powiedz: nie gmo w polsce polska strefą wolną od gmo
advertisement
STOP DLA GMO STREFY WOLNE OD GMO W POLSCE Prezentacja przygotowana przez ICPPC. www.gmo.icppc.pl © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi www.icppc.pl 34-146 Stryszów 156 Tel./fax. (033) 8797 114 E-mail: [email protected] www.gmo.icppc.pl www.eko-cel.pl Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi – International Coalition to Protect the Polish Countryside – ICPPC powstała w listopadzie 2000 r zainicjowana przez 41 organizacji z 18 krajów. 2 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Najważniejsze projekty ICPPC: •Międzynarodowa Kampania dla Ochrony Polskiej Wsi 3 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Najważniejsze projekty ICPPC: •Grupa Ekoproducentów „Urodzaj” 4 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Najważniejsze projekty ICPPC: • Ginące Zawody 5 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Najważniejsze projekty ICPPC: •EKOCENTRUM ICPPC 6 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Najważniejsze projekty ICPPC: •kampania „Stop dla GMO w Polsce” www.gmo.icppc.pl © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 7 W 2002 r. ICPPC zostało uhonorowane Nagrodą Goldmana – Noblem Ekologicznym www.goldmanprize.o 8 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi W 2002 r. siedzibę ICPPC odwiedził brytyjski następca tronu Książę Karol. 9 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Kampania ICPPC „STOP DLA GMO W POLSCE” jest częścią kampanii „EUROPA WOLNA OD GMO” www.gmofree-europe.org © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 10 Genetyczna modyfikacja oznacza sztuczne wstawienie obcych genów do materiału genetycznego organizmu po to, by uzyskać właściwości, których dany organizm nie posiada w sposób naturalny. Organizm genetycznie zmodyfikowany to organizm inny niż organizm człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji. http://gmo.mos.gov.pl/ 11 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Nigdy w przyrodzie takie organizmy nie powstają w sposób naturalny np.: • pomidor z genem ryby, • ziemniak z genem meduzy, •karp i ryż z genami człowieka, • soja i kukurydza z genami bakterii, które zabijają owady i uodparniają je na środki chwastobójcze. Źródło: „Fatal Harvest” 12 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Główne uprawy to: •Soja •Kukurydza •Rzepak •Bawełna Ale: 60 % przetworzonych produktów zawiera soję. Skrobia kukurydziana jest stosowana jako zagęszczacz w setkach produktów. 13 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi AREAŁ UPRAW GMO 80% upraw GMO znajduje się obecnie w 3 krajach: USA, Argentynie i Brazylii. W Chinach uprawy GMO dotyczą 2,9% areału uprawnego, natomiast w Europie zaledwie 0,119%. W skali świata ponad 99% rolników nadal nie używa technologii inżynierii genetycznej. Według właśnie opublikowanego w marcu 2008 raportu „Uprawy genetycznie modyfikowanych roślin zwiększają użycie pestycydów i nie powodują zmniejszenia ubóstwa” technologia inżynierii genetycznej w żadnym stopniu nie pomogła w rozwiązaniu problemu głodu, natomiast prowadzi do wzrostu zużycia pestycydów. http://www.foe.co.uk/resource/briefings/who_benefits_questions.pdf 14 Wprowadzeniu roślin GM na rynek towarzyszyły kampanie wielkich korporacji, obiecujące: •uzyskanie dzięki temu wyższych plonów, •mniejsze zużycie herbicydów, •rozwiązanie problemu głodu na świecie. Twierdzono także, że rośliny GM mogą być uprawiane obok roślin niemodyfikowanych genetycznie. 15 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi • Prawda okazuje się być inna: → Modyfikacje genetyczne nie przyczyniły się do zmniejszenia ilości stosowanych herbicydów. Kolejny siew roślin GM odpornych na herbicydy wymaga jeszcze silniejszych oprysków, żeby były one skuteczne. 16 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Źródło: „Fatal Harvest” • Np. opierając się na danych US Departamentu Rolnictwa, Dr. Charles Benbrook z Northwest Science and Environment Policy Centre Idaho stwierdził, że zużycie pestycydów i herbicydów na 222 mln ha uprawy GM-soi, GM- kukurydzy i GMbawełny w USA w latach 1996 – 2004 było większe w porównaniu z uprawami tradycyjnymi o 22,7 tys. ton. http://www.organicconsumers.org/clothes/failing021 17 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi → Stwierdzono, że dochodzi na dużą skalę do krzyżowania między roślinami GM a konwencjonalnymi. Pyłki roślin GM są przenoszone przez wiatr, owady, ludzi na sąsiednie uprawy i nie sposób temu zapobiec. © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 18 Źródło: „Fatal Harvest” • Central Science Laboratory (Anglia) stwierdza: pyłki rzepaku mogą być roznoszone przez pszczoły na odległość 26km. • University of Reading, Anglia, stwierdza: rzepak oleisty GM krzyżuje się w drodze zapylenia