„Praktyczne zasady korzystania z publikowanych wyników badań
advertisement
„Praktyczne zasady korzystania z publikowanych wyników badań odmianowych” 1.Wstęp Odmiany gatunków roślin uprawnych (poza odmianami użytkowanymi w celach ozdobnych), jakie w Polsce mogą być dopuszczone do obrotu i uprawy zgodnie z prawem znajdują się w wykazie Krajowego rejestru (KR) prowadzonego przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU). KR jest urzędowym wykazem odmian roślin rolniczych, warzywnych i sadowniczych , których materiał siewny może być wytwarzany i może znajdować się w obrocie w Polsce, jak i na obszarze Unii Europejskiej, przy czym w przypadku odmian roślin rolniczych i warzywnych, po ich wpisaniu do Wspólnotowego Katalogu. Komisja Europejska opracowuje, na bazie krajowych rejestrów państw członkowskich, Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Rolniczych (CCA) oraz Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Warzywnych (CCV). Odmiany znajdujące się w CCA /CCV są dopuszczone do obrotu na terytorium Unii Europejskiej. Pełne wydania CCA i CCV publikowane są corocznie, przy czym ukazuje się siedem suplementów do CCA oraz sześć suplementów do CCV, uwzględniających sukcesywnie dokonywane zmiany dotyczące krajowych rejestrów państw członkowskich UE. Wspólnotowe katalogi wraz z suplementami publikowane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej: Liczba odmian zarejestrowanych w Katalogu Wspólnym UE (wg 34 wydania Katalogu z 5.12.2015r.) wynosi ogółem ok.23 tys. odmian’ w tym: 1. Kukurydza - 5105 odmian; 2. Pszenica - 2166 odmian; 3. Jęczmień - 1297 odmian; 4. Owies - 372 odmian; 5. Żyto - 169 odmian; 6. Pszenżyto - 313 odmian; 7. Ziemniak - 1623 odmian; 8. Burak cukrowy - 1525 odmian; 9. Rzepak - 1312 odmian; 10. Trawy - 3045 odmian; 11. Życica trwała - 1037 odmian 12. Życica wielokwiatowa - 423 odmian; 13. Kostrzewa czerwona - 331 odmian. W Polsce obecnie do krajowego rejestru mogą być wpisywane odmiany 154 roślin uprawnych, w tym 71 gatunków roślin rolniczych, 55 gatunków roślin warzywnych i 28 roślin sadowniczych. Odmiany roślin rolniczych wpisywane są do krajowego rejestru (KR) najczęściej po dwuletnim okresie badań urzędowych wartości gospodarczej odmian (WGO) oraz odrębności, wyrównania i trwałości (OWT). Doświadczenia WGO, w zależności od ważności gatunku, prowadzone są w liczbie od czterech do piętnastu lokalizacji. Zasadniczym warunkiem, uprawniającym do wpisania nowych odmian roślin rolniczych do KR, jest ich zadowalająca wartość gospodarcza. Co roku w KR roślin rolniczych rejestrowanych jest około 100 nowych odmian. Odmiany zarejestrowane muszą przejść odpowiednią procedurę badań rejestrowych, a ich wartość na tle innych odmian była sprawdzana w warunkach przyrodniczo-klimatycznych naszego kraju. Wpisanie odmiany do rejestru oznacza, że spełniła ona określone wymagania dotyczące jej wartości i jakości. Oczywiście wiele odmian wraz z upływem lat w części zatraca swoją wartość rolniczo-użytkową. Prócz tego, należy 1 sprawdzać i weryfikować informacje o wartości odmian w różnych źródłach (hodowcy, dystrybutorzy, inni rolnicy, służby doradcze, wyniki COBORU). Odmian, które odpowiadałyby na wszystkie oczekiwania użytkowników praktycznie nie ma. Trzeba wybierać te, które mogą być najbardziej przydatne do określonych warunków gospodarowania. W przypadku produkcji metodami ekologicznymi czy stosowania integrowanej ochrony roślin jest także potrzeba hodowania, a następnie testowania i wdrażania odmian odpornych i tolerancyjnych na organizmy szkodliwe. Odmiany takie powinny cechować się dużą efektywnością w warunkach ograniczonego stosowania środków produkcji. 2. Postęp hodowlany i wprowadzanie nowych odmian do praktyki W ostatnich latach znacznie wzrastała liczba odmian roślin rolniczych badanych przed wpisaniem do KR. W sezonie wegetacyjnym 2013/2014 badano 804 odmiany, w sezonie 2014/2015 – 848 odmian, w tym 285 krajowych i 563 zagranicznych, podczas gdy w poprzednich ośmiu latach badano od 516 do 676 odmian. Możliwe to jest dzięki ciągłemu opracowywaniu i wdrożeniu do hodowli nowoczesnych technologii pozwalających na przyśpieszenie tempa prac hodowlanych, a tym samym skrócenie cyklu hodowlanego i obniżenie kosztów hodowli nowych odmian. Hodowcy stale ulepszają nowe odmiany pod względem: jakości plonowania, jak i w zakresie wielu cech gospodarczych, głównie opornościowych. Dotyczy to przede wszystkim odporności odmian na stresy biotyczne – choroby, szkodniki – i tolerancji na stresy abiotyczne – niskie i wysokie temperatury, brak i nadmiar opadów, zakwaszenie gleby itp. Zboża Plon jest głównym kierunkiem hodowli - dlatego odmiany dostępne obecnie mają wyraźnie wyższe plonowanie (nawet o tonę więcej) niż odmiany sprzed dziesięciu lat. Obecnie również ważnym kierunkiem w hodowli zbóż jest podwyższanie jakości plonu oraz zwiększanie odporności na patogeny i szkodniki oraz stresy wywoływane przez niesprzyjające warunki środowiska (susza, mróz, zakwaszenie, zasolenie itp.), - przy równoczesnym nieobniżaniu wielkości plonu. Cechy, które zadecydują o tym, czy wybrana przez nas odmiana sprawdzi się na naszych polach, dzielą się na kilka grup. Ważne jest, aby w dążeniu do uzyskania wysokiego plonu nie stracić z pola widzenia innych, bardzo ważnych cech charakteryzujących odmiany. Jednak w pierwszej kolejności zawsze określony powinien być cel naszej uprawy. Na przykładzie pszenicy ozimej będzie to wybór, czy chcemy uprawiać: pszenicę konsumpcyjną, pszenicę paszową czy pszenicę ciasteczkową. Zawsze warto zwracać uwagę na parametry jakościowe jaki mogą uzyskiwać odmiany (np. zawartość białka, glutenu, liczba opadania, itp.). W ostatnich latach. sukcesem jest hodowla jakościowa pszenicy ozimej. Udało się wyhodować wiele wysokoplennych odmian chlebowych i jakościowych o dobrej zdrowotności. Hodowla jęczmienia jarego duży nacisk kładzie natomiast na formy browarne, które niejednokrotnie plonują na tym samym poziomie co pastewne. Dużo uwagi poświęca się także hodowli bezłuskowych odmian jęczmienia i owsa. Niewątpliwym sukcesem w hodowli było stworzenie wielu mieszańców - najwięcej żyta. W 2016 została zarejestrowana także pierwsza odmiana mieszańcowa pszenicy. Wieloletnie badania odmianowe mieszańców wykazują, że w ostatnim czasie nastąpił ogromny postęp w tym kierunku hodowli. Z roku na rok zwiększa się udział mieszańców w 2 uprawie. Mieszańce są bardziej plenne niż odmiany liniowe. Charakteryzują się także lepszym wigorem, większym rozrostem biomasy, co przekłada się na wzrost intensywności przebiegu fotosyntezy oraz silniej rozbudowanym systemem korzeniowym, co gwarantuje lepsze wykorzystanie i wody i składników pokarmowych. Masa korzeni mieszańców może być aż o połowę większa niż masa korzeni odmian konwencjonalnych. Dodatkową zaletą hybryd wysoka zdrowotność i żywotność roślin. Dobrze radzą sobie i z nadmiarem i niedoborem wody. Podczas wybierania odmian do siewu należy zwracać uwagę na cecha zimotrwałości, która jest niezwykle istotnym parametrem (szczególnie w przypadku pszenic ozimych czy jęczmienia ozimego). Decydowanie się na uprawę odmian, których mrozoodporność została w Polsce określona na poziomie poniżej 3 stopni w skali 9-cio stopniowej to świadomy wybór ryzyka. Dużo lepszą decyzją byłoby postawienie na bardzo mrozoodporne odmiany. Ostatnie lata, to wśród odmian pszenicy ozimej niezbyt korzystne zjawisko. Nastąpił wzrost udziału odmian o niskiej zimotrwałości. Odmiany o zimotrwałości mniejszej niż 3 (w skali 9stopniowej) stanowiły w latach 1982-1985 tylko 10 proc., a w latach 2009-2012 blisko 60 procent. Poprawiła się natomiast odporność roślin na choroby. Na przykład, udział odmian o odporności na mączniaka prawdziwego zbóż wynoszącej 7,1-8° (w skali 9-stopniowej) stanowił w latach 1982-1985 ok. 50 procent, to już w latach 2009-2012 prawie 70 procent zarejestrowanych odmian. Liczba odmian zbóż w produkcji – 2014 – wg COBORU i PIORiN ( opracowanie dr. Tadeusz Oleksiak IHAR-PIB Radzików) - odmiany w reprodukcji, - odmiany ogółem w KR, - odmiany polskie. Kukurydza Gatunek o największej liczbie wpisywanych corocznie nowych odmian (ok. 20) i o największej liczbie odmian w KR (152 na koniec 2015 r.). Uzasadnieniem tego stanu rzeczy jest fakt, że doświadczenia prowadzi się w dwóch kierunkach użytkowania – na ziarno i na kiszonkę, a w każdym z nich w trzech grupach wczesności - wczesne (FAO do 220), - średnio wczesne (FAO 230–250) - średnio późne (FAO 250–290). 