TERENY ENDEMICZNE I SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA

TERENY ENDEMICZNE I SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA
Z roku na rok w Polsce i w niektórych krajach Europy, rośnie liczba osób, które zostały ukąszone
przez kleszcze. Niektóre z tych stawonogów przenoszą wirusa kleszczowego zapalenia mózgu
(KZM) należącego do rodziny Flaviridae i w efekcie zakażają człowieka. Endemiczne obszary wirusa
KZM rozciągają się w dużych obszarach Europy Środkowej, Północnej i Wschodniej oraz
w Środkowej i Wschodniej Azji. Ostatnimi laty, wykryto nowe endemiczne obszary w kilku
regionach w Europie, w tym w Skandynawii, Niemczech, Włoszech i w Austrii.
OBSZARY ENDEMICZNE WIRUSA KZM
KZM stało się międzynarodowym problemem zdrowia publicznego, ponieważ stale rośnie liczba osób
podróżujących także na tereny zagrożone zakażeniem. Ryzyko jest szczególnie wysokie dla wszystkich
osób mieszkających lub udających się na tereny endemicznego występowania choroby zwłaszcza
tych, które lubią spędzać czas na łonie natury i w rezultacie, co roku tysiące chorych z KZM trafiają do
szpitali. Zachorować może każdy w każdym wieku. Najczęściej chorują osoby aktywnie spędzające
czas na świeżym powietrzu. Uważa się, że to zmiany klimatyczne przyczyniają się do zwiększonej
liczby zarażenia KZM.
SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA – EUROPA
Oprócz znanych dotychczas obszarów ryzyka zakażenia KZM powstały nowe w Norwegii
i prawdopodobnie w południowej części Szwecji. Również coraz więcej pojedynczych przypadków
zakażenia KZM jest odnotowywanych na obszarach pozbawionych ryzyka. Wraz z przesunięciem
miejsc żerowania kleszcza pospolitego przewidywane jest przesunięcie występowania KZM na tereny
wyżej położone. Jedynym wyjątkiem dla opisywanego wzrostu zachorowalności na KZM jest
przypadek Austrii, gdzie narodowa kampania na rzecz szczepień spowodowała zmniejszenie liczby
nowych przypadków choroby z 600 do 60. W państwach bałtyckich w latach 1991-2000 i 2001-2010
zaobserwowano spadek liczby przypadków do 64,9%, zaś w Czechach, Niemczech, Polsce i Szwajcarii
odnotowano wzrost do 144%, a w Skandynawii do 200,6%.
1
SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA – POLSKA
W Polsce najwięcej zakażonych kleszczy jest w rejonach białostockim, podlaskim, warmińskomazurskim, ale z roku na rok obserwować można rozprzestrzenianie się populacji zakażonych
kleszczy w kierunku centralnej Polski i wzrost zachorowań województwie mazowieckim. W Polsce
KZM występuje endemicznie, gdzie notuje się 200-300 przypadków rocznie, z czego 90%
z północnowschodnich województw sąsiadujących z państwami bałtyckimi. Wśród zawodowo
narażonych mieszkańców endemicznych regionów wschodnich, stwierdzono seropozytywność
w zakresie 25%-81%. Istnieje więc konieczność uaktualnienia mapy terenów endemicznych
(większego ryzyka zakażenia wirusem KZM), a terenów na którym nie zgłoszono przypadków KZM nie
można uznać za tereny wolne od tej choroby. W roku 2011 odnotowano 221 zaraportowanych
przypadków KZM, a w roku 2010 – 294.
KZM U PODRÓŻNYCH
Europejczycy nie tylko stanowią większość podróżnych międzynarodowych (496.1 milionów w roku
2010, 52.8%), ale Europa jest również najważniejszym światowym celem podróży (476.6 milionów
w roku 2010, 50.7%). W roku 2011, liczba międzynarodowych przyjazdów turystów wzrosła o ponad
4%, do 980 milionów, przy czym największy wzrost według regionu nastąpił w Europie (+6%>).
Z uwagi na to, że Europa jest najbardziej popularnym celem podróży i najwięcej wyjazdów odbywa
się latem, liczba przypadków KZM eksportowanych z regionów endemicznych w całej Europie musi
być znaczna. Na przykład, w oparciu o liczbę turystycznych noclegów w Austrii, oszacowano, że
każdego lata może występować około 60 przypadków KZM związanych z podróżami. Z powodu
niedoceniania ryzyka, wskaźniki zaszczepienia w wielu endemicznych krajach lub wśród osób
podróżujących do endemicznych obszarów są nadal niskie.
KZM WYZWANIEM DLA EPIDEMIOLOGÓW
Nadzór epidemiologiczny nad kleszczowym zapaleniem mózgu (KZM) został wdrożony w 1970 roku.
Lekarze z terenów endemicznych kierują pacjentów na badanie przeciwciał przeciwko KZM częściej
niż lekarze w pozostałych regionach. Wszystkie zachorowania na KZM były w Polsce hospitalizowane.
