materialy_bhp_osoby_kierujace_praca__suzb 6.03 Mb
advertisement
1 MATERIAŁY DO SAMOKSZTAŁCENIA KIEROWANEGO W RAMACH SZKOLENIA OKRESOWEGO BHP DLA OSÓB KIERUJĄCYCH PRACĄ/SŁUŻBĄ POLICJANTÓW I PRACOWNIKÓW POLICJI KOMENDY WOJEWÓDZKIEJ POLICJI W POZNANIU (do użytku wewnętrznego w jednostkach i komórkach organizacyjnych Policji województwa wielkopolskiego) 2 Spis treści 1. 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 3. 3.1 3.2 3.3 3.4 4. 4.1 4.2 4.3 5. 5.1 5.2 5.3 6. 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 7. 7.1 7.2 Wybrane regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy z omówieniem źródeł prawa międzynarodowego (dyrektyw WE, konwencji MOP). Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej Przepisy Unii Europejskiej Prawodawstwo krajowe Przepisy dotyczące służby BHP w Policji Obowiązki pracodawcy i kierownika komórki organizacyjnej, policjanta i pracownika Policji z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz odpowiedzialność za niedopełnienie tych obowiązków Ochrona pracy i służby kobiet przez przepisy Kodeksu Pracy Profilaktyczna opieka zdrowotna Uregulowania prawne dotyczące szkolenia w zakresie BHP Organizacja nadzoru nad warunkami pracy Identyfikacja, analiza i ocena zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi oraz ocena ryzyka związanego z tymi zagrożeniami. Podział czynników Opis zawodu policjanta zgodnie z Międzynarodową Kartą Charakterystyki Zagrożeń Zawodowych na podstawie PN-80/Z-09052. Proces identyfikacji zagrożeń Charakterystyka wybranych czynników środowiska pracy Obowiązki pracodawcy w procesie identyfikacji zagrożeń w środowisku pracy Podstawowe sposoby ochrony pracownika przed zagrożeniami Podstawowe zagadnienia dotyczące ergonomii miejsca pracy (służby) Podstawowe pojęcia i główne kierunki działania Parametry przestrzenne i materialne pomieszczenia pracy (służby) Minimalne wymagania dotyczące stanowiska pracy (służby) Zarządzanie bezpieczeństwem pracy Regulacje prawne dotyczące wypadków w pracy oraz postępowanie powypadkowe Definicje Definicja i wykaz chorób zawodowych Procedura postępowania w sprawach wypadków pozostających w związku ze służba – pracą Organizacja i metodyka szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy – służby oraz kształtowanie bezpiecznych zachowań pracowników w procesach pracy – służby Szkolenie wstępne – instruktaż stanowiskowy Ramowy program instruktażu stanowiskowego Metodyka realizacji szkolenia Zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy – służby i w sytuacjach zagrożeń Zasady zabezpieczenia miejsca wypadku, awarii, obowiązki związane z zabezpieczeniem miejsca zdarzenia Zasady ewakuacji ludzi z pomieszczeń i budynków Zasady postępowania w przypadku powstania pożaru Rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego oraz zasady jego doboru i użycia Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy medycznej Skutki ekonomiczne niewłaściwych warunków pracy Odszkodowanie powypadkowe Odszkodowania z tytułu wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą 3 7.3 8. 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 9. 10. Odszkodowania z tytułu szkody poniesionej w przedmiotach osobistego użytku w związku ze służbą Problemy ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska naturalnego Ogólne zasady bezpieczeństwa pożarowego w obiektach i pomieszczeniach Policji Zadania i obowiązki wszystkich policjantów i pracowników bez względu na zajmowane stanowisko Zadania i obowiązki kierowników wszystkich szczebli zarządzania Znaki bezpieczeństwa „Ochrona przeciwpożarowa” Znaki bezpieczeństwa „Ewakuacja” Znaki bezpieczeństwa „Techniczne środki przeciwpożarowe” Wykaz aktów prawnych Literatura Wykorzystano opracowanie podinsp. Michał Kominowski nadkom. Maciej Walczak 4 1. Wybrane regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, z omówieniem źródeł prawa międzynarodowego (dyrektyw WE, konwencji MOP). 1.1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej Konstytucja RP, jako ustawa zasadnicza, jest aktem nadrzędnym nad innymi aktami normatywnymi obowiązującymi zgodnie z ich hierarchią w Polsce. To ona w przepisach zawartych w art. 24, 66, 68 daje organom państwa podstawę do ustanowienia uregulowań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, zarówno w procesie pracy, jak i służby. W artykule 24 ustawodawca określa, że to Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy – czyli organy państwowe, które powoływane są w odpowiednim trybie i właściwe są do sprawowania kontroli w tym zakresie. Z Konstytucji wynika też prawo każdego z nas do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy czy służby. To uprawnienie wynika wprost z art. 66 ustawy zasadniczej, w którym zawarta jest także delegacja do szczegółowego uregulowania tej kwestii w aktach prawnych rangi ustawy – co znajduje swoje odzwierciedlenie przede wszystkim w dziale X ustawy Kodeks pracy, zatytułowanym ,,Bezpieczeństwo i higiena pracy” oraz innych ustawach szczegółowych. 1.2. Przepisy Unii Europejskiej W związku przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej na nasze Państwo nałożony został obowiązek dostosowania naszego prawa krajowego do uregulowań prawnych obowiązujących w Unii. Dotyczy to także prawa pracy, w tym w szczególności przepisów regulujących kwestie związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. W ramach nowelizacji Kodeksu pracy, która nastąpiła 14.11.2003 roku dostosowano większość zawartych w nim przepisów z zakresu bhp do wymogów wynikających z Dyrektyw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej1 i Wspólnoty Europejskiej. Wspólnota Europejska ustanowiła w tej dziedzinie szereg dyrektyw, spośród których najważniejszą wydaje się dyrektywa Rady/89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy. Dyrektywa ta wydana została na podstawie art. 118a Traktatu Rzymskiego, będącego w owym czasie normą kompetencyjną dla dyrektyw ustalających minimalne wymagania bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy. Obecnie taką normą kompetencyjną jest art.137 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Bardzo ważne są tu uregulowania zawarte w art. 6 ust. 1 i 2 wyżej wymienionej dyrektywy, które odzwierciedlają podstawowe zobowiązania ciążące na pracodawcy. Ma on następujące brzmienie: ,,Artykuł 6: Zobowiązania ogólne pracodawców. 1.W zakresie swojej odpowiedzialności pracodawca powinien przedsięwziąć środki niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, włącznie z zapobieganiem zagrożeniom związanym z wykonywaniem czynności służbowych, informowaniem i szkoleniem, jak również zapewnieniem niezbędnych ram organizacyjnych i środków. Pracodawca powinien reagować na potrzeby i odpowiednio dostosowywać środki, biorąc pod uwagę zmieniające się okoliczności i środki zapobiegawcze, umożliwiające poprawę istniejącej sytuacji.” W ustępie 2 tego artykułu wyszczególniono powinności pracodawcy w zakresie stosowania zasad ogólnych dotyczących działań prewencyjnych, jak np.: zapobieganie zagrożeniom; ocena zagrożeń, które nie mogą być wykluczone; zwalczanie źródeł zagrożeń; 1 Po Traktacie z Maastricht EWG nazwana jest Wspólnotą Europejską 5 adaptacja procesów stosownie do potrzeb indywidualnych; dostosowanie do postępu technicznego; zastąpienie działań niebezpiecznych operacjami bezpiecznymi bądź o mniejszym ryzyku; odpowiedni rozwój spójnej polityki prewencyjnej; priorytet ogólnych środków zapobiegawczych nad poszczególnymi środkami zapobiegawczymi; dostarczanie pracownikom odpowiednich instrukcji. 2 W dyrektywie tej wyraźnie zaznaczono, że przedsięwzięcia odnoszące się do bezpieczeństwa i higieny pracy nie powinny w żaden sposób obciążać pracowników. Ważnym z punktu widzenia pełnienia służby w Policji, zwłaszcza na stanowiskach w pionie prewencji, ma także uregulowanie zawarte w art. 3 dyrektywy Rady 89/656/EWG z dnia 30.11.1989 r. o minimalnych wymaganiach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczących stosowania przez pracowników ochrony indywidualnej w miejscu pracy, które sformułowane zostało następująco: ,,Indywidualne wyposażenie ochronne powinno być używane w sytuacjach, gdy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą technicznych środków ochrony zbiorowej lub za pomocą środków, metod lub procedur organizacji pracy.” 3 1.3. Prawodawstwo krajowe Kodeks pracy jest aktem prawnym, który generalnie normuje sprawy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników, w tym także i policjantów, o ile przepisy szczególne pewnych kwestii nie regulują inaczej. Zagadnieniom bhp został poświęcony dział X Kodeksu pracy, zatytułowany ,,Bezpieczeństwo i higiena pracy”. W dziale tym, w poszczególnych rozdziałach, ustawodawca normuje szereg problemów dotyczących bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz udziela delegacji właściwym ministrom odnośnie szczegółowego uregulowania poszczególnych kwestii w drodze wydawanych rozporządzeń. Podstawowy zakres uregulowań zawartych w Kodeksie pracy dotyczy: podstawowych obowiązków pracodawcy, praw i obowiązków pracownika, obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy, maszyn i innych urządzeń technicznych, czynników oraz procesów pracy stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia, profilaktycznej ochrony zdrowia, wypadków przy pracy i chorób zawodowych, szkolenia, środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, służby bezpieczeństwa i higieny pracy, konsultacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisji bezpieczeństwa i higieny pracy. Wykorzystując ustawowe delegacje właściwi ministrowie wydali rozporządzenia, w których szczegółowo uregulowali wyżej wymienione zagadnienia. Na przykład szczegółowa regulacja dotycząca szkoleń z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy znajduje się w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dn. 27.07.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. 2 3 Dz. U. Wspólnoty Europejskiej L 183 z dnia 29.06.1989 r. Dz. U. Wspólnoty Europejskiej L 393 z dnia 31.12.1989 r. 6 1.4. Przepisy dotyczące służby bhp w Policji Organizacja i funkcjonowanie służby bezpieczeństwa i higieny pracy w Policji nie została wprost określona w ustawie z dn. 06.04.1990 r. o Policji.4 W art. 7 ust. 1 pkt 6 tej wyżej cytowanej ustawy znajdziemy tylko delegacje dla Komendanta Głównego Policji do określenia szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby, po konsultacji z Państwową Inspekcją Pracy. Realizując to upoważnienie ustawowe Komendant Główny Policji wydał zarządzenie nr 916 z dn. 25.08.2004 r. w sprawie szczególnych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz organizacji służby bhp w Policji.5 Komendant Główny Policji, w § 2 ww. zarządzenia, określa między innymi podmioty, które należy uważać za pracodawców w Policji w stosunkach służbowych z funkcjonariuszami. Zgodnie z tym zarządzeniem pracodawcami w Policji są: Komendant Główny Policji – w odniesieniu do policjantów pełniących służbę w komórkach organizacyjnych KGP, Komendant Wojewódzki (Stołeczny) Policji – w odniesieniu do policjantów pełniących służbę w komórkach organizacyjnych komendy wojewódzkiej (Komendy Stołecznej) Policji, Komendant Powiatowy, Miejski i Rejonowy Policji - w odniesieniu do policjantów pełniących służbę w tych jednostkach, Komendant Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, Szkoły Policji w Pile, Szkoły Policji w Słupsku i Szkoły Policji w Katowicach – w stosunku do policjantów pełniących służbę w tych szkołach. Osoby pełniące te funkcje są zarazem kierownikami jednostek organizacyjnych. Zarządzeniem 916/2004 został nałożony na nich obowiązek zapewnia policjantom bezpiecznych i higienicznych warunków służby. Zapewnienie bezpieczeństwa i higieny służby w Policji polega na zagwarantowaniu, zgodnych z przepisami, warunków służby i zapobieganiu zagrożeniom dla życia i zdrowia policjantów. W tym zarządzeniu jednakże znajduje się zastrzeżenie, że stosowanie uregulowań w nim zawartych nie może kolidować z wykonywaniem przez policjantów szczególnych obowiązków określonych ustawą o Policji. Bardzo ważnym rozwiązaniem w zakresie zagadnień bezpieczeństwa i higieny służby w Policji jest odniesienie się Komendanta Głównego Policji do uregulowań przepisów prawa pracy. W § 3 zawarto następujący zapis: „W celu zapewnienia bezpieczeństwa i higieny służby w Policji stosuje się odpowiednio przepisy: działu X ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, o ile przepisy ustawy o Policji i inne przepisy szczególne nie stanowią inaczej, ogólne i branżowe przepisy bhp wydane na podstawie działu X Kodeksu pracy, mające zastosowanie do analogicznych prac wykonywanych w Policji, regulaminy, instrukcje, wytyczne i normy dotyczące wykonywania prac w zakresie eksploatacji, konserwacji, napraw lub remontów obiektów, urządzeń oraz sprzętu.” Zgodnie z wyżej cytowanym zarządzeniem kierownicy jednostek organizacyjnych Policji zobowiązani są zapewnić policjantom bezpieczne i higieniczne warunki służby, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Odpowiedzialność ta spoczywa także na kierownikach komórek organizacyjnych, tj. naczelnikach wydziałów, sekcji, kierownikach referatów, dowódcach kompanii, plutonów – oczywiście w granicach ich kompetencji. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków służby polega na przygotowaniu i organizowaniu służby w sposób zapobiegający wypadkom, chorobom zawodowym i schorzeniom związanym z warunkami służby. Na osobach zobowiązanych do zapewnienia 4 5 Dz. U. z 2002r. Nr 7 poz. 58 z późn. zm. Dz. Urz. KGP z 2004 r. Nr 16 poz. 98. 7 bezpiecznych i higienicznych warunków służby podległym policjantom ciąży obowiązek znajomości przepisów i zasad bhp, w zakresie niezbędnym do wykonywania swoich obowiązków. Komendant Główny Policji w tym akcie prawnym uregulował także zasady tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy w jednostkach Policji. Służbę tę tworzy się wspólną, zarówno dla policjantów jak i pracowników Policji. Pełni ona funkcje kontrolne i doradcze w tej dziedzinie. Stanowią ją wyodrębnione komórki, np. w Wydziale Kontroli Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu jest to Zespół ds. Ochrony Pracy, w skład którego wchodzą policjanci i pracownicy Policji nadzorujący problematykę bhp i zajmujący się problematyką ochrony ppoż. Liczebność służby bhp ustala kierownik jednostki, zgodnie z powszechnie obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Zgodnie z § 6 ust. 3 do określenia zadań, uprawnień oraz wymagań kwalifikacyjnych służby bhp stosuje się przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 2.09.1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.6 1.5. Obowiązki pracodawcy i kierownika komórki organizacyjnej, policjanta i pracownika Policji z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz odpowiedzialność za niedopełnienie tych obowiązków. Obowiązki pracodawcy w dziedzinie BHP Uregulowania prawne dotyczące obowiązków i uprawnień pracodawców zawarte są w szeregu aktach prawnych zarówno krajowych jak i międzynarodowych. Najważniejszym z nich można uznać ustawę z dnia 26 czerwca 1974 roku (z późniejszymi zmianami) Kodeks Pracy. W tym akcie normatywnym, w dziale dziesiątym „Bezpieczeństwo i higiena pracy”, ustawodawca wskazuje podstawowe obowiązki pracodawcy. Ogólnie stwierdzono tam, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Dodatkowo ustawodawca wskazał, iż na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie BHP oraz powierzenie wykonywania zadań służby BHP oraz specjalistom spoza zakładu pracy. Jest on obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności do jego obowiązków należy: organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy, zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy, uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych, 6 Dz. U. z 1997 r. Nr 109 poz. 704 z poźń. zm. 8 zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. Ważne jest, iż koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy nie mogą obciążać pracowników. Pracodawca musi również znać w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Obowiązek ten dotyczy też osób kierujących pracownikami. Pracodawca jest zobowiązany do przekazywania pracownikom informacji o: zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników, działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń, o których mowa