadzenia ewakuacji zorganizowanej i indywidualnej, - zasady postępowania na wypadek pożaru, w tym: a) gaszenie pożaru do czasu przybycia jednostek ratowniczo - gaśniczych oraz współdziałanie z kierującym akcją gaśniczą, b) zasady postępowania dla innych osób korzystających z obiektu, c) wykaz telefonów alarmowych. Postępowanie w przypadku ogłoszenia alarmu i zarządzenia ewakuacji 1. Przerwać pracę, zabezpieczyć ważne dokumenty i wyłączyć urządzenia elektryczne. 2. Pozamykać drzwi i okna, aby uniemożliwić rozszerzanie się ognia lub dymu. 3. Zachować spokój aby nie dopuścić do paniki, opuścić budynek korzystając z drogi ewakuacyjnej. Zbaczanie lub zawracanie z drogi ewakuacyjnej utrudnia sprawne prowadzenie ewakuacji i może spowodować panikę. 4. Ściśle stosować się do poleceń kierownictwa akcji. UWAGA Pracownik jest zobowiązany zapoznać się z ,, Instrukcją postępowania na wypadek pożaru,, obowiązującą w zakładzie i stosować się do jej postanowień. Zasady ewakuacji w przypadku pożaru. Jeżeli pożar zagraża bezpieczeństwu życia ludzi należy przeprowadzić ewakuację ludzi i mienia zgodnie z planem: Lp. 1.1 1 2 Etap Rozpoczęcie ewakuacji Kierowanie ewakuacją Czynności Odpowiedzialny Ogłosić alarm „EWAKUACJA", Pracodawca a w przekazać go głosem, razie jego telefonicznie i siecią nieobecności komputerową osobom pozostali przebywającym w budynku pracownicy Podejmowanie wszelkich decyzji dotyczących przebiegu ewakuacji Osoba zarządzająca alarm, a po przybyciu straży pożarnej dowódca JRG Przerwać wszelkie czynności. Dokonać wyboru drogi ewakuacji. Opuścić 3 4 3 4 Przebieg ewakuacji Ewakuacja indywidualn a pomieszczenie. Zamknąć okna i drzwi do pomieszczeń. Udać się do rejonu ewakuacji . Sprawdzić, czy wszystkie osoby opuściły obiekt. 0 przebiegu ewakuacji zameldować kierującemu akcją. Pracodawca Opuścić obiekt najbliższą bezpieczną drogą i wyjściem ewakuacyjnym. Udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanemu w wypadku należy do obowiązków pracodawcy. W związku z tym pracodawca powinien: • • • • posiadać odpowiednio wyposażoną apteczką pierwszej pomocy, zawartość apteczki winna być konsultowana z lekarzem, zapewnić poszkodowanemu odpowiedni transport do lekarza lub, jeśli sytuacja tego wymaga, sprowadzić lekarza do poszkodowanego, zaznajomić pracowników z telefonami alarmowymi. Zasady udzielania pomocy przedlekarskiej w razie wypadku - definicja: Pod pojęciem pierwszej pomoc y rozumiemy szybkie, zorganizowane działanie prowadzone przez osoby (osobę) z otoczenia ofiary nieszczęśliwego wypadku. Pierwszej pomocy zwykle udziela się na miejscu wypadku. Postępowanie osoby ratującej powinno wyglądać następująco: • ocena zdarzenia, podjęcia działania, • • jak najszybsze usunięcie czynnika działającego na poszkodowanego, ocena zaistniałego zagrożenia dla życia poszkodowanego: > sprawdzenie tętna, > sprawdzenie oddechu oraz drożności dróg oddechowych, > ocena stanu przytomności, > ustalenie rodzaju urazu (rany, złamania itp.), • • zabezpieczenie chorego przed możliwością dodatkowego urazu lub innego zagrożenia, wezwanie pomocy fachowej (lekarza, Pogotowia Ratunkowego itd.), • zorganizowanie transportu poszkodowanego (jeśli nie ma możliwości szybkiego dotarcia lekarza). Poniżej zostaną przedstawione podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych stanach zagrożenia zdrowia lub życia spowodowanych przede wszystkim wypadkami przy pracy. Zranienia. Pierwszą czynnością jest: • natychmiastowe zatrzymanie krwotoku; • usunięcie z rany ciał obcych (tylko widocznych i których usunięcie nie sprawia trudności); • zabezpieczenie rany przed zakażeniem poprzez oczyszczenie okolicy rany benzyną, eterem lub spirytusem w promieniu 4 - 5 cm począwszy od brzegów rany na zewnątrz (głębokich ran nie należy przemywać żadnymi płynami antyseptycznymi, ani wycierać a jedynie okryć jałowym opatrunkiem i zabandażować); • • w przypadku rany zanieczyszczonej spłukać obficie 3% roztworem wody utlenionej; miejsce zranione przykryć wyjałowioną gazą, nałożyć na nią ligninę lub watę; • • opatrunek umocować bandażem, przylepcem, chustą trójkątną - w zależności od wielkości zranienia; wszystkich chorych (zranionych) z poważniejszymi uszkodzeniami należy kierować natychmiast do szpitala. Właściwa pomoc lekarska powinna być udzielona od 6 do 8 godzin od chwili zranienia. UWAGA! Ranny, którego rany zanieczyszczone są ziemią lub kurzem powinien obowiązkowo otrzymać surowicą przeciwtężcową. Krwotoki. Definicja K r w o t o k i e m n a z y w a m y s z yb k i i o b f i t y w yl e w k rw i z uszkodzonego naczynia krwionośnego- Wypływanie krwi wolne i skąpe nazywamy krwawieniem. Upływ krwi z tętnic zatrzymuje się doraźnie przez: • ucisk palcami krwawiącego naczynia > tętnicę przyciska się do kości powyżej miejsca zranienia, a przy krwotokach z tętnicy szyjnej i skroniowej - poniżej miejsca zranienia; > przy krwotoku z rany na kończynie, koniecznie unieść ją do góry; > ucisnąć należy silnie kciukiem, czterema palcami lub pięścią; • założenie opatrunku uciskowego > doraźnie zatrzymać krwawienie (ucisk palcami), > położyć opatrunek z jałowej gazy (kilkakrotnie złożony), > mocno zabandażować. Krwotoki wewnętrzne - mogą być następujące: • choroby, np. gruźlicy, wrzodów żołądka, nowotworów płuc, • • upadku z wysokości, uderzenia, • zgniecenia. W przypadku krwotoków wewnętrznych należy jak najszybciej przekazać chorego w ręce lekarza. Złamania (urazy kostne). Definicja Złamaniem jest przerwanie ciągłości kości np. na skutek urazu mechanicznego (złamanie może być także wynikiem procesu chorobowego). Objawy złamania: • znaczna bolesność w miejscu urazu nasilająca się przy dotykaniu i wszelkich próbach ruchu, • • niemożność poruszania złamaną kończyną, zmiana zarysu kości, znaczna w złamaniach z przemieszczeniem kości; • przy złamaniu kręgosłupa - dodatkowo czasem porażenie kończyn górnych i dolnych, • przy złamaniach żeber ból przy każdym oddechu, a także kaszel lub ucisk na klatkę piersiową, • przy złamaniu miednicy ból przy siadaniu i przy każdej próbie wstania. Pierwsza pomoc: • założyć jałowy opatrunek na ranę (w przypadku złamania otwartego), • unieruchomić złamaną kończynę stosując zasadę unieruchamiania dwóch sąsiadujących ze złamaniem stawów (np. przy złamaniu kości przedramienia: staw nadgarstkowy i staw łokciowy), do unieruchamiania kończyn należy stosować specjalne szyny druciane Kramera, a przy ich braku inne środki jak: deszczułki, chusty trójkątne, bandaże (stosowane np. przy unieruchamianiu zdrowej kończyny), • przy złamaniu kończyn górnych, podudzia i żeber, chorego można przenosić i przewozić w pozycji siedzącej, • • • • przy złamaniu uda, miednicy i kręgosłupa tylko w pozycji leżącej, przy