3 Odmiany późniejsze są z reguły bardziej plenne z racji efektywnego wykorzystania dłuższego sezonu wegetatywnego W ostatnich latach widoczny jest duży postęp w hodowli polskich odmian kukurydzy, zarówno przeznaczonych na ziarno, jak i do produkcji kiszonki. Cechy optymalne odmiany ziarnowej, to: wysoki plon ziarna w warunkach umożliwiających tę produkcję, odpowiednia wczesność (zdolność do rozwoju w niższych temperaturach – wczesny wigor, możliwość aktywnego dosychania ziarna w polu), generatywny typ roślin (niezbyt wysoka łodyga, brak skłonności do krzewienia), odporność na choroby fuzaryjne oraz wyleganie. Odmiany kiszonkowe powinny charakteryzować się dużym plonem ogólnym suchej masy o korzystnej strukturze (duży udział kolb), wysoką strawnością wegetatywnych części roślin oraz odpowiednią do zamierzonego terminu zbioru wczesnością dojrzewania (dojrzałość silosowa już na początku września – przy przeciętnym przebiegu pogody). Należy dodać również cechę, która w odmianach na kiszonkę pojawiła się w ostatnich latach, a mianowicie „stay green”(ang. „pozostają zielone”), czyli utrzymywanie zieloności wegetatywnych części łodyg w okresie dojrzewania kolb. Cecha ta umożliwia dłuższą asymilację roślin w okresie dojrzewania oraz wydłużony okres przydatności odmiany do zakiszania i wydłużony okres zbioru. Wśród zarejestrowanych odmian kukurydzy wyróżniamy także główne typy hodowlane. Stanowią je mieszańce pojedyncze, czyli dwuliniowe (SC), składające się z dwóch linii (A× B), oraz mieszańce trójliniowe (TC), składające się z trzech linii, (AB) × C. Mieszańce podwójne, czyli czteroliniowe, (DC) są produktem krzyżowania dwóch mieszańców pojedynczych (AB)× (CD). Zaletą mieszańców pojedynczych jest większe wyrównanie morfologiczne i niekiedy wyższe plonowanie niż mieszańców trójliniowych, głównie w bardziej intensywnych warunkach produkcji. Mieszańce trójliniowe są lepiej dostosowane do gorszych warunków uprawy. Burak cukrowy Do krajowego rejestru wpisywanych jest corocznie kilkanaście nowych odmian. Odnotowuje się systematyczny postęp w plenności oraz w tych cechach, na które dużą uwagę zwraca przede wszystkim przemysł cukrowniczy, a także producenci rolni. Dla przemysłu ważne są głównie parametry jakościowe, a wśród nich duża zawartość cukru i mała zawartość składników melasotwórczych, zwłaszcza azotu aminokwasowego. Natomiast powszechne występowanie ostatnio w naszym kraju rizomanii (najgroźniejsza obecnie choroba buraka wywoływana przez wirusa przenoszonego przez mikroorganizm - grzyba glebowego o trwałości w glebie do 20 lat) sprawiło, że od kilku lat wszystkie nowo rejestrowane krajowe i zagraniczne odmiany buraka są odporne na wirusa powodującego tę niebezpieczną chorobę. Coraz częściej w rejonach nasilonej uprawy buraka cukrowego występuje mątwik burakowy. W ostatnich wśród nowo rejestrowanych odmian występują pojedyncze, cechujące się tolerancją na tego szkodnika. Niektóre nowe odmiany cechują się również poprawianą odpornością na chwościka buraka, najważniejszą chorobę tej rośliny. Burak pastewny W związku z obecnie gospodarczo znikomym znaczeniem buraka pastewnego w Polsce jego powierzchnia uprawy także ma znaczenie marginalne. W KR jest zarejestrowane ok. 18 odmian, a tylko istnieje niewielkie zapotrzebowanie na nasiennictwo tego gatunku, skierowane głównie na rynki Europy Wschodniej (Białoruś, Rosja, Ukraina itp.), a także w państwach UE w związku z poszerzaniem bioróżnorodności w produkcji roślinnej. Ziemniak W KR jest obecnie zarejestrowane 103 odmiany. W 2015 roku rejestr zawierał 114 odmian ziemniaka. Większość z nich tzn. 71 należy do odmian jadalnych, 17 odmian przeznaczonych jest do przetwórstwa (na frytki lub chipsy) pozostałe 26 to odmiany skrobiowe. Ponadto 4 odmiany z KR podzielono na cztery grupy wczesności: 15 bardzo wczesnych, 27 wczesnych, 48 średniowczesnych, 13 średniopóźnych i 11 odmian późnych. Wśród wszystkich odmian znajdujących się w Krajowym rejestrze odmiany zagraniczne stanowią 44 proc. W ostatnich czasach zmieniły się nieco kryteria doboru odmian ziemniaka w gospodarstwach rolniczych. Miejsce dominujących wcześniej cech istotnych dla producenta t.j.: plenności, odporności na choroby, postępu w technologii uprawy, zajęły kryteria istotne dla konsumenta. Cechy jakości określające wartość kulinarną i morfologię bulw, kwalifikują odmianę jako nadającą się do bezpośredniego spożycia lub do przerobu na produkty spożywcze. Dla odmian jadalnych aktualnie najważniejsze z nich to dobry smak i walory kulinarne, płytkie oczka oraz ładny wygląd bulw. W ziemniakach jadalnych możemy wyróżnić 4 kompleksy cech jakości: smakowy, odżywczy, technologiczny i estetyczny. Wyróżnia się 4 typy kulinarne ziemniaków: Typ A - sałatkowy. Miąższ o zwięzłej konsystencji i delikatnej strukturze, nie rozgotowuje się, daje się krajać. Typ B - wszechstronnie użytkowy. Miąższ o dość zwięzłej konsystencji, lekko mączysty, lekko wilgotny, o małej skłonności do rozgotowywania się. Odmiany te przydatne są do bezpośredniego spożycia (w drugim daniu, zupie czy naturalnym puree). Typ C - mączysty, sypki. Miąższ o dużej skłonności do rozgotowywania się. Reprezentują go odmiany o podwyższonej zawartości skrobi oraz wyczuwalnej, nieco szorstkiej strukturze ziaren. Nadają się one na puree. Typ D - bardzo mączysty. Bulwy rozgotowują się całkowicie. Ma ograniczone zastosowanie do bezpośredniego spożycia. W przypadku ziemniaka widoczny jest postęp hodowlano-odmianowy szczególnie pod względem plonowania i jakości bulw. Coraz częściej krajowe odmiany, przeznaczone do bezpośredniego spożycia, biorąc pod uwagę takie cechy, jak: wielkość bulw, regularność kształtu, głębokość oczek, gładkość skórki, nie ustępują najlepszym odmianom europejskim. Z kolei rodzime odmiany skrobiowe stanowią czołówkę europejską pod względem parametrów jakościowych oraz dużych walorów odpornościowych. Dobór odmian ziemniaka do uprawy, szczególnie w systemie ekologicznym nie jest łatwy. Odmiany powinny charakteryzować się wysoką odpornością na wirusy (szczególnie na wirus Y i L) oraz powinny wykazywać dużą odporność na choroby bakteryjne i grzybowe, a w szczególności na zarazę ziemniaka, która wyrządza największe straty w plonie. W uprawie ekologicznej łatwiejsze są odmiany o bardzo krótkim i krótkim okresie wegetacji ponieważ zbierane są z pola na ogół przed największym nasileniem zarazy ziemniaka. Nie ma odmian całkowicie odpornych na zarazę ziemniaka. W przypadku odmian bardzo wczesnych i wczesnych cecha ta jest mniej ważna, ponieważ odmiany te są mniej narażone na porażenie przez zarazę ( są wcześnie zbierane). Wśród ogółu zarejestrowanych odmian ziemniaka w naszym kraju odporność roślin u odmian jadalnych waha się w zakresie od 2 do 6, a odporność bulw w zakresie od 2 do 5 w skali 9-stopniowej. Niektóre odmiany skrobiowe charakteryzują się wyższą odpornością, szczególnie roślin (w zakresie od 3 do 8) i w mniejszym stopniu bulw (4-5). Odporność na mątwika ziemniaczanego jest istotnym kryterium doboru w gospodarstwach położonych w