w pkt 1, pracownikach wyznaczonych do: a) udzielania pierwszej pomocy, b) wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników. Zdarza się, że jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, wówczas mają oni obowiązek: współpracować ze sobą, wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu, ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników. Należy tu zaznaczyć, że wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom. W roku 2009 pracodawcę zobowiązano do: zapewnienia środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, wyznaczenia pracowników do: udzielania pierwszej pomocy, wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, zapewnienia łączności ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej. Jeśli istnieje możliwość wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia obowiązkiem pracodawcy jest: niezwłoczne poinformowanie pracowników o tych zagrożeniach oraz podjęcie działania w celu zapewnienia im odpowiedniej ochrony, niezwłoczne dostarczenie pracownikom instrukcji umożliwiających, w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia, przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca zagrożenia w miejsce bezpieczne. Ponadto w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca: wstrzymuje pracę i wydaje pracownikom polecenie oddalenia się w miejsce bezpieczne, do czasu usunięcia zagrożenia nie wydaje polecenia wznowienia pracy. W powyższym wypadku a także, gdy wystąpiło bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób, pracodawca musi umożliwić pracownikom podjęcie działań w celu 9 uniknięcia niebezpieczeństwa, nawet bez porozumienia z przełożonym, na miarę ich wiedzy i dostępnych środków technicznych. Pewne powinności ciążą na pracodawcy w sferze obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy. Musi on zapewnić aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców. Pracodawca jest odpowiedzialny za zapewnienie pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. W jego gestii leży też utrzymywanie obiektów budowlanych i znajdujących się w nich pomieszczeń pracy, a także terenów i urządzeń z nimi związanych w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Na pracodawcy spoczywa też wiele obowiązków związanych z właściwym użytkowaniem maszyn i urządzeń technicznych. Muszą one zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczać pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy, a także uwzględniać zasady ergonomii. Kolejny pakiet obowiązków pracodawcy dotyczy czynników oraz procesów pracy stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników. Przepisy prawne wskazują, iż w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastępuje je mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Ponadto pracodawca jest zobowiązany do rejestrowania wszelkich prac związanych z wyżej wymienionym zagrożeniem oraz prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach. Podobne obowiązki ciążą na pracodawcy w przypadku zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych, musi też chronić pracowników przed promieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, występujących w środowisku pracy. W sytuacji gdy działalność, którą prowadzi pracodawca stwarza możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników, jest zobowiązany podejmować działania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu. W takim przypadku jest on zobowiązany zapewnić odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone oraz udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym. W przypadku istnienia możliwości wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji. W obszarze profilaktycznej ochrony zdrowia pracodawca jest zobowiązany do oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko. Jest zobowiązany do informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Przepisy zobowiązują pracodawcę jest do stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, a w szczególności do: utrzymywania w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzeń służących do pomiarów tych czynników, 10 przeprowadzania, na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowania i przechowywania wyników tych badań i pomiarów oraz udostępniania ich pracownikom. Pracodawcy nie wolno dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Ponadto w przypadku zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających pracodawca jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami oraz po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami. W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy nie narażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy. Pracodawca musi zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych, a także odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Następny zakres ustawowych obowiązków pracodawcy dotyczy wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W razie wypadku przy pracy jest on obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom. Pracodawca niezwłocznie zawiadamia właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy. Ponadto prowadzi rejestr wypadków przy pracy oraz ponosi koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Ponadto pracodawca przechowuje protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat. W przypadku rozpoznania u pracownika choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić o tym fakcie właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu inspektorowi pracy. Do jego obowiązków należy też: ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej, przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze, zapewnić realizację zaleceń lekarskich, prowadzić rejestr obejmujący przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, przesyła zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej do właściwego instytutu medycyny pracy. Pracodawca systematycznie analizuje przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz powinien stosować właściwe środki zapobiegawcze. Pracodawca ma wiele obowiązków związanych ze szkoleniem pracowników. Dotyczą one przeszkolenia pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenia okresowych szkoleń w tym zakresie. 11 Pracodawca musi odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane. Ponadto pracodawca zaznajamia pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac oraz wydaje szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy. Kolejnym obowiązkiem pracodawcy jest dbanie o pracownika w zakresie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia ochronnego. Dostarcza on pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informuje go o sposobach posługiwania się tymi środkami. W jego gestii leży dostarczenie pracownikowi nieodpłatnie odzieży i obuwia roboczego, jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu oraz ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest niedopuszczenie pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy, a także zapewnić, aby posiadały one właściwości ochronne i użytkowe, oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie. Z przepisów ustawy Kodeks Pracy wynika, że pracodawca ma szereg obowiązków dotyczących tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy, komisji BHP oraz konsultacji w zakresie BHP. Zagadnienia te omówię przy okazji opisywania obowiązków i uprawnień służby BHP. Przepisy ustawy Kodeks Pracy są zgodne z Dyrektywą 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz. Urz. WE L 183 z 29.06.1989), w której w rozdziale drugim określono obowiązki pracodawcy. Katalog podstawowych obowiązków pracodawcy w kontekście przepisów wykonawczych do ustawy Kodeks Pracy zawarty jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Paragraf 39 wyżej wymienionego przepisu nakłada na pracodawcę obowiązek oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego, występującego przy określonych pracach, oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko. W tym zakresie pracodawca powinien w szczególności: zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości – z uwzględnieniem możliwości psychofizycznych pracowników; zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji niepowodujących takich zagrożeń. Jeżeli likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, pracodawca powinien zastosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. Natomiast jeśli ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania takich rozwiązań nie jest wystarczające, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń. Ponadto pracodawca zapewnia pracownikom informacje o istniejących zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej oraz informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania. Do obowiązków pracodawcy należy systematyczna kontrola stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego 12 maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalenie sposobu rejestracji nieprawidłowości i metod ich usuwania. Zgodnie z rozporządzeniem pracodawca udostępnia pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące: stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników; obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych; postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi; udzielania pierwszej pomocy. Pracodawca powinien wprowadzić obowiązek meldowania się osoby w ustalony sposób w oznaczonych porach jeśli wykonuje ona pracę w pomieszczeniu samodzielnie, a w sytuacji awaryjnej mogą wystąpić zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników, a w szczególności zagrożenia: pożarowe, wybuchowe, porażenia prądem elektrycznym, wydzielania się trujących i szkodliwych gazów lub par. Pracodawca powinien ustalić rodzaje pomieszczeń, o których mowa wyżej, a także określić sposób meldowania się oraz postępowania w razie braku meldunków. Pracodawca zapewnia sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. W zakresie tym w szczególności pracodawca powinien zapewnić: punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywane są prace powodujące duże zagrożenia wypadkowe lub wydzielanie się par, gazów albo pyłów szkodliwych dla zdrowia - wyposażone w umywalki z ciepłą i zimną wodą oraz w niezbędny sprzęt i inne środki do udzielania pierwszej pomocy; apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy. W przypadku zatrudniania pracowników niepełnosprawnych pracodawca powinien zapewnić dostosowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich – do potrzeb i możliwości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności. Przy wykonywaniu pracy niewymagającej stale pozycji stojącej pracodawca powinien zapewnić pracownikom możliwość siedzenia a przypadku wykonywaniu pracy wymagającej stale pozycji stojącej lub chodzenia, możliwość odpoczynku w pobliżu miejsca pracy w pozycji siedzącej. Pracodawca posiada obowiązki w zakresie wyposażenia technicznego, w celu wyeliminowania potrzeby ręcznego przemieszczania ciężarów, jak również w zakresie opracowania zasad ruchu na drogach wewnątrzzakładowych, zgodnych z przepisami prawa o ruchu drogowym. Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas i innych czynników szkodliwych dla zdrowia. Pracodawca ustala i aktualizuje wykaz prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy a także określa szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy ich wykonywaniu, zapewniając: bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób; odpowiednie środki zabezpieczające; instruktaż pracowników obejmujący w szczególności: a) imienny podział pracy, b) kolejność wykonywania zadań, c) wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach. Obowiązkiem pracodawcy jest informowanie pracowników o właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie pracy materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników związanym z ich stosowaniem, a także o sposobach bezpiecznego ich stosowania oraz postępowania z nimi w sytuacjach awaryjnych. Informuje ich tez o możliwości powstania 13 nieprzewidzianych sytuacji, podczas których mogłyby wystąpić poważne zagrożenia dla zdrowia lub życia. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia higieniczno – sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana. Pracodawca zapewnia wszystkim pracownikom wodę zdatną do picia lub inne napoje, a ilość, rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. Ponadto pracodawca jest obowiązany zapewnić dostarczanie pracownikom środków higieny osobistej, których ilość i rodzaje powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia zanieczyszczenia ciała przy określonych pracach. Uprawnienia pracodawcy w dziedzinie BHP. Po stronie pracodawcy ustawodawca ulokował znacznie więcej obowiązków niż praw. Wskazuje na to nawet tytuł rozdziału I, działu X Kodeksu Pracy – „Podstawowe obowiązki pracodawcy”, w odróżnieniu do rozdziału II, który prawodawca zatytułował „Prawa i obowiązki pracownika”. Uprawnienia pracodawcy mogą wynikać wprost z jego obowiązków, ponieważ kontrolowanie przez pracodawcę stosowania się przez pracowników do przepisów BHP wpływa na ogólne bezpieczeństwo w zakładzie pracy. Pracodawca ma prawo: Nadzorować i kontrolować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Wymagać, aby pracownicy przestrzegali przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Stosować w stosunku do pracowników naruszających zasady BHP, kary porządkowe. W rażących przypadkach naruszenia przepisów BHP przez pracowników pracodawca może wypowiedzieć a nawet rozwiązać umowę o pracę. Zgodnie a art. 207 § l Kodeksu pracy odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny służby (pracy) w zakładzie pracy ponosi pracodawca. Zarządzenie nr 916 KGP z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby i pracy oraz organizacji służby bhp w Policji stanowi: kierownicy jednostek Policji obowiązani są zapewnić policjantom bezpieczne i higieniczne warunki służby przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków służby polega na przygotowaniu służby w sposób zapobiegający wypadkom, chorobom zawodowym i schorzeniom związanym z warunkami służby, kierownicy jednostek (pracodawcy) ponoszą odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny służby w podległych jednostkach, odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny służby w swoim zakresie działania ponoszą także kierownicy komórek organizacyjnych Policji oraz inne osoby kierujące zespołami policjantów, wszyscy przełożeni są zobowiązani znać przepisy i zasady bhp oraz inne przepisy o ochronie pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania obowiązków służbowych. Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana (wynikające z art. 212 Kodeksu pracy): 14 organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy, dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Obowiązkiem policjanta w zakresie bhp jest: przestrzegać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny służby, które wynikają bezpośrednio z ogólnych i szczegółowych przepisów prawnych regulujących realizację zadań w policji a także instrukcji, wytycznych, regulaminów itp., brać udział w szkoleniu z zakresu bhp, wykonywać zadania służbowe w sposób zgodny z przepisami zasadami bezpieczeństwa i higieny służby oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, dbać o należyty stan sprzętu i wyposażenia oraz porządek i ład w miejscu pracy, stosować zbiorowe środki ochrony a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej /wyposażenie do służby kamizelki kuloodporne, kaski, środki przymusu bezpośredniego, itp., zgodnie z ich przeznaczeniem, poddawać się badaniom profilaktycznym, współdziałać z przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny służby. Odpowiedzialność pracownika i policjanta za naruszenie zasad BHP. Zasady bhp są to reguły postępowania wynikające z doświadczenia zawodowego, wiedzy technicznej i zdrowego rozsądku. Nie zostały ujęte żadnym aktem prawnym, ale stosuje się je wtedy gdy nie ma odpowiedniego do sytuacji uregulowania przepisami bhp lub przepisy te nie są wystarczające w danej sytuacji. Zasady mogą wynikać np. z poleceń przełożonych, specjalistów od bhp czy z instrukcji obsługi jakiegoś urządzenia. Naruszanie przez pracownika przepisów BHP niesie za sobą poważne konsekwencje. Tak samo dzieje się w przypadku naruszania zasad BHP. Wynika to z tego, że naruszanie zasad BHP jest zawsze równoznaczne z naruszeniem przepisów BHP. Stanowi o tym art. 211 kodeksu pracy, który wyraźnie mówi, że przestrzeganie zasad BHP jest obowiązkiem prawnym. Naruszenie zasad BHP nieść może dla pracownika szereg przykrych konsekwencji. Może on zostać ukarany upomnieniem, grzywną lub karą finansową. Ponadto, gdy łamiąc zasadę wyrządził pracodawcy szkodę, poniesie za to odpowiedzialność materialną, a w przypadku, gdy złamanie zasady nosiło znamiona wykroczenia lub przestępstwa, również odpowiedzialność karną. Odpowiedzialność pracownika za naruszanie zasad BHP 15 Zasadniczo pracownik może podlegać czterem rodzajom odpowiedzialności: odpowiedzialności materialnej – za szkodę wyrządzoną pracodawcy przez zawinione niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych; odpowiedzialności porządkowej – za nieprzestrzeganie organizacji pracy u pracodawcy; odpowiedzialności dyscyplinarnej – regulowanej odrębnymi przepisami, za przewinienia w tych przepisach wskazane (np. odpowiedzialność urzędników, nauczycieli); odpowiedzialności zawodowej – ponoszonej przed organami samorządu zawodowego, za złamanie zasad obowiązujących konkretną grupę zawodową (np. lekarzy, pielęgniarki, adwokatów). Odpowiedzialność porządkowa to odpowiedzialność za nieprzestrzeganie przez pracownika: ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów BHP, przepisów przeciwpożarowych, przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności pracy. Z tytułu odpowiedzialności porządkowej można ukarać pracownika m.in. za: spóźnienie się do pracy, opuszczenie miejsca pracy bez konsultacji z pracodawcą, palenie papierosa w magazynie z artykułami biurowymi, zablokowanie drzwi ewakuacyjnych, naruszenie regulaminu pracy, spożywanie alkoholu w miejscu pracy, wykonywanie pracy bez wymaganej na danym stanowisku odzieży ochronnej. Nie będzie natomiast możliwe zastosowanie kary porządkowej w przypadku wykonywania przez pracownika pracy złej jakości. W takiej sytuacji, jeśli wystąpi wina pracownika, a pracodawca poniesie szkodę, można domagać się odszkodowania. Za naruszenie objęte odpowiedzialnością porządkową Kodeks pracy przewiduje możliwość zastosowania jednej z trzech kar porządkowych: kary upomnienia kary nagany kary pieniężnej Karę upomnienia i karę nagany pracodawca może zastosować w każdym przypadku, o ile pracownik nie przestrzega ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy (art. 108 § 1 KP). Kara pieniężna ma natomiast charakter wyjątkowy i można ją zastosować tylko szczególnych okolicznościach, tzn. za: nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów BHP, nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości, spożywanie alkoholu w czasie pracy (art. 108 § 2 KP). Pracodawca powinien także pamiętać, że zgodnie z art. 281 pkt. 4 Kodeksu pracy, zastosowanie innej kary niż wymienione, jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika i podlega karze grzywny od 1 000 do 30 000 zł. Pracodawca nie może więc dyscyplinować pracownika poprzez powierzanie mu dodatkowej pracy czy pozostawienie po godzinach. Zastosowanie innych kar porządkowych nie będzie możliwe nawet wówczas, gdy pracodawca wprowadzi je do regulaminu pracy. Bowiem zgodnie z art. 1041 § 2 Kodeksu pracy, 16 regulamin pracy może jedynie informować o karach porządkowych zawartych w przepisach Kodeksu, a nie wprowadzać nowe. Decydując o tym, jaką karę porządkową zastosować, pracodawca musi wziąć pod uwagę w szczególności: rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych, stopień winy pracownika, dotychczasowy stosunek pracownika do pracy (art. 111 KP). Co istotne, zastosowanie kary porządkowej nie jest obowiązkiem pracodawcy, a jedynie uprawnieniem. Jedynym wyjątkiem jest przewinienie pracownika polegające na nieprzestrzeganiu przepisów BHP. Art. 207 § 2 Kodeksu pracy zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Należy więc przyjąć, że w sytuacji, gdy pracownik uchyla się od przestrzegania zasad BHP, pracodawca ma obowiązek ukarać go jedną z kar porządkowych. Pracodawca nie może także zapomnieć, że za jedno przewinienie można zastosować tylko jedną karę porządkową. Odpowiedzialność policjanta (uwagi ogólne) Za nieprzestrzeganie omówionych wcześniej obowiązków lub za inne naganne zachowanie się w służbie policjant ponosi odpowiedzialność. Naganność w postępowaniu policjanta może wyrażać się zwłaszcza w zachowaniu sprzecznym z: ogólnie obowiązującymi przepisami prawa przepisami służbowymi poleceniami i rozkazami przełożonych zasadami etyki zawodowej W zależności od rodzaju norm, które policjant narusza swym postępowaniem, rozróżnia się odpowiedzialność: dyscyplinarną karną cywilną (materialną) Odpowiedzialność dyscyplinarna Policjant odpowiada dyscyplinarnie za popełnienie przewinienia dyscyplinarnego polegającego na naruszeniu dyscypliny służbowej lub nieprzestrzeganiu zasad etyki zawodowej. Naruszenie dyscypliny służbowej polega na zawinionym przekroczeniu uprawnień lub niewykonaniu obowiązków wynikających z przepisów prawa lub rozkazów i poleceń wydanych przez przełożonych uprawnionych na podstawie tych przepisów. Naruszeniem dyscypliny służbowej jest w szczególności: odmowa wykonania albo niewykonanie rozkazu lub polecenia przełożonego, względnie organu uprawnionego na podstawie ustawy do wydawania poleceń policjantom, z wyłączeniem rozkazów i poleceń, o których mowa w art. 58 ust. 2 (Policjant obowiązany jest odmówić wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego, a także polecenia prokuratora, organu administracji państwowej lub samorządu terytorialnego, jeśli wykonanie rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa.); zaniechanie czynności służbowej albo wykonanie jej w sposób nieprawidłowy; niedopełnienie obowiązków służbowych albo przekroczenie uprawnień określonych w przepisach prawa; 17 wprowadzenie w błąd przełożonego lub innego policjanta, jeżeli spowodowało to lub mogło spowodować szkodę służbie, policjantowi lub innej osobie; postępowanie przełożonego w sposób przyczyniający się do rozluźnienia dyscypliny służbowej w podległej jednostce organizacyjnej lub komórce organizacyjnej Policji; stawienie się do służby w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka oraz spożywanie alkoholu lub podobnie działającego środka w czasie służby albo w obiektach lub na terenach zajmowanych przez Policję; utrata służbowej broni palnej, amunicji lub legitymacji służbowej; utrata przedmiotu stanowiącego wyposażenie służbowe, którego wykorzystanie przez osoby nieuprawnione wyrządziło szkodę obywatelowi lub stworzyło zagrożenie dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa powszechnego; utrata dokumentu zawierającego informacje stanowiące tajemnicę państwową lub służbową. Katalog kar, które można wymierzyć policjantowi (jest bardzo rozbudowany) – zawarty jest w art. 134 ustawy o Policji: nagana; zakaz opuszczania wyznaczonego miejsca przebywania; ostrzeżenie o niepełnej przydatności do służby na zajmowanym stanowisku; wyznaczenie na niższe stanowisko służbowe; obniżenie stopnia; wydalenie ze służby. Odpowiedzialność karna Policjant ponosi odpowiedzialność karną na zasadach i w trybie przewidzianym w kodeksie karnym, według tych samych reguł co każdy obywatel, z tym że sprawowanie funkcji policjanta często może stanowić okoliczności obciążające. Odpowiedzialność cywilna (materialna) Następstwem przekroczenia uprawnień przez policjanta może być uszczerbek na dobrach chronionych prawem cywilnym, czyli tzw. szkoda. W grę może tu wejść zarówno szkoda materialna jak i szkoda niematerialna, czyli tzw. krzywda. Odpowiedzialność cywilna (majątkowa) policjanta ma charakter pośredni. Jeżeli wyrządzi on szkodę przy wykonywaniu powierzonych mu czynności (chodzi tu o każdą czynność wchodzącą w zakres zadań policjanta) wówczas odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa. Zakres tych roszczeń określają przepisy kodeksu cywilnego (art. 361 i 444 – 446). Organ Policji, który wypłaci poszkodowanemu świadczenie odszkodowawcze, może dochodzić od policjanta ich zwrotu na podstawie przepisu o odpowiedzialności materialnej policjantów za szkody wyrządzone w mieniu resortu spraw wewnętrznych i administracji. Odpowiedzialność policjanta za naruszenie przepisów BHP. Za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny służby policjant ponosi odpowiedzialność: dyscyplinarną w zakresie art. 132 Ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, materialną – w zakresie wyrządzonej szkody, jednakże nieprzekraczającej trzymiesięcznego uposażenia. 1.6. Ochrona pracy i służby kobiet przez przepisy Kodeksu Pracy 18 Przepisy o ochronie pracy (służby) kobiet mają na celu: ochronę zdrowia kobiet, zapewnienie kobiecie w ciąży trwałości stosunku pracy oraz szczególną ochronę jej zdrowia, zapewnienie po urodzeniu dziecka możliwości sprawowania opieki (urlop macierzyński, wychowawczy, opieka nad chorym dzieckiem). Ochrona zdrowia kobiet sprowadza się do zakazu ich zatrudniania przy pracach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia. Rodzaje prac wzbronionych kobietom określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.09.1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. Nr 114, póz. 545). Do prac tych między innymi należy: przenoszenie ręczne ciężarów w zatrudnieniu stałym powyżej 12 kg, w zatrudnieniu dorywczym powyżej 20 kg, tj. do 4 razy na godzinę), ręczne przenoszenie ciężarów pod górę (pochylnie, schody) przy pracy stałej 8 kg, przy pracy dorywczej 15 kg. Kobietom w ciąży i okresie karmienia przy pracach wyżej wymienionych w ograniczeniu do ¼ określonych wartości. W przypadku przedłożenia przez kobietę w ciąży zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego jej stan (nawet bez przeciwwskazań) pracodawca ma obowiązek przenieść ją do pracy na takie stanowisko, które nie narusza postanowień zawartych w wyżej wymienionym rozporządzeniu. Do prac wzbronionych kobietom w ciąży zaliczamy również: prace przy obsłudze monitorów ekranowych powyżej 4 godzin na dobę, prace na wysokości ( praca powyżej 1 m), prace w pozycji wymuszonej, Za wymuszoną pozycję ciała uważa się taką, która jest odmienna od pozycji pionowo – stojącej, a konieczność jej przyjęcia podczas pracy jest wymuszona konstrukcją, kształtem i rozmiarami stanowiska pracy lub też miejscem, sposobem wykonywania pracy. Obciążającą sytuacją w takiej pozycji jest brak ruchu, więc należy przyjąć, że każda pozycja jest wymuszoną, jeżeli nie można jej zmienić podczas czynności trwającej nieprzerwanie przez okres 1 godziny. Natomiast czas pracy wymagającej pozostawania w wymuszonej pozycji ciała obejmuje min 50%, a nawet inne źródła podają 70% czasu pracy w ciągu zmiany. Prace biurowe nie należą do prac w wymuszonej pozycji ciała. Przykładem pracy w wymuszonej pozycji jest np. praca posadzkarza, kierowcy zawodowego. prace w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godz. w czasie zmiany roboczej, prace w narażeniu na hałas, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy przekraczający wartość 65 dB, prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi (prace stwarzające ryzyko zakażenia: wirusami: zapalenia wątroby typu B, ospy wietrznej, półpaśca, różyczki, HIV, toksoplazmozą) prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych, a mianowicie: prace w narażeniu na działanie czynników rakotwórczych i o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym, prace w narażeniu na niżej wymienione substancje chemiczne niezależnie od ich stężenia w środowisku pracy: chloropren, 2-etoksyetanol, dwubromek etylenu, leki cytostatyczne, 19 mangan, 2-metoksyetanol, ołów i jego związki organiczne i nieorganiczne, rtęć i jej związki organiczne i nieorganiczne, styren, syntetyczne estrogeny i progesterony, węgiel dwusiarczek, preparaty do ochrony roślin, prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych (w szczególności dotyczy to kobiet pracujących w Laboratorium Kryminalistycznym KWP w Poznaniu) prace w narażeniu na działanie rozpuszczalników organicznych, jeżeli ich stężenia w środowisku pracy przekraczają wartość 1/3 najwyższych dopuszczalnych stężeń. prace stwarzające ryzyko ciężkiego urazu fizycznego lub psychicznego np. gaszenie pożarów, udział w akcjach ratownictwa chemicznego, usuwanie skutków awarii czy prace z materiałami wybuchowymi. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Zasady tej nie stosuje się do pracownicy w okresie próbnym nie przekraczającym jednego miesiąca. Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu, z tym że nie dotyczy to umów o pracę na czas określony zawartych w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. Przepisy o ochronie kobiet w czasie urlopu macierzyńskiego stosuje się odpowiednio także do pracownika – ojca wychowującego dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego. (art. 177 § 1 – 5 Kodeksu Pracy) Ochrona zdrowia kobiet w ciąży oraz zapewnienie właściwej opieki nad dzieckiem służy: zakaz zatrudniania kobiet w ciąży w wymiarze dobowym przekraczającym 8 godzin, w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej (art. 178 Kodeksu Pracy) zakaz delegowania kobiety w ciąży, bez jej zgody, poza stałe miejsce pracy (art. 178 Kodeksu Pracy) obowiązek przeniesienia kobiety w ciąży do innej pracy, jeżeli ze względu na stan ciąży nie powinna ona wykonywać dotychczasowej pracy (art. 179 Kodeksu Pracy) prawo do urlopu macierzyńskiego (art. 180 Kodeksu Pracy) 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga dzieci przy jednym porodzie, 20 prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego dla pracownicy (po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego – art. 1821 § 1 KP) w wymiarze: do 6 tygodni – w przypadku, o którym mowa w art. 180 § 1 pkt 1, (wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego, o którym mowa w art. 1821 § 1 pkt 1 obowiązuje od 01.01.2010 roku i wynosi: - w 2010 r. i 2011 r. – do 2 tygodni - w 2012 r. i 2013 r. – do 4 tygodni) do 8 tygodni – w przypadkach, o których mowa w art. 180 § 1 pkt 2 – 5 (wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego, o którym mowa w art. 1821 § 1 pkt 2 obowiązuje od 01.01.2010 roku i wynosi: - w 2010 r. i 2011 r. – do 3 tygodni - w 2012 r. i 2013 r. – do 6 tygodni) prawo do urlopu ojcowskiego dla pracownika – ojca wychowującego dziecko w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia (art. 1823 § 1 – obowiązuje od 01.01.2010 r. i wynosi w 2010 i 2011 roku – 1 tydzień, od 2012r. - 2 tygodnie) prawo do przerw w pracy na karmienie dziecka (art. 187 Kodeksu Pracy) kobieta karmiąca jedno dziecko – 2 przerwy po pół godziny, kobieta karmiąca dwoje i więcej dzieci – 2 przerwy po 45 minut, zakaz zatrudniania pracownika opiekującego się dzieckiem w wieku do 4 lat, bez jego zgody, w wymiarze dobowym przekraczającym 6 godzin, w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej (art. 178 Kodeksu Pracy). Ochronie zdrowia kobiet w ciąży oraz pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez 4 roku życia, oraz zapewnieniu właściwej opieki nad dzieckiem służy: zakaz delegowania kobiety opiekującej się dzieckiem w wieku do 4 lat, bez ich zgody, poza stałe miejsce pracy (art. 178 Kodeksu Pracy) prawo do urlopu wychowawczego bezpłatnego trwającego nie dłużej niż 3 lata na opiekę nad dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia – jest to stosowane tylko odnośnie pracowników zatrudnionych co najmniej 6 miesięcy (art. 186 Kodeksu Pracy) prawo do zwolnienia z wykonywania pracy, na dwa dni w ciągu roku, dla kobiet wychowujących dzieci w wieku do 14 lat (art. 188 Kodeksu Pracy) Z uprawnień tych może korzystać również pracownik – mężczyzna, z tym że jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie są zatrudnieni, z uprawnień może korzystać tylko jedno z nich. 1.7. Profilaktyczna opieka zdrowotna Ryzyko zawodowe jest to tzw. uwarunkowanie związane z prawdopodobieństwem narażenia pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących w środowisku pracy. Przepisy kodeksu pracy jednoznacznie wykazują, że głównym obowiązkiem pracodawcy jest stworzenie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, oraz zapewnienie profilaktycznej opieki zdrowotnej kadrze pracowniczej. Badania profilaktyczne pracowników. Pracownik podlega: wstępnym, okresowym oraz 21 kontrolnym badaniom lekarskim (art. 229 kodeksu Pracy). Kwestie związane z badaniami lekarskimi