złamaniu kręgosłupa chory musi być ułożony na twardym podłożu (np. deski, drzwi itp.), podać środki przeciwbólowe, zapewnić transport do lekarza. Zwichnięcia. Zwichnięciem nazywamy częściowe lub całkowite przemieszczenie się jednej lub kilku w obrębie stawu. Oprócz przemieszczenia dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej i wiązadeł. Pierwsza pomoc • • przyłożyć zimny okład na zwichnięty staw (np. z altacetu), unieruchomić go za pomocą szyny i opaski, • podać środki przeciwbólowe, • przewieźć chorego do lekarza (przy zwichnięciu stawów: kolanowego, biodrowego i skokowego - w pozycji leżącej). Rany oparzeniowe. Oparzenia - to uszkodzenia tkanek miękkich (skóry, błon śluzowych a w oparzeniach głębszych także tkanki podskórnej i mięśni) spowodowane działaniem energii: - cieplnej (wysoka temperatura), - chemicznej (żrące, parzące związki chemiczne), - elektrycznej (działanie prądu elektrycznego, - promieniowania (promieniowanie podczerwone, elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości, laserowe, jonizacyjne)Rodzaje oparzeń i ich przyczyna: - oparzenia suche – kontakt z gorącym przedmiotem - sprzęt domowy, papieros - oparzenia wywołane czynnikami cieplnymi - para, ciecze gorące (rozgrzany tłuszcz, kawa, herbata) - oparzenia wywołane prądem elektrycznym – prąd o niskim napięciu (w obrębię gospodarstwa domowego), wyładowania iskrowe prądu o wysokim napięciu, uderzeniu pioruna, - oparzenia chemiczne – środki chemiczne przeznaczone do użytku domowego, m.in. rozpuszczalniki, środki używane do czyszczenia, substancje żrące, kwasy, chemikalia przemysłowe, dymy drażniące, żrące gazy, - oparzenia spowodowane promieniowaniem – oparzenia słoneczne, nadmierna ekspozycja na promieniowanie nadfioletowe, np. lampa UV, działanie źródeł radioaktywnych. Ze względu na głębokość uszkodzenia skóry lub tkanki podskórnej wyróżnia się 4 stopnie oparzeń: • I stopień - pojawienie się na skórze zaczerwienienia z towarzyszącym piekącym bólem, • II stopień - pojawienie się na podłożu rumieńcowym pęcherzyków wypełnionych płynem surowiczym oraz silnego bólu, • III stopień - oparzenie dotyczy także tkanki podskórnej, skóra przybiera barwę białą, szarą lub ciemnobrązową, • IV stopień - zwęglenie tkanek i daleko posunięta martwica. • Pierwsza pomoc • przerwanie kontaktu z czynnikami parzącymi, • zmniejszyć występujący ból (przy poparzeniach I stopnia) przez polewanie czystą zimną wodą przez kilkanaście minut (oprócz zmniejszenia bólu woda zapobiega powstawaniu głębokich oparzeń) oraz przez podawanie środków przeciwbólowych. W przypadku oparzenia związkami chemicznymi należy je zmyć pod silnym strumieniem wody, • zabezpieczyć oparzoną powierzchnię przed zakażeniem poprzez opatrunki (jałowa gaza) przy oparzeniach I, II i III stopnia małych powierzchni ciała oraz przykrycie czystymi prześcieradłami, serwetami, rozwiniętymi płatami gazy – przy oparzeniach dużych powierzchni ciała, • zapewnić poszkodowanemu możliwie szybko opiekę lekarską. Czas trwania: 2 godz.* IV. Okoliczności i przyczyny charakterystycznych dla wykonywanej pracy wypadków przy pracy oraz związana z nimi profilaktyka: Najczęściej stosowaną metodą klasyfikacji przyczyn wypadków stosowaną przy ich badaniu jest systematyka TOL. Opiera się ona na podziale przyczyn wypadków tkwiących w: • czynniku materialno-technicznym (T), • organizacji pracy (O), • czynniku ludzkim (L). Przyczyny wypadków przy pracy w ramach czynników materialno-technicznych: A. Niewłaściwy stan czynnika materialnego: - wady konstrukcyjne maszyn i urządzeń technicznych oraz narzędzi, - niewłaściwa struktura przestrzenna czynnika materialnego, - nieodpowiednia stateczność, wytrzymałość czynnika materialnego, - brak lub niewłaściwe urządzenia zabezpieczające, - brak lub niewłaściwe środki ochrony zbiorowej, - niewłaściwe elementy sterownicze, - brak lub niewłaściwa sygnalizacja zagrożenia, - niestosowanie czynnika materialnego do transportu, konserwacji lub napraw. B. Niewłaściwe wykonanie czynnika materialnego (zastosowanie materiałów zastępczych, niedotrzymanie wymaganych parametrów technicznych). C. Wady materiałowe czynnika materialnego. D. Niewłaściwa eksploatacja czynnika materialnego (zarówno nadmierna eksploatacja, jak i niedostateczna konserwacja, niewłaściwe naprawy, remonty). Przyczyny wypadków przy pracy w ramach czynników organizacyjnych: A. niewłaściwa organizacja pracy: - nieprawidłowy podział pracy lub rozplanowanie zadań, - nieprawidłowe polecenia przełożonych, - brak nadzoru, niewłaściwa koordynacja prac zbiorowych, - wykonywanie z polecenia osób nadzorujących prac niewchodzących w zakres obowiązków pracownika, - brak instrukcji posługiwania się czynnikiem materialnym, - dopuszczenie do pracy czynnika materialnego bez wymaganej kontroli, przeglądów, - tolerowanie przez osoby nadzorujące odstępstw od zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, - niedostateczne przygotowanie zawodowe pracownika, - brak lub niewłaściwe przeszkolenie w zakresie bhp, - tolerowanie przez osoby nadzorujące stosowania niewłaściwych technologii, - dopuszczenie do pracy pracownika z przeciwwskazaniami lekarskimi lub bez badań lekarskich, - wykonywanie pracy w zbyt małej obsadzie osobowej, - wykonywanie prac pomimo niewłaściwego zaopatrzenia w narzędzia i surowce, B. niewłaściwa organizacja stanowiska pracy: - niewłaściwe usytuowanie urządzeń na stanowisku pracy, - nieodpowiednie przejścia lub dojścia, - nieodpowiednie rozmieszczenie i składowanie przedmiotów pracy (surowców, półfabrykatów, produktów itp.), - nie usunięcie zbędnych przedmiotów, substancji lub energii (np. odpadów, opakowań, resztek substancji, nie wyłączenie zasilania itp.), - brak lub niewłaściwy dobór ochron osobistych. Przyczyny wypadków przy pracy w ramach czynników ludzkich: A. Brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym przez pracownika: - używanie nieodpowiedniego do danej pracy czynnika materialnego, - wykonywanie prac ręcznie zamiast przy użyciu czynnika materialnego, - użycie czynnika materialnego podczas przebywania osób w strefie zagrożenia, - niewłaściwe zabezpieczenie czynnika materialnego, - udostępnienie przez pracownika czynnika materialnego osobie nieupoważnionej, - użycie czynnika materialnego niezgodnie z jego przeznaczeniem, - niewłaściwe uchwycenie, trzymanie czynnika materialnego, - wadliwe zainstalowanie, zamocowanie, zawieszenie czynnika materialnego przez pracownika, B. nie używanie sprzętu ochronnego przez pracowników (ochron indywiduwalnych, środków ochrony zbiorowej lub urządzeń zabezpieczających). C. niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika: - wykonywanie pracy nie wchodzącej w zakres obowiązków pracownika, - przechodzenie, przejeżdżanie lub przebywanie w miejscach niedozwolonych, - wykonywanie czynności bez usunięcia zagrożenia, - zbyt szybka jazda, - niewłaściwe operowanie kończynami w strefie zagrożenia, - nieprawidłowe zachowanie wynikające z żartów, zabaw itp. D. stan psychofizyczny pracownika nie zapewniający bezpiecznego wykonania pracy spowodowany nagłym zachorowaniem, niedyspozycją fizyczną, przewlekłą lub ostrą chorobą, zmęczeniem, zdenerwowaniem, nadużyciem alkoholu. E. nieprawidłowe zachowanie się pracownika spowodowane: - nieznajomością lub lekceważeniem zagrożenia, - nieznajomością zasad bezpiecznej pracy, - lekceważeniem poleceń przełożonych, - niedostateczną koncentracją uwagi na wykonywanej czynności, - zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem, - niewłaściwym tempem pracy, - brakiem doświadczenia. Przykłady wypadków przy pracy, którym ulegają pracownicy na różnych stanowiskach robotniczych. 