Informator dla przyszłych mam

Informator
dla przyszłych
mam
Ciąża,
poród, połóg
Pozycja
Badania, suplementacje, świadczenia, działania
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Badania
diagnostyczne
i konsultacje
medyczne
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Grupa krwi i Rh
Przeciwciała odpornościowe
Morfologia krwi
Badanie ogólne moczu
Badania cytologiczne
Badanie czystości pochwy
Badanie stężenia glukozy we krwi na czczo
VDRL – badanie w kierunku kiły
Badanie stomatologiczne
HIV i HCV (wirus zapalenia wątroby typu C)
Toksoplazmoza i różyczka
TSH – badanie hormonalnej funkcji tarczycy
Badanie ultrasonograficzne
Stężenie glukozy (po podaniu)
Przeciwciała anty-Rh u kobiet z Rh minus
Globulina anty-D
Antygen HBS
Paciorkowce B-hemoglobulinowe
VDRL + HCV
KTG
TYDZIEŃ CIĄŻY >
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Suplementacje
1
2
Kwas foliowy
Jod
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Świadczenia
profilaktyczne
i działania
z zakresu
promocji
zdrowia
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Wywiad i badania ogólne
Badanie ginekologiczne
Pomiar ciśnienia tętniczego krwi
Badanie gruczołów sutkowych
Pomiar masy ciała
Ocena ryzyka ciążowego
Propagowanie zdrowego stylu życia i zdrowia jamy ustnej
Informacja o możliwości wykonania badań dotyczących wad genetycznych
Kontrola stanu zdrowia jamy ustnej
Skierowanie do położnej środowiskowej
Ocena czynności serca płodu
Badanie położnicze
Ocena wymiarów miednicy
Ocena aktywności płodu
Ocena ruchów płodu
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
OKRES CIĄŻY >
I
10
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
11 12 13 14
15 16 17 18 19 20
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31 32
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
33 34 35 36 37
38 39
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
40 41
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
Zasady dobrej praktyki bezpiecznej ciąży i porodu
1
Podczas pierwszej wizyty osoba sprawująca opiekę nad kobietą w ciąży (lekarz lub położna) przekazuje
ciężarnej podopiecznej „Informator dla przyszłych mam”, zawierający m.in. prawa rodzącej.
2
Lekarz lub położna, gdy zbliża się termin rozwiązania, ustala z pacjentką plan porodu, w którym zawarte są
także ich dane do ewentualnego kontaktu.
3
W szpitalu, w którym nastąpi poród, personel odpowiedzialny (lekarz bloku porodowego i położna) omawiają
z pacjentką plan porodu. W zależności od sytuacji klinicznej modyfikują go w trakcie porodu – za aprobatą rodzącej. Rozmowa akcentuje prawa rodzącej. Pacjentce przekazywana jest również ulotka z zapisem tych praw.
4
Osoba prowadząca ciążę, jeśli uzna za celowe, lub na życzenie rodzącej, może skorzystać z kontaktu z osobą
sprawującą opiekę medyczną w czasie porodu (lekarz, położna) w celu dodatkowego wyjaśnienia planu porodu.
5
W trakcie porodu, jeżeli pojawią się nieprawidłowości, personel sali porodowej, a przede wszystkim lekarz
prowadzący na bieżąco informuje rodzącą i ustala z nią sposób dalszego postępowania.
6
Po zakończeniu porodu położna prowadząca i lekarz przekazują pacjentce informację oceniającą przebieg
porodu. O stanie dziecka informuje lekarz neonatolog, obecny przy każdym porodzie.
Spis treści
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6-7
Zanim zajdziesz w ciążę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8-9
Ciąża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10-21
Zanim urodzi się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22-23
Ciąża bliźniacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24-25
Plan porodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26-27
Poród . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28-31
Cesarskie cięcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32-33
Prawa rodzącej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34-36
Połóg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5
Wstęp
Ryszard
Wilczyński
dr n. med.
Wojciech
Guzikowski
Informator ma podpowiedzieć
kobietom i ich bliskim, jak się
przygotować do porodu i połogu.
6
Wojewódzki
Konsultant
ds. Ginekologii
i Położnictwa
Drogie Panie,
chciałbym, żeby ta publikacja była skromnym wkładem w uczynienie macierzyństwa doświadczeniem jak najbardziej
pozytywnym. Doświadczeniem spokojnego oczekiwania na dziecko i jego bezpiecznego przyjścia na świat.
Opolszczyzna, jak żaden inny region w Polsce, dotknięta jest problemami demograficznymi. Prognozy są dramatyczne.
Należy uczynić wszystko, by urodzenie dziecka było dla kobiety wydarzeniem wspominanym jako to, które chce się
powtórzyć. Zatem każde działanie, które sprzyja rodzicielstwu, ma ogromne znaczenie.
Istnieją liczne foldery i poradniki dotyczące różnych zagadnień związanych z ciążą i macierzyństwem, takich jak
odżywianie, tryb życia, dbanie o formę czy zdrowie, karmienie piersią czy opieka nad dzieckiem.
Mało jest natomiast przystępnych, ale fachowych informacji o jednym z najważniejszych dla matek momentów,
jakim jest poród.
Opracowanie, które trzymają Państwo w dłoni, wypełnia
tę lukę. Ma podpowiedzieć kobietom i ich bliskim, jak się
przygotować – teoretycznie i praktycznie – do tego szczególnego wydarzenia.
Co powinna wiedzieć ciężarna i rodząca?
Jakie badania wykonać na etapie planowania dziecka?