pracowników są uregulowane przede wszystkim w Kodeksie pracy. Zakres i sposób przeprowadzania badań profilaktycznych określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Wszystkie profilaktyczne badania lekarskie muszą być przeprowadzone na koszt pracodawcy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych (art. 229 § 3 i 7 kodeksu pracy). Badaniom wstępnym muszą być poddane wszystkie osoby: przyjmowane do pracy, młodociani, wszyscy pracownicy, którym zmienia się stanowisko pracy (na którym występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub uciążliwe warunki). Badaniom wstępnym podlegają pracownicy, bez względu na to, czy posiadają wyniki badań lekarskich przeprowadzonych u poprzedniego pracodawcy lub badań lekarskich specjalistycznych stwierdzających prawo wykonywania zawodu. Badania te mają na celu stwierdzenie braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Opinie lekarskie o przydatności pracownika do pracy wydawane są przez lekarzy uprawnionych do wydawania takich zaświadczeń, a pracodawca jest zobowiązany do ich przechowywania w aktach osobowych. Pracodawcy nie wolno dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Odpowiedzialność za dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnych badań lekarskich ciąży na pracodawcy, a nie na pracowniku. W celu przeprowadzenia badań profilaktycznych zakład pracy musi wystawić skierowanie zawierające: określenie miejsca pracy, określenie stanowiska oraz rodzaju pracy, określenie rodzaju badań (wstępne, okresowe, kontrolne), informację o ewentualnym posiadaniu przez pracownika grupy inwalidzkiej. Okresowym badaniom lekarskim podlegają wszyscy pracownicy, jednak ich częstotliwość nie jest jednakowa dla każdego zatrudnionego i zależy przede wszystkim od rodzaju wykonywanej pracy. Pracownicy przechodzą badania okresowe z częstotliwością: co 2 lata, jeżeli pracownik jest narażony na wdychanie szkodliwych pyłów lub oparów, co 3 lata, jeżeli w zakładzie pracy panuje gorący mikroklimat (po 45 roku życia badania takie muszą być wykonywane co 2 lata), co 4 lata, jeżeli pracownik stale korzysta z komputera, co 5 lat – pracownicy biura niekorzystający z komputerów. Termin badania okresowego powinien zawsze zostać określony w zaświadczeniu lekarskim wydanym po badaniu wstępnym lub poprzednim badaniu okresowym. W przypadku zmiany pracodawcy termin ważności zaświadczenia wydanego w czasie zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy traci ważność. Badania kontrolne powinny być wykonywane u wszystkich pracowników, którzy byli niezdolni do pracy dłużej niż 30 dni z powodu choroby. Pracodawca nie ma prawa dopuścić 22 takiej osoby do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do ponownego zatrudnienia na określonym stanowisku. Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym: brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy lub przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku pracy. Orzeczenia lekarskie są wydawane w formie zaświadczeń według ustalonego wzoru, a lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne przekazuje je pracownikowi i pracodawcy. Ten z kolei obowiązany jest przechowywać wydane orzeczenia. Poza świadczeniami z zakresu badań profilaktycznych pracodawca obowiązany jest sfinansować koszt profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej ze względu na warunki pracy. Zakres wyżej wymienionych badań lekarskich oraz profilaktycznej opieki zdrowotnej określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. nr 69, poz. 332 z późn. zm.). Z przepisów przedmiotowego rozporządzenia wynika, że zakres: 1) badań profilaktycznych (wstępnych, okresowych i kontrolnych) określają wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników stanowiące załącznik nr 1 do rozporządzenia; przy czym zakres tych badań może zostać poszerzony przez lekarza je przeprowadzającego o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika; w takiej sytuacji specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe stanowią część badania profilaktycznego, 2) profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy, obejmuje: a) przeprowadzenie badań lekarskich poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania badań okresowych i orzekanie o możliwości wykonywania dotychczasowej pracy w przypadku: konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika (art. 55 § 1 kodeksu pracy), stwierdzenia, że ze względu na stan ciąży kobieta nie powinna wykonywać pracy dotychczasowej (art. 179 § 1 i 2 kodeksu pracy), stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej (art. 230 § 1 kodeksu pracy), stwierdzenia niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy u pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz nie został on uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 231 kodeksu pracy), b) wykonanie u pracowników, zatrudnionych na stanowiskach pracy stwarzających zagrożenie wystąpienia choroby zawodowej, badań celowanych lub testów ekspozycyjnych, ukierunkowanych na wczesną diagnostykę ewentualnych zmian chorobowych u tych pracowników, c) wprowadzenie monitorowania stanu zdrowia pracowników oraz szkolenie pracowników w zakresie ochrony przed zagrożeniami i możliwościami ograniczenia ryzyka zawodowego, jakie wiążą się z pracą wykonywaną w warunkach występowania przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia – w razie gdy pracownicy wykonują pracę w tych warunkach, 23 d) uczestniczenie lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami w komisji bezpieczeństwa i higieny pracy, powołanej w trybie określonym w art. 23712 kodeksu pracy. Wyżej wymienione świadczenia są wynikiem realizacji obowiązków określonych w stosownych przepisach prawa pracy. Przy czym, często świadczenia zdrowotne ze strony pracodawcy przybierają postać świadczeń uznaniowych, czyli takich, których przyznanie uzależnione jest od dobrej woli pracodawcy (pracownik nie ma prawa domagać się ich sfinansowania). Wśród tej grupy świadczeń do najczęściej przyznawanych należą szczepienia przeciw grypie oraz mammografia. Zakres profilaktyki zdrowotnej policjantów obejmuje: 1. badania: a. profilaktyczne i kontrolne, b. wstępne, okresowe i kontrolne, c. specjalistyczne (kierowców, steromotorzystów, pilotów, płetwonurków, pirotechników itp.), d. komisyjne badania lekarskie w celu ustalenia: zdolności kandydata do służby w Policji, przydatności policjanta do dalszej służby w Policji lub na zajmowanym stanowisku, uszczerbku na zdrowiu, spowodowanym wypadkiem lub chorobą pozostającą w związku ze służbą, 2. szczepienia ochronne, 3. turnusy profilaktyczno-rehabilitacyjne i antystresowe, 4. badania środowiska służby. W decyzji tej nie ma mowy o badaniach wstępnych dla policjantów, ponieważ kandydaci do służby w Policji, w ramach postępowania związanego z doborem, przechodzą cały cykl badań, który ma określić ich przydatność do służby w tej formacji. Wynika to wprost z art. 25 ust. 1 ustawy o Policji, który mówi, że: ,,służbę w Policji może pełnić obywatel polski o nieposzlakowanej opinii, niekarany, korzystający z pełni praw publicznych, posiadający co najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psychiczną do służby w formacjach uzbrojonych, podlegających szczególnej dyscyplinie służbowej, której gotów jest się podporządkować”. Zdolność fizyczną i psychiczną do służby w Policji ustalają komisje lekarskie podległe MSW, na podstawie szeregu badań (kandydaci chodzą do lekarzy specjalistów z tzw. obiegówką). Badania profilaktyczne policjantów – zakres i terminy tych badań zostały określone w załącznikach 1 – 4 wyżej wymienionej decyzji Komendanta Głównego Policji. Załącznik nr 4 dotyczy policjantów służb: kryminalnej, prewencji (w tym także ruchu drogowego) i oddziałów prewencji. W przedziale do 50 roku życia podlegają oni badaniom profilaktycznym co 2 lata i w zakres tych badań wchodzą: badanie przez lekarza profilaktyka, okulista, laryngolog, neurolog, morfologia + płytki, badanie ogólne moczu, poziom glukozy, cholesterol, trójglicerydy, ALAT, bilirubina, rtg. klatki piersiowej co dwa lata duży obrazek, ekg spoczynkowe, spirometria (dla policjantów prewencji i ruchu drogowego). Powyżej 50 roku życia policjanci tych służb podlegają badaniu co roku i zamiast neurologa poddają się badaniu u ortopedy i dochodzą dodatkowe badanie u psychologa klinicznego. Badania kontrolne – w przypadku niezdolności do służby trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, policjant podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do pełnienia służby na zajmowanym stanowisku. 24 Badania specjalistyczne – to badania, którymi objęto policjantów – kierowców, płetwonurków, policjantów sekcji antyterrorystycznej. Okresowe, kontrolne i specjalistyczne badania lekarskie – przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach służby. Za czas niewykonywania służby w związku z przeprowadzanymi badaniami funkcjonariuszowi przysługuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych. Szczepienia ochronne – mają na celu przeciwdziałanie zagrożeniom istniejącym na danym stanowisku. Na terenie naszego województwa w latach 2005 – 2007 podano policjantom szczepionki przeciwko: tężcowi, błonicy, odkleszczowemu zapaleniu mózgu, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, grypie*. Na badania profilaktyczne, kontrolne i specjalistyczne oraz szczepienia ochronne policjantów w garnizonie wielkopolskim kieruje Wielkopolski Komendant Wojewódzki Policji w Poznaniu lub osoby przez niego upoważnione. Profilaktyka poekspozycyjna.7 Zapobieganie kontaktom z krwią i potencjalnie zakaźnymi płynami ustrojowymi jest podstawowym sposobem profilaktyki HIV podczas wykonywania pracy zawodowej. Przestrzeganie podstawowych środków ostrożności znacznie zmniejsza prawdopodobieństwo ekspozycji na krew. Jednak podczas wykonywania obowiązków zawodowych pracownicy często nie stosują się do tych zaleceń, stwarzając zagrożenie przeniesienia zakażeń takich jak HBV, HCV i HIV. Sytuacje, które mogą stwarzać ryzyko zakażenia HIV to na przykład skaleczenie, zakłucie ostrym narzędziem, kontakt błon śluzowych lub uszkodzonej skóry (popękanej, otartej lub wykazującej zmiany zapalne) z krwią lub innymi potencjalnie zakaźnymi płynami ustrojowymi. Zakaźnymi płynami są: krew, nasienie i wydzielina z pochwy – odgrywają rolę w transmisji seksualnej HIV, jakakolwiek wydzielina, płyn ustrojowy zawierający widoczną krew. Płyny ustrojowe niezakaźne, chyba że zawierają widoczną domieszkę krwi: kał, mocz, wydzielina z nosa, ślina, plwocina, pot, łzy. Ekspozycja zawodowa to każda sytuacja w miejscu pracy, w której dochodzi do narażenia pracownika (także stażysty, praktykanta, studenta) na kontakt parenteralny z materiałem pochodzącym od osoby zakażonej HIV. Kontakt z materiałem biologicznym, który może przenosić zakażenie HIV, mają najczęściej dr Monika Bociąga – Jasik, dr Anna Kalinowska – Nowak , dr Dorota Rogowska – Szadkowska marzec 2009r. www.cd4.pl 7 25 pracownicy opieki zdrowotnej, ale także strażacy, strażnicy miejscy, policjanci, funkcjonariusze służby więziennej. Do większości ekspozycji na potencjalnie zakaźny materiał biologiczny dochodzi w sytuacjach, które nie powinny się zdarzyć, gdyby przestrzegano podstawowych zasad bezpieczeństwa. Powinno się więc stosować rękawice lateksowe, używać okularów ochronnych, etc. Jeśli jednak zdarzy się wypadek przy pracy wówczas odpowiednie postępowanie z zastosowaniem profilaktyki poekspozycyjnej (PEP) znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia, ale nie zapewnia 100% bezpieczeństwa. Wiedza o możliwości zastosowania profilaktyki poekspozycyjnej zmniejsza strach związany z opieką nad pacjentem zakażonym HIV, choć dobrze byłoby pamiętać, iż jeśli pracuje się tak, by nie zakazić się wirusem HCV (przenosi się przez krew ponad 10 razy łatwiej, niż HIV), to nic złego zdarzyć się nie może. Postępowanie poekspozycyjne powinno obejmować działania konieczne do wykonania bezpośrednio po skaleczeniu ostrym narzędziem mogącym przenieść HIV lub pryśnięciu zakażonej krwi do oka, później ocenę ryzyka zakażenia, jeśli to wskazane – profilaktykę poekspozycyjną, a później badania kontrolne. Co zrobić bezpośrednio po wypadku przy pracy? nie hamować wypływu krwi, nie wyciskać rany, narażoną skórę starannie umyć dużą ilością wody z mydłem, przy narażeniu błon śluzowych jamy ustnej, nosa – dokładnie przepłukać wodą lub solą fizjologiczną – nie stosować płynów dezynfekcyjnych na bazie alkoholu, spojówki oczu dokładnie przepłukać wodą lub solą fizjologiczną. Zgodnie z obowiązującą od 1 stycznia 2009 r. ustawą o chorobach zakaźnych koszty profilaktyki poekspozycyjnej związanej z wykonywaniem pracy zawodowej pokrywa pracodawca. 1.8. Uregulowania prawne dotyczące szkolenia w zakresie BHP Problematyka szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy uregulowana jest przepisami art. 2372 – 2375 Kodeksu pracy a także aktem wykonawczym do nich jakim jest rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 roku w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy8. Obowiązek ten dotyczy wszystkich podmiotów zatrudniających osoby niezależnie od form ich organizacji czy własności. Zgodnie z przepisami prawa pracy nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. To na pracodawcy ciąży obowiązek aby zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem go do pracy nie jest wymagane tylko w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Szkolenia, te odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Na samego pracodawcę także jest nałożony obowiązek odbycia szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa 8 Dz. U z 2004 r. Nr 180 poz. 1960 z późn. zm. 26 i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinien okresowo powtarzać. Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac oraz wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy. Działalność szkoleniową w dziedzinie bhp może być organizowana i prowadzona przez pracodawców albo na ich zlecenie przez jednostki organizacyjne prowadzące działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Na organizatorach tych szkoleń ciąży obowiązek zapewnienia: 1. programów poszczególnych rodzajów szkoleń opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk (programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego, określające szczegółową tematykę, formy realizacji i czas trwania szkolenia dla poszczególnych grup stanowisk opracowuje pracodawca lub w porozumieniu z pracodawcą – jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bhp, na podstawie programów ramowych, które stanowią załączniki do wyżej cyt. rozporządzenia), 2. program szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu w przypadku prowadzenia takiego szkolenia, 3. wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy i doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia, 4. odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej, 5. wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia, 6. właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestr wydanych zaświadczeń. Szkolenia z zakresu bhp prowadzone są jako: szkolenia wstępne, szkolenia okresowe. Szkolenie wstępne prowadzone jest w formie instruktażu według programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje szkolenie wstępne ogólne zwane ,,instruktażem ogólnym” i szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane ,,instruktażem stanowiskowym”. Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Odbywa się on przed dopuszczeniem do wykonywania pracy i dotyczy nowo zatrudnionych pracowników, studentów odbywających praktykę studencką u prawodawcy oraz uczniów szkół zawodowych zatrudnionych w celu praktycznej nauki zawodu. Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bhp lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu, mający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bhp. Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, 27 sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki oraz metodami bezpiecznego wykonania pracy na tych stanowiskach. Instruktaż ten przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku: pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, pracownika przeniesionego na stanowisko robotnicze oraz inne, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, ucznia odbywającego praktyczna naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką. Pracownik wykonujący pracę na wielu stanowiskach powinien odbyć instruktaż stanowiskowym na każdym z nich. Także obligatoryjnie należy przeprowadzić instruktaż stanowiskowy, gdy na danym stanowisku zostają zmienione warunki techniczno –organizacyjne (np. nastąpiła zmiana narzędzi, urządzeń, wprowadzono substancje o działaniu szkodliwym). Czas trwania tego instruktażu powinien być uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu jego pracy, rodzaju pracy oraz zagrożeń występujących na stanowisku na którym ma być zatrudniony pracownik. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego. Instruktaż ten kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy na określonym stanowisku. Szkolenia okresowe mają na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenia okresowe odbywają: osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie, brygadziści – w formie kursu, seminarium, samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż raz na 5 lat. pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych – w formie instruktażu, nie rzadziej niż raz na 3 lata, a na stanowiskach robotniczych, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników, nie rzadziej niż raz w roku. pracownicy inżynieryjno – techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji – w formie kursu, seminarium, samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż raz na 5 lat. pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby wykonujący zadania tej służby – w formie kursu, seminarium, samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż raz na 5 lat. pracownicy administracyjno-biurowi – w formie kursu, seminarium, samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż raz na 6 lat oraz inny pracownicy nie wymienieni w punktach od 1 – 4, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy – w formie kursu, seminarium, samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż raz na 5 lat (w tą grupę wchodzą policjanci). Pierwsze szkolenie okresowe osób będących pracodawcami lub zatrudnionych na stanowiskach związanych z kierowaniem pracą innych osób przeprowadza się w okresie 28 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach. W przypadku pozostałych stanowisk szkolenie takie należy przeprowadzić w okresie 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach. Szkolenie okresowe kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp. Egzamin przeprowadzany jest przed komisją powołaną przez organizatora szkolenia (tj. pracodawcę lub jednostkę organizacyjną prowadzącą działalność szkoleniową w dziedzinie bhp). Ukończenie tego szkolenia z wynikiem pozytywnym następuje poprzez wydanie odpowiedniego zaświadczenia, którego odpis jest przechowywany w aktach osobowych pracownika. 1.9. Organizacja nadzoru nad warunkami pracy Państwowy nadzór nad warunkami pracy sprawują między innymi: Państwowa Inspekcja Pracy Jest organem powołanym do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. PIP podlega Sejmowi, nadzorowi i kontrolą tego podmiotu objęci są wszyscy pracodawcy oraz inne podmioty na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne. Państwową Inspekcję Pracy tworzy Główny Inspektor Pracy i Okręgowe Inspektoraty Pracy. Pracownicy PIP wykonujący lub nadzorujący czynności kontrolne uprawnieni są do przeprowadzania bez uprzedzenia kontroli przestrzegania przez zakład pracy przepisów prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, o każdej porze dnia i nocy. Mają także prawo przeprowadzenia czynności kontrolnych wobec podmiotów, na rzecz których wykonywana jest praca przez osoby fizyczne, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy właściwe organy PIP uprawnione są do stosowania następujących środków prawnych w stosunku do pracodawcy: Nakazu (jest to decyzja administracyjna) np: usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym w nakazie terminie, wstrzymania prac wykonywanych przez pracowników wtedy, gdy naruszenie przepisów bhp powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników zatrudnionych przy tych robotach lub innych osób wykonujących te prace, nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi, Sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy lub jego części, jeżeli z powodu nieuwzględnienia wymagań bhp dopuszczenie go do eksploatacji mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia pracowników. Wystąpień Karania winnych wykroczeń przeciwko prawom pracowniczym w postępowaniu mandatowym lub występowanie do sądu rejonowego z wnioskiem o ukaranie. Państwowa Inspekcja Sanitarna Jest powołana do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami: higieny środowiska, higieny pracy w zakładach pracy, higieny radiacyjnej, procesów nauczania i wychowania, higieny wypoczynku i rekreacji, zdrowotnymi żywności i żywienia, higieniczno – sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzętu oraz pomieszczeń w których są udzielane świadczenia 29 zdrowotne, w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiska, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych. Zadania PIS wykonują: Główny Inspektor Sanitarny, państwowy wojewódzki inspektor sanitarny, państwowy powiatowy inspektor sanitarny, państwowy graniczny inspektor sanitarny. Uprawnienia PIS w przypadku stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych, nakazanie w drodze decyzji administracyjnej usunięcia w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień, w przypadku gdy naruszenie wymagań higienicznych i zdrowotnych spowodowało bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia ludzi nakazanie np.: unieruchomienie zakładu pracy, lub jego części, zamknięcie obiektu użyteczności publicznej, wyłączenie z eksploatacji środka transportu, wycofanie z obrotu środka spożywczego, prawo zgłoszenia sprzeciwu wobec uruchomienia wybudowanego lub przebudowanego zakładu lub innego obiektu, wprowadzania nowych technologii, materiałów, wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie (mogłoby nastąpić zagrożenie zdrowia lub życia ludzi). Społeczny nadzór nad warunkami pracy. Związki zawodowe sprawują kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy i uczestniczą oraz w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zakres działania zakładowej organizacji związkowej obejmuje między innymi sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z Państwową Inspekcja Pracy. Uprawnienia związków zawodowych: do prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy, a także innych porozumień przewidzianych przepisami prawa pracy, w gałęziach pracy nieobjętych układami zbiorowymi regulacja warunków pracy i płacy wymaga konsultacji z związkami zawodowymi, kontrola nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy oraz udział w nadzorze zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (jeżeli w tych dziedzinach pracodawca narusza przepisy prawa lub zasady sprawiedliwości związek zawodowy może wystąpić do właściwego organu z żądaniem spowodowania usunięcia nieprawidłowości we właściwym trybie). W przypadku gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że w danym zakładzie pracy występuje zagrożenie życia i zdrowia pracowników, zakładowa organizacja związkowa może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie odpowiednich badań, zawiadamiając o tym równocześnie właściwego okręgowego inspektora pracy. W tej sytuacji prawodawca ma obowiązek w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku zawiadomić zakładową organizację związkową o swoim stanowisku, a gdy zostają przeprowadzone badanie, pracodawca udostępnia ich wyniki organizacji związkowej z podaniem informacji o sposobie i terminie usunięcia zagrożenia, gdy takie zostaną stwierdzone. Społeczna Inspekcja Pracy 30 reprezentuje interesy wszystkich pracowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe. Do zadań Społecznej Inspekcji Pracy należy między innymi: kontrolowanie przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy w szczególności w zakresie bhp, ochrony pracy kobiet, młodocianych , niepełnosprawnych, branie udział w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe, uczestniczenie w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy. Do uprawnień Społecznej Inspekcji Pracy należy między innymi: kontroli warunków i przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym wstępu w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu, żądania informacji oraz okazywania dokumentów niezbędnych do wykonywania funkcji kontrolnych, informowania kierownika zakładu pracy o faktach nieprzestrzegania przepisów bhp, występowania o natychmiastowe usunięcie bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia, brania udziału w zespołach ustalających okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy, uczestniczenia w kontrolach przeprowadzanych przez Państwowych Inspektów Pracy. 2. Identyfikacja, analiza i ocena zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi oraz ocena ryzyka związanego z tymi zagrożeniami. 2.1. Podział czynników.9 Podział czynników środowiska pracy (służby). Materialne środowisko pracy (służby). środowisko pracy – środowisko, w którym realizowane są procesy pracy, które można zmierzyć (określić jego wartość), określić stopień oddziaływania na narażonych oraz określić zgodność z wymaganiami. Ocena warunków (stanu bezpieczeństwa) wykonywania pracy realizowana jest poprzez identyfikację zagrożeń związanych z oddziaływaniem czynników środowiska pracy na zatrudnionych oraz klasyfikację tych zagrożeń. Kryteria oceny materialnego środowiska pracy środowiska pracy: Czynnik niebezpieczny – czynnik, którego oddziaływanie prowadzi lub może prowadzić do urazu (np. zagrożenia mechaniczne), Czynnik szkodliwy – czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia, Czynnik uciążliwy – czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie powodując trwałego pogorszenia stanu zdrowia W rozdziale wykorzystano materiały do wykładu „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy” dr inż. Adam Górny Politechnika Poznańska 9 31 wartość NDN (najwyższego dopuszczalnego natężenia) określa najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia, ustaloną jako wartość średnią, którego oddziaływanie na pracownika 8 – godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. wartość NDS (najwyższego dopuszczalnego stężenia) wartość NDSCh (najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego) wartość NDSP (najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego) Środowisko pracy jest środowiskiem niejednorodnym, jednocześnie środowiskiem które powinno być utrzymywane w stanie umożliwiającym wykonywanie pracy. Ostatecznym kryterium oceny możliwości wykonywania pracy jest identyfikowany i uznawany za akceptowalny poziom ryzyka zawodowego. Czynniki mechaniczne: Czynniki fizyczne mogące doprowadzić do urazów, a nawet śmierci, powodowanych mechanicznym działaniem na człowieka maszyn lub innych przedmiot pracy, bądź ich części, a także poślizgnięciem, potknięciem lub upadkiem. Czynniki mechaniczne powodujące wskazane powyżej następstwa stanowią istotną i specyficzną grupę wśród czynników fizycznych występujących w procesie pracy. Ocena zagrożeń pochodzących od czynników mechanicznych Czynniki mechaniczne (klasyfikacja): przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty, ruchome elementy, ostre, wystające elementy, spadające elementy, płyny pod ciśnieniem, śliskie, nierówne powierzchnie, ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy), 32 położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz w zagłębieniach), inne: np. powierzchnie gorące lub zimne, substancje żrące Podstawowe rodzaje zagrożeń pochodzących od czynników mechanicznych: zgniecenia, naruszenie jednolitości, cięcie lub odcięcie, wplątanie, wgniecenie lub pochwycenie, uderzenie, przekłucie lub przebicie, starcie lub obtarcie Przez zagrożenia mechaniczne rozumieć należy wszelkie oddziaływanie na człowieka czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych albo płynnych. HAŁAS – wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na narząd słuchu i inne zmysły oraz części organizmu człowieka. Z fizycznego punktu widzenia, dźwięki są to drgania mechaniczne ośrodka sprężystego (gazu, cieczy lub ośrodka stałego). Drgania te mogą być rozpatrywane jako oscylacyjny ruch cząsteczek względem położenia równowagi, wywołujący zmianę ciśnienia ośrodka w stosunku do wartości ciśnienia statycznego (atmosferycznego). Hałas słyszalny – hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach słyszalnych od 16 Hz do 16 kHz. Oddziaływanie hałasu na organizm człowieka: wpływ hałasu na narząd słuchu: uszkodzenie struktur anatomicznych narządu słuchu (perforacje, ubytki błony bębenkowej), będące zwykle wynikiem jednorazowych i krótkotrwałych ekspozycji na hałas o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego powyżej 130 – 140 dB, upośledzenie sprawności słuchu w postaci podwyższenia progu słyszenia w wyniku długotrwałego narażenia na hałas, o równoważnym poziomie dźwięku przekraczającym 80 dB poza słuchowe działanie hałasu na organizm (w tym na podstawowe układy i narządy oraz zmysły człowieka) zaburzenia funkcji fizjologicznych po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego 75 dB, rozproszenie uwagi, utrudnienia w wykonywanej pracy, zmniejszenie wydajności pracy (55 – 75 dB), rozwój chorób (ciśnieniowej, wrzodowej, nerwice), utrudnione porozumiewanie się, mogące być przyczyną wypadków (80 – 90 dB) Wpływ hałasu na zdrowie człowieka (dla ekspozycji ciągłej): poniżej 35 dB – nieszkodliwy dla zdrowia, może być denerwujący, od 35 – 70 dB – wpływa ujemnie na organizm, powoduje zmęczenie układu nerwowego, pogorszenie czułości wzroku, utrudnia zrozumienie mowy, porozumiewanie się oraz niekorzystnie wpływa na sen i wypoczynek, od 70 do 85 dB – wpływa ujemnie na wydajność pracy i na zdrowie, powoduje osłabienie słuchu, bóle głowy i inne zaburzenia, 33 od 85 do 130 dB – niebezpieczny dla zdrowia, powoduje liczne zaburzenia, m.in. układu krążenia i układu pokarmowego, powyżej 130 dB – wytwarza drgania niektórych organów wewnętrznych człowieka, co jest przyczyną ich chorób i zniszczenia, przebywanie w hałasie powoduje zaburzenia równowagi, mdłości, zmiany proporcji zawartości różnych składników krwi i wywołuje pewne choroby psychiczne. Hałas infradźwiękowy, ultradźwiękowy. Hałas infradźwiękowy (infradźwięki) – dźwięki lub hałas, którego widmo częstotliwości zawarte jest w zakresie od 2 do 16 Hz i o częstotliwości słyszalnej do 50 Hz. Hałas ultradźwiękowy – hałas w którego widmie występują składowe o wysokich częstotliwościach słyszalnych i niskich ultradźwiękowych (od 10 do 100 kHz). Oddziaływanie hałasu infradźwiękowego na organizm człowieka: percepcja słuchowa, percepcja przez receptory wibracji Dominującym efektem wpływu infradźwięków na organizm w ekspozycji zawodowej jest ich działanie uciążliwe (zmęczenie, senność, dyskomfort, zaburzenia równowagi) występujące już przy niewielkich przekroczeniach progu słyszenia. Rezonans struktur wewnętrznych: uczucie wibrowania, powyżej 100 dB, działanie niszczące, powyżej 140 dB, oddziaływanie na narząd słuchu (słuch, narząd przedsionkowy w uchu wewnętrznym), oddziaływanie pozasłuchowe na: - układ krążenia, - procesy termoregulacyjne, - procesy przemiany materii, - układ nerwowy, - gruczoły dokrewne Hałas ultradźwiękowy: W profilaktyce szkodliwego działania hałasu ultradźwiękowego obowiązują te same wymagania i zasady, jak w przypadku hałasu słyszalnego. Ze względu na krótkofalowość ultradźwięków, stosunkowo łatwo jest ograniczyć ich szkodliwe oddziaływanie na człowieka, np. hermetyzację i obudowanie źródeł oraz stosowanie środków ochrony indywidualnej skutecznych dla hałasu wysokoczęstotliwościowego. Drgania mechaniczne (wibracje) – ruch cząstek ośrodka stałego względem ich położenia równowagi. Ruch ten odbywa się z określoną częstotliwością. Drgania mechaniczne przekazywane są do organizmu człowieka przez bezpośredni kontakt z drgającym ciałem stałym bez udziału środowiska powietrznego i jako takie mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia ludzkiego. Podział drgań ze względu na miejsce wnikania do organizmu: Drgania o oddziaływaniu ogólnym (ogólne), przenoszone do organizmu człowieka przez: - stopy, - miednicę, - plecy, - boki Źródła drgań mechanicznych o oddziaływaniu