z dziko rosnącymi gatunkami kapustowatych brassicaceae (kalarepa, rzepa, buraki pastewne, rzodkiew) tworząc superchwasty. http://www.organicconsumers.org/ge/hazards101503.c 19 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi → Dowody zebrane w ostatnich latach wykazują niezbicie, że wysokość plonów bynajmniej nie wzrosła. Z relacji rolników z Północnej Ameryki wynika, że plony są znacznie niższe niż oczekiwano, co potwierdzają niezależne badania naukowe. Np. wydajność GM-soi RR spada 5-10%. → Według Amerykańskich rolników krowy karmione kukurydzą GM dają mniej mleka a obecnie w USA rolnicy nie mogą znaleźć paszy bez GMO Źródło: http://archivo.greenpeace.org/toursoja/informes/Multinacionales/monsanto_eng.pdf 20 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi → Rolnicy, którzy kupują ziarno GM uzależniają się od chemicznych korporacji, ziarna są patentowane i trzeba je kupować co roku. Np. Percy Schmeiser, kanadyjski rolnik, którego rzepakowe pola zostały zapylone z sąsiednich pól rzepakiem GM został zrujnowany przez Monsanto, biotechnologicznego giganta, który oskarżył go o przywłaszczenie „intelektualnej własności” 21 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi → GMO zamiast przyczyniać się do rozwiązania problemu głodu, dodatkowo powodują jego pogłębienie. 22 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Źródło: „Fatal Harvest” → Wprowadzenie technologii GM zaburza równowagę przyrody w istniejących ekosystemach i w dalszej kolejności powoduje najgorsze skutki jak: •wyjałowienia gleby, • niskie plony, •stałe zagrożenie chorobami. Źródło: „Fatal Harvest” 23 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi → Naukowcy z Uniwersytetu Purdue, USA odkryli, że wpuszczenie zaledwie kilku ryb modyfikowanych genetycznie do dużej rodzimej populacji ryb doprowadziło do wyginięcia rodzimego gatunku zaledwie po kilku pokoleniach. „Fatal Harvest – the tragedy of industrial agricul 24 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Np. o ekologicznej i ludzkiej katastrofie w Argentynie, jednym z głównym producentów GM-soi na świecie, doniosło w kwietniu 2004 czasopismo naukowe „New Scientist”. Źródło: http://www.organicconsumers.org/ge/doubt060804.cfm 25 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Utrata skuteczności pestycydów i herbicydów zmusza tam rolników do stosowania ich mieszanek o zwielokrotnionej toksyczności, wynikiem jest: •rosnąca zapadalność na alergie i choroby dróg oddechowych, •coraz liczniejsze defekty płodu u ptaków, •postępująca erozja gleby. Źródło: „Fatal Harvest” Źródło: http://www.organicconsumers.org/ge/doubt060804.cfm © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 26 Rzeczywisty problem nie tkwi w braku żywności lecz w niewłaściwej jej dystrybucji. 27 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 28 Pszczoły giną w sąsiedztwie GMO! 29 Ken Hays zauważył, że wielkie niebezpieczeństwo dla pszczół stwarzają zarówno opryski pestycydami z samolotów jak i uprawy roślin GMO 30 Ma on smutne doświadczenia, posiadał 200 pni w Nowym Meksyku, z 20 pni ustawionych przy kukurydzy modyfikowanej genetycznie nie ocalał ani jeden. Wszyscy dookoła tych upraw także stracili pszczoły. 31 Pszczoły giną najprawdopodobniej dlatego, że nie są zdolne strawić pyłku GMO 32 W Chinach, w których wprowadzono zarówno rośliny zmodyfikowane genetycznie do upraw polowych jak i lasów, w niektórych kantonach brak pszczół hodowlanych i dziko żyjących owadów zapylających zmusił sadowników do ręcznego zapylania drzewek, kwiatek po kwiatku. 33 Sąd Administracyjny w Augsburgu orzekł, że miód zawierający pyłek z kukurydzy genetycznie modyfikowanej MON 810 nie jest dopuszczony do sprzedaży 34 GMO zagraża płodności ludzi oraz bezpieczeństwu żywności Długoterminowe badania przeprowadzone w 2008 zlecone przez Austriacką Agencję ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności, zarządzaną przez Austriackie Federalne Ministerstwo Zdrowia, Rodziny i Młodzieży, a prowadzone przez Uniwersytet Weterynaryjny we Wiedniu, potwierdzają, że zmodyfikowana genetycznie (GM) kukurydza poważnie wpływa na zdrowie reprodukcyjne myszy. 35 http://www.responsibletechnology.org/GMFree/MediaCenter/ReleaseAustrianGovernm entStudy/index.cfm Przeciwnicy GMO, którzy ostrzegali o niepłodności i innych zagrożeniach dla zdrowia, domagają się wprowadzania natychmiastowego zakazu dla GMO w celu ochrony zdrowia ludzi i płodności kobiet na całym świecie. Jeden z prowadzących badanie profesorów prof. Zentek powiedział, że była bezpośrednia zależność między spadkiem płodności a dietą GM, i że myszy karmione tradycyjnym zbożem rozmnażały się w bardziej efektywny sposób.. 