rejonach nasilonego występowania tego szkodnika kwarantannowego. Do uprawy z ograniczoną możliwością stosowania zabiegów ochrony roślin lub metodami ekologicznymi odmiana powinna mieć: odporność na wirus Y co najmniej 7 w skali 9-stopniowej, wysoką odporność na wirus L powyżej 5, odporność na zarazę wynoszącą co najmniej 5 oraz odporność na mątwika ziemniaczanego. Ważną cechą odmian przydatnych do uprawy ekologicznej są wymagania nawozowe. Ponieważ praktycznie jedynym źródłem składników pokarmowych dla roślin są nawozy organiczne, preferowane są odmiany o niskich lub średnich wymaganiach nawozowych Oprócz wymienionych cech odmian w produkcji ekologicznej ważną sprawą jest również 5 intensywność wzrostu roślin. Odmiany polecane do upraw ekologicznych powinny charakteryzować się szybkim przyrostem masy nadziemnej w początkowym okresie wzrostu. Rzepak ozimy Obecnie do KR wpisanych jest 121 odmian rzepaku ozimego. Dwie trzecie tej liczby stanowią odmiany mieszańcowe (80 odmian). Zdecydowaną większość zarejestrowanych odmian – blisko 90 proc. – stanowią odmiany zagraniczne. Podstawowym kryterium wyboru odmiany przez rolników i producentów rzepaku jest plenność. W przypadku rzepaku plon podlega dość dużej zmienności w latach, a także rejonach kraju. Wybierając odmiany rzepaku do siewu należy uwzględnić również typ odmiany (populacyjna czy mieszańcowa), tolerancję na opóźniony siew (w tym szybkość rozwoju roślin jesienią), odporność na określone patogeny, wczesność i równomierność dojrzewania. W ostatnich latach nastąpił znaczący postęp w badaniach i hodowli rzepaku ozimego. Prace twórcze prowadzone są przez krajową hodowlę oraz liczne zagraniczne firmy hodowlanonasienne. Wykorzystują one nowoczesne metody biotechnologiczne, nowe systemy wytwarzania odmian, a także prowadzą liczne badania sprawdzające i adaptacyjne. Jednym z przejawów postępu odmianowego rzepaku jest hodowla odmian, w których wykorzystywany jest efekt heterozji. Odmiany mieszańcowe cechują się dużym potencjałem plonowania. Średnio w wieloleciu, w badaniach prowadzonych w systemie porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO), odmiany mieszańcowe plonowały o 10 proc. wyżej od tradycyjnych odmian populacyjnych. Ważnym elementem prac hodowlanych jest jakość nasion, które stanowią surowiec dla przemysłu olejarskiego. Dąży się do zwiększenia zawartości tłuszczu, ale także zmiany proporcji udziału poszczególnych kwasów tłuszczowych w oleju. W 2016 r. została zarejestrowana unikatowa krajowa odmiana rzepaku ozimego o wyraźnie zwiększonej zawartości kwasu oleinowego i obniżonej zawartości kwasu linolowego. Bardzo ważną cechą rzepaku ozimego w warunkach naszego kraju jest jego zimotrwałość. Różnice odmianowe w zimotrwałości rzepaku ozimego są duże, a to daje możliwość zwiększenia hodowcom odporności nowych odmian na mróz. Wśród zarejestrowanych odmian zdecydowaną większość stanowią odmiany wykazujące średnią odporność na porażenie przez najczęściej występujące choroby. Rzadko się zdarza, ażeby odmiana była odporna na więcej patogenów. Wiele zależy od warunków gospodarstwa. Jeżeli uprawa znajduje się w rejonie, gdzie jest duże nasilenie występowania danej choroby i gdzie powtarza się ona w każdym sezonie wegetacyjnym, wtedy warto poszukiwać odmian bardziej odpornych na nią. Najczęściej występującymi w naszym kraju są: zgnilizna twardzikowa, sucha zgnilizna kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych Chorobą coraz częściej obserwowaną w uprawach rzepaku w wielu rejonach kraju jest kiła kapusty. W ostatnich latach zostało wpisanych do KR pięć odmian o podwyższonej odporności na nią, jednakże efekty prac hodowlanych, dotyczących odporności odmian na choroby, są ciągle niewystarczające. Podstawowym sposobem ograniczenia skutków wystąpienia choroby jest uprawa odmian o większej odporności na porażenie przez sprawcę kiły kapusty oraz odpowiednio długi okres przerwy w uprawie rzepaku. Bobowate (strączkowe) grubonasienne W ostatnich latach nastąpiło znaczne ożywienie w zakresie hodowli. Kwalifikacja materiału nasiennego w roku 2015 wyraźnie wzrosła i wyniosła prawie 23 tys. ha, gdy rok wcześniej było to 11 tys. ha. Dostępność materiału siewnego roślin bobowatych grubonasiennych pozwoli na wywiązanie się z obowiązku zazielenienia, który dotyczy wielu producentów rolnych Efektem są zarówno nowe odmiany wpisane do KR, jak i szybki wzrost liczby badanych odmian przed wpisaniem do KR. Obserwuje się zwłaszcza duży dopływ nowych 6 odmian łubinu wąskolistnego o wyraźnie poprawionej wartości gospodarczej. Rośnie jednocześnie świadomość rolników odnośnie znaczenia bobowatych w płodozmianie. W okresie zaledwie kilku lat w badaniach bardzo wzrosła liczba odmian soi, której hodowla i uprawa do tej pory nigdy nie miała większego znaczenia gospodarczego. Obecnie jednak zainteresowanie uprawą tego gatunku dynamicznie rośnie, co potwierdza się w rozmiarach kwalifikacji nasiennej (w roku 2009 – 2 ha, 2015 – 4 tys. ha), a ruch odmianowy jest coraz większy, aktualnie w KR znajduje się 6 odmian soi. Z kolei rejestrowane są odmiany bobiku o obniżonej na drodze hodowli zawartości tanin.. Bobik jest bowiem gatunkiem typowo paszowym, a jego nasiona mogą charakteryzować się wyższą lub niższą (korzystniej) zwartością tanin (substancji garbnikowych – nadających gorzki posmak paszy). Przy układaniu dawek paszowych jest lepiej wykorzystywać odmiany bobiku tzw. niskotaninowe -oznaczane są po nazwie odmiany skrótem NT. W oznaczeniach odmian hodowlanych bobiku stosuje się jeszcze 2 skróty: NK i SK. Skrót NK oznacza, że odmiana bobiku (lub innych gatunków strączkowych) pod względem wzrostu i rozwoju jest w typie niesamokończącym wegetację (tradycyjnym), czyli ma nieograniczony genetycznie wzrost. Przy wilgotnej oraz ciepłej pogodzie dłużej i mniej równomiernie dojrzewa na plantacji. Z kolei skrót SK oznacza, że odmiana bobiku (lub innych gatunków strączkowych) pod względem wzrostu i rozwoju jest w typie samokończącym wegetację czyli ma ograniczony genetycznie wzrost przez blokujący dalszy rozwój szczytowy kwiatostan, co przyspiesza i wyrównuje dojrzewanie roślin na polu. Uzyskano też postęp w zakresie poprawy innych cech rolniczo-użytkowych, np. wcześniej dojrzewających i krótkołodygowych roślin, odpornych na choroby (askochytoza i czekoladowa plamistość). Groch siewny obejmuje odmiany hodowlane przeznaczone na nasiona ogólnoużytkowe, konsumpcyjne (skrót O) oraz nasiona paszowe (dawna peluszka, skrót P). Cechą charakterystyczną odmian ogólnoużytkowych, jadalnych (konsumpcyjnych) grochu jest biała barwa kwiatów. Wśród odmian pastewnych występują grochy kolorowo kwitnące (skrót KK) i biało kwitnące (skrót KB). Ze względu na budowę liści dzieli się odmiany grochu na wąsolistne (skrót SL) oraz o tradycyjnej blaszce liściowej – parzystopierzaste (skrót LPP). Duży postęp uzyskano w obszarze zmniejszenia wylegania roślin przed zbiorem czy zwiększenia odporności na mączniaka rzekomego. Aktualnie w rejestrze znajduje się 24 odmian łubinu wąskolistnego. Podzielić je można na trzy zasadnicze grupy: odmiany gorzkie (tradycyjne), odmiany słodkie rozgałęziające się (tradycyjne) oraz odmiany słodkie nierozgałęziające się. Na glebach lekkich w Polsce spośród strączkowych króluje łubin żółty, którego wszystkie aktualnie zarejestrowane odmiany są niskoalkaloidowe, czyli „słodkie”. Nowe zarejestrowane odmiany pod wieloma względami zaspokajają oczekiwania praktyki rolniczej. Przede wszystkim są wczesne i termoneutralne, a więc mało wrażliwe na opóźnienie terminu siewu. Charakteryzują je również wysoka plenność i zwiększona wierność plonowania. Wzrosła również odporność odmian łubinu żółtego na wyleganie, choroby wirusowe i z rodzaju Fusarium sp. Odmiany samokończące i