Jakie są zalecane w trakcie ciąży i kiedy je zrobić w ramach publicznej opieki medycznej?
Prawo do jakich świadczeń profilaktycznych przysługuje przyszłym matkom?
Wreszcie – jakie są prawa matki związane z porodem,
połogiem i opieką nad noworodkiem?
Odpowiedzi na wszystkie te pytania znajdują się w niniejszej broszurce. Ma ona sprawić, że świadome będzie nie
tylko macierzyństwo, ale również okres je poprzedzający.
7
Zanim zajdziesz w ciążę...
… skorzystaj z porady lekarza lub położnej. Na przebieg
ciąży, rozwój płodu i stan dziecka wpływa zdrowie jego
rodziców, jeszcze zanim zostanie ono poczęte.
1. Pamiętaj o suplementacji.
Przyjmuj kwas foliowy i jod.
• Kwas foliowy warto zacząć brać co najmniej miesiąc
przed zajściem w ciążę i dawkować go do końca I trymestru (12 tygodni). Niweluje on prawdopodobieństwo
wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu, do których
należą wady wrodzone mózgu i rdzenia kręgowego.
Kwas powinien być przyjmowany w dawce 0,4 mg.
Można go kupić w aptekach bez recepty.
• Jod to pierwiastek niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu. Jego niedobór może doprowadzić do niedorozwoju mózgu dziecka. Przyjmowanie wskazane jest
od początku ciąży aż do czasu karmienia piersią. Szczegóły dawkowania poda lekarz prowadzący.
2. Zrób badania.
Sprawdź, czy przechodziłaś różyczkę i toksoplazmozę
(pasożytniczą chorobę odzwierzęcą).
Zrób też badania hormonu TSH (tyreotropiny), aby móc
przeciwdziałać ewentualnym następstwom nadczynności lub niedoczynności tarczycy w ciąży.
Badanie TSH trzeba wykonać między 4. a 8. tygodniem
ciąży.
3. Zadbaj o to, by mieć złożoną deklarację wyboru
położnej POZ (podstawowej opieki zdrowotnej).
Położne POZ:
http://zdrowie.opolskie.pl/pliki/files/wykaz%20połoznych%20POZ.pdf
Gdy zajdziesz w ciążę, skontaktuj się z nią, by ustalić
plan spotkań edukacyjnych po 21. tygodniu ciąży, ustalić zasady współpracy, sposób kontaktowania się zarówno przed porodem, jak i po porodzie.
To ważne także dlatego, że przed wypisaniem ze szpitala – już po porodzie – musisz wskazać położną, która
będzie opiekowała się Tobą i dzieckiem po wyjściu z placówki przez dwa miesiące. Trzeba też wskazać lekarza
POZ, który będzie sprawował opiekę nad dzieckiem,
i do którego zostanie przekazana karta uodpornienia
(tzw. karta szczepień).
PAMIĘTAJ!
Jeśli jesteś w trudnej sytuacji życiowej, a wiadomość
o rozwijającym się w Twoim łonie dziecku Cię zaskoczyła, możesz skorzystać ze wsparcia. Nie ma sytuacji
bez wyjścia! Istnieje wiele instytucji przygotowanych
do udzielenia pomocy materialnej, socjalnej, psychologicznej, prawnej czy medycznej, itd.
Zapytaj o nie położną, najbliższy ośrodek pomocy społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie czy Diecezjalną Fundację Ochrony Życia.
9
Ciąża...
Pierwszych 12 tygodni życia łonowego dziecka
ma fundamentalne znaczenie dla jego rozwoju
i życia w przyszłości.
10
To wtedy tworzą się wszystkie narządy, które później się rozwijają i dojrzewają do samodzielnego funkcjonowania.
Pamiętaj, że w czasie wewnątrzłonowego życia Twojego rozwijającego dziecka jesteś jego
całym światem. Dlatego ogromne znaczenie ma Twój tryb życia, sposób odżywiania się, dbanie o zdrowie, ochrona przed czynnikami szkodliwymi – chemicznymi, fizycznymi, chorobami,
a także alkoholem, papierosami, narkotykami czy lekami.
Badaj się więc i korzystaj z przysługujących Ci w ramach ubezpieczenia zdrowotnego
świadczeń profilaktycznych w czasie ciąży! Jeśli pojawią się jakiekolwiek nieprawidłowości, a zostaną wykryte wcześnie, ciążę można doprowadzić do szczęśliwego finału.
Zakres badań diagnostycznych i konsultacji medycznych wykonywanych u kobiet w ciąży
oraz zalecanych świadczeń profilaktycznych i działań z zakresu promocji zdrowia określa
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20 września 2012 r. ws. standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej
nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad
noworodkiem (Dz.U. z 4 października 2012 r.).
PAMIĘTAJ!
potwierdzenie objęcia opieką medyczną do 10. tygodnia ciąży warunkuje wypłatę zasiłku po urodzeniu
dziecka (tzw. becikowego).
Na kolejnych stronach
znajduje się wskazany
w rozporządzeniu
wykaz badań i świadczeń
wraz z okresami, w których
powinny być wykonane.