36 http://www.responsibletechnology.org/GMFree/MediaCenter/ReleaseAustrianGovernm entStudy/index.cfm Przenikanie genetycznie zmodyfikowanego DNA z paszy do tkanek zwierzęcych Fragmenty zmienionych genów występujących w ziarnach znaleziono we krwi, wątrobie, śledzionie i nerkach świń karmionych genetycznie modyfikowaną żywnością - donosi raport Raffaele Mazza (naukowca z Uniwersytetu Katolickiego we Włoszech) opublikowany w “Transgenic Research” w październiku 2005. Komentarz prof. Joe Cumminsa (emerytowany profesor Uniwersytetu Ontario: Wcześniejsze badania w Niemczech pokazały, że fragmenty DNA z pożywienia są w stanie przeniknąć do chromosomów komórek ssaków. Chociaż w tamtych badaniach nie stwierdzono jakiegokolwiek negatywnego wpływu takiego DNA na zdrowie ssaków, to teraz taki 37 wpływ zaczyna wychodzić na światło dzienne (…) Kontaminacja poprzez pyłek kwiatowy jest możliwa mimo dużych odległości. Próby krzyżowania były przeprowadzane na Hokkaido (Japonia)o przez trzy lata od 2006, aby sprawdzić czy strefy ochronne zgodne z zarządzeniem Ministerstwa Rolnictwa, Lasów i Rybołówstwa Japonii są wystarczające.. (…) W przypadku ryżu, najpierw założono odległość 300m, ale kiedy w 2006 na tej odległości nastąpiła kontaminacja, zwiększoną ja do 600 m w 2007. Jednak nawet na odległości 600 m nastąpiło krzyżowanie. W przypadku kukurydzy stwierdzono krzyżowanie nawet na odległości 1200 metrów a buraka cukrowego 900 m. 38 http://www5d.biglobe.ne.jp/~cbic/english/2008/journal0805.html Genetycznie zmodyfikowane nasiona mogą przetrwać nawet 10 lat Badania w Szwecji zakończone w 2008 dowiodły, że na doświadczalnym poletku na którym 10 lat temu siano rzepak genetycznie zmodyfikowany dalej rosną odmiany genetycznie zmodyfikowane. http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/7324654.stm 39 Ekologiczna kukurydza skażona genami genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy uprawianej 35 km dalej. Ekologiczni rolnicy z rejonu z Deux-Sevres (Francja) specjalizujący się w uprawach kukurydzy złożyli zażalenie do tamtejszej żandarmerii, że ich pola zostały zanieczyszczone przez GMO mimo, że najbliższe uprawy transgenicznej kukurydzy oddalone są o 35 km. http://www.lemonde.fr/cgi40 bin/ACHATS/acheter.cgi?offre=ARCHIVES&type_item=ART_ARCH_30J&objet_id=10 35562 Zdrowie i bezpieczeństwo Owoce papai zawierają geny odporne na antybiotyki Wyniki badań laboratoryjnych przeprowadzonych przez organizację Greenpeace pokazują, że tajlandzkie ministerstwo rolnictwa zezwala na sprzedaż owoców papai, które zawierają odporne na antybiotyki geny. Jest to sprzeczne z normami Światowej Organizacji Zdrowia i Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa http://www.greenpeace.org/seasia/en/news/illegal-ge-papaya-in-thailand Czerwiec 2005 41 Epidemiolodzy przestrzegają …Epidemiolodzy przestrzegają, że spożywanie produktów modyfikowanych genetycznie może być rakotwórcze i powodować alergie, może też uodparniać na antybiotyki… http://www.polskieradio.pl/iar/gospodarka/artykul3264635.html luty 2008 42 Superowady Konsumenci genetycznie modyfikowanej żywności są narażeni na spożywanie białek zawierających pestycydy wbudowane w rośliny, a więc toksyny białkowe Bacillus thuringiensis (toksyna Bt) i materiał genetyczny niezbędny do ich wytworzenia. Właśnie naukowcy amerykańscy po raz pierwszy ujawnili udowodnione w latach 2003 - 2006 niszczenie upraw GMO na polach przez superowady, które w drodze ewolucji uodporniły się na toksynę Bt. 43 http://www.halat.pl/ Niższe plony z GMO Badania prowadzone w 2008 na Uniwersytecie Kansas wykazały ponownie, że plony konwencjonalnej soi są o 10% wyższe, niż plony soi modyfikowanej genetycznie. Wyniki badań zaprzeczają twierdzeniom koncernu Monsanto, jakoby zbiory odmian genetycznie modyfikowanych dawały wyższe plony. Wyniki badań są zgodne z opiniami farmerów amerykańskich, którzy skarżą się, że uzyskują z modyfikowanych nasion plony znacznie niższe od oczekiwanych. http://www.truthout.org/issues_06/042408EB.shtml# 44 Szwajcaria wprowadza moratorium na GMO . Szwajcaria, gdzie mieści się główna siedziba największej korporacji bio-tech Syngenta, zakazała upraw GMO!!! 27 LISTOPADA 2005 W SZWAJCARII ODBYŁO SIĘ REFERENDUM PODCZAS KTÓREGO GŁOSUJĄCY WYPOWIEDZIELI SIĘ ZA WPROWADZENIEM PIĘCIOLETNIEGO MORATORIUM NA GMO W ROLNICTWIE. Francja chce rozszerzenia zakazu uprawy zbóż GMO. Francja w styczniu 2008 aktywuje klauzulę bezpieczeństwa, która skutecznie zakazuje uprawy jedynego genetycznie modyfikowanego (GMO) zboża rosnącego we Francji (…) “Rząd wszczął tę procedurę…, aby aktywować klauzulę bezpieczeństwa w sprawie uprawy genetycznie modyfikowanej kukurydzy MON 810, aż do ponownego rozważenia przez władze europejskie autoryzacji i sprzedaży tego GMO” – podano w oświadczeniu. http://in.reuters.com/article/businessNews/idINIndia-31365420080111 Celtycki bunt przeciw żywności GMO. Rządy Szkocji, Walii i Irlandii Północnej sprzeciwiają się istnieniu plantacji z genetycznie