niektóre tradycyjne są w znacznym stopniu tolerancyjne, a nawet odporne na inną groźną chorobę – antraknozę. W obrębie łubinu białego mamy obecnie zarejestrowane tylko 2odmiany hodowlane. Cechuje je zmniejszona wrażliwość na choroby fuzaryjne oraz zmniejszona zawartość alkaloidów. Aktualnie spada nieco zainteresowanie uprawą łubinu białego na rzecz łubinu wąskolistnego i żółtego, a na glebach zwięźlejszych na rzecz bobiku i soi. Bobowate (strączkowe) drobnonasienne Postęp odmianowy można rozpatrywać w tej grupie roślin w odniesieniu tylko do trzech podstawowych gatunków, tj. koniczyny łąkowej(czerwonej), koniczyny białej i lucerny 7 siewnej. Pozostałe gatunki są reprezentowane przez pojedyncze odmiany, często zarejestrowane kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat temu. Odmiany koniczyny białej w praktyce nie istnieją. Aktualnie w KR znajduje się 7 odmian. Nie ma nasiennictwa tych odmian, mimo że posiadają one dużą wartość gospodarczą. W odniesieniu do koniczyny łąkowej (czerwonej) należy stwierdzić, że wartość gospodarcza nowych odmian( 11 odmian w KR) jest dobra, chociaż ostatnie rejestracje miały miejsce w 2008. . Nowe odmiany są przydatne do mieszanek z trawami do użytkowania jedno- lub dwuletniego w uprawie polowej. Lucerna siewna jest uprawiana w Polsce na powierzchni kilkudziesięciu tysięcy hektarów w siewie czystym, albo w prostych mieszankach z trawami. Materiał siewny to praktycznie tylko odmiany zagraniczne, importowane do Polski przez firmy handlowo-nasienne. Na naszym rynku nie reprodukuje się materiału siewnego odmian lucerny. W przypadku odmian zagranicznych notuje się duży postęp. W krajowym rejestrze znajduje się 17 odmian lucerny siewnej i 2 odmiany lucerny mieszańcowej. Wiechlinowate (trawy) Przed hodowcami roślin, także wiechlinowatych (tak należy obecnie z nową nomenklaturą nazywać trawy), stawiane są nowe wyzwania, m.in. zmiany klimatyczne, ochrona zasobów genowych, bioróżnorodność. W przypadku roślin wiechlinowatych postęp biologiczny można analizować na podstawie liczby wpisywanych nowych odmian do KR oraz ich produkcji nasiennej. Są one lepsze jakościowo i z reguły dobrze przystosowane do naszych warunków przyrodniczych, w tym zwłaszcza bardziej tolerancyjne na susze. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej nastąpiło otwarcie rynku, na którym działa konkurencja. Niestety polskim firmom hodowlanym bardzo trudno wejść na rynek europejski. Bardzo dużą i niekwestionowaną przewagę mają dzisiaj firmy duńskie, niemieckie i holenderskie. Duże firmy z tych krajów połączyły się i zmonopolizowały rynek nasienny w Europie i na świecie. Udział odmian hodowli krajowej stanowi zatem 55 proc. W Polsce jest niedoskonała struktura odmianowa, a nawet gatunkowa reprodukcji nasion traw. Spośród 229 odmian z KR reprodukuje się tylko 40–50 proc. i są to bardzo często sprawdzone, stare odmiany krajowe, które od wielu lat funkcjonują już na rynku, gdyż wyróżniają się dużym plonem nasion. Nowe odmiany hodowli krajowej reprodukowane są bardzo rzadko i na niewielkiej powierzchni. Do KR wpisuje się również odmiany regionalne (dla zachowania bioróżnorodności) roślin rolniczych i roślin warzywnych oraz odmiany amatorskie (nie mające znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, ale mające znaczenie dla zachowania bioróżnorodności) roślin warzywnych. Materiał siewny odmian regionalnych może być wprowadzony do obrotu po uzyskaniu zgody MRiRW, wyłącznie w regionie pochodzenia lub w tzw. dodatkowym regionie obrotu, a materiał siewny odmian amatorskich - w małych opakowaniach. Według stanu na dzień dzisiejszy żadna odmiana tych kategorii nie jest wpisana do KR. 8 3. Jakie prowadzone są badania odmianowe. A. Badania i doświadczenia odmianowe w hodowli roślin. B. Badania urzędowe WGO i OWT do celów rejestracji i ochrony prawnej odmian. C. Porejestrowe doświadczenia odmianowe i odmianowo-agrotechniczne (PDOiR), dla potrzeb rekomendacji odmian do praktyki rolniczej. D. Rekomendacja odmian do praktyki rolniczej. Rodzaje badań i doświadczeń odmianowych: A. Badania specjalistyczne/uzupełniające, dla potrzeb: 1-określenia odporności odmian na stresy biotyczne i abiotyczne (badania laboratoryjne i testy polowe). 2-badania i selekcja odmian dla nowych kierunków gospodarowania: - rolnictwo zrównoważone ( integrowane) -rolnictwo ekologiczne i niskonakładowe B. Badania specjalistyczne/uzupełniające, dla potrzeb: 1-rozmaitych typów siewów mieszanych, w tym zwłaszcza mieszanek odmianowych. 2-selekcji odmian odpornych na zmiany i gwałtowne fluktuacje klimatyczne (zimotrwałość, susze, opady, temperatury, etc.). 3-selekcji odmian i populacji dla zachowania bioróżnorodności i ochrony środowiska. 4. Gdzie szukać informacji. I. COBORU –strona www.coboru.pl dział „Doradztwo odmianowe” II. Publikacje centralne założeń programu PDOiR i List zalecanych odmian do uprawy na obszarze województw (LOZ), obecnie LZO. 9 Listy Odmian Zalecanych są tworzone na podstawie wyników doświadczeń, które prowadzone są w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego. Odmiany, które na takich listach pojawiają się, charakteryzują się stabilnością upraw oraz wysokimi plonami na terenie danego województwa. 1. 2. 3. 4. III. Publikacje centralne wyników doświadczeń PDOiR „PDOiR. Wstępne wyniki plonowania odmian w doświadczeniach porejestrowych” (rzepak ozimy, zboża ozime, zboża jare, rzepak jary, rośliny strączkowe, ziemniak, kukurydza) - publikowane w okresie sierpień-październik. „Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych (WPDO)” (burak cukrowy, ziemniak, kukurydza, rzepak ozimy i jary, zboża ozime, zboża jare, rośliny strączkowe) – publikacja w maju. „Lista Opisowa Odmian (LOO)” zawierająca corocznie aktualizowane charakterystyki odmian wpisanych do KR. „Publikacje nie cykliczne ” np. wyniki zimotrwałości odmian zbóż i rzepaku ozimego w zależności od potrzeb np. niekorzystne warunki klimatyczne - nakład zróżnicowany. IV. Publikacje regionalne wyników doświadczeń PDOiR (Wydawnictwa regionalne wydawane są na terenie wszystkich województw przez Stacje Doświadczalne Oceny Odmian (SDOO). 1. Publikacje zawierają wyniki doświadczeń prowadzonych na terenie danego województwa. 2. Publikacje zawierają informacje, charakterystyki wartości gospodarczej odmian znajdujących się na „Listach odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw”. 10 V. Artykuły odmianoznawcze w prasie rolniczej 1. Coroczne publikacje pracowników COBORU – liczne artykuły odmianoznawcze, głównie w centralnej prasie rolniczej, takiej jak: Agro Serwis, Burak Cukrowy, Farmer, Kukurydza, Nasza Rola, Nowoczesna Uprawa, Poradnik Plantatora Buraka Cukrowego, Przegląd Zbożowo-Młynarski, Rolnik Dzierżawca, Top Agrar Polska, Tygodnik Poradnik Rolniczy, Wieś Jutra itp. 2. Coroczne publikacje pracowników SDOO - artykuły odmianoznawcze publikowane głównie w regionalnej prasie rolniczej, takiej jak: czasopisma ODR-ów i Izb rolniczych. 