11
Termin
badania
Świadczenia profilaktyczne
wykonywane przez lekarza lub położną
i działania w zakresie promocji zdrowia
• badanie ogólne podmiotowe
(*czyli wywiad) i przedmiotowe
(*badanie ogólne)
• badanie we wzierniku i zestawione
(*ginekologiczne)
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi
• badanie gruczołów sutkowych
Do
10
tygodnia
ciąży
• określenie wzrostu i masy ciała
• ocena ryzyka ciążowego
• propagowanie zdrowego stylu życia,
w tym zdrowia jamy ustnej
• przekazanie informacji o możliwości
wykonania badań w kierunku wad
uwarunkowanych genetycznie
• w przypadku opieki sprawowanej
przez położną obowiązkowa
konsultacja lekarza specjalisty
w dziedzinie położnictwa
i ginekologii
Badania diagnostyczne
i konsultacje medyczne
• badanie grupy krwi i Rh
• przeciwciała odpornościowe (mają na celu sprawdzenie,
czy nie ma tzw. konfliktu serologicznego – czyli komplikacji
wynikających z różnicy grup krwi rodziców – a w związku
z tym zagrożenia np. anemią płodu)
• morfologia krwi
• badanie ogólne moczu
• badanie cytologiczne (wymaz z szyjki macicy, profilaktyka
i wykrywanie zmian nowotworowych na szyjce macicy)
• badanie czystości pochwy
• badanie stężenia glukozy we krwi na czczo
• VDRL (* badanie w kierunku kiły)
• badanie stomatologiczne, uwzględniające ocenę stanu
zdrowia jamy ustnej, określenie potrzeb profilaktyczno-leczniczych i ustalenie planu leczenia
• badanie HIV i HCV (*HIV – wirus zespołu nabytego braku
odporności; HCV – infekcja wirusowego zapalenia wątroby typu C)
• badanie w kierunku toksoplazmozy (IgG, IgM) i różyczki
• TSH (* badanie hormonalnej funkcji tarczycy)
(* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)
12
13
Termin
badania
Świadczenia profilaktyczne
wykonywane przez lekarza lub położną
i działania w zakresie promocji zdrowia
Badania diagnostyczne
i konsultacje medyczne
• wywiad i badanie ogólne
• badanie ginekologiczne
11-14
tydzień
ciąży
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi
• badanie ultrasonograficzne (USG)
• pomiar masy ciała
• badanie ogólne moczu
• ocena ryzyka ciążowego
• badanie cytologiczne (jeśli nie było wykonane
we wcześniejszym okresie ciąży)
• propagowanie zdrowego stylu życia,
w tym zdrowia jamy ustnej
• kontrola stanu zdrowia jamy ustnej
• wywiad i badanie ogólne
15-20
tydzień
ciąży
• badanie ginekologiczne
• morfologia krwi
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi
• badanie ogólne moczu
• pomiar masy ciała
• badanie cytologiczne (jeśli nie było wykonane
we wcześniejszym okresie ciąży)
• ocena ryzyka ciążowego
• propagowanie zdrowego stylu życia,
w tym zdrowia jamy ustnej
• badanie czystości pochwy
(* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)
14
Termin
badania
Świadczenia profilaktyczne
wykonywane przez lekarza lub położną
i działania w zakresie promocji zdrowia
Badania diagnostyczne
i konsultacje medyczne
• wywiad i badanie ogólne
• badanie ginekologiczne
• ocena czynności serca płodu
• badanie ogólne moczu
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi
• badanie cytologiczne (jeśli nie było wykonane
we wcześniejszym w okresie ciąży)
• pomiar masy ciała
21-26
tydzień
ciąży
• propagowanie zdrowego stylu życia,
w tym zdrowia jamy ustnej
• badanie stężenia glukozy we krwi po doustnym podaniu
75 g glukozy (Uwaga! w 24-28 tygodniu ciąży) – dwukrotne
oznaczenie stężenia glukozy: przed podaniem glukozy
(na czczo) oraz po 2 godz. od podania glukozy
• kontrola stanu zdrowia jamy ustnej
• badanie ultrasonograficzne
• praktyczne i teoretyczne
przygotowanie do porodu, połogu,
karmienia piersią i rodzicielstwa
w formie indywidualnej
lub grupowej (skierowanie do położnej
POZ w 21-26 tygodniu ciąży)*
• przeciwciała anty-Rh u kobiet z Rh (minus)
• ocena ryzyka ciążowego
• badanie w kierunku toksoplazmozy
(u kobiet z ujemnym wynikiem w I trymestrze)
(* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)
15
Termin
badania
27-32
tydzień
ciąży
Świadczenia profilaktyczne
wykonywane przez lekarza lub położną
i działania w zakresie promocji zdrowia
Badania diagnostyczne
i konsultacje medyczne
• wywiad i badanie ogólne
• morfologia krwi
• badanie ginekologiczne
• badanie ogólne moczu
• ocena czynności serca płodu
• badanie cytologiczne (jeśli nie było wykonane
we wcześniejszym okresie)
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi
• pomiar masy ciała
• ocena ryzyka ciążowego
• propagowanie zdrowego stylu życia,
w tym zdrowia jamy ustnej
• szkoła rodzenia
• przeciwciała odpornościowe
• badanie ultrasonograficzne
• 28-30 tydzień ciąży: podanie globuliny anty-D
(w przypadku występowania wskazań)
Szczegóły zasad obowiązujących od 1 kwietnia 2013 r.