modyfikowanymi zbożami na ich terenie. Ministrowie Wielkiej Brytanii doświadczają niespotykanego dotąd sprzeciwu wobec nowej kampanii promowania upraw roślin GM ze strony Irlandii, Irlandii Północnej Szkocji i Walii. http://www.independent.co.uk/environment/green-living/celtic-revolt-against-westminsterover-gm-crops-944768.html październik 2008 . Węgry i Austria mają prawo do zakazu uprawy kukurydzy GMO . Wbrew Komisji Europejskiej kraje członkowskie UE w marcu 2009 zgodziły się by Austria i Węgry utrzymały zakaz uprawy genetycznie modyfikowanej kukurydzy MON 810. Ministrowie ds. ochrony środowiska przegłosowali odrzucenie stanowiska Komisji Europejskiej. Tylko cztery kraje: Wielka Brytania, Szwecja, Finlandia i Holandia popierały KE i opowiedziały się w głosowaniu za zniesieniem tzw. klauzul bezpieczeństwa, wprowadzonych przez Austrię i Węgry. http://www.ppr.pl/artykul.php?id=153139&dzial=13 Luksemburg wprowadza zakaz na MON 810 Po Austrii, Węgrzech, Grecji i Francji, również Wielkie Księstwo Luksemburga zdecydowało się w marcu 2009 zakazać uprawy kukurydzy MON 810. W zarządzeniu wprowadzającym zakaz podkreślono, że “aktywne toksyny CRY1AB, produkowane przez kukurydzę MON810, mogą mieć wpływ na inne organizmy, oraz że w tej sytuacji nie można stwierdzić, że tego typu kukurydza nie jest niebezpieczna dla środowiska” http://en.greenplanet.net/food/gmo/382-eu-luxembourg-to-ban-mon810-maize-too.html GMO w 2004 w UE W maju 2004 roku skończyło się i nie zostało przedłużone pięcioletnie moratorium zabraniające upraw GMO i importu żywności GM. 50 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Kosztowny monopol producenta nasion Farmerzy ze stanu Iowa są na przegranej pozycji. W obliczu najwyższych w historii cen paliw, farmerzy płacą wyższe ceny za nasiona przy mniejszym wyborze na rynku. Koncern Monsanto kontroluje ponad 90 procent najważniejszych upraw genetycznych. Firma drastycznie podnosi ceny każdego roku z braku konkurencji na rynku, wyciągając pieniądze zarówno z kieszeni farmerów jak i lokalnej gospodarki stanu. http://www.desmoinesregister.com/article/20081017/OPINION04/810170347/1/NEWS04 17.10.2008 51 Znakowanie produktów Parlament Europejski w marcu 2009 przyjął poprawkę do wspólnego rozporządzenia PE i Rady UE w sprawie nowej żywości - GMO i pochodzącej ze sklonowanych zwierząt. Zgodnie z tą poprawką, produkty pochodzące od zwierząt karmionych genetycznie modyfikowaną paszą, muszą być oznaczone informacją, że zostały w ten sposób wyprodukowane. Rynek żywności ekologicznej "Dane z 2008 roku: wart 350 mln zł rynek żywności ekologicznej w Polsce rozwijał się w tempie 30 proc. w skali roku . Rynek żywności ekologicznej na świecie, wart ponad 40 mld dolarów, rósł w ciągu ostatnich lat w tempie 18 proc. rocznie Autor: Patrycja Otto Źródło: GP/forsal.pl, "Kryzys nie zaszkodzi żywności ekologicznej" 2009-01-12 08:45 53 Uprawy transgeniczne spowodowały drastyczne obniżenie upraw ekologicznych. Koegzystencja to sposób na promocję rolnictwa transgenicznego! W Aragonii (Hiszpania) obszar upraw ekologicznej kukurydzy został zredukowany o 75% w okresie od 2004 (rok, w którym pierwsze analizy były zrealizowane) do 2007, z powodu zanieczyszczenia uprawami GM dopuszczonymi w tym regionie. 54 http://www.uab.es/ kwiecień 2008 Konsumenci nie chcą GMO, rolnicy nie potrzebują GMO. Zagrożenie dla środowiska, zdrowia ludzi i zwierząt jest nieprzewidywalne. Kto zatem potrzebuje GMO? 55 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Największe firmy zajmujące się produkcją i sprzedażą GMO to: •MONSANTO (80%) •SYNGENTA •BAYER •DU PONT •PIONEER 56 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 57 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Czy możemy im ufać? Monsanto 1929: PCB- polichlorowane bifenyle – silnie toksyczne, powodują raka; wycofane w latach 70-tych , ciągle obecne w środowisku 1945: DDT – silnie toksyczny, wywołuje raka, wycofane w latach 60-tych, używane w krajach biednych 1962: Agent Orange – używany w Wietnamie do niszczenia dżungli, silnie rakotwórczy 2004: dziś poprawiamy Twoją żywność Źródło:www.fz.eco.pl © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 58 Monsanto przeciw rolnikom Monsanto zarobiła 15 mln dolarów w sprawach przeciwko rolnikom. Rolnik z Dakoty Tom Wiley: „Rolnicy są oskarżeni o użycie GMO, które znalazło się na ich polach w wyniku kontaminacji. Rolnicy nie chcą tych nasion.” Ken Ralph z Tennessee spędził 4 miesiące w wiezieniu i zapłacił 1,8 mln dolarów kary za ponowne użycie nasion soi-GM. Przeciętna kara jaką rolnicy musieli płacić to jest ponad 400 tys. Dolarów. 59 Źródło: raport Center of Food Safety „Monsanto vs US farmers” © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Zysk wynikający z upraw GMO trafia w dużej części do producentów nasion objętych patentami. 