11 5.Jaką odmianę chcemy uprawiać i gdzie szukać informacji. W jakim celu chcemy uprawiać np. konkrety gatunek zboża – to każdy producent wie doskonale. Ma np. podpisaną umowę na określony produkt – pszenica jakościowa o wymaganych przez odbiorcę parametrach jakościowych lub uprawiane zboże będzie przeznaczone w celu uzyskania wartościowej paszy we własnym gospodarstwie. Ze względu na ogromną liczbę dostępnych odmian wybór odmiany nie będzie prosty. Najpewniej jest stawiać na odmiany sprawdzone czyli te, które są plenne i stabilnie plonują w latach. Nie należy jednak zbytnio przywiązywać się do uprawy tych samych odmian, ponieważ nowe odmiany wnoszą duży postęp hodowlany. Szczególnie postęp dotyczy ciągłego zwiększania plenności (wysokości plonowania) odmian, ale również jest zauważalny w zwiększaniu odporności na porażanie przez grzyby chorobotwórcze, co ma duże znaczenie np. w uprawach ekologicznych. Ważne są także inne właściwości: szybkość rozwoju roślin i ich wysokość ( niedopuszczanie do zachwaszczenia), wczesność i równomierność dojrzewania oraz zimotrwałość. Te właściwości odmian są podawane przez firmy hodowlano-nasienne w różnych materiałach promujących, na stronach internetowych tych firm itp. Są również, jak już wcześniej wspomniano opisywane w artykułach odmianoznawczych przez naukowców czy pracowników COBORU w różnych czasopismach rolniczych. Podjęcie decyzji o wyborze odpowiedniej odmiany mogą ułatwić wyniki doświadczeń realizowanych w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego, które są prowadzone w różnych rejonach Polski ( dla każdego województwa). Celem badań jest sprawdzenie przydatności odmian do uprawy w naszych warunkach klimatyczno-glebowych, ale również zweryfikowanie charakterystyki odmian jakie przedstawiają firmy hodowlano-nasienne czy dystrybutorzy odmiany. System PDO umożliwia także rekomendację odmian do uprawy na terenie poszczególnych województw. Odmiany, które okazały się szczególnie wartościowe w jakimś rejonie ( województwie) – są wpisane na listę zalecanych odmian (LZO) dla danego województwa – są uznane za najlepsze do uprawy w danym województwie. Warto także porównać wyniki konkretnej stacji PDO z własnym gospodarstwem - doświadczenia są prowadzone na różnych glebach i w zróżnicowanych warunkach mikroklimatu np. dobrze wybrać stosunkowo bliskie stacje o podobnych glebach i preferować najlepiej udające się w niej odmiany. Podobnie warto wybrać odmianę w zależności od intensywności uprawy a1 czy a2 - o czym dalej w tekście. Listy odmian przedstawione są w formie tabel. Przykłady: Listy odmian zbóż zalecanych do uprawy na obszarze województw na rok 2016 ( Zbiorowa lista dla wszystkich województw opracowanie własne na podstawie danych COBORU) 12 Województwo d o l n o ś l ą s k i e k u j a w s k o - p o m o r s k i e l u b e l s k i e l u b u s k i e ł ó d z k i e m a ł o p o l s k i e m a z o w i e c k i e o p o l s k i e Pszenica ozima Pszenica jara Jęczmień ozimy Jęczmień jary Pszenżyto ozime Pszenżyto jare Żyto ozime Owies KWS Magic KWS Ozon Linus Natula Mulan Ostroga (oś) Julius Fidelius KWS Dacanto KWS Magic KWS Ozon Linus Arkadia Artist Sailor Praktik Fakir Julius KWS Livius Speedway Pengar Harenda Tybalt KWS Torridon Arabella Kandela Antonella KWS Meridian Souleyka Scarpia Ella KWS Olof Iron Oberek Fredro Borowik Subito Agostino Maestozo Pigmej Mazur Dublet Milkaro Dańkowskie Amber Horyzo Palazzo Bingo Komfort Haker Arab Siwek n Harenda Tybalt KWS Torridon Arabella Kandela Antonella Titus KWS Meridian Zenek Souleyka SU Melania Ella Soldo KWS Olof KWS Atrika Basic Penguin Fredro Borowik Tomko Meloman Pizarro Twingo Mazur Dublet SU Stakkato F1 Dańkowskie Amber Tur F1 Stanko Horyzo SU Performer F1 Bingo Komfort Arden Nagus n Linus Harenda Titus Ella Fredro SU Stakkato F1 Patras Arkadia Artist Sailor Natula Ostroga (oś) KWS Livius Skagen KWS Ozon Linus Patras Arkadia Artist Natula Platin Praktik Bamberka Fakir Florus Tonacja KWS Ozon Linus Patras Arkadia Artist Natula Platin Praktik Bamberka Fakir Florus Tonacja KWS Ozon Linus Patras Arkadia Sailor Natula Platin Praktik Bamberka Skagen KWS Ozon Linus Patras Arkadia Artist Sailor Mulan Bamberka Fakir KWS Livius Jantarka KWS Ozon Linus Patras Arkadia Mulan Bamberka Julius Lavantus Brilliant Pamier Tybalt KWS Torridon Arabella Kandela Mandaryna Izera Bombona Zenek Souleyka SU Melania Henriette Soldo KWS Olof Iron KWS Atrika Basic Oberek Suweren Borowik Subito Torino Algoso Trismart Palermo Dańkowskie Diament Stanko SU Spektrum SU Satellit Bosmo Ella Soldo KWS Atrika Basic Penguin Rubaszek Fredro Borowik Agostino Tomko Maestozo Pizarro Mazur Milewo SU Stakkato F1 Dańkowskie Amber Stanko Brasetto F1 SU Drive F1 Bingo Komfort Arden Krezus Ella Soldo KWS Olof KWS Atrika Oberek Penguin KWS Irina Salome Skald KWS Orphelia Podarek Fredro Borowik Subito Agostino Tomko Meloman Torino Pizarro Witon Mazur Dublet Milewo SU Stakkato F1 Dańkowskie Amber Tur F1 Dańkowskie Rubin SU Performer F1 KWS Bono BingoBingo Nawigator Ella Soldo KWS Olof Iron Basic Oberek Suweren Atico Fredro Borowik Subito Agostino Tomko Algoso SU Stakkato F1 Dańkowskie Diament Stanko Brasetto F1 SU Spektrum Armand Bingo Komfort Harnaś Zuch Celer Siwek n Nagus n Fredro Borowik Subito Agostino Tomko Meloman Torino Maestozo Pizarro Tulus Trismart Fredro Subito Agostino Torino Algoso Tulus Borwo SU Stakkato F1 Dańkowskie Diament Tur F1 Stanko Brasetto F1 Dańkowskie Rubin Horyzo Antonińskie Bingo Komfort Arden SU Stakkato F1 Dańkowskie Diament Tur F1 Brasetto F1 SU Drive F1 SU Satellit Palazzo Gonello SU Skaltio Bingo Komfort Harnaś Breton Harenda Tybalt KWS Torridon Mandaryna Struna Ostka Smolicka (oś) Trappe Harenda Tybalt Arabella Kandela Struna Goplana Harenda Tybalt Arabella Struna Ostka Smolicka (oś) Izera Parabola Bombona Łagwa Brak LZO Titus Zenek SU Melania Brak LZO Harenda Tybalt KWS Torridon Arabella Kandela Struna Antonella Titus KWS Meridian Zenek Fridericus Ella Soldo Iron KWS Atrika KWS Irina Natasia Salome Argento Kucyk SU Lolek Harenda Tybalt KWS Torridon Arabella Ostka Smolicka (oś) Parabola Goplana Antonella Titus Souleyka Holmes Fridericus Bartosz Ella Soldo KWS Olof Iron KWS Atrika SU Lolek Brak LZO Brak LZO Mazur Dublet Milewo Brak LZO Brak LZO (oś) – odmiana oścista, (2-rz) – odmiana dwurzędowa, F1 – odmiana mieszańcowa, n- odmiana nagoziarnista 13 Województwo p o d k a r p a c k i e p o d l a s k i e p o m o r s k i e ś l ą s k i e ś w i ę t o k r z y s k i e w a r m i ń s k o - m a z u r s k i e w i e l k o p o l s k i e z a c h o d n i o p o m o r s k i e Pszenica ozima KWS Ozon Linus Patras Arkadia Artist Sailor Mulan Ostroga (oś) Platin Fidelius Hondia KWS Ozon Linus Patras Artist Natula Mulan KWS Ozon Patras Artist Sailor Mulan Ostroga (oś) Bamberka Julius Jantarka Rotax Speedway RGT Kilimanjaro Astoria Franz KWS Ozon Linus Patras Arkadia Artist Natula Ostroga (oś) Praktik KWS Livius Rotax Hondia KWS Dacanto Oxal Tobak Tulecka KWS Ozon Linus Patras Arkadia Sailor Natula Mulan Platin Skagen Markiza KWS Ozon Linus Patras Arkadia Artist Sailor Natula Platin Praktik Fakir Jantarka Rotax KWS Ozon Patras Arkadia Artist Platin Praktik Julius Fidelius Linus Artist Sailor Ostroga (oś) Speedway RGT Kilimanjaro Kredo Pszenica jara Jęczmień ozimy Jęczmień jary Pszenżyto ozime Harenda Tybalt Arabella Mandaryna Parabola Łagwa Antonella KWS Meridian Souleyka Henriette Holmes Scarpia Ella Soldo KWS Olof KWS Atrika Basic Oberek Kucyk Skald Raskud Stratus Fredro Borowik Subito Meloman Algoso Maestozo Harenda Tybalt KWS Torridon Łagwa Titus KWS Meridian Zenek Souleyka Holmes Ella Soldo Iron KWS Irina KWS Dante Harenda Tybalt KWS Torridon Trappe Antonella KWS Meridian Zenek SU Melania Holmes Ella Soldo KWS Olof Iron KWS Atrika Penguin KWS Irina Natasia Olympic Fredro Borowik Subito Agostino Tomko Torino Pigmej Fredro Borowik Agostino Tomko Meloman Algoso Pizarro Borwo Twingo Rotondo Harenda Tybalt KWS Torridon Arabella Mandaryna Struna Ostka Smolicka (oś) Izera Antonella Titus KWS Meridian Zenek Souleyka Henriette SU Vireni (2-rz) Ella Soldo KWS Olof Iron KWS Atrika Basic Penguin Kucyk KWS Dante Baryłka Britney Fredro Borowik Subito Meloman Torino Maestozo Tulus Rotondo Ella Soldo Iron Basic Oberek Natasia Skald Fariba Fredro Borowik Tomko Torino Algoso Tulus Borwo Wiarus Ella Soldo KWS Olof Iron KWS Atrika Oberek Natasia Salome Rubaszek Olympic Fredro Borowik Subito Agostino Pizarro Tulus Twingo Transfer Ella Soldo KWS Olof Basic Penguin KWS Irina Argento KWS Orphelia Nokia Soldo KWS Olof Basic Penguin Salome