na stronach www.ptg.opole.pl i www.rckik-opole.com.pl
(* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)
16
17
Termin
badania
Świadczenia profilaktyczne
wykonywane przez lekarza lub położną
i działania w zakresie promocji zdrowia
Badania diagnostyczne
i konsultacje medyczne
• wywiad i badanie
• badanie położnicze
• ocena wymiarów miednicy
33-37
tydzień
ciąży
• badanie ginekologiczne
• morfologia krwi
• ocena czynności serca płodu
• badanie ogólne moczu
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi
• ocena aktywności płodu
• badanie cytologiczne
(jeśli nie było wykonane we wcześniejszym okresie ciąży)
• badanie gruczołów sutkowych
• badanie czystości pochwy
• pomiar masy ciała
• antygen HBs
(nosicielstwo wirusa zapalenia wątroby typu B)*
• kontrola stanu zdrowia jamy ustnej
• ocena ryzyka ciążowego
• propagowanie zdrowego stylu życia,
w tym zdrowia jamy ustnej
• szkoła rodzenia
• badanie w kierunku HIV
• posiew z przedsionka pochwy i okolic odbytu w kierunku
paciorkowców β-hemolizujących
• VDRL, HCV (w grupie kobiet ze zwiększonym ryzykiem
populacyjnym lub indywidualnym ryzykiem zakażenia)
• w przypadku opieki sprawowanej
przez położną obowiązkowa
konsultacja lekarza specjalisty
w dziedzinie położnictwa i ginekologii
(* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)
18
Termin
badania
Świadczenia profilaktyczne
wykonywane przez lekarza lub położną
i działania w zakresie promocji zdrowia
Badania diagnostyczne
i konsultacje medyczne
• wywiad i badanie ogólne
• badanie położnicze
• ocena czynności serca płodu
• ocena aktywności płodu
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi
38-39
tydzień
ciąży
• pomiar masy ciała
• ocena ryzyka ciążowego
• morfologia krwi
• propagowanie zdrowego stylu życia,
w tym zdrowia jamy ustnej
• badanie ogólne moczu
• szkoła rodzenia
• w przypadku opieki sprawowanej
przez położną obowiązkowa
konsultacja lekarza specjalisty
w dziedzinie położnictwa
i ginekologii
(* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)
19
Termin
badania
Świadczenia profilaktyczne
wykonywane przez lekarza lub położną
i działania w zakresie promocji zdrowia
Badania diagnostyczne
i konsultacje medyczne
• wywiad i badanie ogólne
• badanie położnicze
UWAGA!
po
40
tygodniu
ciąży
badanie
co 2-3
dni
• badanie ginekologiczne
– według wskazań medycznych
• ocena ruchów płodu
• ocena czynności serca płodu
• badanie ultrasonograficzne (jednorazowo)
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi
• badanie KTG
(* kardiotokografia, czyli monitorowanie akcji serca płodu
wraz z zapisem czynności skurczowej macicy)
• pomiar masy ciała
• ocena ryzyka ciążowego
• propagowanie zdrowego stylu życia,
w tym zdrowia jamy ustnej
• szkoła rodzenia
• Po 41 tygodniu ciąży
– skierowanie do szpitala
(* dopiski wyjaśniające dr. n. med. W. Guzikowskiego)
20
21
Zanim urodzi się...
Od 21. do 31. tygodnia ciąży korzystaj ze spotkań
edukacyjnych raz w tygodniu. Po 32. tygodniu
ciąży aż do porodu – dwa razy w tygodniu.
22
Szkoły rodzenia związane są często z oddziałami ginekologiczno-położniczymi, a formy
indywidualnej lub grupowej edukacji prowadzą położne podstawowej opieki zdrowotnej
(tzw. położne środowiskowe).
Od 21. do 31. tygodnia ciąży możesz korzystać raz w tygodniu ze spotkań edukacyjnych finansowanych przez NFZ. Po 32. tygodniu ciąży aż do samego porodu – dwa razy
w tygodniu.
Podczas tych spotkań:
• obniżysz poziom lęku i zbudujesz wiarę w siebie
• poznasz prawa kobiety ciężarnej, rodzącej i matki małego dziecka
• zapoznasz się z zasadami opieki medycznej nad matką, dzieckiem i rodziną
• uzyskasz wsparcie w przygotowaniu planu porodu i planu opieki okołoporodowej
• dowiesz się, jak Twoje ciało dostosowuje się do zmian zachodzących podczas ciąży,
porodu i połogu
• nauczysz się zapobiegać lub minimalizować czy likwidować objawy dolegliwości
związanych z ciążą, porodem i połogiem
• dostaniesz informacje o odmiennościach okresu noworodkowego,
dzięki czemu łatwiej Ci będzie zrozumieć i zaspokoić potrzeby Twojego dziecka.
23
Ciąża bliźniacza...
W przypadku ciąży mnogiej częstsze są powikłania
w przebiegu porodu. Dlatego też wymaga on
odrębnego i indywidualnego postępowania.
24
Dla położnika ciąża bliźniacza zawsze oznacza
ciążę zagrożoną i zwiększonego ryzyka, taką,
w której mogą się zdarzyć powikłania dla ciężarnej i jej płodów.
W ciążach wielopłodowych zachorowalność i umieralność okołoporodowa jest wysoka, 7–10-krotnie
wyższa, niż w ciążach z jednym płodem. Wynika to
z faktu, że 50 proc. dzieci rodzi się w takich przypadkach przedwcześnie.
Częstsze są też powikłania w przebiegu porodu.
Dlatego poród w ciąży mnogiej wymaga odrębnego i indywidualnego postępowania.
Przyjmuje się, że poród naturalny przy ciąży bliźniaczej w sytuacji położeń główkowych obu płodów jest możliwy – jeśli przebiega bez powikłań
i jest ściśle monitorowany.
Jednakże zagrożenie niedotlenieniem któregokolwiek z płodów lub inne powikłania są wskazaniem do rozwiązania poprzez cięcie cesarskie.