60 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi GMO w 2004 w UE Do momentu wejścia Polski do Unii zatwierdzonych było w UE 16 produktów GM przeznaczonych do produkcji żywności. W 2004 r. zatwierdzono: • słodką kukurydzę Bt 11 firmy Syngenta (19.5.2004) •kukurydzę NK 603 firmy Monsanto (26.10.2004) 61 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi GMO w 2004 w UE We wrześniu wpisano 17 odmian GM kukurydzy MON 810 do Wspólnotowego Katalogu Nasion, co oznacza możliwość ich swobodnej uprawy we wszystkich krajach UE, a więc również w Polsce; 62 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi GMO w 2005 w UE Kukurydza Bt Maize MON 863 firmy Monsanto dopuszczona 8 sierpnia 2005 na import i paszę •Rzepak GT73 firmy Monsanto dopuszczony 31 sierpnia 2005 na import i przetwarzanie •Kukurydza 1507 firmy Pioneer dopuszczonaw 2005 na import i paszę 63 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi W grudniu 2005 Komisja dodała do Wspólnotowego Katalogu Nasion kolejne 14 dodatkowych odmian kukurydzy MON810 64 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi GMO w 2006 w UE •Kukurydza Bt MON 863 firmy Monsanto dopuszczona 13 stycznia 2006 z przeznaczeniem na żywność •Kukurydza RR GA21 firmy Monsanto dopuszczona 13 stycznia 2006 na żywność •Kukurydza Bt MON 863xMON810 firmy Monsanto dopuszczona 13 stycznia 2006 na żywność 65 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Strefy Wolne od GMO – podstawy prawne Prawodawstwo UE dopuszcza możliwość, by rządy narodowe i samorządy lokalne same wprowadzały ograniczenie zapobiegające skażeniu modyfikacjami genetycznymi. Takich zapisów można się dopatrzyć w: •Dyrektywie 2001/18/EC, •Dyrektywie RC/2002/53. Są one jednak niejasne i trudne do wykonania. 66 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Z drugiej strony wprowadzenie GMO jest w sprzeczności z zasada ostrożności, jak również polityką Unii w zakresie np.; • ochrony środowiska obszarów chronionych (w tym bioróżnorodności), • rolnictwa ekologicznego, • zachowania dobrej praktyki rolniczej, • promocji lokalnego produktu, • ochrony zdrowia społeczeństwa. 67 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Nadszedł czas by zmienić prawo europejskie tak aby należycie zabezpieczało powyższe wartości. Regiony w całej UE muszą mieć prawo decydowania w sprawach GMO. 68 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Ustawy akty regulujące tzw. współistnienie roślin GM i tradycyjnych polegające np. na: •Zaporach zasiewowych •Odległości między uprawami Nie sprawdzają się i NIE gwarantują czystości ziarna Przykład: USA, po 10 latach upraw zanieczyszczenie sięga 80% 69 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Przykładowo: Wysiewamy 600 000 ziaren. Gdyby zanieczyszczenie GMO wynosiło 0,5 % (proponowana przez UE, dopuszczalna granica kiedy producent nie musiałby o tym informować) to z 3 000 ziaren wykiełkują na polu transgeniczne rośliny i rolnik nie będzie o tym wiedział! 70 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Pola rolników konwencjonalnych, tradycyjnych i ekologicznych sąsiadujące z uprawami GM mogą doświadczyć skażenia i rolnicy nie będą mogli sprzedawać swoich produktów jako wolnych od GM co może spowodować upadek ich gospodarstw. 71 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi W rejonach turystycznych gdzie będzie się uprawiało rośliny GM nastąpi spadek cen gruntów oraz spadek dochodów instytucji turystycznych i zdrowotnych. 72 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Samorządy lokalne będą zmuszone poświęcić większe środki na monitoring i zabezpieczenie żywności oraz sprawdzanie jej pod kątem zawartości GM. Konieczne będzie np.. Pełne oddzielenie skupu magazynowania, suszenia, transportu itp.. 73 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi KONSUMENCI/ZDROWIE: •Nigdy wcześniej takie składniki (GMO) nie były częścią naszej diety. •Nie zbadano, że są one bezpieczne. Np. amerykański Urząd ds. Rolnictwa USDA wydał w roku ubiegłym 180 mln$ na badania w dziedzinie biotechnologii, z czego tylko 2%! - na badania ryzyka. www.organicconsumers.org/ge/hazards050404.cfm ło: http:// 74 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi • U szczurów karmionych kukurydzą zmodyfikowaną stwierdzono poważne anomalia zdrowotne – podwyższenie liczby białych krwinek, wzrost poziomu cukru we krwi, zaburzenia pracy nerek. • Inżynieria genetyczna żywności stwarza trzy odrębne i poważne zagrożenia dla zdrowia związane ze zdolnością do wywoływania alergii http://www.organicconsumers.org/ge/hazards050404.c „Fatal Harvest – the tragedy of industrial agricul 75 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Konsumenci (70-80%) z całej Europy reagują silnym sprzeciwem wobec GMO. 76 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi STREFY WOLNE OD GMO Anglia 44 hrabstwa = 14 milionów mieszkańców Green = GM-free; Yellow = Partially GM-free, Grey = No decision; Red = GM Źródło: www.gmofree-europe.org 77 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi STREFY WOLNE OD GMO Grecja 54 z 54 prefektur CAŁA GRECJA Źródło: www.gmofreeeurope.org 78 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi STREFY WOLNE OD G Francja Od stycznia 2008 cała Francja . Źródło: www.gmofreeeurope.org 79 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi STREFY WOLNE OD G Włochy 80% powierzchni Źródło: www.gmofreeeurope.org 80 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Cała Austria to STREFA WOLNA OD GMO 81 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi http://www.are-regions-europe.org/ EUROPEJSKI KOMITET EKONOMICZNOSPOŁECZNY / EESC/ Organ doradczy najwyższych instytucji UE, jak Komisja Europejska, Rada i Parlament Europejski wydał opinię w sprawie koegzystencji upraw zmodyfikowanych genetycznie z uprawami tradycyjnymi i ekologicznymi. http://eescopinions.esc.eu.int/EESCopinionDocument.aspx?identifier=ces\nat\nat244\ces1656-2004_ac.doc&language=PL 82 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi EUROPEJSKI KOMITET EKONOMICZNOSPOŁECZNY / EESC; fragmenty z ich opinii Pierwszy wypadek, gdy ze względu na wątpliwości związane z zagrożeniem dla zdrowia wycofano z obiegu GMO (kukurydza „Starlink” w USA), dotychczas pociągnął za sobą koszty przekraczające miliard dolarów. Jednak po dwóch latach od wycofania w dalszym ciągu nie udało się w pełni wyeliminować GMO z obiegu. http://eescopinions.esc.eu.int/EESCopinionDocument.aspx?identifier=ces\nat\nat244\ces1656-2004_ac.doc&language=PL 83 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi EUROPEJSKI KOMITET EKONOMICZNOSPOŁECZNY / EESC + fragmenty opinii EESC Ostrożna polityka zakupów zakładów przetwórczych prowadzi do sytuacji, że w niektórych przypadkach całe regiony, na których występuje zwiększone ryzyko zanieczyszczenia we względu na uprawę GMO, wykluczone są ze skupu niezależnie od tego, że tylko część dostaw z tego obszaru jest rzeczywiście zanieczyszczona. Tylko jedna uprawa eksperymentalna pszenicy modyfikowanej genetycznie w pewnym landzie niemieckim doprowadziła do tego, że największa niemiecka grupa młynów w tej okolicy nie skupuje więcej pszenicy z tego landu. http://eescopinions.esc.eu.int/EESCopinionDocument.aspx?identifier=ces\nat\nat244\ces1656-2004_ac.doc&language=PL © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 84 Do zakładów tłuszczowych w Szamotułach dotarła partia rzepaku modyfikowanego z województwa zachodnio-pomorskiego Skutek znalezienie podejrzanego rzepaku - także dla wielkopolskich plantatorów - jest taki, że zakłady w Szamotułach postanowiły z zasady nie odbierać od rolników rzepaku jarego - powiedziała Radiu Merkury Urszula Dudzik z szamotulskich Zakładów. W wyjątkowych sytuacjach, gdy rolnik będzie proponował bardzo dużą ilość rzepaku jarego zakładowi opłaci się dokładnie przebadać nasiona drogimi testami. http://eescopinions.esc.eu.int/EESCopinionDocument.aspx?identifier=ces\nat\nat244\ces1656-2004_ac.doc&language=PL © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 85 EUROPEJSKI KOMITET EKONOMICZNOSPOŁECZNY / EESC + fragmenty opinii EESC Obecny stan wiedzy dotyczący krzyżowania się, rozmnażania i możliwości przetrwania roślin zmodyfikowanych genetycznie nie pozwala na żadne wiarygodne przewidywania dotyczące możliwości koegzystencji. http://eescopinions.esc.eu.int/EESCopinionDocument.aspx?identifier=ces\nat\nat244\ces1656-2004_ac.doc&language=PL 86 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Strefy Wolne od GMO W czerwcu 2004 ICPPC Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi (*) włączyła się do ogólnoeuropejskiej inicjatywy „Europa wolna od GMO” promując w Polsce „Strefy Wolne od GMO”. www.gmo.icppc.pl © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 87 Strefy Wolne od GMO • Strefę Wolną od GMO może być: gospodarstwo, sklep, przetwórnia, wioska, gmina, powiat, województwo. Dla gospodarstwa oznacza to, że: • nie uprawia się roślin genetycznie modyfikowanych, • nie zwierzętom pasz zawierających genetycznie modyfikowane organizmy, • nie kupuje, nie je, nie podaje naszym gościom żywności genetycznie modyfikowanej. Gospodarze składają pisemną deklarację. 