NIEPOWODZENIA SZKOLNE SPOSOBY PRACY Z DZIECKIEM W DOMU Pierwsze lata nauki szkolnej są bardzo istotnym okresem dla dalszego rozwoju dziecka i jego dalszej kariery szkolnej. Doświadczenia związane z nauką szkolną mają istotny wpływ na cały rozwój dziecka, decydują o tym czy jest ono radosne, czy smutne, akceptowane w rodzinie czy odrzucane, lubiane przez rówieśników czy izolowane. Mają również istotny wpływ na samoocenę dziecka, jego motywację do dalszej nauki, na postawę dziecka wobec szkoły. Niepowodzenia szkolne mogą stać się przyczyną zaburzeń zachowania, ukształtować niewłaściwe postawy – np.: postawę bierności, wskutek przekonania „ja tego nie potrafię”, brak zadowolenia z nauki, poczucie zagrozenia, lęku przed szkołą. Mówiąc o niepowodzeniach szkolnych mamy na uwadze rozbieżność między wymaganiami szkoły a wynikami, jakie uzyskuje dziecko w nauce. O trudnościach szkolnych możemy mówić w dwojakim znaczeniu: 1. określając sytuację, kiedy dziecko pomimo starań nie potrafi w odpowiednim czasie przyswoić sobie wiedzy i umiejętności przewidzianych w programie nauczania. 2. w drugim znaczeniu określając sytuację, kiedy dziecko wykazuje postępy w nauce i otrzymuje zadowalające oceny, ale czyni to kosztem niewspółmiernie dużego wkładu pracy własnej, wysiłku rodziców, nauczyciela. Przyczyny niepowodzeń szkolnych Proszę państwa, przyczyny niepowodzeń szkolnych moją charakter wewnętrzny (czyli tkwić w dziecku) lub zewnętrzny (czyli uwarunkowane są przez środowisko dziecka). Należy pamiętać również o tym, że przyczyny mogą ze sobą współwystępować. NIEPOWODZENIA mogą być uzależnione od: Przyczyny wewnętrzne 1. Rozwoju intelektualnego Przyczyny zewnętrzne 1.Środowiska szkolnego 2. 3. 4. 5. Rozwoju układu nerwowego Rozwoju emocjonalnego Stanu zdrowia Mowy 2. Środowiska rodzinnego Przyczyny wewnętrzne 1. Rozwój umysłowy: Trudności w nauce mają przeważnie dzieci o opóźnionym rozwoju umysłowym, a także takie, u których występują znaczne dysharmonie rozwojowe. Zazwyczaj jest tak, że wiek inteligencji odpowiada wiekowi życia dziecka – mówimy wtedy, że dziecko rozwija się prawidłowo. Jeżeli uzyskuje wyniki niższe niż przewidują to, normy wiekowe – mówimy, że rozwój dziecka jest opóźniony. Może zdarzyć się również tak, ze globalny rozwój umysłowy dziecka przebiega prawidłowo, ale poszczególne funkcje psychiczne rozwinięte są słabiej w stosunku do wieku życia dziecka – mówimy wtedy o nieharmonijnym rozwoju. I tak np.: zaburzenia w zakresie analizy i syntezy wzrokowej, zaburzenia w zakresie analizy i syntezy słuchowej, obniżona koordynacja wzrokowo – ruchowa, sprawność manualna mogą powodować specyficzne trudności w nauce pisania i czytania, czyli dysleksję, dysgrafię, dysortografię. 2. Fragmentaryczne deficyty rozwojowe (parcjalne) Powodują: dysleksję dysgrafię dysortografię Zaburzenia mogą obejmować: sferę analizy i syntezy wzrokowej analizy i syntezy słuchowej obniżenie sprawności manualnej (powoduje wolne tempo wykonywania czynności, zbyt małą precyzję ruchów ręki) zaburzenia procesów lateralizacji. 3. Zaburzenia procesów nerwowych. Najczęstszą formą zaburzeń równowagi procesów nerwowych u dzieci jest nadpobudliwość psychoruchowa. Może przejawiać się w sferze ruchowej – występuje niepokój ruchowy, dziecko wierci się, wykonuje różne nawyki ruchowe; W sferze poznawczej – przejawia się w zaburzeniach uwagi, pochopności i pobieżności myślenia, dzieci te cechuje brak powściągu myślowego, - szybkie, nieprzemyślane odpowiedzi. W sferze emocjonalnej – ujawnia się w silnych reakcjach emocjonalnych i słabej kontroli emocji. Dzieci te z błahych powodów złoszczą się, gniewają, płaczą, są agresywne. Mają liczne konflikty z rówieśnikami. Dzieci zahamowane psychoruchowo mają również trudności w funkcjonowaniu w roli ucznia. Charakteryzuje je powolność, wydłużony czas reagowania, wolno kojarzą fakty. 