1. Obsługa wózków jezdniowych z napędem silnikowym W zakładzie pracy eksploatującym wózki jezdniowe z napędem silnikowym doszło do 7 ciężkich wypadków przy pracy w ciągu roku podczas jazdy operatorów tymi wózkami. Dokładna analiza okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wykazała, że do wypadku doszło z następujących przyczyn: a) w zakresie rozwiązań technicznych (T) * wadliwa konstrukcja styczników obwodu elektrycznego, * zdemontowane przez użytkownika z płyty czołowej wózka widłowego kraty ochronnej, * brak dróg przejazdu wytyczonych, utwardzonych i oznakowanych zgodnie z przepisami ruchu, * brak wyznaczonych miejsc postoju wózków, b) w zakresie organizacji pracy (O) * eksploatowanie niesprawnych technicznie wózków, takich jak z uszkodzonym układem zabezpieczającym przed uruchomieniem pojazdu przez osoby nie upoważnione oraz z niesprawnym układem kierowniczym lub hamulcowym, * brak przeglądu technicznego, * stosowanie do transportu uszkodzonych palet i pojemników, * tolerowanie przez dozór pozostawiania przez kierowcę bez nadzoru wózka z uruchomionym silnikiem, * brak zabezpieczenia przed upadkiem podniesionych wideł wózka w trakcie remontu, * brak instrukcji naprawy i konserwacji wózka, * przypadkowy dobór miejsca i pracowników do wykonywania remontów, * brak określenia przez zakład pracy dopuszczalnych prędkości jazdy wózków, * tolerowania przez dozór nie używania przez kierowców kasków ochronnych. c) w zakresie zachowań ludzkich (L) * samowolne uruchamianie i jazda wózkami bez uprawnień, * niestosowanie kasków ochronnych, * samowolna eksploatacja wózków niesprawnych technicznie, * przekraczanie dopuszczalnej wysokości podnoszenia przemieszczanego ładunku i prędkości jazdy, * wykonywanie napraw niezgodnie z postanowieniami instrukcji techniczno-ruchowej, * kierowanie wózkiem pod wpływem alkoholu, tolerowanie tego stanu przez bezpośredni dozór. 2. W istniejącej kotłowni zakładowej na paliwo stałe doszło do śmiertelnego wypadku przy pracy spowodowanego zatruciem tlenkiem węgla pracownika obsługującego kotły Wnikliwe dochodzenie powypadkowe wykazało następujące przyczyny wypadku: a) w zakresie rozwiązań technicznych * brak urządzeń sygnalizacyjnych, nadmierne stężenie tlenku węgla w pomieszczeniach kotłowni, * wadliwe zaprojektowanie i wykonanie wentylacji (niewłaściwe przekroje kanałów nawiewnych i wywiewnych, * brak osprzętu kotłów (wodowskazów, manometrów), * niedostosowanie pomieszczeń kotłowni do wymogów bhp (brak bezpośredniego wyjścia na zewnątrz, zainstalowanie niewłaściwego zamka w drzwiach, brak wydzielonych pomieszczeń obsługi, b) w zakresie organizacji pracy * brak pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w pomieszczeniu kotłowni, * brak przeglądu stanu technicznego kotłów, przewodów kominowych, * brak pomiarów skuteczności działania wentylacji przed rozpoczęciem sezonu grzewczego, * zatrudnianie osób bez uprawnień kwalifikacyjnych do obsługi kotłów, * ustawienie w pomieszczeniu kotłów sprzętu do spania na przykład leżanki, c) w zakresie zachowań ludzkich (L) * ciągłe przebywanie w pomieszczeniu kotłów pracowników, * wadliwa eksploatacja kotła (bez uwzględnienia sytuacji atmosferycznej, zamykanie drzwiczek popielnika i zasuwy dymnicy), * spożywanie alkoholu podczas pracy, tolerowanie tego stanu przez dozór. 3. Obsługa pras W zakładach pracy, w których pracownicy obsługiwali prasy zbadano sześć wypadków przy pracy. Przyczynami zdarzeń były: a) w zakresie rozwiązań technicznych (T) * brak zabezpieczeń przewodów hydraulicznych przed nadmiernym wzrostem ciśnienia, * niesprawne przełączniki ruchu tłocznika, * brak wyposażenia w narzędzia pomocnicze do podważania i usuwania detali, b) w zakresie organizacji (O) * brak bieżącej konserwacji urządzeń, * brak badań kontrolnych przewodów hydraulicznych, * brak instrukcji urządzeń, * brak przeszkoleń bhp, c) w zakresie zachowań ludzi (L) * nie używanie narzędzi pomocniczych do podawania i usuwania detali. Profilaktyka wypadkowa Punktem wyjścia w profilaktyce wypadkowej jest przede wszystkim rozpoznanie okoliczności i przyczyn zagrożeń wypadkowych. W profilaktyce wypadkowej stosuje się dwie podstawowe metody rozpoznawania zagrożeń: * metodę prospektywną, * metodę retrespektywną. Metoda prospektywna polega na ukierunkowanej analizie wszystkich elementów składowych procesu technologicznego i pracy oraz ocenie możliwości powstania zagrożenia i wypadku, zanim on się wydarzy. Metoda retrospektywna polega na odtworzeniu łańcucha okoliczności i przyczyn zagrożeń, które doprowadziły do wypadku lub zdarzenia potencjalnie wypadkowego. Problemy dotyczące zapobiegania wypadkom analizujemy i oceniamy ze względu na występowanie zagrożenia oraz sposób i stopień ochrony przed wypadkiem ludzi wykonujących określone czynności lub obsługujących urządzenie lub osób, które mogą znaleźć się w zasięgu zagrożenia. 1. Zagrożenia związane z konstrukcją urządzeń technicznych, maszyn, ręcznych narzędzi, technologii, materiałów lub substancji, stosowanej energii, stanu urządzeń zabezpieczających itp. 2. Zagrożenia wynikające z organizacji pracy: 1) niewłaściwa ogólna organizacja pracy, 2) niewłaściwa organizacja stanowiska pracy. 3. Zagrożenia wynikające z błędnego zachowania się pracownika lub jego reagowania: 1) niewłaściwe zachowanie się pracownika, 2) niewłaściwe zachowanie się dozoru, 3) błędy projektowania, konstruowania, technologia i inne. Czas trwania: 2 godz.* RAZEM : 8 godz. * * w godzinach lekcyjnych trwających 45 minut. załącznik nr 1 do programu szkolenia pracowników administracyjno-biurowych UPRAWNIENIA PRACOWNIKÓW ZWIĄZANE Z RODZICIELSTWEM (115) Art. 176. Nie wolno zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, wykaz tych prac. akty wykonawcze z Dz.U. i M.P. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa Art. 177. § 1. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. § 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do pracownicy w okresie próbnym, nie przekraczającym jednego miesiąca. § 3. Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. § 31. (116) Przepisu § 3 nie stosuje się do umowy o pracę na czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy. § 4. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. W razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach. Okres pobierania tych świadczeń wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. § 5. (117) Przepisy § 1, 2 i 4 stosuje się odpowiednio także do pracownika-ojca wychowującego dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa Art. 178. (118) § 1. Pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Pracownicy w ciąży nie wolno bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 139. § 2. Pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 139, jak również delegować poza stałe miejsce pracy. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa Art. 1781. (119) Pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej jest obowiązany na okres jej ciąży zmienić rozkład czasu pracy w sposób umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną, a jeżeli jest to niemożliwe lub niecelowe, przenieść pracownicę do innej pracy, której wykonywanie nie wymaga pracy w porze nocnej; w razie braku takich możliwości pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy. Przepisy art. 179 § 4-6 stosuje się odpowiednio. Art. 179. (120) § 1. Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wymienionej w przepisach wydanych na podstawie art. 176, wzbronionej takiej pracownicy bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy. § 2. Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pozostałych pracach wymienionych w przepisach wydanych na podstawie art. 176 jest obowiązany dostosować warunki pracy do wymagań określonych w tych przepisach lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy. Jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe, pracodawca jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy. § 3. (121) Przepis § 2 stosuje się odpowiednio do pracodawcy w przypadku, gdy przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią wynikają z orzeczenia lekarskiego. § 4. W razie gdy zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy. § 5. Pracownica w okresie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia. § 6. Po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie pracownicy do innej pracy, skrócenie jej czasu pracy lub zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy, pracodawca jest obowiązany zatrudnić pracownicę przy pracy i w wymiarze czasu pracy określonych w umowie o pracę. § 7. Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, sposób i tryb wydawania zaświadczeń lekarskich stwierdzających przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią, uwzględniając zagrożenia dla jej zdrowia lub bezpieczeństwa występujące w środowisku pracy. akty wykonawcze z Dz.U. i M.P. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa wzory Art. 180. (122) § 1. (123) Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze: 1) 18 tygodni przy pierwszym porodzie, 2) 20 tygodni przy każdym następnym porodzie, 3) 28 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie. § 2. (124) Pracownicy, która wychowuje dziecko przysposobione lub która przyjęła dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej pełniącej zadania pogotowia rodzinnego, przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni również przy pierwszym porodzie. § 3. Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed przewidywaną datą porodu. § 4. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania okresu ustalonego w § 1 i 2. § 5. Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu; w takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek. § 6. Pracownica zgłasza pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego, najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy; do wniosku dołącza się zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego pracownika-ojca wychowującego dziecko, potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przez pracownika, wskazany w jego wniosku o udzielenie urlopu, przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę. § 7. W razie zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego, pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do niewykorzystanej części tego urlopu. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa wzory Art. 1801. (125) § 1. W razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodni życia, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu. § 2. W razie zgonu dziecka po upływie 8 tygodni życia, pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Przepis § 1 zdanie drugie stosuje się. Art. 181. W razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala. Art. 182. Jeżeli matka rezygnuje z wychowywania dziecka i oddaje je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu małego dziecka, nie przysługuje jej część urlopu macierzyńskiego przypadająca po dniu oddania dziecka. Jednakże urlop macierzyński po porodzie nie może wynosić mniej niż 8 tygodni. Art. 183. (126) § 1. Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, ma prawo do 18 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia. Przepisy art. 180 § 5-7 stosuje się odpowiednio. § 2. Jeżeli pracownik, o którym mowa w § 1, przyjął dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia, ma prawo do 8 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. tezy z piśmiennictwa Art. 1831. (127) § 1. Przy udzielaniu urlopu macierzyńskiego i urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego tydzień urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym. § 2. Jeżeli pracownica nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu. Art. 184. (128) Za czas urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach i warunkach określonych odrębnymi przepisami. tezy z piśmiennictwa Art. 185. § 1. Stan ciąży powinien być stwierdzony świadectwem lekarskim. § 2. Pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia. orzeczenia sądów Art. 186. (129) § 1. Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4 roku życia. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. § 2. Pracownik mający okres zatrudnienia określony w § 1, bez względu na to, czy korzystał z urlopu wychowawczego przewidzianego w tym przepisie, może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika. § 3. Rodzice lub opiekunowie dziecka spełniający warunki do korzystania z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać z takiego urlopu przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy. § 4. Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika. § 5. Urlop wychowawczy może być wykorzystany najwyżej w 4 częściach. tezy z piśmiennictwa wzory Art. 1861. (130) § 1. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. § 2. W przypadku złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa Art. 1862. (131) § 1. W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. § 2. W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania. § 3. Przepis § 2 stosuje się także w razie stwierdzenia przez pracodawcę, że z urlopu wychowawczego korzystają w tym samym czasie oboje rodzice lub opiekunowie dziecka; nie dotyczy to przypadku określonego w art. 186 § 3. wzory Art. 1863. (132) Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego: 1) w każdym czasie - za zgodą pracodawcy, 2) po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy. wzory Art. 1864. (133) Pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem. wzory Art. 1865. (134) Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Art. 1866. (135) Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki udzielania urlopu wychowawczego, w tym formę i termin złożenia wniosku w sprawie udzielenia urlopu, biorąc pod uwagę wymagania dotyczące zapewnienia normalnego toku pracy w zakładzie pracy, oraz dodatkowe wymagania dotyczące wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego, w przypadkach określonych w art. 186 § 2 i 3. akty wykonawcze z Dz.U. i M.P. Art. 1867. (136) Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. tezy z piśmiennictwa wzory Art. 187. § 1. Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie. § 2. Pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwy na karmienie nie przysługują. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie. tezy z piśmiennictwa Art. 188. (137) Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa Art. 189. Prawo do zasiłku za czas nieobecności w pracy z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem regulują odrębne przepisy. Art. 1891. (138) Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z uprawnień określonych w art. 148 pkt 3, art. 178 § 2, art. 186 § 1 i 2, art. 186 1-1865, art. 1867 i art. 188 może korzystać jedno z nich. tezy z piśmiennictwa wzory załącznik nr 2 do programu szkolenia pracowników administracyjno-biurowych ZATRUDNIANIE MŁODOCIANYCH Rozdział I Przepisy ogólne Art. 190. (139) § 1. Młodocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat. § 2. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa Art. 191. § 1. Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy: 1) (140) ukończyli co najmniej gimnazjum, 2) przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. § 2. Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. § 3. Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia zasady i warunki odbywania przygotowania zawodowego oraz zasady wynagradzania młodocianych w tym okresie. § 4. (141) (skreślony). § 5. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których wyjątkowo jest dopuszczalne: 1) (142) zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, 2) zwolnienie młodocianych nie posiadających kwalifikacji zawodowych od odbycia przygotowania zawodowego, 3) (143) zatrudnianie osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, 4) (144) zatrudnianie osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum. akty wykonawcze z Dz.U. i M.P. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa Art. 192. Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy. Art. 193. Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych. Rozdział II Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego Art. 194. Do zawierania i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy kodeksu dotyczące umów o pracę na czas nie określony ze zmianami przewidzianymi w art. 195 i 196. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa Art. 195. § 1. Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności: 1) rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy), 2) czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego, 3) sposób dokształcania teoretycznego, 4) wysokość wynagrodzenia. § 2. Rada Ministrów może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których jest dopuszczalne zawieranie na czas określony umów o pracę w celu przygotowania zawodowego. akty wykonawcze z Dz.U. i M.P. orzeczenia sądów Art. 196. Rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest tylko w razie: 1) niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych, 2) ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, 3) reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego, 4) stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe. orzeczenia sądów tezy z piśmiennictwa Rozdział III Dokształcanie Art. 197. (145) § 1. Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat. § 2. W szczególności pracownik młodociany jest obowiązany: 1) do dokształcania się w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, jeżeli szkoły takiej nie ukończył, 2) do dokształcania się w zakresie szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych. Art. 198. Pracodawca jest obowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się. Art. 199. Jeżeli młodociany nie ukończył przygotowania zawodowego przed osiągnięciem 18 lat, obowiązek dokształcania się, stosownie do przepisów art. 197, może być przedłużony do czasu ukończenia przygotowania zawodowego. tezy z piśmiennictwa Art. 200. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zwolnienie młodocianych od obowiązku dokształcania się. tezy z piśmiennictwa Rozdział IIIa (146) Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe Art. 2001. § 1. Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac. § 2. Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. § 3. Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Wykaz lekkich prac nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 204. § 4. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy. Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu, ustala wykaz lekkich prac w osobnym akcie. § 5. Pracodawca jest obowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac przed rozpoczęciem przez niego pracy. Art. 2002. § 1. Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego. § 2. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin. § 3. Wymiar czasu pracy młodocianego w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak przekraczać 6 godzin. § 4. Wymiar czasu pracy określony w § 2 i 3 obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy. Rozdział IV Szczególna ochrona zdrowia Art. 201. § 1. Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia. § 2. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Przepis art. 51 § 2 stosuje się odpowiednio. § 3. (147) Pracodawca jest obowiązany przekazać informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego. Art. 202. § 1. Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę. § 2. Czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę. § 3. (148) Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy. § 31. (149) Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy. § 4. (skreślony). tezy z piśmiennictwa Art. 203. § 1. Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. § 11. (150) Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22 00 a 600. W przypadkach określonych w art. 191 § 5 pora nocna przypada pomiędzy godzinami 20 00 a 600. § 2. (151) Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin. § 3. (152) Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę. Art. 204. § 1. Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala w drodze rozporządzenia Rada Ministrów. § 2. (skreślony). § 3. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może zezwolić na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego, określając jednocześnie warunki zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianych zatrudnionych przy tych pracach. akty wykonawcze z Dz.U. i M.P. tezy z piśmiennictwa Rozdział V Urlopy wypoczynkowe Art. 205. § 1. Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. § 2. Z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat. § 3. (153) Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych. Młodocianemu, który nie nabył prawa do urlopu, o którym mowa w § 1 i 2, pracodawca może, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych. § 4. Pracodawca jest obowiązany na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących, udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nie przekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. § 5. W sprawach nie uregulowanych przepisami niniejszego rozdziału do urlopów przysługujących młodocianym stosuje się przepisy działu siódmego. tezy z piśmiennictwa załącznik nr 3 do programu szkolenia pracowników administracyjno-biurowych ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU1) z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z dnia 22 stycznia 2003 r. Nr 6, poz. 69) Na podstawie art. 95a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 i Nr 106, poz. 496, z 1997 r. Nr 28, poz. 153 i Nr 141, poz. 943, z 1998 r. Nr 117, poz. 759 i Nr 162, poz. 1126, z 2000 r. Nr 12, poz. 136, Nr 19, poz. 239, Nr 48, poz. 550, Nr 104, poz. 1104, Nr 120, poz. 1268 i Nr 122, poz. 1320, z 2001 r. Nr 111, poz. 1194 i Nr 144, poz. 1615, z 2002 r. Nr 41, poz. 362, Nr 113, poz. 984, Nr 141, poz. 1185 i Nr 200, poz. 1683 oraz z 2003 r. Nr 6, poz. 65) zarządza się, co następuje: Rozdział 1 Przepisy ogólne § 1. Ilekroć w niniejszym rozporządzeniu jest mowa o "dyrektorze", rozumie się przez to dyrektora szkoły lub placówki. § 2. Dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkole lub placówce, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez szkołę lub placówkę poza obiektami należącymi do tych jednostek. § 3. 1. Jeżeli przerwa w działalności oświatowej szkoły lub placówki trwa co najmniej 2 tygodnie, dyrektor dokonuje kontroli obiektów należących do szkoły lub placówki pod kątem zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z tych obiektów. 2. Z ustaleń kontroli sporządza się protokół, który podpisują osoby biorące w niej udział. Kopię protokołu dyrektor przekazuje organowi prowadzącemu. § 4. Jeżeli specyfika programu nauczania nie sprzeciwia się temu, w planie zajęć dydaktycznowychowawczych uwzględnia się: 1) potrzebę równomiernego obciążenia zajęciami w poszczególnych dniach tygodnia; 2) potrzebę różnicowania zajęć w każdym dniu; 3) zasadę niełączenia w kilkugodzinne bloki zajęć z tego samego przedmiotu. § 5. 1. Plan ewakuacji szkoły lub placówki umieszcza się w widocznym miejscu, w sposób zapewniający łatwy do niego dostęp. 2. Drogi ewakuacyjne oznacza się w sposób wyraźny i trwały. § 6. 1. Prace remontowe, naprawcze i instalacyjne w pomieszczeniach szkoły lub placówki przeprowadza się pod nieobecność w tych pomieszczeniach osób, którym szkoła lub placówka zapewniają opiekę. 2. Zajęcia poza pomieszczeniami szkoły lub placówki nie mogą odbywać się w tych miejscach, w których prowadzone są prace wymienione w ust. 1. § 7. 1. Teren szkoły i placówki ogradza się. 2. Na terenie szkoły i placówki zapewnia się: 1) właściwe oświetlenie; 2) równą nawierzchnię dróg, przejść i boisk; 3) instalację do odprowadzania ścieków i wody deszczowej. 3. Otwory kanalizacyjne, studzienki i inne zagłębienia na terenie szkoły lub placówki zakrywa się odpowiednimi pokrywami lub trwale zabezpiecza w inny sposób. 4. Szlaki komunikacyjne wychodzące poza teren szkoły i placówki zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający bezpośrednie wyjście na jezdnię. W miarę możliwości szlaki komunikacyjne kieruje się na ulicę o najmniejszym natężeniu ruchu. 5. W razie opadów śniegu przejścia na terenie szkoły i placówki oczyszcza się ze śniegu i lodu oraz posypuje piaskiem. § 8. Urządzenia higieniczno-sanitarne są utrzymywane w czystości i w stanie pełnej sprawności technicznej. § 9. 1. W pomieszczeniach szkoły i placówki zapewnia się właściwe oświetlenie, wentylację i ogrzewanie. 2. Sprzęty, z których korzystają osoby pozostające pod opieką szkoły lub placówki, dostosowuje się do wymagań ergonomii. 3. Szkoły i placówki nabywają wyposażenie posiadające odpowiednie atesty lub certyfikaty. § 10. 1. Kuchnie i jadalnie utrzymuje się w czystości, a ich wyposażenie we właściwym stanie technicznym zapewniającym bezpieczne używanie. 2. Gorące posiłki są spożywane wyłącznie w jadalniach lub innych pomieszczeniach wydzielonych w tym celu. § 11. W razie braku sieci wodociągowej, w szkole i placówce zapewnia się inne źródło wody spełniającej wymagania dla wody zdatnej do picia. § 12. Pomieszczenia, w których odbywają się zajęcia, wietrzy się w czasie każdej przerwy, a w razie potrzeby także w czasie zajęć. § 13. Niedopuszczalne jest prowadzenie jakichkolwiek zajęć bez nadzoru upoważnionej do tego osoby. § 14. 1. Przerwy w zajęciach uczniowie spędzają pod nadzorem nauczyciela. 2. Jeżeli pozwalają na to warunki atmosferyczne, umożliwia się uczniom przebywanie w czasie przerw w zajęciach na świeżym powietrzu. § 15. Miejsca pracy oraz pomieszczenia, do których jest wzbroniony dostęp osobom nieuprawnionym, są odpowiednio oznakowane i zabezpieczone przed swobodnym do nich dostępem. § 16. 