88 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi • • • • • • • • • • • • • • • • • Województwa: Podkarpackie (uchwała) 27.09.2004 Małopolskie (rezolucja) 29.11.2004 Podlaskie (stanowisko) 30.12.2004 Lubelskie (stanowisko) 31.01.2005 Kujawsko-pomorskie (stanowisko) 28.02.2005 Mazowieckie (uchwała) 7.03.2005 Wielkopolskie (uchwała) 21.03.2005 Łódzkie (stanowisko) 31.03.2005 Pomorskie (uchwała) 11.04.2005 Śląskie bez GMO (uchwała) 25.04.2005 Dolnośląskie (uchwała) 6.06.2005 Zachodniopomorskie (uchwała) 20.06.2005 Lubuskie (uchwała) 27.06.2005 Opolskie (uchwała) 25.10.2005 Warmińsko – Mazurskie (uchwała) 29.11.2005 Świętokrzyskie (uchwała) 6.02.2006 89 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o zmianie ustawy o nasiennictwie oraz ustawy o ochronie roślin. (Dz.U. 2006 nr 92 poz. 639) • Status aktu prawnego: obowiązujący • Data wejścia w życie: 2006-07-02 "4. Odmian genetycznie zmodyfikowanych nie wpisuje się do krajowego rejestru."; "3. Materiał siewny odmian genetycznie zmodyfikowanych nie może być dopuszczony do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.", TO BARDZO DOBRY KROK W KIERUNKU TWORZENIA Z POLSKI KRAJU WOLNEGO OD GMO. 90 Tabela 11. Lokalizacja SDOO, w których prowadzone będą badania rejestrowe z odmianami kukurydzy genetycznie zmodyfikowanej 1507 i NK603. SDOO Adres Gmina Województwo Krościna Mała 55-110 Prusice Prusice dolnośląskie Pawłowice ul. Wiejska 25, 44-180 Toszek Toszek śląskie Śrem Ul. Wiosny Ludów 27, 63100 Śrem Śrem wielkopolskie Przecław Ul. Podzamcze 2, 39-320 Przecław Przecław wielkopolskie Węgrzce 32-086 Węgrzce Zielonki małopolskie 91 • !!! Okazało się również, że w Polsce już w 2005 prowadzone były uprawy GM o czym pisze np. na stronie www.pioneer.info.pl firma Pioneer. W sezonie 2005 firma Pioneer przeprowadziła w pięciu lokalizacjach w Polsce doświadczenia polowe z kukurydzą GM • " Z odpowiedzi Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na zapytanie poselskie nr 538 w sprawie działalności firmy Pioneer wynika, że ‘…doświadczenia zostały przeprowadzone w 5 Stacjach Doświadczalnych Oceny Odmian: Śrem, pow. Śrem; Krościna Mała, pow. Trzebnica; Pawłowice, pow. Gliwice; Węgrzyce, pow. Kraków; Przecław, pow. Mielec…’ 92 • !!!! Z powyżej wspomnianej odpowiedzi wynika również, że ‘… Z obowiązujących przepisów nie wynika konieczność informowania społeczeństwa o prowadzeniu doświadczeń polowych z genetycznie zmodyfikowanymi odmianami roślin, o ile zawierają one modyfikacje dopuszczone do uprawy na terenie Unii Europejskiej…” 93 LEGALIZACJA IMPORTU RZEPAKU GT73 GROŹNA DLA ŚRODOWISKA • Komisja Europejska zezwoliła (31.08.05) na import genetycznie modyfikowanego rzepaku produkowanego przez korporację Monsanto. Stało się tak mimo zgody tylko 6 z 25 państw członkowskich (...) • (…) Produkowany przez korporację Monsanto rzepak GT73 ma być importowany do krajów Unii Europejskiej w całości, 94 LEGALIZACJA IMPORTU RZEPAKU GT73 GROŹNA DLA ŚRODOWISKA • Europejska Komisja ds. Ochrony Środowiska określiła rzepak jako roślinę o "znacznym ryzyku niekontrolowanego rozprzestrzeniania się" (...) Nawet Komisja Europejska potwierdziła ryzyko niekontrolowanego rozsiewu i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego tej rośliny. 95 KOLEJNY PRZYPADEK ZANIECZYSZCZENIA UPRAW PRZEZ GMO - Hiszpania • W 2005 roku z 10 przebadanych pól (5 konwencjonalnych i 5 ekologicznych) aż 6 okazało się zanieczyszczonych (...) W ostatnim przypadku rolnik stracił w wyniku zanieczyszczenia 2000 Euro, których nikt mu nie zapłaci. Uprawy są zanieczyszczone w 12,5%. 96 KOLEJNY PRZYPADEK ZANIECZYSZCZENIA UPRAW PRZEZ GMO Hiszpania 97 Chwast odporny na herbicydy zarasta pola w Stanach Zjednoczonych • Odporny na herbicydy szczep przymiotna kanadyjskiego Conyza canadensis rozprzestrzenił się dotychczas w 10 stanach USA. Farmerzy nie mogą sobie z nim dać rady, nawet jeśli stosują trzykrotnie bardziej stężone dawki herbicydów w dwukrotnie większych dawkach niż zalecane. Rośliny przymiotna zaczęły dominować nawet w krajobrazie winnic Kalifornii. Superchwasty osiągają ponad 3 metry wysokości (!), rosną szybko, a jedna roślina wytwarza ponad 200 tysięcy wiatrosiewnych nasion. • (lonicera.hg.pl za http://www.enn.com/today.html?id=8473) 98 Superchwasty jako efekt stosowania genetycznie modyfikowanych ziaren. • 25 czerwiec, 2005 (skrót) • Pięciu naukowców z Brytyjskiego Centrum Ekologii i Hydrologii w zeszłym tygodniu opublikowało wyniki badań nad genetycznie zmodyfikowanym rzepakiem • Wśród pól rzepaku pojawiła się nowa odmiana chwastów, która jest odporna na normalnie używane śmiercionośne środki ochrony roślin. Wyniki badań laboratoryjnych pokazały dodatkowo, że dwie odmiany rzepy zebranej z tamtych pól także były niewrażliwe na herbicydy • - Dodatkowo dr. Johnson twierdzi, że powstały superchwast jest w stanie szybko się rozmnażać, a jego nasiona zawierające transgeniczne elementy są praktycznie niezniszczalne. 99 Superchwasty jako efekt stosowania genetycznie modyfikowanych ziaren. • Kandadyjscy rolnicy już jakiś czas temu zaobserwowali, że te dziko rosnące odmiany rzepaku są odporne na co najmniej jeden środek chwastobójczy. Teraz są one już odporne na inne, bardziej groźne i nowoczesne herbicydy. Stało się tak wtedy, gdy w Kanadzie zezwolono na uprawę genetycznie modyfikowanych roślin (głównie uprawiana jest soja). Teraz kanadyjscy farmerzy muszą używać niezwykle trujących środków, by zwalczać pojawiające się superchwasty. 