4. Rozwój emocjonalny Ciągła krytyka, stawianie zbyt wysokich wymagań potęguje zaburzenia emocjonalne, zmniejsza motywację dziecka do nauki. Zaburzenia sfery emocjonalnej – motywacyjnej Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi częściej i intensywniej niż inne dzieci przeżywają emocje złości i lęku, mają także trudności z wyrażaniem tych uczuć w sposób uważany za właściwy. Gwałtowne wybuchy złości mogą mieć formę ataku słownego czy fizycznego na inną osobę albo formę niszczenia przedmiotów. Zdarza się, że dziecko kieruje złość na siebie np.: zadając sobie ból. Podstawowym źródłem doświadczeń, kształtujących sposób emocjonalnego reagowania dziecka jest rodzina. Miłość, czułość, akceptacja dają poczucie bezpieczeństwa. Tworzony obraz samego siebie – jakie mam możliwości, co mogę osiągnąć – budzi emocje przyjemne bądź przykre. Częsta krytyka dziecka w rodzinie wytwarza poczucie bezradności. Lęku przed oceną, złość na siebie i innych. Rodzina uczy także sposobu wyrażania emocji, obserwowania zachowań rodziców powoduje ich naśladowanie. W wielu przypadkach zdarza się również tak, że dziecko o wysokim poziomie rozwoju intelektualnego, wychowujące się w sprzyjających warunkach rodzinnych nie potrafi prawidłowo zafunkcjonować w danej sytuacji zadaniowej, nie potrafi poradzić sobie z napięciem emocjonalnym, przeżywa silny lęk, który dezorganizuje jej procesy myślowe. Przyczyną takiej sytuacji jest najczęściej brak umiejętności radzenia sobie ze stresem. Zaburzenia emocjonalne: niechęć do podporzadkowania się poleceniom nauczyciela trudności w komunikowaniu się z innymi dziećmi brak wytrwałości w działaniu, gwałtowne wybuchy gniewu nadmierna płaczliwość szybkie i niedokładne wykonywanie czynności. 5. Stan zdrowia. Powodzenie w nauce zależy również od rozwoju fizycznego dziecka i od ogólnego stanu jego zdrowia – (długotrwałe, częste) choroby powodują nieobecność na lekcjach, obniżenie poziomu pracy dziecka. Również niekorygowane wady słuchu i wzroku utrudniają korzystanie z lekcji. 6. Mowa (rozwój i zaburzenia mowy dziecka). Błędy wymowy utrudniają dziecku opanowanie umiejętności poprawnego pisania i czytania. W przypadku, gdy dziecko nieprawidłowo mówi, konieczne jest skorzystanie z pomocy logopedycznej. Ważne jest również to, aby dorośli dużo rozmawiali z dzieckiem, zachęcali do pełnych wypowiedzi. Dziecko, które operuje bogatym słownictwem lepiej funkcjonuje na lekcjach, jest bardziej aktywne, swobodniej potrafi wyrażać swoje myśli Przyczyny zewnętrzne 1. Z przyczyn zewnętrznych szczególną uwagę należałoby poświęcić znaczeniu środowiska rodzinnego. Trudności szkolne dziecka w wielu przypadkach dość często potęgują się w wyniku niewłaściwych oddziaływań domu. Brak systematycznej pracy z dzieckiem w domu powoduje narastanie zaległości w nauce. Rodzice są zobowiązani do tego, żeby udzielali dziecku niezbędnej pomocy w nauce, kontrolowanie wywiązywania się dziecka z obowiązków ucznia. Procesu nauczania nie można tylko i wyłącznie zrzucić na szkolę. Pomoc dziecku w nauce nie może jednak przeradzać się w wyręczanie. Zdarza się, szczególnie w młodszych klasach, że rodzice odrabiają zadania domowe za dziecko, czy uczą je na zapas. Postępowanie takie pozornie tylko ułatwia dziecku uczenie się. Nie uczy dziecka bowiem samodzielności w działaniu i myśleniu, hamuje jego rozwój intelektualny. Dziecku, gdy ma jakiś problem należy pomóc np.: wskazanie podobnego przykładu, udzielenie dodatkowych wskazówek. Rodzice, którzy w nadmiernym stopniu koncentrują się na nauce dziecka nie tworzą środowiska sprzyjającego kształtowaniu się umiejętności organizowania, samokontroli i odpowiedzialności za własne działania. Wyrabia się u dziecka brak wiary we własne możliwości, spadek zainteresowania nauką czy nawet niechęć do nauki. Wadliwe oddziaływanie ze strony domu – brak reakcji na niepowodzenia bądź nadmierna na nich koncentracja może spowodować wystąpienie u dziecka reakcji nerwicowych (zaburzenia snu, brak apetytu, jąkanie, moczenia nocne), które z kolei będą stanowiły przeszkodę w nauce. Środowisko rodzinne wpływa zatem na niepowodzenia w nauce zarówno przez stworzenie dziecku warunków nauczania, jak i poprzez kształtowanie jego uczuć, postaw, zdolności.