A większość osób (64%) zgłaszała ukłucie przez kleszcza, przeważnie w pobliżu miejsca zamieszkania.
2
Jednak brak jednolitych kryteriów definiowania i diagnozowania przypadków KZM w Europie oraz
niekompletne obowiązkowe raportowanie stanowi duże wyzwanie dla epidemiologów mających
ambicję zwalczania tej choroby. W ostatnim czasie ECDC – agencja Unii Europejskiej, której
zadaniem jest wzmocnienie Europy w obronie przeciwko chorobom zakaźnym, dokonała przeglądu
sytuacji w zakresie KZM w Europie. Czego efektem było wydanie w październiku 2012 roku Komisja
Europejska oficjalnej decyzji o dodaniu KZM do wykazu chorób podlegających obowiązkowi
zgłaszania na terenie Unii Europejskiej. Autorzy decyzji argumentowali ją następująco: "Kleszczowe
zapalenie mózgu (KZM) to choroba ludzi przenoszona przez kleszcze, powodująca długotrwałą
niesprawność neurologiczną i do 1,4% zgonów. Zachorowalność na KZM, któremu można zapobiegać
poprzez szczepienia, wzrosła w ostatnich latach. Choroba to rozprzestrzeniła się na nowe obszary
geograficzne Europy. Spowodowane jest to różnymi czynnikami, w tym zmianą klimatu oraz
modyfikacją środowiska naturalnego kleszczy." 1
TERENY SZCZEGÓLNIE EPIDEMIOLOGICZNE W WARSZAWIE
Wydaje się, że kleszcze i choroby przez nie przenoszone to zmartwienie jedynie mieszkańców wsi
i miłośników wypraw leśnych. Okazuje się jednak, że przebywając w mieście również jesteśmy
narażeni na zakażenie. Przeprowadzono więc badania na warszawskich obszarach typowo
rekreacyjnych, często odwiedzanych przez mieszkańców Warszawy, jak i turystów. Kleszcze
odnaleziono w aż 21 badanych warszawskich lokalizacjach. Okazało się, że są w stolicy miejsca,
głównie lasy i laski, gdzie są kleszcze występują niezwykle liczne. Udało się także ustalić obszary,
na których pojawiają się bardzo rzadko lub też wcale się ich nie spotyka.
Wyniki badań wykazały, że tereny o bardzo wysokim ryzyku to m.in.: Las Bemowo, Ogród
Zoologiczny, Las Bielański, Las Młociny, Las Kabacki (północna strona) Las Kawęczyn, Kampinoski Park
Narodowy. Terenami o niskim i średnio niskim ryzyku są m.in.: Lasy Wawerskie, Lasy SulejówekGrabina, Lasek Bielański –plac zabaw, Las Jana III Sobieskiego, Pola Mokotowskie, Ogród Krasińskich.
Natomiast terenem całkowicie bezpiecznym jest Park Morskie Oko.
1
Official Journal of the Europen Union, 5.9.2012, L239/3, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ.do?uri=0
:L2012:239:0003:0004:EN:PDF, październik 2012
3
Lasy Bielański, Kabacki oraz Bemowo, różnią się od
siebie
typem
wszystkich
zbiorowisk
żyją
liczne
roślinnych,
ale
gryzonie,
we
będące
podstawowymi żywicielami kleszczy. Poza tym
spotkać tam można większe ssaki, przechodzące
z
lasów
podwarszawskich
właśnie
tunelami
ekologicznymi. Stąd raczej liczna populacja kleszczy.
Następnym czynnikiem jest wpływ człowieka.
„W parkach śródmiejskich często koszona jest trawa, a ściółka wywożona lub regularnie grabiona.
Powoduje to bardzo znaczący spadek liczby kleszczy. A kiedy zabiegi pielęgnacyjne prowadzone są
regularnie właściwie ich obecność jest niemal wykluczona. Dlatego zadbane parki śródmiejskie
Warszawy zaliczone zostały do terenów bezpiecznych, mimo że nierzadko ich mikroklimat i leśny
charakter powinny sprzyjać kleszczom” – wyjaśnia Marta Supergan-Marwicz, Warszawski Uniwersytet
Medyczny, Katedra Biologii i Parazytologii.
Na specjalną uwagę zasługują Łazienki Królewskie. Mają one charakter złożony. Bo jest to nie tylko
teren zadbany, ale posiada też elementy parku angielskiego, który charakteryzuje się dużą ilością
swobodnie rosnących krzewów. Prowadzone są tam również prace pielęgnacyjne wykluczające
obecność kleszczy. Wydaje się jednak, że ogromna liczba gryzoni i wiewiórek mogła przyczynić się do
ich pojawienia. Trwają więc kolejne badania tego terenu.
Więcej informacji na www.kleszcze.info.pl.
4