Argento Fredro Borowik Subito Maestozo Trismart Harenda Tybalt KWS Torridon Arabella Kandela Mandaryna Izera Bombona Brak LZO Harenda Tybalt KWS Torridon Mandaryna Struna Ostka Smolicka (oś) Antonella Titus Zenek SU Melania Henriette KWS Torridon Arabella Kandela Mandaryna Parabola Antonella Titus KWS Meridian SU Melania Henriette Holmes Harenda Tybalt KWS Torridon Goplana Antonella Titus KWS Meridian Fredro Tomko Meloman KWS Trisol Pszenżyto jare Żyto ozime Owies SU Stakkato F1 Dańkowskie Amber Dańkowskie Diament Tur F1 Stanko Dańkowskie Rubin SU Drive F1 Dańkowskie Złote Bingo Komfort Arden Harnaś Krezus Haker Berdysz Siwek n Mazur Dublet Milewo SU Stakkato F1 Dańkowskie Amber Stanko Horyzo Domir Armand Mazur Dublet Milkaro SU Stakkato F1 Dańkowskie Diament Tur F1 Dańkowskie Rubin Domir Antonińskie SU Allawi Bingo Komfort Krezus Haker Siwek n Amant n Nagus n Bingo Komfort Krezus Nagus n Mazur Dublet Milewo Nagano Puzon SU Stakkato F1 Dańkowskie Diament Tur F1 Brasetto F1 Dańkowskie Rubin SU Performer F1 SU Spektrum KWS Bono Bingo Komfort Arden Harnaś Breton Celer Scorpion Siwek n Amant n SU Stakkato F1 Dańkowskie Amber Dańkowskie Diament Stanko Brasetto F1 Domir SU Spektrum SU Satellit Bingo Komfort Harnaś Krezus Breton Zuch Siwek n Maczo n SU Stakkato F1 Dańkowskie Amber Dańkowskie Diament Brasetto F1 Dańkowskie Rubin Horyzo SU Drive F1 Domir Bingo Komfort Harnaś Krezus Haker Amant n SU Stakkato F1 Dańkowskie Amber Tur F1 SU Drive F1 Antonińskie Helltop Bingo Arden Breton Zuch Amant n SU Stakkato F1 Tur F1 Dańkowskie Rubin Horyzo SU Performer F1 Bingo Komfort Arden Harnaś Brak LZO Brak LZO Brak LZO Brak LZO Mazur Milkaro Andrus Rubaszek (oś) – odmiana oścista, (2-rz) – odmiana dwurzędowa, F1 – odmiana mieszańcowa, n- odmiana nagoziarnista 14 Listy odmian rzepaku ozimego zalecanych do uprawy na obszarze województw na rok 2016 (opracowanie COBORU) Lp. Odmiana 1. Sherlock 2014 2014 2016 2014 2012 2. DK Exquisite F1 3. Arsenal F1 2015 2011 2016 2014 2014 2012 2016 2015 2014 2013 2015 2015 2016 2016 2016 2014 2014 2016 2015 2015 5. Marcopolos F1 2015 2016 2015 2015 2015 6. SY Kolumb F1 2015 2015 2011 2013 2016 7. Visby F1 2013 2010 2011 8. DK Exstorm F1 2010 10. Pamela 2015 11. Marathon F1 12. Bonanza F1 13. DK Explicit 2016 2015 2015 15. Artoga F1 22. Shrek 2016 2016 2016 R 2016 2016 R 2016R 2016 2016 2016 2014 2015 2016 2013 F1 F1 2011 28. Minerva F1 2016R 2014 2016 F1 2016R 2014 26. Harry 27. Inspiration 2015 2014 2016R 25. Gladius 2016 2015 2014 2016 F1 30. Quartz 32. SY Marten 2016 2016 2016R F1 31. SY Carlo 2014 R 24. DK Exssence 29. NK Technic 2016 F1 23. Abakus 2016 2016 2015 2016 F1 F1 2014 2014 2014 2016 21. Sherpa 2014 2013 16. DK Excellium CCA F1 F1 2013 2016 2014 2014 2013 18. ES Valegro 2015 2016 2014 2015 2016 2015 F1 F1 2010 2010 2011 2011 2015 14. SY Cassidy 20. Mercedes 2016 2011 2010 2013 2016 19. Garou 2015 2014 2016 2015 2012 2013 2016 CCAF1 17. DK Exclusiv 2014 2016 2016 2015 9. Monolit 2012 2015 2012 2016 2015 F1 2015 F1 2014 2016 2016 33. Adriana 2016 34. Bellevue 2016 35. ES Scarlett 36. Graf 37. NK Petrol 10 2016 2013 2013 2015 2016 4. Lohana 2012 2016 2016 2016R F1 2011 F1 15 8 7 7 7 7 7 6 6 6 5 4 4 4 3 3 3 3 3 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 38. Popular F1 39. PR46W20 40. Sidney 2016 RAZEM 1 1 1 2016R 1 2011 CCA F1 41. SY Polana 2016R R F1 8 10 7 8 10 8 12 11 10 17 13 14 13 F1 – odmiana mieszańcowa, 2016R – odmiana wstępnie rekomendowana, na podstawie wyników PDO z roku zbioru 2015; CCA – odmiana nie zarejestrowana w Polsce, znajdująca się we Wspólnotowym Katalogu Odmian Roślin Rolniczych. Listy odmian ziemniaka zalecanych do uprawy na obszarze województw na rok 2016. (opracowanie COBORU) Lp. Odmiana ODMIANY JADALNE BARDZO WCZESNE 1. Arielle 2014 2016 2015 2013** 2014 2008 2013 2013 2014 2011 2016 2016 2016 13 2. Lord 2009 2008 2010 2009** 2008 2007 2008 2008 2007 2008 2014 2012 2009 13 3. Denar 2009 2008 2010 2009** 2008 2007 2008 2008 2007 2008 12 4. Viviana 5. Miłek 6. Impala 7. Riviera 2011 2015 2010 2010 2011 ** 2009 2011 2011* 2012 * 2012 2009 2012 2012 2009* 2009 2011 8 2014 2014 7 2015 2 2016 1 ODMIANY JADALNE WCZESNE 8. Vineta 2009 2012 2010 2007 2008 2007 2008 2008 2007 2010 2014 2012 2009 13 9. Gwiazda 2014 2014 2016 2014 2016 2014 2014 2014 2014 2014 2015 2014 12 10. Michalina 2013 2012 2011 2013 2011 2014 2013 2013 10 11. Owacja 12. Ignacy 13. 14. 15. Bellarosa 2010 2011 2011 2008 2008 2016 2016 2015 2011 2010 2010 2008 2008 2010 2014 2012 2009 2016 2015 2016 6 2010 2010 5 Altesse 2016 Wendy CCA 2016 9 R 1 1 ODMIANY JADALNE ŚREDNIOWCZESNE 16. Tajfun 2009 2008 2010 2007 2009 2007 2008 2008 2007 2008 2014 2012 2009 13 17. Satina 2009 2013 2010 2007 2008 2007 2008 2008 2007 2008 12 18. Finezja 19. Oberon 20. Laskara 21. Malaga 22. Stasia 2011 2013 R 2016 2016 2016 R 2015 2011 16 2016 2012 2009 2013 2014 2016 4 2015 2015 3 2 2 2 23. Gawin 2016 1 ODMIANY JADALNE ŚREDNIOPÓŹNE I PÓŹNE 24. Jelly 2011 25. Mondeo 2015 26. Syrena 2010 2009 2009 2009 2015 2015 2015 2015 2009 2009 2011 2014 2014 2009 10 2015 2015 2014 2014 10 2013 2016 2016 3 ODMIANY SKROBIOWE 27. Hinga 2016 2016 2013 3 28. Kuras 2012 2012 2010 3 R 29. Boryna 2016 30. Kaszub 2016 31. Zuzanna 32. Glada 33. Harpun 34. Jubilat 2016 R 2016 2 2012 2015 2 2014 1 2016 1 2016 1 R 35. Mieszko 2016 36. Pasja Pomorska 2014 RAZEM 15 11 11 14 12 13 15 21 15 13 13 20 19 *- odmiana zalecana na zbiór po 40 dniach od wschodów; **– odmiana zalecana na zbiór po 40 dniach od wschodów oraz po zakończeniu wegetacji; 2016R – odmiana wstępnie rekomendowana, na podstawie wyników PDO z roku zbioru 2015 CCA – odmiana nie zarejestrowana w Polsce, znajdująca się we Wspólnotowym Katalogu Odmian Roślin Rolniczych W przypadku kukurydzy nie tworzy się list odmian zalecanych do uprawy w poszczególnych województwach, gdyż wyniki wartości gospodarczej odmian nie reprezentują dostatecznej liczby punktów doświadczalnych. Dodatkowym źródłem doboru odmian do uprawy, są odmiany zarejestrowane w innych krajach Unii Europejskiej, z tzw. katalogu wspólnotowego (CCA),natomiast tylko odmiany o wczesności w zakresie FAO do 290 są przydatne do uprawy w Polsce. Jeżeli chcemy zapoznać się bardziej szczegółowo z informacjami odnośnie charakterystyki odmian, warto skorzystać z corocznie opracowywanych i publikowanych – „Wyników Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych” dla własnego terenu – województwa. Wybierając kwalifikowany materiał siewny warto dokonać analizy odmian w oparciu o wyniki badań PDOiR zawarte w tabelach tych opracowań. Znajdują się tam wszystkie niezbędne informacje, począwszy od ilości badanych odmian w danym sezonie, ilości i lokalizacji założonych doświadczeń, ze szczegółową informacją, w jakich warunkach polowych oraz pogodowych doświadczenia były prowadzone. Następnie zamieszone są tabele z uzyskanymi wynikami przez poszczególne odmiany ( z odpowiednim podziałem na grupy, jeśli takie występują np. w pszenicy ozimej: grupa E –elitarne odmiany chlebowe, grupa A – jakościowe odmiany chlebowe, grupa B – chlebowe, grupa K – na ciasta i grupa C – pastewne lub inne): 17 2 1 1 Jakie informacje zawierają tabele wyników doświadczeń PDO. Opis na podstawie wyników porejestrowych doświadczeń odmianowych dla pszenicy ozimej 2015r. ( woj. mazowieckie). 