Każda sytuacja nieprawidłowego położenia jednego z płodów jest wskazaniem do rozwiązania
cesarskim cięciem.
25
Plan porodu...
Plan opieki przedporodowej oraz plan porodu
ustalają – wraz z ciężarną – lekarz lub położna
jeszcze w trakcie opieki przedporodowej.
26
Plan opieki przedporodowej (zawierający np. zamieszczoną w tym informatorze listę badań diagnostycznych
wraz z harmonogramem) oraz plan porodu ustalają – wraz
z ciężarną – lekarz lub położna jeszcze w trakcie opieki
przedporodowej. Są one istotną częścią dokumentacji
medycznej. Mogą być modyfikowane w zależności do stanu zdrowia ciężarnej.
Plan porodu obejmuje wszystkie elementy postępowania
medycznego podczas porodu. Musi w nim być zawarta lista czynników ryzyka oraz powikłań przedporodowych
i śródporodowych. Jest ich w sumie kilkadziesiąt, wszystkie zostały określone w rozporządzeniu ministra zdrowia
dotyczącego świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki
okołoporodowej.
Są wśród nich np.:
• zakażenie wirusem HIV i HCV
• choroby ciężarnej – cukrzyca, choroby krążenia, nerek,
wątroby itd.
• zakażenie różyczką
• konflikt serologiczny (głównie w zakresie czynnika Rh)
• ciąża wielopłodowa.
Wzory planu porodu można znaleźć w internecie.
W planie porodu powinny być zapisane preferencje
rodzącej dotyczące m.in. miejsca porodu, porodu rodzinnego, obecności osób trzecich (np. studentów czy stażystów) czy możliwości korzystania z takich elementów
wyposażenia jak np. wanna, piłki czy drabinki.
W dokumencie tym kobieta powinna też zaznaczyć swoje
oczekiwania dotyczące np. rodzaju znieczulenia, które ma
być zastosowane w trakcie porodu (wybierając oddział,
warto zapoznać się z rodzajami stosowanych w nim
znieczuleń); wyboru pozycji w trakcie rodzenia; podawania leków stymulujących skurcze; możliwości wykonania
lewatywy; ochrony krocza czy prowadzenia parcia sterowanego – czyli kierowanego i wspieranego przez położną.
W planie porodu powinny się znaleźć także oczekiwania
z zakresu opieki po porodzie, np. dotyczące karmienia
piersią czy stałej obecności dziecka przy matce.
Ciężarnej należy umożliwić wybór miejsca porodu i przekazać wyczerpującą informację dotyczącą tego miejsca,
obejmującą wskazania i przeciwwskazania. Należy ją poinformować, że zaleca się poród w szpitalu, z zagwarantowanym dostępem do wydzielonej sali cięć cesarskich,
gdzie na wypadek powikłań u matki, płodu lub noworodka
możliwe będzie natychmiastowe podjęcie interwencji
medycznej.
27
Poród...
Podstawą bezpiecznego, zakończonego
sukcesem porodu jest współpraca rodzącej
z położną i lekarzem położnikiem.
28
Dzięki temu poród przebiega bez przeszkód i strachu,
a noworodek przychodzi na świat w dobrym stanie. Należy jednak pamiętać, że to rodząca odgrywa główną rolę
w trakcie porodu.
Poród dzieli się na 4 okresy.
OKRES I zaczyna się od regularnych skurczów macicy,
skracania i rozwierania się szyjki macicy aż do zupełnego rozwarcia (średnica 10 cm). Ten etap trwa od kilku
do kilkunastu godzin (u kobiet rodzących po raz pierwszy,
tzw. pierworódek – do 12 godz.; u wieloródek – do 7 godz.).
W tym czasie mogą odpłynąć wody płodowe. Ich zielonkawy lub zielony kolor może świadczyć o krótkotrwałym
niedotlenieniu. W takim przypadku monitorowanie prawidłowej akcji serca płodu za pomocą zapisu KTG (kardiotokografia – zapis monitorowania akcji serca płodu wraz
z zapisem czynności skurczowej macicy) pozwala na dalsze
prowadzenie porodu.
Sytuację, ryzyko i stan zagrożenia płodu oraz stopień zaawansowania porodu ocenia położnik i to on, m.in. na podstawie zapisu KTG, przy stwierdzeniu trwającego
niedotlenienia lub np. okręcenia pępowiny wokół części
płodu (rozpoznawanego badaniem USG) decyduje o formie zakończeniu porodu.
Warto wiedzieć, że w trakcie porodu istnieje możliwość
pełnej weryfikacji zapisu KTG. Stan płodu można ocenić
bardzo precyzyjnie, badając pH tzw. krwi włośniczkowej
płodu. By wykonać to badanie, z główki płodu musi być pobrana niewielka kropelka krwi. Wynik otrzymywany jest
natychmiast. Warunkiem wykonania tego badania jest
zgoda rodzącej. Można je wykonać tylko wtedy, gdy pęcherz płodowy nie jest zachowany. Badanie to nie zagraża
dziecku.
OKRES II porodu to czas wychodzenia na zewnątrz
dziecka, najpierw części przodującej, którą najczęściej
jest główka. Rodząca odczuwa wtedy skurcze jako parcie.
Powinna je wykonywać, kierując się przede wszystkim
własną potrzebą.