ogólnym: 34 podłogi hal fabrycznych i innych budynków oraz podesty, pomosty itp. Wprawione w drgania przez eksploatowane w nich (lub poza nimi) maszyny i urządzenia stacjonarne i przenośne lub też przez ruch uliczny czy kolejowy, różnego rodzaju platformy drgające, siedziska i podłogi wszelkiego rodzaju środków transportu (samochodów, ciągników, autobusów, tramwajów oraz pojazdów kolejowych, statków i samolotów), siedziska i podłogi wszelkiego rodzaju maszyn budowlanych (np. do robót ziemnych, fundamentowania, zagęszczania gruntów) Drgania oddziałujące przez kończyny górne (miejscowe) Źródła drgań mechanicznych o oddziaływaniu miejscowym: ręczne narzędzia uderzeniowe o napędzie pneumatycznym, hydraulicznym lub elektrycznym (np. młoty, ubijaki, nitowniki, klucze udarowe), ręczne narzędzia obrotowe o napędzie elektrycznym lub spalinowym (np. wiertarki, szlifierki, piły łańcuchowe), dźwignie sterujące maszyn i pojazdów obsługiwane rękami, źródła technologiczne (np. obrabiane elementy trzymane w dłoniach lub prowadzone ręką przy procesach szlifowania, gładzenia, polerowania, itp.) Skutki szkodliwego działania drgań na organizm człowieka (społeczne i ekonomiczne) Funkcjonalne zakłócenia koordynacji ruchów, zwiększenie czasu reakcji wzrokowej, zwiększenie czasu reakcji ruchowej, nadmierne zmęczenie. obniżenie jakości wykonywanej pracy Biologiczne (fizjologiczne) zburzenia czynności narządów wewnętrznych, zmiany w układzie nerwowym, schorzenia naczyń krwionośnych, zmiany w układzie kostno – stawowym, zaburzenia czynności mięśni i stawów. rozwój choroby wibracyjnej Obciążenia termiczne w środowisku pracy Mikroklimat – warunki klimatyczne panujące na stanowisku roboczym (stanowisku pracy) lub w pomieszczeniu przemysłowym. Na warunki klimatyczne składają się m.in.: temperatura powietrza, wilgotność powietrza, prędkość ruchu powietrza, temperatury: ścian pomieszczenia, stropu, powierzchni urządzeń technologicznych i materiałów, ciśnienie atmosferyczne. Czynniki wpływające na wymianę ciepła z otoczeniem: promieniowanie, unoszenie, 35 przewodzenie, parowanie potu, oddychanie, przepuszczalność odzieży Czynniki wpływające na wymianę ciepła: KLIMAT: temperatura powietrza, średnia temperatura promieniowania, prędkość przepływu powietrza, wilgotność powietrza. ODZIEŻ: izolacja cieplna (clo) AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA: metaboliczna produkcja ciepła (mety) Pola i promieniowanie elektromagnetyczne Promieniowanie elektromagnetyczne – promieniowanie polegające na rozchodzeniu się z stałą prędkością w ośrodku materialnym lub w próżni fali elektromagnetycznej, wywołanej zmianami ładunku elektrycznego (czyli na uporządkowanym, powtarzającym się oddziaływaniu pól elektrycznego i magnetycznego) Pole elektromagnetyczne – przestrzeń, w której zgromadzona jest energia pola o dowolnej częstotliwości zmian w czasie. Parametry pola elektromagnetycznego charakteryzują stan energetyczny przestrzeni wokół ładunków elektrycznych mających energię potencjalną i (lub) kinetyczną. Właściwości pola elektromagnetycznego zależą od częstotliwości napięcia i prądu zmiennego źródła. Pole elektryczne – powstaje na skutek oddziaływania sił pomiędzy obiektami naładowanymi elektrycznie. Pole elektryczne charakteryzowane jest przez jego natężenie (E), V/m. Im większe napięcie, tym większe natężenie pola Pole magnetyczne – powstaje wokół ładunków poruszających się (tzn. tworzących prąd elektryczny) lub na skutek namagnesowania niektórych substancji, związanego z właściwościami kwantowymi cząstek elementarnych w atomach tworzących te substancje. Pole magnetyczne charakteryzowane jest przez jego natężenie (H), A/m Im większa moc urządzenia, tym większy przepływ i większe pole ŹRÓDŁA PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH: urządzenia elektroenergetyczne (linie wysokiego napięcia, stacje przesyłowo – rozdzielcze, transformatory), urządzenia elektrotermiczne (piece łukowe do topienia złomu, piece indukcyjne – wykorzystywane do termicznej obróbki powierzchniowej elementów stalowych (np. hartowania) i rafinacji przewodników, zgrzewarki dielektryczne do łączenia folii z tworzyw sztucznych, zgrzewarki oporowe), obiekty nadawcze długo, średnio i krótkofalowe, obiekty nadawcze UKF/TV, stacje radiolokacyjne, radiotelefony, telefony komórkowe, 36 urządzenia medyczne, sprzęt biurowy i powszechnego użytku, sprzęt spawalniczy, ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH NA LUDZI: A. Bezpośrednie oddziaływanie pól elektromagnetycznych na organizm człowieka: stymulacja tkanki pobudliwej na skutek prądów indukowanych bezpośrednio w ciele (prądy indukowane mogą zakłócać pracę organizmu na skutek interferencji z prądami endogennymi oraz wywoływać efekty termiczne wewnątrz ciała). ogrzewanie tkanek powodowane pochłanianiem energii pól – ekspozycja na pola elektryczne i magnetyczne niskiej częstotliwości zwykle wywołuje nieistotną (pomijalną dla organizmu) absorpcję energii i niemierzalny wzrost temperatury w ciele. Ekspozycja na pola elektromagnetyczne o częstotliwościach powyżej 100 kHz może doprowadzić do znacznej absorpcji energii i wzrostu temperatury. Skutki długotrwałej ekspozycji zawodowej na pole o dużym natężeniu: osłabienie ogólne, bóle głowy, szybkie męczenie się, ospałość, zaburzenia snu, drażliwość nerwowa, pobudzenie nerwów i mięśni prądami indukowanymi, wrażenia słuchowe, podrażnienie oczu, zmętnienie soczewek, wrażenia wzrokowe, zmiany ciśnienia krwi zmiany w obrazie EKG, zatrzymanie pracy serca, zmiany aktywności mózgu (EEG), zaburzenia neurologiczne (choroba Parkinsona i Alzheimera), zmiany skórne, zaburzenia hormonalne, zaburzenia płodności, wady rozwojowe potomstwa, lokalne przegrzanie tkanej i jego skutki, poparzenia prądami kontaktowymi, zmiany obrazy krwi, białaczki, nadwrażliwość na pola elektromagnetyczne B. Pośrednie oddziaływanie pól elektromagnetycznych na bezpieczeństwo człowieka: zakłócenia pracy automatycznych urządzeń sterujących i elektronicznej aparatury medycznej (w tym: elektrosymulatorów serca oraz innych elektronicznych implantów medycznych), detonacja urządzeń elektrowybuchowych (detonatorów), pożarów i eksplozji związanych z zapaleniem się materiałów łatwo palnych od iskier wywołanych przez pola indukowane lub ładunki elektrostatyczne. Energia elektryczna (prąd elektryczny) Rodzaje oddziaływania prądu elektrycznego: A. Działanie bezpośrednie - porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka powoduje oddziaływanie na układ nerwowy oraz elektrolizę krwi i płynów fizjologicznych. WSTRZĄS ELEKTRYCZNY – występuje po rażeniu prądem, tzn. po przerwaniu przepływu prądu. Objawia się przerażeniem, bladością, drżeniem ciała lub kończyn, nadmiernym wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. Może również wystąpić obrzęk mózgu i utrata przytomności, połączona z zatrzymaniem krążenia krwi i brakiem oddechu. 37 B. Działanie pośrednie, powstające bez przepływu prądu przez ciało człowieka oparzenia wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym, groźne dla życia oparzenia łukiem elektrycznym, uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego, uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości. Elektryczność statyczna Elektryczność statyczna – zespół zjawisk towarzyszących pojawieniu się niezrównoważonego ładunku elektrycznego na materiałach o małej przewodności elektrycznej (dielektrykach, materiałach izolacyjnych) lub na odizolowanych od ziemi obiektach przewodzących (np. ciele człowieka). Zagrożenia elektrycznością statyczną są spowodowane bezpośrednim oddziaływaniem pola elektrycznego wytwarzanego przez naelektryzowane obiekty lub oddziaływaniem wyładowań elektrycznych. Rodzaje zagrożeń: niekorzystne oddziaływanie na człowieka, zakłócenia procesów technologicznych, pożarowo-wybuchowe. Promieniowanie widzialne (oświetlenie) Oświetlenie (światło) – promieniowanie widzialne (elektromagnetyczne) zdolne do wywoływania bezpośrednich wrażeń wzrokowych, z których wynika widzenie. Przyjmuje się, że promieniowanie widzialne zawiera się w przedziale 380 – 780 nm. Światło na stanowisku pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość i pewność widzenia oraz decyduje, w jaki sposób widzimy formy, sylwetki, barwę i właściwości powierzchni przedmiotów tam występujących. PODSTAWOWE FUNKCJE OŚWIETLENIA: Aby praca wzrokowa była optymalna, stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się ono znajduje, muszą być tak oświetlone aby występowała wygoda widzenia. Występuje ona wtedy, gdy spełnione są co najmniej trzy podstawowe warunki: zdolność rozróżniania szczegółów jest pełna, spostrzeganie jest sprawne, pozbawione ryzyka dla człowieka, spostrzeganie nie prowadzi do odczucia pewnej przykrości, niewygody, nadmiernego zmęczenia, a przeciwnie jest połączone z pewną przyjemnością. Oświetlenie wnętrz powinno zapewniać: bezpieczeństwo osób przebywających w pomieszczeniu, odpowiednie warunki do wykonywania zadań wzrokowych, pomoc w kreowaniu właściwego otoczenia świetlnego RODZAJE OŚWIETLENIA: oświetlenie ogólne – równomierne oświetlenie pewnego obszaru bez uwzględnienia szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jego części, oświetlenie miejscowe – dodatkowe oświetlenie przedmiotu pracy wzrokowej, z uwzględnieniem szczególnych potrzeb oświetleniowych, w celu zwiększenia 38 natężenia oświetlenia, uwidocznienia szczegółów itp., załączane niezależnie od oświetlenia ogólnego, oświetlenie złożone – oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego. Promieniowanie optyczne (podczerwone, ultrafioletowe) Promieniowanie optyczne – wszelkie promieniowanie elektromagnetyczne o długości (λ) od 10-8 do 10-3 m (od 10 nm do 1 mm). promieniowanie nadfioletowe (UV) 100 nm – 400 nm Promieniowanie UV jest ważnym czynnikiem środowiska, niezbędnym dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania człowieka. Jednak jego nadmiar powoduje wiele niekorzystnych skutków biologicznych, których mechanizmy powstawania i rozwoju nie są jeszcze do końca wyjaśnione. Promieniowanie nadfioletowe może być powodem wielu szkodliwych reakcji fotochemicznych w organizmie człowieka. Pochłonięte w nadmiarze przez skórę może spowodować oparzenia, zmiany pigmentacji, a także zmiany nowotworowe promieniowanie widzialne (światło) (VIS) 380 nm – 780 nm promieniowanie podczerwone (IR) 780 nm – 1 mm Promieniowanie podczerwone może wywoływać wzrost temperatury tkanki, a w konsekwencji oparzenie. Naturalnym źródłem promieniowania podczerwonego jest słońce. Typowymi źródłami promieniowania podczerwonego są: otwory ścian pieców popielnych, grzewczych, hartowniczych, ceramicznych lub szklarskich, elementy metalowe rozgrzane do wysokich temperatur, lampowe promienniki podczerwieni, paleniska parowe, elektryczne, węglowe lub gazowe Skutki oddziaływania promieniowania optycznego na materię (na człowieka) Skutek aktyniczny – promieniowanie wywołuje w materii przemiany chemiczne Skutek biologiczny – promieniowanie wywołuje zmiany w tkankach organizmów żywych Miarą biologicznego skutku promieniowania optycznego jest np. ilość substancji powstałej w wyniku reakcji fotochemicznej spowodowanej przez określoną dawkę promieniowania (zależność opisywana przez krzywą skuteczności biologicznej promieniowania optycznego). 39 Źródła promieniowania optycznego źródła zagrożenia dla człowieka: naturalne promieniowanie słoneczne promieniowanie źródeł sztucznych klasyczne (nielaserowe) laserowe PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE (UV) W zależności od długości fali wyróżnić możemy: UV-A (nadfiolet bliski) – 315 ÷ 400 nm UV-B (nadfiolet średni) – 280 ÷ 315 nm UV-C (nadfiolet daleki) – 100 ÷ 280 nm Energia fotonów promieniowania nadfioletowego zawiera się w przedziale 3,3 ÷ 125 eV. Promieniowanie nadfioletowe o energii mniejszej niż ok. 12 eV (o długości fali powyżej 104 nm) nie powoduje jonizacji powietrza i tkanki biologicznej, może natomiast wywoływać reakcje fotochemiczne w tkance biologicznej. Efekty szkodliwe: rumień (zapalenie skóry) złuszczanie naskórka, powstawanie zmian na skórze (piegi, znamiona, plamy) powstawanie zmian przednowotworowych i nowotworowych powstanie stanów zapalnych spojówki i rogówki trwałe zmętnienie wzroku (tzw. zaćma fotochemiczna) Efekty pozytywne (korzystne): działanie przeciwkrzywiczne – pod wpływem promieniowania zawarty w skórze człowieka 7-dehydrocholesterol ulega przekształceniu w witaminę D3, odgrywająca ważną rolę w gospodarce wapienno-fosforowej ustroju. zwiększenie odporności niszczenie drobnoustrojów przyspieszenie gojenia się ran i owrzodzeń PROMIENIOWANIE WIDZIALNE (VIS) Efekty szkodliwe: termiczne i fotochemiczne uszkodzenia i schorzenia siatkówki oka PROMIENIOWANIE PODCZERWONE (IR) W zależności od długości fali wyróżnić możemy: IR-A (podczerwień bliska) – 780 ÷ 1400 nm IR-B (podczerwień średnia) – 1400 ÷ 3000 nm IR-C (podczerwień daleka) – 3000 nm ÷ 1 mm Energia fotonów promieniowania podczerwonego jest stosunkowo mała, zawiera się w przedziale 0,001 ÷ 1,6 eV. Promieniowanie podczerwone wywołuje w tkance biologicznej przede wszystkim reakcje termiczne. Skutki ekspozycji na podczerwień zależą głównie od natężenia promieniowania oraz – w mniejszym stopniu – od czasu ekspozycji i długości fali. Dla czasów ekspozycji t > 0,1 s bardzo ważną rolę odgrywa przepływ krwi i odprowadzanie ciepła drogą przewodnictwa. W związku z tym zakłada się, że jeżeli w ciągu krótkiego czasu ekspozycji (od kilku do kilkunastu sekund) nie wystąpiło uszkodzenie termiczne tkanek 40 dobrze chłodzonych, to wystąpi ono także dla dłuższych czasów ekspozycji. Nie dotyczy to tkanek słabo chłodzonych, takich jak np. soczewka oka. Efekty szkodliwe: rumień cieplny (rozlane zaczerwienienie obszaru poddanego promieniowaniu) zwiększone obciążenie cieplne organizmu oparzenia /odczuwanie bólu uszkodzenie (oparzenie) oczu przegrzanie (zmiany związków białkowych) soczewki (zaćma) zapalenie tęczówki i spojówki Efekty pozytywne (korzystne): stosowanie w medycynie do zabiegów terapeutycznych Oddziaływanie promieniowania optycznego na organizm człowieka NIELASEROWE PROMIENIOWANIE WIDZIALNE zagrożenia pracowników promieniowaniem widzialnym rozpatruje się z punktu widzenia możliwości uszkodzenia fotochemicznego i termicznego oka, zagrożenie uszkodzeniem fotochemicznym charakteryzowane jest przez wartości skuteczne luminancji energetycznej źródła, natężenie promieniowania i czas ekspozycji, zagrożenie uszkodzeniem termicznym siatkówki oka charakteryzowane jest przez wartość skuteczną luminancji energetycznej źródła. NIELASEROWE PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE zagrożenie pracowników promieniowaniem nadfioletowym charakteryzowane jest przez wartości skuteczne napromieniowania oka i skóry, 41 najwyższa dopuszczalna wartość skuteczna napromieniowania oka i skory w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy, bez względu na długość jego trwania, wynosi 30 J · s-2, dodatkowo, najwyższe dopuszczalne całkowite (nieselektywne) napromieniowanie oka promieniowaniem pasma 315 - 400 nm wynosi 10 000 J · s-2 Czynniki psychofizyczne. Czynniki psychofizyczne można podzielić na czynniki psychiczne i czynniki fizyczne wynikające ze sposobu wykonywania pracy. Obciążenie fizyczne Obciążenie fizyczne pracownika wynika najczęściej z nieprawidłowej pozycji ciała podczas pracy, nadmiernej częstości wykonywanych czynności lub zbyt dużej masy przenoszonych przedmiotów lub narzędzi pracy. Przyczyną ich jest zwykle zła organizacja pracy lub stanowiska pracy, nie uwzględniająca zasad ergonomii, a także często przepisów prawnych regulujących dane kwestie. Nadmierne obciążenie fizyczne w wyniku w/w czynników jest przyczyną zmęczenia pracownika, a także może prowadzić do wielu chorób. Obciążenie fizyczne można podzielić na: obciążenie statyczne – powstające w wyniku wysiłku statycznego, podczas którego dochodzi do długotrwałego napięcia mięśni powodującego zahamowanie swobodnego przepływu krwi przez mięśnie. Doprowadza to szybko do ich zmęczenia oraz znacznie skraca czas wykonywania wysiłku. Typowym przykładem prac o znacznym wysiłku statycznym jest: utrzymywanie narzędzia lub przedmiotu w wyciągniętej ręce, praca w wymuszonej pozycji, np. na kolanach; obciążenie dynamiczne – związane z aktywnością ruchową, podczas której dochodzi do naprzemiennego skurczu i rozkurczu mięśni, co nie powoduje jednak tak dużych