1 – Tabela przedstawiająca badane odmiany w 2015r. Rok wpisania Grupa Adres jednostki zachowującej odmianę, a w do wartości Lp. Odmiana przypadku odmiany zagranicznej KRO technolopełnomocnika w Polsce w gicznej Polsce 1 2 3 4 5 1 LEGENDA 2005 A Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. ul. Kasztanowa 5, PL 63-004 Tulce 2 OSTROGA* o 2008 A DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan 3 BAMBERKA* 2009 A Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. ul Główna 20, PL-99-307 Strzelce 4 ARKADIA* 2011 A DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan 5 LINUS 2011 A RAGT Semences Polska sp. z o.o. ul. Sadowa 10A PL 87-148 Łysomice 6 SAILOR 2011 A DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan 7 PATRAS 2012 A DSV Polska sp.zo.o. Ul. Straszewska 70 , PL-62100 Wągrowiec 8 ARKTIS 2013 A DSV Polska sp.zo.o. Ul. Straszewska 70 , PL-62100 Wągrowiec 9 LAVANTUS 2013 A Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 10 FLORUS 2014 A Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 11 FRANTZ 2014 A Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 12 HONDIA 2014 A DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan 13 KWS DAKOTANA 2014 A KWS Lochow Polska sp. z o. o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, PL-57-150 Prusy 14 RGT KILIMANJARO 2014 A RAGT Semences Polska sp. z o.o. ul. Sadowa 10A PL 87-148 Łysomice 15 MULAN 2008 B Saaten-Union Polska sp. z o.o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 16 KWS OZON 2010 B KWS Lochow Polska sp. z o. o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, PL-57-150 Prusy 18 17 JANTARKA* 2010 B DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan 18 ARTIST 2013 B DSV Polska sp.zo.o. Ul. Straszewska 70 , PL-62100 Wągrowiec 19 FAKIR 2013 B Lantmӓnnen SW Seeds sp. z o.o. ul Głowackiego 1A PL 05-822 Milanówek 20 KWS LIVIUS 2013 B KWS Lochow Polska sp. z o. o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, PL-57-150 Prusy 21 PENGAR 2013 B Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 22 BELISSA 2014 B Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR Smolice 146, PL 63-740 Kobylin 23 ROTAX 2014 B Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 24 TOBAK 2014 B Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 25 FORKIDA* 2010 C DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan „*” – odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy, o- odmiana oścista Odmiany w powyższej tabeli pogrupowano wg kryteriów ważnych dla określonego gatunku, w przypadku pszenicy ozimej – według grupy wartości technologicznej. W tabeli brak odmiany elitarnej E – Astoria, która jako jedyna odmiana pszenicy ozimej została zaliczona do tej grupy ( nie była badana w 2015r. w woj. mazowieckim). Bardzo istotną informacją, jaka powinna być zawarta w opracowaniach doświadczeń porejestrowych są dane, czyli w jakich warunkach polowych (klasa i zasobność gleby, przedplon, nawożenie, stosowane środki ochrony roślin oraz dodatkowe zabiegi na poziomie a1.) prowadzono doświadczenia w różnych lokalizacjach. Podane są także informacje z podziałem na poszczególne lokalizacje odnośnie ogólnych wyników, począwszy od informacji o stanie roślin przed zimą i po zimie, terminów wegetacji, porażenia przez choroby, wylegania, aż do zbioru. Już na tej podstawie możemy uzyskać pierwsze wnioski, co do zachowania się poszczególnych odmian w stosunku warunków glebowych, czy stosowanych zabiegów agrotechnicznych – czyli czy odmiana jest bardziej czy mniej wymagająca. 19 Tabela 2 PSZENICA OZIMA . Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2015 SDOO Seroczyn ZDOO Kawęczyn DANKO HR ZHR O/ Laski IHAR Radzików MODR Warszawa o/Poświętne Siedlce Sochaczew Grójec W-wa Zachód Płońsk 4 4 3 3 2 Klasa bonitacyjna gleby IIIb III a IIIb IIIb II PH gleby w KCI 6,6 5,91 6,68 * 7,28 Gorczyca biała Rzepak ozimy Rzepak ozimy Rzepak ozimy Rzepak ozimy 26.09 29.09 30.09 01.10 29.09 450 450 450 450 450 04.08 01.08 11.08 29.07 05.08 Miejscowość Powiat Kompleks rolniczej przydatności gleby Przedplon Data siewu 2 Obsada nasion (szt./m ) Data zbioru Nawożenie mineralne (kg/ha) N na poziomie a1 110 115 118 105 120 N na poziomie a2 150 155 158 145 160 P2O5 31 45 50 75 50 K2O 83 90 75 105 100 Vitavax 200FS Maxim 025FS Vitavax 2000FS Baytan Uniwersal Legato Plus600SC1,5l/ha Legato Plus600SC1,5l/ha Glean 75WG25g/ha Komplet 560SC 0,5l/ha Atlantis 12 OD 0,45l/ha - Proteus 110 OD-0,5 l Środki ochrony roślin Zaprawa (nazwa) nasienna Herbicyd (nazwa, dawka) Funaben Plus Legato Plus 600 SC –1.3 l/ha Gold 450EC – 1,25l Insektycyd (nazwa, dawka) Cyperkil Max 500EC - 0,05l Tylko poziom a2 Fungicyd Bumper Super Bumper Super pierwszy zabieg 490 - 1,0l 490 - 1,0l (nazwa, dawka) Fungicyd Falcon 460EC Osiris 656 EC - drugi zabieg – 0,6l 2,0l nazwa, dawka) Regulator wzrostu Cerone 480 Cerone 480 SL-0,75 l SL-0,75 l (nazwa, dawka) Capalo 337,5 Sarfun 500 0,4l SE- 2,0 l Input 460EC – 1,0l Adexar Plus-2,0 Falcon 460 -0,6l l Fandango 200EC-1l/ha Modus 250EC- Antywylegacz 0,35l/ha pł. 1l/ha „*” brak danych, „ -„ nie było potrzeby stosowania 20 Antywylegacz pł. 1l/ha Tabela 3. PSZENICA OZIMA .Wyniki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2015 Lp. Cecha 1 Stan roślin przed zimą (skala 90) 2 SDOO Seroczyn ZDOO Kawęczyn a1 a1 a2 DANKO HR HZR O/ Laski a2 a1 a2 IHAR Radzików a1 a2 MODR Warszawa o/Poświętne a1 a2 9 8,9 9 9 9 Stan roślin po zimie (skala 90) 7,4 8,6 9 9 9 3 Martwe rośliny (%) 0,1 0 0 0 0 4 Termin kłoszenia (dzień, m-c) 5 Termin dojrzałości 20.07 21.07 15.07 15.07 26.07 27.07 woskowej dzień, m-c) 6 Wysokość roślin (cm) 7 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości mlecznej (skala 9o) 8 Wyleganie roślin przed zbiorem 03.06 05.06 30.05 21.05 01.06 02.06 08.06 08.06 29.05 29.05 91,6 89,1 101 9 9 9 9 9 9 8,6 8,7 8,5 8,6 9 9 * * 96,1 103,5 101,8 99,2 09.07 09.07 93,5 97,2 85,6 9 9 9 9 9 9 9 9 (skala 9o) (skala 9o) Porażenie przez choroby 9 Pleśń śniegowa 8,7 9 9 9 9 10 Mączniak 8,4 8,9 7,7 8,1 7,4 9 8,1 8,9 8,5 8,8 11 Rdza brunatna 8,5 8,9 8,4 8,7 6,8 9 9 9 8,2 8,7 12 Septorioza liści 6,5 8,1 7,8 8 9 9 9 9 7,4 8,2 13 Septorioza plew 7,3 8,5 9 9 9 9 9 9 7,9 8,5 14 Masa tysiąca ziaren (g) 52,9 53,9 49,1 49 44,2 42,9 45,6 45 47,3 47 15 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 11,7 11,5 15,1 14,6 11,9 12 14,6 14,1 8,4 8,6 16 Plon ziarna (dt/ha) 83,1 95,7 114 105,5 108,1 119,5 115,5 120,6 92,3 105,4 Wyniki średnie ze wszystkich badanych odmian „* ” – brak danych a1 - przeciętny poziom agrotechniki; a2 – wysoki poziom agrotechniki Skala 9o : 9 – oznacza stan najkorzystniejszy, 1 – oznacza stan najmniej korzystny 21 Tabela 4 Plon ziarna odmian w miejscowościach ( lokalizacjach) w roku zbioru. Podane wartości w tabeli to wynik procentowy plonowania danej odmiany w badanym roku w stosunku do wzorca. Wzorzec stanowią najczęściej odmiany (zwykle 3lub 4), które są wcześniej ustalane – najwierniej i równomiernie wysoko plonujące lub wzorzec stanowią wszystkie badane odmiany – średni ich plon. Poziom a1 Kawęczyn Poświętne Radzików Laski Seroczyn Kawęczyn Poświętne Radzików Laski Odmiana Seroczyn Lp. 83,1 86 Legenda Ostroga 94 Bamberka 100 Arkadia 95 Linus 110 Sailor 95 Patras 96 Arktis 89 Lavantus 104 Florus 101 Franz 115 Hondia 92 KWS Dakotana 101 RGT 101 Kilimanjaro Mulan 105 KWS Ozon 100 Jantarka 104 Artist 89 Fakir 97 KWS Livius 98 Pengar 102 Belissa 100 Rotax 113 Tobak 112 Forkida 102 114 91 90 95 95 105 92 97 92 98 105 106 94 106 92,3 94 73 94 100 97 102 109 98 95 104 118 98 103 116 93 86 100 96 102 104 104 96 96 102 101 97 106 108 83 97 99 102 103 98 97 88 93 106 103 105 104 95,7 92 93 92 94 105 96 102 86 99 100 115 96 102 106 91 88 98 92 110 87 99 88 94 101 110 99 109 105 95 89 98 95 100 100 98 97 93 108 108 91 101 121 98 91 102 101 104 103 100 94 95 94 101 98 108 120 91 96 97 105 104 101 93 90 97 105 102 100 103 103 103 98 102 102 103 102 99 100 102 103 100 109 104 102 103 97 102 107 103 101 96 100 107 98 89 107 106 105 99 103 106 104 103 101 105 103 102 97 94 108 96 104 99 97 105 105 101 103 99 105 107 95 103 101 101 98 97 100 97 110 111 109 100 102 100 102 112 103 95 107 98 107 106 97 105 103 102 107 102 101 105 96 100 99 106 103 95 102 102 104 