Parcie samoistne oraz pozycja wertykalna (pionowa, nie
leżąca), czyli np. klęcząca lub stojąca, minimalizują napięcie mięśni dna miednicy, a umiejętność rozluźniania ich
poprzez spokojne oddychanie ma wpływ na ochronę krocza np. przed pęknięciem lub potrzebą nacięcia. Parcie
sterowane (wspomagane przez położną) wymaga ścisłej
współpracy z położną. To ona informuje w takiej sytuacji
rodzącą, jak świadomie przeć w czasie skurczu.
II okres porodu trwa u pierworódki do 2 godzin, a u wieloródki do 1 godziny. Przedłużanie się II okresu powyżej
godziny powinno być sygnałem do wnikliwej oceny sytuacji przez personel medyczny.
OKRES III porodu to etap wydalania łożyska. Trwa zazwyczaj do 30 minut. Jeżeli nie ma mocnego krwawienia,
29
można czekać do godziny na samoistne urodzenie się łożyska. Przystawienie noworodka do piersi matki bezpośrednio po urodzeniu przyczynia się do znacznego
przyspieszenia odklejania się i rodzenia łożyska. Powoduje
bowiem wydzielanie oksytocyny – hormonu, który wywołuje skurcze macicy.
OKRES IV porodu to 2-godzinna obserwacja w sali
porodowej.
WARTO WIEDZIEĆ, ŻE...
Przed porodem
• 2–3 tygodnie przed porodem ciężarna może zacząć odczuwać ulgę w oddychaniu czy potrzebę częstszego oddawania moczu. Mogą się też pojawić zaparcia i napięcia
macicy, odczuwane jako bolesne skurcze, zwane przepowiadającymi. Są one jednak krótkie i nieregularne, często
samoistnie ustępują po 2–3 godzinach.
• Za początek porodu uważa się regularną czynność skurczową, występującą przynajmniej co 10 minut, ze stopniowo nasilającymi się skurczami macicy. Dochodzi do
zmian w szyjce macicy; ulega ona skracaniu i rozwieraniu.
• Gdy odpływa płyn owodniowy, należy pilnie zgłosić się
do szpitala!
30
W trakcie porodu
• Na wstępie personel sprawujący opiekę nad rodzącą powinien omówić z nią przygotowany wcześniej plan porodu.
• Musi być uszanowana prywatność i poczucie intymności
rodzącej. Podczas porodu na sali mogą być obecne tylko
osoby bezpośrednio udzielające pomocy medycznej oraz
osoba bliska rodzącej – małżonek, krewny, ojciec dziecka
lub osoba wskazana przez pacjentkę (np. lekarz prowadzący ciążę). Uczestnictwo dodatkowych osób wymaga zgody
pacjentki i lekarza lub położnej nadzorującej poród.
• Osoby sprawujące opiekę oraz uczestniczące w porodzie
są obowiązane do przestrzegania zasad higieny ogólnej,
aseptyki i antyseptyki.
• Rodzącą traktuje się z szacunkiem i umożliwia jej podejmowanie świadomych decyzji związanych z porodem.
Należy m.in. pytać o jej potrzeby i oczekiwania.
• Personel medyczny powinien omawiać z rodzącą sposoby radzenia sobie z bólem i każdorazowo uzyskać jej zgodę
na wykonanie wszelkich zabiegów i badań.
• Wsparcie medyczne powinno polegać m.in. na: zapewnieniu ciągłości opieki, dostosowaniu opieki do potrzeb rodzącej (z uwzględnieniem możliwości organizacyjnych
placówki), zachęcaniu do korzystania ze wsparcia osoby
bliskiej, zachęcaniu do aktywności fizycznej, pomaganiu
w znajdowaniu optymalnych pozycji porodu i zapewnieniu
możliwości przyjmowania przejrzystych płynów, także
podczas aktywnej fazy porodu.
• Należy pamiętać o odpowiednim, trenowanym w szkole
rodzenia oddechu! W czasie skurczów macicy do dziecka
dociera mniejsza ilość tlenu. Oddechy rodzącej mają być
długie i spokojne, wykonywane tzw. brzusznym torem oddychania (przeponowym). Poprawiają one dotlenienie płodu i łagodzą odczuwany ból.
• W czasie porodu mogą być zastosowane leki: kroplówka
naskurczowa z oksytocyną (hormon powodujący skurcze
macicy), leki rozkurczowe i przeciwbólowe, środki uspokajające, znieczulenie podtlenkiem azotu (czyli popularny
gaz rozweselający) czy znieczulenie zewnątrzoponowe
(znieczula miejscowo dolną partię ciała, wprowadzane jest
cieniutkim cewnikiem w dolną partię kręgosłupa). Ich podanie następuje po wnikliwej analizie położniczej i anestezjologicznej. Rodząca musi wyrazić na to zgodę.
• Może się zdarzyć, że poród musi być zakończony przez
położnika cięciem cesarskim albo zabiegiem kleszczowym lub próżniociągiem (narzędzia położnicze stosowane w porodzie zabiegowym w II okresie porodu – rodzenie
się główki płodu). Wykonuje się je przy braku postępu porodu, zagrażającym niedotlenieniu lub jako formę skrócenia
II okresu porodu np. ze wskazań okulistycznych czy kardiologicznych. Zabiegi te wykonywane są pod pewnymi warun-
kami: gdy główka dziecka znajduje się odpowiednio „nisko”
w kanale rodnym oraz gdy zabieg przebiegnie bezpiecznie
dla płodu (nie będzie urazowy) i wykona go doświadczony
położnik.