1. Schody wyposaża się w balustrady z poręczami zabezpieczonymi przed ewentualnym zsuwaniem się po nich. Stopnie schodów nie mogą być śliskie. 2. Otwartą przestrzeń pomiędzy biegami schodów zabezpiecza się siatką lub w inny skuteczny sposób. § 17. 1. W pomieszczeniach, w których odbywają się zajęcia, zapewnia się temperaturę co najmniej 18°C. 2. Jeżeli nie jest możliwe zapewnienie temperatury, o której mowa w ust. 1, dyrektor zawiesza zajęcia na czas oznaczony, powiadamiając o tym organ prowadzący. § 18. Dyrektor za zgodą organu prowadzącego może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli: 1) temperatura zewnętrzna mierzona o godz. 2100 w dwóch kolejnych dniach poprzedzających zawieszenie zajęć wynosi -15°C lub jest niższa; 2) wystąpiły na danym terenie zdarzenia, które mogą zagrozić zdrowiu uczniów. § 19. 1. Jeżeli pomieszczenie lub inne miejsce, w którym mają być prowadzone zajęcia, lub stan znajdującego się w nim wyposażenia stwarza zagrożenia dla bezpieczeństwa, niedopuszczalne jest rozpoczęcie zajęć. 2. Jeżeli stan zagrożenia powstanie lub ujawni się w czasie zajęć - niezwłocznie się je przerywa i wyprowadza się z zagrożonych miejsc osoby powierzone opiece szkoły lub placówki. § 20. Pomieszczenia szkoły i placówki, w szczególności pokój nauczycielski, laboratoria, pracownie, warsztaty szkolne, pokój nauczycieli wychowania fizycznego, kierownika internatu (bursy) oraz kuchnię, wyposaża się w apteczki zaopatrzone w środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy i instrukcję o zasadach udzielania tej pomocy. § 21. Nauczyciele, w szczególności prowadzący zajęcia w warsztatach, laboratoriach, a także zajęcia wychowania fizycznego, podlegają przeszkoleniu w zakresie udzielania pierwszej pomocy. § 22. Udział uczniów w pracach na rzecz szkoły i środowiska może mieć miejsce po zaopatrzeniu ich w odpowiednie do wykonywanych prac urządzenia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej oraz po zapewnieniu właściwego nadzoru i bezpiecznych warunków pracy. Rozdział 2 Warsztaty, laboratoria, pracownie oraz stanowiska praktycznej nauki zawodu § 23. 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne utrzymuje się w stanie zapewniającym pełną sprawność działania oraz bezpieczeństwo pracy i nauki. 2. Urządzenia techniczne wyposaża się w zabezpieczenia chroniące przed urazami, działaniem substancji szkodliwych dla zdrowia, porażeniem prądem elektrycznym, szkodliwymi wstrząsami, nadmiernym hałasem, działaniem wibracji lub promieniowaniem. 3. Urządzenia techniczne niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie oznacza się w sposób wyraźny i zabezpiecza przed ich uruchomieniem. § 24. 1. Stanowiska pracy dostosowuje się do warunków antropometrycznych uczniów. 2. Jeżeli ze stanowisk pracy korzystają osoby niepełnosprawne, dostosowuje się je do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności. § 25. Przy maszynach i innych urządzeniach technicznych lub w ich pobliżu wywiesza się w widocznym miejscu instrukcję bezpiecznej obsługi. § 26. W warsztacie, laboratorium i pracowni wywiesza się w widocznym i łatwo dostępnym miejscu regulamin określający zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. § 27. 1. Przed dopuszczeniem do zajęć przy maszynach i innych urządzeniach technicznych w warsztatach, laboratoriach i pracowniach, uczniów zaznajamia się z zasadami i metodami pracy zapewniającymi bezpieczeństwo i higienę pracy przy wykonywaniu czynności na stanowisku roboczym. 2. Rozpoczęcie zajęć, o których mowa w ust. 1, może nastąpić po sprawdzeniu i upewnieniu się przez prowadzącego zajęcia, że stan maszyn i innych urządzeń technicznych, instalacji elektrycznej i narzędzi pracy, a także inne warunki środowiska pracy nie stwarzają zagrożeń dla bezpieczeństwa uczniów. § 28. Uczniów pracujących w warsztatach, laboratoriach i pracowniach szkolnych w celu zabezpieczenia przed działaniem niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia czynników, a także ze względu na wymagania sanitarnohigieniczne, zaopatruje się w niezbędne środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. § 29. 1. Substancje i preparaty chemiczne umieszcza się w odpowiednich pojemnikach opatrzonych napisami zawierającymi nazwę substancji lub preparatu oraz informującymi o ich niebezpieczeństwie lub szkodliwości dla zdrowia. 2. Substancje niebezpieczne i preparaty niebezpieczne w rozumieniu przepisów o substancjach i preparatach chemicznych przechowuje się w zamkniętych pomieszczeniach specjalnie przystosowanych do tego celu. 3. Dyrektor zapewnia udostępnienie kart charakterystyk niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych zgromadzonych w szkole osobom prowadzącym zajęcia z użyciem tych substancji i preparatów. 4. Uczniów zaznajamia się z kartami charakterystyk niebezpiecznych substancji i preparatów, jeżeli substancje te są używane w czasie zajęć. Rozdział 3 Wychowanie fizyczne, sport i turystyka § 30. W czasie zawodów sportowych organizowanych przez szkołę lub placówkę uczniowie nie mogą pozostawać bez opieki osób do tego upoważnionych. § 31. 1. Stopień trudności i intensywności ćwiczeń dostosowuje się do aktualnej sprawności fizycznej i wydolności ćwiczących. 2. Uczestnika zajęć uskarżającego się na dolegliwości zdrowotne zwalnia się w danym dniu z wykonywania planowanych ćwiczeń, informując o tym jego rodziców (opiekunów). 3. Ćwiczenia są prowadzone z zastosowaniem metod i urządzeń zapewniających pełne bezpieczeństwo ćwiczących. 4. Bramki i kosze do gry oraz inne urządzenia, których przemieszczenie się może stanowić zagrożenie dla zdrowia ćwiczących, są mocowane na stałe. 5. Stan techniczny urządzeń i sprzętu sportowego jest sprawdzany przed każdymi zajęciami. 6. W salach i na boiskach oraz w miejscach wyznaczonych do uprawiania ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw umieszcza się tablice informacyjne określające zasady bezpiecznego użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego. 7. Prowadzący zajęcia zapoznaje osoby biorące w nich udział z zasadami bezpiecznego wykonywania ćwiczeń oraz uczestniczenia w grach i zabawach. § 32. 1. Przy organizacji zajęć, imprez i wycieczek poza terenem szkoły lub placówki liczbę opiekunów oraz sposób zorganizowania opieki ustala się, uwzględniając wiek, stopień rozwoju psychofizycznego, stan zdrowia i ewentualną niepełnosprawność osób powierzonych opiece szkoły lub placówki, a także specyfikę zajęć, imprez i wycieczek oraz warunki, w jakich będą się one odbywać. 2. Kryteria, o których mowa w ust. 1, uwzględnia się również przy ustalaniu programu zajęć, imprez i wycieczek. § 33. 