100 101 105 96 106 97 104 98 101 102 103 105 102 97 101 103 100 Wzorzec(dt/ha) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Poziom a2 Wybierając odmianę należy zwrócić uwagę na zróżnicowane stanowiska i warunki uprawy i mieć na względzie, żeby była dostosowana do warunków glebowych własnego gospodarstwa i plonowała przynajmniej o 5% lepiej, niż ta, którą do tej pory uprawialiśmy. Przykładowo odmiana nr. 11z powyższej tabeli w lokalizacji Seroczyn ( gleba klasy IIIb) na poziomie intensywności uprawy a1 plonując na poziomie 115% w stosunku do wzorca (83,1dt/ha) 22 uzyskała plon 95,6 dt/ha – więcej o 12,5 dt/ha niż średnia wszystkich badanych odmian. Natomiast na poziomie a2 uprawy, bardziej intensywnym (większe koszty na nawożenie i środki ochrony roślin) ta sama odmiana uzyskała o 14,4 dt/ha więcej. Należy jednak zaznaczyć, iż w warunkach produkcyjnych gospodarstwa nie ma możliwości uzyskania tak wysokich plonów najnowszych odmian, jak w doświadczeniach. Przy tym rzadką jest sytuacja, że odmiana będąca w danym roku najlepszą ze wszystkich pozostanie najlepszą w kolejnych latach. Poniższa tabela może być tego przykładem – odmiana nr 16 w 2013 roku na poziomie a2 ( 107%), natomiast w 2015 roku poniżej wzorca ( 99%). Tabela 5.PSZENICA OZIMA Plon ziarna odmian (% wzorca). Lata zbioru: 2013,2014,2015 Odmiany Wzorzec(dt/ha) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Legenda Ostroga Bamberka Arkadia Linus Sailor Patras Arktis Lavantus Florus Franz Hondia KWS Dakotana 14 RGT Kilimanjaro 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 a1 a2 Mrozo odpor 2014- 20132014- 2013ność 2015 2014 2013 2015 2015 2015 2014 2013 2015 2015 skala 90 102,6 91,5 73,8 97,1 89,3 109,3 104,1 88,9 106,7 100,8 6 6 3 6 4 5,5 4 4,5 3,5 4 3,5 4,5 4 90 88 98 97 103 98 100 93 97 104 108 97 104 100 92 101 96 106 105 110 94 98 - 96 96 101 102 101 101 104 - 95 90 99 97 104 102 105 93 98 - 95 92 100 98 103 101 105 - 94 92 98 98 105 98 98 91 95 102 107 97 105 100 93 97 101 103 108 104 95 103 - 101 92 100 101 104 99 102 - 97 92 97 99 104 103 101 93 99 - 98 92 98 100 104 102 101 - 4 101 - - - - 101 - - - - 104 101 100 103 102 99 103 99 103 107 100 5 106 104 93 103 107 111 98 98 5 107 99 5 105 102 97 103 104 105 101 99 10 105 101 15 103 99 102 104 102 101 102 101 103 105 100 5 106 97 96 104 103 108 103 98 5 107 107 5 105 98 99 104 102 104 103 99 10 106 101 15 Mulan 3 KWS Ozon 4 Jantarka 5 Artist 4 Fakir 4,5 KWS Livius 3,5 Pengar 3 Belissa 4,5 Rotax 4,5 Tobak 3,5 Forkida 4,5 Liczba doświadczeń odmiana skreślona z KR po założeniu doświadczeń; o/ – odmiana o kłosie ościstym; b/ – odmiana o białej barwie ziarna; skala 9°; 9 – zimotrwałość bardzo duża, 5 – średnia, 1 – bardzo mała; oceny z różnych rodzajów doświadczeń, w tym specjalnych prowadzonych w warunkach prowokacyjnych, z różnych lat badań *– 23 a1 – przeciętny poziom agrotechniki, a2 – wysoki poziom agrotechniki (zwiększone nawożenie azotowe, dolistne preparaty wieloskładnikowe, ochrona przed wyleganiem i chorobami) Korzystając z powyższej tabeli możemy wybrać odmiany interesujące praktycznie każdego producenta pod kątem wysokości plonowania odmiany w poszczególnych latach oraz średnio w danym okresie, ale w przypadku pszenicy ozimej również o dużej odporności na wymarzanie ( kolumna 2 – mrozoodporność ). Odmianami najwyżej plonującymi w doświadczeniach za 2015 rok były: zaznaczone kolorem, natomiast należałoby również zwrócić uwagę na wierność plonowania w latach oraz ich zimotrwałość. A jest ona na niskim lub tylko przeciętnym poziomie – od 3,0 do max. 4,0. W takim przypadku może istnieć duże ryzyko wymarznięcia w okresie zimowym, szczególnie w rejonach kraju najbardziej wrażliwych. Dlatego nie zawsze warto się kierować wyłącznie wyborem odmiany najlepiej plonującej. Powinno się także brać pod uwagę inne czynniki, a w przypadku np. upraw metodami ekologicznymi – odporność na porażenie przez choroby. Tabela 6 PSZENICA OZIMA . Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki – a 1 Rok zbioru 2015, 2013-2015 Rdza Septorioza Septorioza Mączniak Liczba brunatna plew liści Lp. lat Odmiana badań 2015 2013- 2015 2013- 2015 2013 2015 20132015 2015 2015 Wzorzec (skala 90) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 8 7,7 7,9 7,3 7,6 7,3 7,2 6,4 Legenda Ostroga Bamberka Arkadia Linus Sailor Patras Arktis Lavantus Florus Franz Hondia KWS Dakotana RGT Kilimanjaro 3 3 3 3 3 3 3 2 2 1 1 1 0,1 0,6 -0,3 0,2 0,3 -0,5 -0,1 -0,6 -0,1 0,7 0,4 0,3 -0,1 1,0 -0,2 0,1 0,2 -1 -0,1 - 0,2 -0,7 -0,3 -1,3 -0,3 0,3 0,5 0,1 0,1 0,2 0,6 0,7 0,3 -0,7 -0,2 -1,3 -0,2 0,4 0,5 - 0,2 -0,1 -0,6 -0,1 -0,1 -0,1 -0,1 -0,1 0,4 0,2 -0,1 0,2 0,4 0,4 -0,3 -0,3 -0,2 0 -0,2 - -0,4 0,4 -0,6 -0,7 0,1 -0,2 0,3 0,3 -0,4 0,1 0,8 -0,2 -0,1 0,8 -0,1 -0,9 0,1 -0,3 0,2 - 1 0,3 - 0,1 - -0,4 - 0,9 - 1 0,2 - -0,5 - 0,2 - -0,4 - Mulan KWS Ozon Jantarka Artist Fakir KWS Livius 3 3 2 2 2 2 -0,1 -0,2 0,1 -0,2 0,6 -0,2 -0,4 -0,3 - -0,4 0,1 0,5 0 0,6 -0,4 -0,4 0,8 - -0,1 -0,1 -0,6 -0,1 0,2 0,4 0 0 - -0,1 0,1 -0,9 -0,4 -0,6 0,4 -0,1 0,1 - 24 21 Pengar 2 0,3 0,2 0,4 0,3 22 Belissa 1 -0,6 0,2 -0,1 0,1 23 Rotax 1 0,8 0,3 0,4 0,6 24 Tobak 1 -0,6 0,2 0,2 0,4 25 Forkida 2 -0,3 -0,5 0,2 -0,1 Liczba doświadczeń 3 10 4 12 2 8 3 13 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza cechę korzystniejszą. 9 - stan najlepszy (najkorzystniejszy),5 - stan średni (przeciętny),1 - stan najgorszy (najmniej korzystny). Wzorzec stanowią wszystkie badane odmiany. W przypadku charakterystyki zdrowotności odmian ograniczono się do zaprezentowania wyników tylko na przeciętnym poziomie a1 agrotechniki. Wyeksponowano w ten sposób naturalną odporność odmian na choroby. Na poziomie a2 (z ochroną) zmniejsza się liczba doświadczeń, w których występują choroby, jednak różnice międzyodmianowe są na ogół zbieżne z występującymi na przeciętnym poziomie agrotechniki W uprawie pszenicy ozimej ważnymi- czyli powszechnie występującymi chorobami są septoriozy liści, mączniak prawdziwy i rdza brunatna. Stanowią one 70-90% doświadczeń. Następnie obserwuje się septoriozę plew i fuzariozę kłosów ( 50%), natomiast ok. 30% doświadczeń to brunatna plamistość liści i choroby podstawy źdźbła. Szczególny postęp hodowlany jest zauważalny w zwiększeniu odporności pszenicy ozimej na rdzę brunatną i paskową septoriozę liści. Jest także duży postęp w nowych odmianach na zwiększoną odporność na porażanie przez patogeny powodujące choroby podstawy źdźbła, mączniaka prawdziwego i rdzę żółtą. Dobierając odmiany do uprawy warto wybierać te o zwiększonej odporności na choroby, przede wszystkim w gospodarstwach ekologicznych. Natomiast nie zawsze wysoka odporność musi decydować o wyborze odmiany – decydować bowiem może przebieg warunków pogodowych w sezonie wegetacyjnym jak również odpowiednio zastosowane fungicydy. Również należy dokładnie sprawdzić w powyższej lub podobnej tabeli porażenie danej odmiany przez ważniejsze choroby. Może się bowiem okazać, że interesująca nas odmiana jest porażana przez patogeny w większym stopniu od innych odmian, ale średni poziom porażenia (wzorzec) wynosi np. 8 stopni. W powyższej tabeli w 2015 r. jest tak w przypadku rdzy brunatnej i mączniaka, a to oznacza, że większość odmian jest w wysokim stopniu odporności. Ważną informacją znajdującą się jeszcze w opracowaniu PDO (następne tabele) jest podatność odmian na wyleganie, wysokość poszczególnych odmian czy masa tysiąca ziaren. Decydując o wyborze odmiany nie wolno zapominać, że podstawowym kryterium wyboru jest cel na jaki ma być przeznaczone wyprodukowane ziarno. Opracowanie Tomasz Stachowicz na podst. - Wyników porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego ( woj. mazowieckie), - udostępnionych publikacji COBORU Słupia Wielka. - publikacji IHAR PIB Radzików. 25