100 101 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 102 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 103 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 104 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 105 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 106 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 107 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Rolnictwo lokalne i regionalne jako alternatywa wobec GMO Julian Rose, ICPPC www.gmo.icppc.pl www.icppc.pl www.eko-cel.pl 108 • GMO jest syntezą wszystkiego, co najgorsze w monokulturowej manipulacji naszą żywnością i rolnictwem. 109 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Źródło: „Fatal Harvest” Żywność genetycznie modyfikowana jest przedłużeniem energochłonnego, agrochemicznego rolnictwa Źródło: „Fatal Harvest” Źródło: http://www.organicconsumers.org/ge/doubt060804.cfm © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 110 Poziom zniszczenia, do którego reżim monokulturowego rolnictwa doprowadził na naszej planecie jest niewyobrażalny. 111 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Masowa destrukcja środowiska naturalnego, dzikiej przyrody i rdzennej różnorodności biologicznej. 112 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 40% światowych gleb rolnych jest tak zubożałych, że żadne rośliny uprawne nie są w stanie na nich wyrosnąć, bez użycia coraz to większych ilości sztucznych nawozów. Źródło: „Fatal Harvest” © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 113 Oczywista odpowiedź to wycofanie się z rozpędzonej platformy chemicznej, zanim będzie za późno oraz całkowita akceptacja tradycyjnych proekologicznych metod produkcji rolnej. 114 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Prawdziwej alternatywy do GMO i agrochemicznej monokulturowej żywności nie można szukać – i nie znajdzie się - w hipermarketach lub na globalnym rynku. 115 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi PRAWDZIWA ŻYWNOŚĆ powinna, przede wszystkim, być produkowana i konsumowana lokalnie. 116 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Świeża, sezonowa i lokalna!!! Prawdziwy smak i wartość odżywcza!!! 117 Musi opierać się na różnorodności roślin, zwierząt i drzew, które są rodowite dla danego regionu. 118 Jej produkcja jest częścią kulturowego i społecznego wizerunku wsi, targów miejskich i ich wiejskiego zaplecza. Będzie miała prawdziwy smak i wartość odżywczą! 119 I za tą PRAWDZIWĄ ŻYWNOŚĆ rolnicy muszą dostać prawdziwą cenę! 120 To po prostu jest/będzie PRAWDZIWA ŻYWNOŚĆ, uprawiana według tradycyjnej mądrości ludzi roli, przekazywanej z pokolenia na pokolenie i bezpośrednio powiązana z rodzinami rolniczymi na świecie. 121 •Kolejne argumenty PRZECIWKO roślinom GMO dotyczący typu RR (Roundup Ready). •1. PO ZASTOSOWANIU ROUNDUPU (subst. aktywna to glyfosat) GINIE 70% z bioróżnorodności gadów i 86% kijanek (badania Uniwersytetu w Pittsburgu - USA) •2. Na obszarach stosowania ROUNDUPU w USA obserwuje się więcej poronień wśród rodzin rolniczych i przedwczesne urodziny (wcześniactwo) z uwagi na niekorzystny wpływ Roundupu na łożysko kobiet. (badania Uniwersytetu w Caen we Francji) Źródło , Third World Network, April 07, 2005 11:21 AM 122 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Badacze z Narodowego Uniwersytetu w Formosie w Argentynie przedstawili raport stwierdzający, że tysiące farmerów uprawiających genetycznie modyfikowaną soję w Argentynie zostało zmuszonych do podjęcia drastycznych działań przeciw odpornym chwastom (użycie mocnych dawek chemii). Trucizna została przewiana do sąsiednich farm. Lokalni rolnicy przedstawiają szokujące raporty: obudziliśmy się w spustoszonej scenerii. Prawie wszystkie nasze zbiory były bardzo zniszczone. Przez następne kilka dni i tygodni kurczaki i świnie umierały a krowy i kozice rodziły umarłe lub zdeformowane młode. W dalszych miesiącach okoliczne drzewa bananowe wyrosły zdeformowane i skarłowaciałe i nie rodziły owoców. Źródło: New Scientist, 17th April 2004 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi 123 Dyrektywa 2001/18/EC z 2001 która odnosi się do uwolnienia do środowiska roślin GM szczególnie wymaga podejścia zapobiegawczego (art. 4.1) - jest to więc wymóg prawny dla wszystkich członków unii i komisji aby kierować się zasadą ostrożności i zapobiegania w przypadku GMO. 124 © ICPPC – Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi Jeremy Rifkin (ur. 1943) – amerykański ekonomista, politolog, publicysta mówi W UE ludzie żyją dłużej niż w Stanach a śmiertelność noworodków jest znacznie niższa. My jesteśmy pod tym względem na 27 miejscu na świecie, poniżej Europy Wschodniej Źródło: Gazeta Wyborcza , piątek 18 listopada 2005 125