• Cięcia cesarskie mogą być planowe albo pilne i natychmiastowe – wynikające z zaistniałej sytuacji, bo w czasie
porodu występują czasem zagrożenia, których wcześniej
nie dało się przewidzieć. Niepokój, strach przed zabiegiem
i poczucie zagrożenia są w takiej sytuacji zrozumiałe.
• We współczesnym położnictwie przeważa pogląd, że porody
miednicowe (gdy płód ułożony jest w czasie akcji porodowej
nie główką, ale bioderkami w dół) powinny być rozwiązywane drogą cięcia cesarskiego.
• Na bezpieczny poród duży wpływ ma masa płodu. W polskich rekomendacjach z 2007 r. wskazaniem do cięcia cesarskiego jest masa powyżej 4500 g (makrosomia), a przy
stwierdzonej cukrzycy ciężarnych – powyżej 4250 g. Rekomendacje z 2011 r. mówią, że makrosomię płodu rozpoznaje się przy bezwzględnej masie płodu powyżej 4200 g.
Masę płodu ocenia się w badaniu USG wykonanym przed
porodem, jednakże przypuszczalna masa płodu nie zawsze
może być precyzyjna, w trakcie porodu precyzja tego badania jest jeszcze mniejsza.
• Pierwsze badanie lekarskie dziecka może być wykonane
w pierwszych 24 godzinach po urodzeniu się noworodka.
31
Cięcie cesarskie...
Wyłącznie lekarz może podjąć decyzję
o przeprowadzeniu cięcia cesarskiego.
Wynika to z ustawy o zawodzie lekarza.
32
Decyzję podejmuje doświadczony położnik (ordynator, kierownik dyżuru ewentualnie
w ramach konsylium lekarskiego) z wyczerpującym uzasadnieniem i odwołaniem do wskazań
medycznych.
Każda pacjentka musi mieć świadomość, że cięcie cesarskie jest poważnym zabiegiem
operacyjnym. W porównaniu z porodem siłami natury znacznie wzrasta odsetek powikłań,
w tym także śmiertelność. Zwiększa się np. ryzyko powikłań śródoperacyjnych i pooperacyjnych, takich jak uszkodzenie pęcherza moczowego, zapalenia otrzewnej, niedrożności
jelit, ropienie rany. Powoduje to, że dłuższy jest pobyt w szpitalu, a dolegliwości bólowe
obniżają sprawność w pielęgnacji noworodka.
Ponadto w przypadku następnej ciąży może wystąpić groźne powikłanie w postaci usadowienia się łożyska w bliźnie po cięciu cesarskim. Niebezpiecznym powikłaniem jest również
śródporodowe rozejście się blizny.
Biorąc pod uwagę stanowisko Departamentu Prawnego Ministerstwa Zdrowia, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne nie rekomenduje wykonywania cięć cesarskich „na życzenie”,
bez wskazań medycznych. Według Ustawy o zawodzie lekarza narzucenie przez pacjentkę takiego sposobu rozwiązania porodu nie zwalnia lekarza od odpowiedzialności
za jego wykonanie.
W razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych lekarz – z własnej inicjatywy
bądź na wniosek pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, jeżeli uzna to za uzasadnione, w świetle wymagań wiedzy medycznej – powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie. Dotyczy to również zasadności
przeprowadzenia cięcia cesarskiego „na żądanie”.
33
Prawa rodzącej...
Respektowanie praw pacjenta podczas porodu polega przede wszystkim
na respektowaniu praw kobiety rodzącej m.in. do świadomego
udziału w podejmowaniu decyzji związanych z porodem.
Dotyczy to zarówno działań, stosowanych procedur medycznych, jak i możliwości wyboru osoby sprawującej nad
pacjentką opiekę – z uwzględnieniem zasad organizacyjnych obowiązujących w miejscu udzielania świadczenia.
1. Rodząca ma prawo do życzliwej i serdecznej opieki oraz
do szacunku ze strony personelu.
Opolszczyźnie są placówki o drugim (Kędzierzyn-Koźle i Nysa) i trzecim poziomie referencyjności (Opole).
6. Kobieta ma prawo do pełnej i zrozumiałej dla siebie
informacji o postępach porodu, podawanych środkach, zagrożeniach, spodziewanym ryzyku i stanie
płodu, zabiegach i ich skutkach.
2. Rodzinie oczekującej narodzin dziecka należy zapewnić
specjalistyczną opiekę medyczną i psychologiczną oraz
prawo wyboru dowolnego szpitala.
7. Rodząca ma prawo, by towarzyszył jej ktoś bliski lub
wybrany. Może to być ojciec dziecka, członek rodziny,
położna, lekarz prowadzący ciążę czy doula (niemedyczna opiekunka na czas porodu).
3. Poród jest wydarzeniem intymnym. Rodząca ma prawo
się domagać, by badania i zabiegi odbywały się w miejscu
odosobnionym. Może się nie zgodzić na obecność osób
postronnych.
8. Kobieta ma prawo do swobodnego poruszania się
w pierwszej fazie porodu. To nie szpital, lecz kobieta
decyduje, jak urodzi swoje dziecko.
4. Przy prawidłowym przebiegu ciąży rodząca ma prawo
do bezpiecznego porodu z udziałem wykwalifikowanego
personelu, z uwzględnieniem jej życzeń dotyczących procedur położniczych (jeśli nie ma przeciwwskazań).
9. Kobieta może się nie zgodzić na rutynowe zabiegi stosowane przez szpital: lewatywę, golenie wzgórka łonowego, indukowanie porodu (próba wywołania
kroplówką naskurczową skurczów macicy), przebicie
pęcherza płodowego, nacięcie krocza czy znieczulenie.