1. Opiekun wycieczki sprawdza stan liczbowy jej uczestników przed wyruszeniem z każdego miejsca pobytu, w czasie zwiedzania, przejazdu oraz po przybyciu do punktu docelowego. 2. Niedopuszczalne jest realizowanie wycieczek podczas burzy, śnieżycy i gołoledzi. § 34. 1. Jeżeli specyfika wycieczki tego wymaga, jej uczestników zaznajamia się z zasadami bezpiecznego przebywania nad wodą. 2. Osoby pozostające pod opieką szkoły lub placówki mogą pływać oraz kąpać się tylko w obrębie kąpielisk i pływalni w rozumieniu przepisów określających warunki bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne. 3. Nauka pływania może odbywać się tylko w miejscach specjalnie do tego celu wyznaczonych i przystosowanych. 4. Uczącym się pływać i kąpiącym się zapewnia się stały nadzór ratownika lub ratowników i ustawiczny nadzór opiekuna lub opiekunów ze strony szkoły lub placówki. § 35. 1. Kajaki i łodzie, z których korzystają uczestnicy wycieczek, wyposaża się w sprzęt ratunkowy. 2. Ze sprzętu pływającego korzystają jedynie osoby przeszkolone w zakresie jego obsługi oraz posługiwania się wyposażeniem ratunkowym. § 36. Niedopuszczalne jest używanie łodzi i kajaków podczas silnych wiatrów. § 37. Niedopuszczalne jest urządzanie ślizgawek i lodowisk na rzekach, stawach, jeziorach i innych zbiornikach wodnych. § 38. Przed przystąpieniem do strzelania z broni sportowej uczniów zaznajamia się z zasadami korzystania ze strzelnicy i bezpiecznego obchodzenia się z bronią. § 39. Niedopuszczalne jest wydawanie osobom pozostającym pod opieką szkoły lub placówki sprzętu, którego użycie może stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia, w tym dysku, kuli, młota, oszczepu, łuku, szpady, sportowej broni strzeleckiej - jeżeli szkoła nie ma możliwości zapewnienia warunków bezpiecznego korzystania z tego sprzętu. Rozdział 4 Wypadki osób pozostających pod opieką szkoły i placówki § 40. Pracownik szkoły lub placówki, który powziął wiadomość o wypadku, niezwłocznie zapewnia poszkodowanemu opiekę, w szczególności sprowadzając fachową pomoc medyczną, a w miarę możliwości udzielając poszkodowanemu pierwszej pomocy. § 41. 1. O każdym wypadku zawiadamia się niezwłocznie: rodziców (opiekunów) poszkodowanego; pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy; społecznego inspektora pracy; organ prowadzący szkołę lub placówkę; radę rodziców. 2. O wypadku śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym zawiadamia się niezwłocznie prokuratora i kuratora oświaty. 3. O wypadku, do którego doszło w wyniku zatrucia, zawiadamia się niezwłocznie państwowego inspektora sanitarnego. 4. Zawiadomień, o których mowa w ust. 1-3, dokonuje dyrektor lub upoważniony przez niego pracownik szkoły lub placówki. 1) 2) 3) 4) 5) § 42. 1. Do czasu rozpoczęcia pracy przez zespół powypadkowy, zwany dalej "zespołem", dyrektor zabezpiecza miejsce wypadku w sposób wykluczający dopuszczenie osób niepowołanych. 2. Jeżeli czynności związanych z zabezpieczeniem miejsca wypadku nie może wykonać dyrektor, wykonuje je upoważniony przez dyrektora pracownik szkoły lub placówki. § 43. 1. Członków zespołu powołuje dyrektor. 2. Zespół przeprowadza postępowanie powypadkowe i sporządza dokumentację powypadkową, w tym protokół powypadkowy. 3. Wzór protokołu powypadkowego jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia. 4. W skład zespołu wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy. 5. Jeżeli z jakichkolwiek powodów nie jest możliwy udział w pracach zespołu jednej z osób, o której mowa w ust. 4, dyrektor powołuje w jej miejsce innego pracownika szkoły lub placówki przeszkolonego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. 6. Jeżeli w składzie zespołu nie mogą uczestniczyć ani pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy ani społeczny inspektor pracy, w skład zespołu wchodzi dyrektor oraz pracownik szkoły lub placówki przeszkolony w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. 7. W składzie zespołu może uczestniczyć przedstawiciel organu prowadzącego, kuratora oświaty lub rady rodziców. 8. Przewodniczącym zespołu jest pracownik służby bhp, a jeżeli nie ma go w składzie zespołu społeczny inspektor pracy. Jeżeli w zespole nie uczestniczy ani pracownik służby bhp ani społeczny inspektor pracy, przewodniczącego zespołu spośród pracowników szkoły lub placówki wyznacza dyrektor. 9. W sprawach spornych rozstrzygające jest stanowisko przewodniczącego zespołu. Członek zespołu, który nie zgadza się ze stanowiskiem przewodniczącego, może złożyć zdanie odrębne, które odnotowuje się w protokole powypadkowym. § 44. Przewodniczący zespołu poucza poszkodowanego lub reprezentujące go osoby o przysługujących im prawach w toku postępowania powypadkowego. § 45. 1. Z treścią protokołu powypadkowego i innymi materiałami postępowania powypadkowego zaznajamia się: 1) poszkodowanego pełnoletniego; 2) rodziców (opiekunów) poszkodowanego małoletniego. 2. Jeżeli poszkodowany pełnoletni zmarł lub nie pozwala mu na to stan zdrowia, z materiałami postępowania powypadkowego zaznajamia się jego rodziców (opiekunów). § 46. 1. Protokół powypadkowy doręcza się osobom uprawnionym do zaznajomienia się z materiałami postępowania powypadkowego. 2. Jeden egzemplarz protokołu powypadkowego pozostaje w szkole lub placówce. 3. Organowi prowadzącemu i kuratorowi oświaty protokół powypadkowy doręcza się na ich wniosek. § 47. Protokół powypadkowy podpisują członkowie zespołu oraz dyrektor. § 48. 1. W ciągu 7 dni od dnia doręczenia protokołu powypadkowego osoby, o których mowa w § 46 ust. 1, mogą złożyć zastrzeżenia do ustaleń protokołu. 2. Zastrzeżenia składa się ustnie do protokołu powypadkowego lub na piśmie przewodniczącemu zespołu. 3. Zastrzeżenia rozpatruje organ prowadzący. 4. Zastrzeżenia mogą dotyczyć w szczególności: 1) niewykorzystania wszystkich środków dowodowych niezbędnych dla ustalenia stanu faktycznego; 2) sprzeczności istotnych ustaleń protokołu z zebranym materiałem dowodowym. § 49. Po rozpatrzeniu zastrzeżeń organ prowadzący szkołę lub placówkę może: 1) zlecić dotychczasowemu zespołowi wyjaśnienie ustaleń protokołu lub przeprowadzenie określonych czynności dowodowych; 2) powołać nowy zespół celem ponownego przeprowadzenia postępowania powypadkowego. § 50. 1. Rejestr wypadków prowadzi dyrektor. 2. Wzór rejestru wypadków jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia. § 51. Dyrektor omawia z pracownikami szkoły lub placówki okoliczności i przyczyny wypadków oraz ustala środki niezbędne do zapobieżenia im. § 52. W sprawach nieuregulowanych w niniejszym rozdziale stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Rozdział 5 Przepisy końcowe § 53. Szkoły i placówki niepubliczne dostosują swoją działalność do wymogów określonych w § 7 ust. 1, § 9 ust.