5. Przy ciąży patologicznej kobieta ma prawo do porodu
w placówce o odpowiednim stopniu referencyjności,
zapewniającym matce i dziecku niezbędne procedury
diagnostyczne i lecznicze, w tym w zakresie intensywnej opieki medycznej. Najwyżej wyspecjalizowane na
10. Elektroniczne monitorowanie porodu KTG (kardiotokografię, czyli monitorowanie akcji serca płodu wraz
z zapisem czynności skurczowej macicy) powinno się
wykonywać w wyselekcjonowanych przypadkach,
przy wysokim prawdopodobieństwie wystąpienia
35
powikłań, porodach wywoływanych. Stałe monitorowanie KTG wymagane jest przy porodzie po przebytym cięciu cesarskim, jeśli rodząca podejmie świadomą
decyzję o próbie takiej formy porodu. Zapis KTG jest
zawsze istotnym dowodem odpowiedniego monitorowania stanu płodu i oceny czynności skurczowej macicy. Badanie jest bezpieczne dla dziecka, rodząca
słyszy efekty dźwiękowe pracy serca płodu.
11. Rutynowe nacinanie krocza jest nieuzasadnione.
Rodzącą trzeba poinformować o takiej potrzebie
w uzasadnionych przypadkach, np. przy porodzie zabiegowym (czyli takim, który wymaga interwencji –
użycia kleszczy czy próżniociągu, pomocy ręcznej
w porodzie miednicowym oraz przy większej masie
płodu). Zabieg nacięcia wykonuje się po wykorzystaniu innych możliwych technik – pozycji rodzącej
czy technik relaksacyjnych minimalizujących napięcie mięśni. W uzasadnionych przypadkach nacięcie
oznacza mniejszą urazowość dla dziecka.
12. Rodząca ma prawo wglądu do wszystkich wyników
badań i do tzw. historii choroby.
13. Każda kobieta podczas porodu powinna być traktowana indywidualnie, a zabiegi winny być wykonywane tylko wtedy, gdy są wskazania medyczne.
36
14. Od pierwszych chwil po porodzie zdrowy noworodek powinien przebywać z matką. Duże znaczenie
przypisuje się trwającemu nieprzerwanie przez minimum dwie godziny kontaktowi „skóra do skóry”
między matką a dzieckiem bezpośrednio po porodzie. Jeżeli stan dziecka i matki na to pozwala, pierwsza ocena stanu zdrowia dziecka może mieć miejsce
na brzuchu mamy.
15. Dziecko ma prawo do najbardziej wartościowego pokarmu, czyli mleka matki. Karmienie piersią należy
rozpocząć natychmiast po porodzie.
16. W oddziale położniczym matka powinna mieć możliwość przebywania z dzieckiem bez ograniczeń. Personel powinien uczyć matkę karmienia piersią i wspierać.
17. Szpital nie powinien bez uzasadnionego powodu
zabraniać lub utrudniać matce i dziecku kontaktu
z rodziną. Chyba, że są istotne wskazania medyczne
lub epidemiologiczne.
18. Postępowanie medyczne związane z porodem –
zgodne z aktualną wiedzą medyczną, standardami
i rekomendacjami – powinno być zawsze poparte
życzliwością i empatią.
Połóg...
Położnicy, czyli świeżo upieczonej mamie
i jej dziecku należy zapewnić ciągłą i profesjonalną opiekę, w szczególności ocenę stanu ogólnego, stanu położniczego.
W sytuacji niepowodzeń położniczych należy
zapewnić kobiecie pomoc psychologiczną.
Szpital sprawujący opiekę nad matką w czasie
porodu w dniu wypisu przekazuje zgłoszenie o porodzie położnej rodzinnej – dokładny
adres, pod którym matka wraz z dzieckiem
będą przebywać w okresie połogu.
Położna gwarantuje nie mniej niż cztery wizyty, z których pierwsza odbywa się nie później
niż w ciągu 48 godzin od otrzymania przez położną zgłoszenia o urodzeniu dziecka.
Świeżo upieczonej mamie
i jej dziecku należy zapewnić
ciągłą i profesjonalną opiekę.
Położna informuje też matkę o potrzebie odbycia wizyty u lekarza specjalisty w dziedzinie
położnictwa i ginekologii w szóstym tygodniu
połogu. Kontroluje również stan ogólny i położniczy matki, rozwój psychomotoryczny
dziecka, wspiera matkę i rodzinę w rozwiązywaniu problemów związanych z pełnieniem
funkcji opiekuńczych w najwcześniejszym
etapie rozwojowym dziecka.
37
Opracowanie Informatora dla przyszłych mam
dr n. med. Wojciech Guzikowski
Konsultant Wojewódzki w Dziedzinie Ginekologii i Położnictwa dla województwa opolskiego
we współpracy
z mgr Ewą Janiuk
przewodniczącą Oddziału Opolskiego Polskiego Towarzystwa Położnych
Do przygotowania Informatora wykorzystano:
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 r. w sprawie standardów
postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki
okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego
porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (DzU z 4 października 2012 r.)
2. Rekomendację Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego 2006-2011
Ginekologia Polska, pod red. Marka Spaczyńskiego, Poznań 2012
3. Książkę Witolda Malinowskiego i Anety Poręby-Cieślukowskiej
Ciąża wielopłodowa, PTG 2012
4. Doświadczenia własne.
Wydawca: Opolski Urząd Wojewódzki
Redakcja, skład, druk: Loyal Group Sp. z o.o.
Opole 2014