zmian w przepływie krwi przez mięśnie. Jego miarą jest wielkość energii wydatkowanej na pracę, tzw. wydatek energetyczny. Typowym przykładem prac o znacznym wysiłku dynamicznym jest: bieganie, kopanie. Przykłady prac z uwzględnieniem ich ciężkości: praca lekka swobodna pozycja siedząca, lekka praca ręczna (pisanie ręczne, pisanie na komputerze, rysowanie, szycie, księgowanie), praca dłoni i rąk (drobnymi narzędziami stolarskimi i ślusarskimi, kontrola, łączenie elementów lub sortowanie lekkich materiałów), praca rąk i nóg (prowadzenie pojazdu w warunkach normalnych, operowanie pedałem); praca średnio – ciężka praca wykonywana dłońmi lub rękoma z dużym napięciem mięśni (wbijanie, napełnianie), praca rąk i nóg (manewrowanie ciężarówką na placu budowy lub ciągnikiem), 42 praca rąk i tułowia (tynkowanie, manipulowanie materiałami o średnim ciężarze, pielenie, radlenie, zbieranie owoców, jarzyn, popychanie lub ciągnięcie lekkich wózków lub taczek, chodzenie z prędkością od 3,5 do 5,5 km/h praca ciężka i bardzo ciężka praca rąk tułowia polegająca na dźwiganiu ciężkich przedmiotów i obsłudze ciężkich narzędzi, np. szuflowanie, praca za pomocą młota, struganie lub piłowanie, szlifowanie, rzeźbienie twardego drewna, koszenie ręczne, kopanie, szybkie chodzenie, wchodzenie po schodach w szybkim tempie, popychanie lub ciągnięcie mocno obciążonego ręcznego wózka lub taczek, wyjmowanie odlewów z formy, układanie bloków betonowych. Podnoszenie i dźwiganie ciężarów Podnoszenie i dźwiganie ciężarów jest takim rodzajem pracy, w którym mamy do czynienia z dużym obciążeniem fizycznym statycznym i dynamicznym. Podnoszenie ciężaru polega na jego przemieszczaniu z niższego poziomu na wyższy w płaszczyźnie pionowej. W praktyce podnoszenie ciężaru wiąże się zwykle z jego równoczesnym przenoszeniem na pewną odległość w kierunku poziomym. Dźwiganie ciężaru polega na jego podniesieniu i jednoczesnym jego przenoszeniem na odległość maksymalnie 2 m. Dźwiganie ciężaru na odległość większą niż 2 m należy traktować jako podnoszenie i przenoszenie ciężaru. Pod względem obciążenia fizycznego podnoszenie i dźwiganie ciężarów jest bardzo istotnym czynnikiem. Cechuje się również dużą częstością urazów kręgosłupa, podczas wykonywania takich prac. Zasady prawidłowego podnoszenia ciężarów: trzymać ciężar tak blisko ciała, jak to tylko jest możliwe (obciążenie wzrasta z odległością między ciężarem a pracownikiem), podnosić w zakresie wysokości od dłoni do barków. Jeśli ciężar znajduje się poniżej wysokości, na jakiej znajdują się dłonie, to należy zastosować odpowiednie pętle, uprząż lub hak, starać się utrzymywać ciężar w rękach jak najkrócej, unikać dużej częstotliwości podnoszenia (szybkie tempo), podczas podnoszenia minimalizować ruchy tułowia (pochylenia, skłony i skręcenia), należy unikać dużych obiektów, które wykraczają poza zasięg rąk oraz ograniczają widzenie, unikać podnoszenia obiektów z przemieszczającym się środkiem ciężkości, przenosić ciężar na opuszczonych rękach. Dźwiganie ciężaru przy zgiętych rękach w stawie łokciowym zwiększa dwukrotnie obciążenie zaangażowanych mięśni. Transport zespołowy Przenoszenie przedmiotów, których długość przekracza 4 m i masa 30 kg, powinno odbywać się zespołowo pod warunkiem, aby na jednego pracownika przypadała masa nie przekraczająca: 25 kg – przy pracy, 43 42 kg – przy pracy dorywczej. Niedopuszczalne jest zespołowe przemieszczanie przedmiotów o masie przekraczającej 500 kg. Obciążenia psychiczne Obciążenie psychiczne związane z wykonywaniem zadań wynika przede wszystkim: - ze sposobu i warunków odbierania informacji, na co wpływają: cechy przestrzeni wizualnej, jakość elementów informacji, jakość oświetlenia, możliwość pomyłek w odbiorze informacji i ich konsekwencji; - z warunków podejmowania decyzji: ilość i stopień skomplikowania informacji poprzedzających decyzję, liczba dróg wyboru, konsekwencja błędnych decyzji; - ze sposobu i warunków wykonywania czynności, np.: cech przestrzeni operacyjnej, jakości elementów sterowania, rytmu pracy narzuconego przez maszynę lub proces technologiczny, możliwości popełnienia błędu i wynikających z tego konsekwencji. Przeciążenie lub niedociążenie psychiki podczas realizacji tych zadań zaburza przebieg procesów psychicznych i wywołuje niekorzystne następstwa. Przeciążenie psychiki – nadmierna aktywność całej psychiki lub pewnych jej funkcji przez dłuższy okres zmiany roboczej. Najczęściej jest to wywołane przez wadliwą konstrukcję obsługiwanego urządzenia (z punktu widzenia zasad ergonomicznych) lub niewłaściwie zaprojektowany proces technologiczny. Niedociążenie psychiki – ograniczenie pracy człowieka związane najczęściej z procesem automatyzowania maszyn, urządzeń czy procesów technologicznych – co powoduje osłabienie aktywności psychicznej przy równoczesnej konieczności czuwania. Monotonia pracy powodująca występowanie objawów niedociążenia psychicznego wynika z jednostajności bodźców, działań i niezmiennej sytuacji pracy. W celu zapobieżenia powstania u pracownika zbytniego obciążenia psychicznego powinny być spełnione wymagania dotyczące: sposobu i warunków odbieranych informacji: - wszystkie elementy informacji wzrokowej muszą znajdować się w polu widzenia pracownika przy uwzględnieniu pozycji zajmowanej przez niego podczas pracy, - elementy obserwacji wyjątkowo ważne z punktu widzenia dokładności - i szybkości postrzegania powinny znajdować się w centralnym polu widzenia, - elementy obserwacji w zależności od wielkości muszą znajdować się w odległości umożliwiającej dokładne rozpoznanie, - urządzenia wzrokowej informacji muszą być łatwe do wyróżnienia z tła, - urządzenia wzrokowej informacji muszą się różnić od siebie, aby można było je łatwo zidentyfikować, - informacja o tej samej treści musi być nadawana zawsze w ten sam sposób, - informacja powinna być podawana w sposób przyciągający uwagę, 44 - czas prezentacji sygnału, czy czas przeznaczony na obserwację, musi być wystarczający do zrozumienia treści, szczególnie w przypadku informacji nowych, złożonych i zmiennych, - czas przerw między prezentacją kolejnych sygnałów musi być wystarczający do przetworzenia informacji poprzedniej lub podsumowania informacji, które razem ułatwiają podjęcie prawidłowej decyzji; warunków podejmowania decyzji: - dostępność elementów obsługi w strefie operacyjnej i możliwość prawidłowej manipulacji, - logika grupowania elementów sterowniczych, - łatwość rozróżniania i identyfikacji elementów obsługi, - łatwość rozróżniania dotykiem stanu elementu sterowniczego; sposobu i warunków wykonywania czynności: - tempo obsługi nie powinno przekraczać normalnego rytmu czynności ruchowych, - wykonanie czynności nie powinno utrudniać odbierania informacji, - powinien być zapewniony czas na kontrolę własnych czynności. Szkodliwe substancje chemiczne Substancje chemiczne – pierwiastki chemiczne i ich związki w stanie, w jakim występują w przyrodzie lub są uzyskiwane za pomocą procesu produkcyjnego, ze wszystkimi dodatkami procesu produkcyjnego, wymaganymi do zachowania ich trwałości, oprócz rozpuszczalników, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji, i wszystkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu produkcyjnego. Preparaty chemiczne – mieszaniny lub roztwory składające się co najmniej z dwóch substancji. Substancja chemiczna szkodliwa dla zdrowia – substancja (w postaci gazu, cieczy, pary, ciała stałego) powodująca szkodliwe efekty w organizmach żywych np.: działanie drażniące, działanie uczulające, działanie mutagenne, działanie układowe, działanie rakotwórcze, … skutki fizyczne, … Oddziaływanie szkodliwych substancji chemicznych na organizm człowieka: (wybrane przykłady) działanie drażniące – pod wpływem działania drażniącego substancji chemicznych powstają odruchy kaszlu (skrócenie oddechu), kichania, skurcz oskrzeli, obrzęk płuc, sinica (objaw niedotlenienia), co obniżą odporność na infekcję i zwiększa podatność na infekcję, astmę i rozedmę płuc. działanie uczulające – zmiany uczuleniowe na skórze przypominają zmiany, które stwierdza się podczas zapalenia skóry (pieczenie skóry, pojawienie się plam rumieniowych, grudek, pęcherzyków, złuszczenie naskórka). Choroby uczuleniowe skóry, to najczęściej tzw. wyprysk kontaktowy, uczuleniowy (alergiczny) występujący u pracowników mających kontakt ze szkodliwymi substancjami chemicznymi o właściwościach uczulających. 45 działanie układowe – szkodliwe substancje chemiczne wywierają działanie układowe prowadzące do zmian morfologicznych i czynnościowych w określonych narządach i grupach narządów. Działanie układowe prowadzi do zaburzeń w ośrodkowym układzie nerwowym (encefalopatie) i obwodowym układzie nerwowym (europatie obwodowe). działanie rakotwórcze – długotrwałe narażenie na działanie niektórych substancji chemicznych może powodować niekontrolowany wzrost komórek prowadzący do zmian o efekcie bezprogowym. Większość substancji rakotwórczych zaliczana jest do substancji bezprogowych, tzn. nie można ustali dla nich bezpiecznych poziomów ekspozycji. Kryteria oceny poziomu narażenia: najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. Pyły i substancje nietoksyczne Pyły – aerozole, w których fazę rozproszoną stanowią cząsteczki stałe. Mgły – aerozole, w których fazę rozproszoną stanowią drobne kropelki cieczy. Dymy – aerozole, w których fazę rozproszoną stanowią ciała stałe i kropelki cieczy. Pyły wnikające do organizmu człowieka wchłaniane są przez tkanki, wywołując skutki szkodliwe dla zdrowia. Oddziaływanie pyłów na organizm na organizm człowieka: działanie mechaniczne – powodujące uszkodzenie błon śluzowych lub skóry, prowadzące do powstania choroby uczuleniowej, pylicy płuc lub choroby nowotworowej, działanie biologiczne – działanie posiadające typowo przewlekły charakter, którego skutki oddziaływania ujawniają się zazwyczaj po wielu latach w postaci podrażnienia lub stanów zapalnych dróg oddechowych, patologicznego rozrostu tkanki łącznej lub w postaci nowotworów o różnej budowie morfologicznej działanie chemiczne Skutki działania pyłów na organizm człowieka: Własności pyłów emitowanych do środowiska pracy są ściśle związane z własnością substancji z których powstały. Stopień oddziaływania uzależniony jest od: stężenia pyłu, wymiarów i kształtu cząstek, składu chemicznego i struktury krystalicznej, rozpuszczalności pyłu w płynach ustrojowych, właściwości osobniczych człowieka, ciężkości wykonywanej pracy fizycznej, fizycznych parametrów środowiska pracy człowieka, … Czynniki biologiczne Czynniki zagrożeń biologicznych w środowisku pracy (biologiczne czynniki zagrożenia zawodowego) – szkodliwe czynniki biologiczne występujące w środowisku pracy są to żywe 46 makroorganizmy (zwłaszcza drobnoustroje) oraz wytwarzane przez nie substancje o działaniu chorobotwórczym, charakteryzujące się takim działaniem lub taką budową biochemiczną, która warunkuje ich działanie szkodliwe na organizm ludzki, co może być przyczyną chorób pochodzenia zawodowego. Jedną z podstawowych cech działania czynników biologicznych jest brak stałej zależności między ich stężeniem i czasem kontaktu a odpowiedzią organizmu. Podstawowe kategorie czynników biologicznych drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie, jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie, hodowle komórkowe, pasożyty wewnętrzne człowieka. materiału Kryteria oceny narażenia na czynniki biologiczne: Zasadność podejrzenia, ze objawy chorobowe występujące u pracownika lub u grupy pracowników są wywołane przez określony czynnik biologiczny, należy zawsze potwierdzić dwoma sposobami: Wykrycie danego czynnika w środowisku pracy i określenie rozmiarów ekspozycji Bezpośrednie stwierdzenie obecności czynnika biologicznego w organizmie chorego pracownika Prace narażające pracowników na działanie czynników biologicznych: Praca w zakładach produkujących żywność, Praca w rolnictwie, Praca, podczas której dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego, Praca w jednostkach ochrony zdrowia, Praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych, Praca w zakładach gospodarki odpadami, Praca przy oczyszczaniu ścieków, Praca w innych okolicznościach, podczas której potwierdzone jest narażenie na działanie czynników biologicznych. 2.2. Opis zawodu policjanta zgodnie z Międzynarodową Kartą Charakterystyki Zagrożeń Zawodowych na podstawie PN-80/Z-09052. Zgodnie z Międzynarodową Kartą Charakterystyki Zagrożeń Zawodowych zawód policjant definiowany jest jako: „funkcjonariusz powołany do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Wykrywa przestępstwa kryminalne i zapobiega nim, poszukuje osób zaginionych i ściga osoby poszukiwane, wykonuje zadania zmierzające do utrzymania bezpieczeństwa publicznego w sytuacjach ekstremalnych, takich jak: zagrożenie i lub naruszenie porządku i bezpieczeństwa publicznego, klęski żywiołowe lub katastrofy. Zwalcza terroryzm, unieszkodliwia osoby i grupy terrorystyczne. Wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku na drogach publicznych, terytorialnych wodach morskich i śródlądowych, na terenie lotnisk oraz na obszarach kolejowych. Karta została opracowana przez specjalistów z Międzynarodowej Organizacji Pracy, Izraelskiego Instytutu Bezpieczeństwa i Higieny Pracy oraz Międzynarodowego Centrum Informacji o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy. W karcie wymieniono, w określonym, ustalonym 47 porządku, różne czynniki środowiska pracy, na które mogą być narażeni funkcjonariusze Policji podczas wykonywania czynności służbowych Zgodnie z wymienioną wyżej kartą wykonywanie zawodu policjanta niesie za sobą określone zagrożenia: funkcjonariusze w dużym stopniu narażenia są na obrażenia, lub trwałe kalectwo a nawet utratę życia w wyniku postępowania osób, wobec których podejmowane są działania mające na celu eliminację zachowań sprzecznych z prawem, wielu policjantów uczestniczy w wypadkach związanych z akcjami ratowniczymi podczas klęsk żywiołowych, czy w czasie prowadzenia pościgu za przestępcami, policjanci zazwyczaj żyją w ciągłej obawie przed fizycznymi zagrożeniami i są uczestnikami dramatycznych sytuacji, co staje się źródłem stresu, problemów rodzinnych osobistych, funkcjonariusze Policji mogą odczuwać problemy zdrowotne na skutek pracy na zewnątrz pomieszczeń, często w niekorzystnych warunkach atmosferycznych – wysoka lub niska temperatura, opady atmosferyczne, podczas służby istnieje możliwość kontaktu policjanta z osobami zakażonymi np. HIV. W związku z powyższym można określić czynniki środowiska pracy związane z wykonywanym zawodem oraz ich możliwe skutki dla zdrowia: 1) Czynniki mogące powodować wypadki: wypadki samochodowe, motocyklowe podczas akcji – możliwość urazów w tym śmiertelnych, praca na wysokościach podczas wykonywania czynności służbowych na dachach budynków – możliwość urazów na skutek upadków, broń palna, pręty, kije basebolowe, noże i inne ostre narzędzia posiadane przez przestępców- możliwość urazów w tym śmiertelnych. 2) Czynniki fizyczne: zmienne warunki atmosferyczne – możliwość udaru słonecznego lub odmrożeń oraz przewlekłych chorób układu oddechowego, nadmierny hałas pochodzący od ruchu drogowego lub używanej broni podczas udziału w strzelaniach programowych i egzaminacyjnych a także podczas interwencji – możliwość uszkodzenia słuchu. 3) Czynniki chemiczne i pyły: narażenia na związki ołowiu podczas wielogodzinnej służby w patrolu zmotoryzowanym albo podczas kierowania ruchem drogowym, podczas służby na strzelnicy lub pobierania odbitek palców - możliwość przewlekłego zatrucia w wyniku kumulacji związków ołowiu w organizmie, narażenie na działanie tlenku węgla w przypadku służby na drodze – możliwość ostrych zatruć. 4) Czynniki biologiczne: narażenie na działanie mikroorganizmów chorobotwórczych, np. wirus HIV, wścieklizny, zapalenia wątroby – możliwość wystąpienia chorób zakaźnych w wyniku bliskiego kontaktu z zakażonymi osobami lub zanieczyszczonymi przedmiotami oraz ugryzienia przez zwierzęta, owady lub gryzonie obecne w zanieczyszczonych lub opuszczonych miejscach (zwłaszcza piwnicach, suterenach lub melinach pijackich), do których wchodzą funkcjonariusze podejmując interwencje lub poszukując osób lub rzeczy. 5) Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne oraz związane z organizacją służby: długotrwałe i bardzo częste zadania związane z przebywaniem w pozycji stojącej lub w ruchu (przeszukania pomieszczeń i osób, działania operacyjne, obserwacja osób, 48 wykonywanie oględzin, poszukiwania) – możliwość dolegliwości kończyn dolnych oraz układu mięśniowo – szkieletowego, długotrwałe przebywanie w radiowozach policyjnych oraz podczas wykonywania czynności procesowych w jednostkach Policji w pozycji siedzącej (przesłuchania świadków i osób podejrzewanych o popełnienie przestępstw i wykroczeń, konfrontacje) – dolegliwości bólowe wynikające z przeciążenia układu mięśniowo – szkieletowego, wydarzenia, których świadkiem jest policjant, zwłaszcza gdy dochodzi do poważnych obrażeń lub śmierci osób uczestniczących w akcji. Udział w sekcjach zwłok oraz oględzinach miejsc samobójstw i zabójstw oraz wypadków. Sytuacje z użyciem środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej – możliwość zespołu stresu pourazowego, zaburzeń emocjonalnych i problemów osobistych w tym małżeńskich, rodzinnych, nadużywania leków lub alkoholu, praca zmianowa, stała czujność również poza godzinami służby, relacje z równorzędnymi współpracownikami oraz przełożonymi wewnątrz hierarchicznego systemu charakterystycznego dla Policji – możliwość stresu psychicznego. W niektórych przypadkach konieczne jest podejmowanie działań profilaktycznych i stosowanie środków ochronnych: w przypadku akcji, podczas których występuje uzasadnione podejrzenie użycia w stosunku do funkcjonariuszy broni palnej zastosowanie mają kamizelki kuloodporne oraz hełmy i ochraniacze, nadmierny hałas np. na strzelnicy obliguje do używania ochronników słuchu, aby nie narażać się na zarażenie mikroorganizmami chorobotwórczymi lub wirusami, podczas akcji ratowniczych czy też interwencji należy unikać bezpośredniego kontaktu z krwią i zanieczyszczeniami mogącymi zawierać mikroorganizmy będące przyczyną AIDS lub zapalenia wątroby. Jeżeli to możliwe należy stosować rękawice lateksowe i ochronne maski, czas oczekiwania w radiowozie powinno wykorzystywać się wykonując ćwiczenia relaksacyjne. 2.3. Proces identyfikacji zagrożeń. Pomiary środowiska pracy i działania profilaktyczne.10 Ocena narażenia na działanie czynników szkodliwych: Pracodawca, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności, jest obowiązany do wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Pracodawca przed przystąpieniem do przeprowadzenie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy dokonuje rozeznania: procesów technologicznych i występujących w nich czynników szkodliwych dla zdrowia w celu ich wytypowania do oznaczenia w środowisku pracy, organizacji i sposobu wykonywania pracy. Metody badań i pomiarów określają Polskie Normy oraz normy międzynarodowe lub równoważne. W rozdziale wykorzystano materiały do wykładu „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy” dr inż. Adam Górny Politechnika Poznańska 10 49 Obowiązki pracodawcy: wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy pracodawca jest obowiązany niezwłocznie, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, poinformować pracowników oraz umieszczać aktualne wyniki tych badań lub pomiarów na odpowiednim stanowisku pracy, na podstawie wyników badań i pomiarów pracodawca prowadzi na bieżąco rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy, pracodawca wpisuje na bieżąco wyniki badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia do karty badań i pomiarów. Rejestry i karty badań przechowywane są przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu. Wyniki badań i pomiarów przechowuje się przez okres 3 lat licząc od daty ostatniego wpisu. W przypadku likwidacji zakładu pracy, pracodawca niezwłocznie przekazuje rejestr oraz kartę właściwemu miejscowemu inspektorowi sanitarnemu. W przypadku pomiarów wykonywanych w jednostkach Policji, PSP, Straży Granicznej, BORu, jednostkach organizacyjnych podległych i nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, zakładach opieki zdrowotnej tworzonych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz w jednostkach organizacyjnych ABW i Agencji Wywiadu rejestr oraz kartę przekazuje się właściwemu inspektorowi sanitarnemu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia: Badania i pomiary wykonuje się w przypadku występowania w środowisku pracy czynnika szkodliwego dla zdrowia: co najmniej raz w roku – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia, co najmniej raz na dwa lata – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia, w każdym przypadku wprowadzenia zmian w warunkach występowania tego czynnika. W przypadku występowania w środowisku pracy czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym badania i pomiary przeprowadza się: co najmniej raz na trzy miesiące – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia, co najmniej raz na sześć miesięcy – przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia, w każdym przypadku wprowadzenia zmian w warunkach występowania tego czynnika. Badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości NDS lub NDN, a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia. Działania profilaktyczne pracodawcy. Czynniki fizyczne: Sposoby redukcji zagrożeń mechanicznych: 50 Środki techniczne: eliminowanie czynnika stwarzającego zagrożenie, odsuniecie człowieka od strefy zagrożenia, informowanie pracowników o występujących zagrożeniach, stosowanie środków ochrony indywidualnej. środki organizacyjne: opracowanie procedur bezpiecznej pracy: - systemy pracy minimalizujące dostęp do stref niebezpiecznych, - procedury zezwolenia wykonywania pracy, - systemy ostrzegawcze, - nadzór bezpośredni. kształtowanie probezpiecznych zachowań: - szkolenie, - kształtowanie probezpiecznych nawyków, - przestrzeganie instrukcji eksploatacji i zasad bezpieczeństwa. URZĄDZENIA OCHRONNE Osłony – urządzenia stanowiące materialną przegrodę między człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem mechanicznym, zastosowane specjalnie w celu zapewnienia ochrony człowiekowi. Funkcje osłony mogą również spełniać pokrywy, drzwi, ogrodzenia, itp. Wymagania stawiane osłonom: powinny: być wytrzymałe, być trudne do usunięcia lub wyłączenia, być umieszczone w odpowiedniej odległości od strefy niebezpiecznej, powodować jak najmniej utrudnień w pracy, nie powodować dodatkowych czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych, umożliwiać wykonywanie prac związanych np. z konserwacją, instalowaniem narzędzi Urządzenia zabezpieczające – wszelkie, nie stanowiące materialnej przegrody (inne niż osłony) urządzenia ochronne. Do tej grupy zalicza się urządzenia oburęcznego sterowania, urządzenia fotoelektryczne, maty czułe na nacisk, zawory bezpieczeństwa, ograniczniki udźwigu oraz urządzenia blokujące, ryglujące, zezwalające na uruchomienie maszyny itp. Wymagania stawiane urządzeniom zabezpieczającym: powinny: uniemożliwiać nadmierny wzrost siły, ciśnienia lub obrotów itp.; w tym celu stosowane są ograniczniki udźwigu, sprzęgła przeciążeniowe, zawory bezpieczeństwa, ograniczniki obrotów uniemożliwiać przekroczenie założonych zasięgów ruchu, np. przez stosowanie wyłączników krańcowych, HAŁAS Działania korygujące /zapobiegawcze Techniczne środki ograniczania ograniczania hałasu: zmiana hałaśliwego procesu na mniej hałaśliwy, mechanizacja i automatyzacja procesów technologicznych, konstruowanie i stosowanie cichobieżnych maszyn, urządzeń i narzędzi, 51 poprawne pod względem akustycznym rozplanowanie zakładu i zagospodarowanie pomieszczeń, stosowanie tłumików akustycznych, stosowanie obudów dźwiękochłonno-izolacyjnych, stosowanie ekranów dźwiękochłonno-izolacyjnych, stosowanie aktywnych metod ograniczenia hałasu, stosowanie ochronników słuchu, Wymagania stawiane ochronnikom słuchu: PN-EN 352 Ochronniki słuchu. Wymagania ogólne/Wymagania bezpieczeństwa 1:2005, Nauszniki przeciwhałasowe, 2:2005, Wkładki przeciwhałasowe, 3:2005, Nauszniki przeciwhałasowe mocowane do przemysłowego hełmu ochronnego, 4:2003/A1:2007, Nauszniki przeciwhałasowe o regulowanym tłumieniu, 5:2005/A1:2007, Nauszniki przeciwhałasowe z aktywną redukcją hałasu, 6:2005, Nauszniki przeciwhałasowe z sygnałem fonicznym wprowadzonym z wejścia elektrycznego, 7:2006, Wkładki przeciwhałasowe o regulowanym tłumieniu. Metody i sposoby administracyjno – prawne: ustawy, zarządzenia, przepisy, normy i normatywy, odpowiednia organizacja czasu pracy. Hałas infradźwiękowy: Działania korygujące / zapobiegawcze stosowanie tłumików hałasu na wlotach i wylotach powietrza (lub gazu) maszyn przepływowych, właściwe fundamentowanie (z wibroizolacją) maszyn i urządzeń, usztywnianie konstrukcji ścian i budynków w przypadku ich rezonansów, stosowanie dźwiękoszczelnych kabin o ciężkiej konstrukcji (murowanych) dla operatorów maszyn i urządzeń, stosowanie aktywnych metod redukcji hałasu (związanych z aktywnym pochłanianiem i kompensacją dźwięku), Hałas ultradźwiękowy: Działania korygujące / zapobiegawcze W profilaktyce szkodliwego działania hałasu ultradźwiękowego obowiązują te same wymagania i zasady, jak w przypadku hałasu słyszalnego. Ze względu na krótkofalowość ultradźwięków, stosunkowo łatwo jest ograniczyć ich szkodliwe oddziaływanie na człowieka, np. hermetyzację i obudowanie źródeł oraz stosowanie środków ochrony indywidualnej skutecznych dla hałasu wysokoczęstotliwościowego. Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi: 52 Środki techniczne: minimalizacja drgań u źródła ich powstawania (zmniejszanie wibroaktywności źródeł), minimalizowanie drgań na drodze ich propagacji, automatyzacja procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań. Metody organizacyjno-administracyjne: skracanie czasu narażenia na drgania w ciągu zmiany roboczej, wydzielanie specjalnych pomieszczeń do odpoczynku, przesuwanie do pracy na innych stanowiskach osób szczególnie wrażliwych na działanie drgań, szkolenia pracowników w celu uświadomienia ich o występujących zagrożeniach powodowanych ekspozycją na drgania oraz w zakresie możliwie bezpiecznej obsługi maszyn i narzędzi Profilaktyka medyczna Ma na celu eliminowanie przy zatrudnianiu na stanowiska operatorów maszyn i narzędzi drgających osób, których stan czynnościowy organizmu odbiega od normy, a odchylenia te pod wpływem drgań mogą ulec pogłębieniu. Sposoby przeciwdziałania niekorzystnym zjawiskom termicznym: stosowanie technik regulacji temperatury powietrza w pomieszczeniach przemysłowych, wentylacja pomieszczeń przemysłowych, wentylacja naturalna (grawitacyjna), działająca na zasadzie różnicy temperatur powietrza, wentylacja sztuczna (mechaniczna), polegająca na wymuszaniu ruchu powietrza przy użyciu urządzeń mechanicznych, klimatyzacja pomieszczeń przemysłowych, zabezpieczenia przed nadmiernym promieniowaniem cieplnym: ekrany i obudowy na źródłach promieniowania (np. zasłony łańcuchowe i wodne na otworach pieców grzewczych), ekrany chroniące ludzi (np. przed otworem pieca grzewczego – ekran blaszany ma okno zasłonięte siatką stalową o gęstych oczkach, co umożliwia obserwację, a pochłania w znacznym stopniu promienie podczerwone), stosowanie odzieży ochronnej, okularów, masek, rękawic, itp. Substancje chemiczne Identyfikacja zagrożeń Podając klasyfikację substancji lub preparatu wskazuje się zagrożenia dla zdrowia i dla środowiska stwarzane przez substancję lub preparat: 1. opisuje się najważniejsze skutki i objawy szkodliwego działania na zdrowie człowieka i środowisko, spowodowane działaniem substancji lub preparatu, w tym również niewłaściwym, które można przewidzieć w racjonalny sposób, oraz stwarzające zagrożenie właściwości fizykochemiczne; dokonuje się rozróżnienia między preparatami sklasyfikowanymi jako niebezpieczne i niesklasyfikowanymi jako niebezpieczne, 53 wskazuje się zagrożenia nieujęte w kryteriach klasyfikacji, w szczególności takie jak pylenie, zmrażanie, duszące działanie gazów, szkodliwe działanie na organizmy żyjące w glebie, w tym, o ile to możliwe, na mikroorganizmy glebowe obecne w także w atmosferze, które mają wpływ na zagrożenie stwarzane przez substancję lub preparat. Pracodawca jest zobowiązany do ustalenia, czy w środowisku w pracy występuje czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie oraz dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny. 2. Źródło oceny ryzyka zawodowego: niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego, otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym oraz zaleceń jego bezpiecznego stosowania, rodzaj, poziom i czas trwania narażenia, wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, jeżeli zostały ustalone, wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, jeżeli zostały ustalone, efekty działań zapobiegawczych, wyniki oceny stanu pracowników, jeżeli została przeprowadzona, warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników. Pracodawca jest obowiązany do uzyskania dodatkowych informacji od dostawcy czynnika chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to niezbędne w celu dokonania oceny ryzyka zawodowego. Ryzyko zawodowe wynikające z pracy z czynnikiem chemicznym stwarzającym zagrożenie należy eliminować lub ograniczać poprzez: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. właściwe zaprojektowanie i organizację pracy w miejscu pracy, dostarczenie odpowiedniego wyposażenia dla prac z czynnikami chemicznymi oraz stosowanie procedur utrzymania ruchu, które zapewniają ochronę zdrowia i bezpieczeństwa pracowników w miejscu pracy, zmniejszenie do minimum liczby pracowników narażonych lub którzy mogą być narażeni na czynniki chemiczne w miejscu pracy, zmniejszenie do minimum czasu i poziomu narażenia na czynnik chemiczny, odpowiednią higienę w miejscu pracy, zmniejszenie do minimum ilości czynnika chemicznego wymaganego w procesie pracy, stosowanie właściwych procedur pracy, w tym procedur lub instrukcji bezpiecznego obchodzenia się z czynnikiem chemicznym stwarzającym zagrożenie i odpadam i zawierającymi taki czynnik oraz procedur ich przechowywania i transportu w miejscu pracy, właściwe stosowanie urządzeń i sprzętu w pracach z czynnikiem chemicznym, zapewniające bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników Działania korygujące / zapobiegawcze Środki techniczne: stosowanie efektywnych systemów wentylacyjnych, automatyzacja, robotyzacja i izolacja stanowisk pracy, prawidłowe magazynowanie substancji chemicznych, … 54 Oznakowanie substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego obejmuje: nazwę umożliwiającą jednoznaczną identyfikację substancji lub preparatu, nazwy substancji niebezpiecznych zawartych w preparacie, nazwę i siedzibę, a w przypadku osoby fizycznej imię i nazwisko oraz adres osoby wprowadzającej substancję lub preparat do obrotu, znaki ostrzegawcze i napisy, informacje o wymaganym postępowaniu z opróżnionymi opakowaniami. Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznych lub preparatu niebezpiecznego, wprowadzonego do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, powinno być sporządzone w języku polskim. Opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego wprowadzonych do obrotu powinny: mieć konstrukcję uniemożliwiającą wydostanie się zawartości z opakowania w sposób przypadkowy (wymaganie to nie ma zastosowania, jeżeli wymagane są szczególne techniczne środki bezpieczeństwa), być wykonane z materiałów odpornych na niszczące działanie ich zawartości i uniemożliwiających tworzenie się substancji niebezpiecznych w wyniku chemicznego oddziaływania zawartości na materiał opakowania, zachowywać szczelność w warunkach działających na opakowanie obciążeń i napięć w trakcie jego normalnej eksploatacji, w przypadku opakowań z zamknięciem wielokrotnego użytku, gwarantować zachowanie ich szczelności podczas wielokrotnego otwierania i zamykania w warunkach normalnej eksploatacji. Pojemniki i zbiorniki służące do przechowywania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz do pracy z nimi, rurociągi zawierające substancje niebezpieczne i preparaty niebezpieczne oraz miejsca w których składowane są znaczne ilości substancji niebezpiecznych lub preparatów niebezpiecznych powinny być należycie oznakowane. Środki organizacyjne: skrócenie czasu pracy, nie zatrudnianie osób szczególnie wrażliwych w warunkach narażenia na działanie substancji toksycznych, szkolenie i informowanie pracowników, … Pyły i substancje nietoksyczne Działania korygujące / zapobiegawcze 55 Profilaktyka techniczna: stosowanie wentylacji mechanicznej ogólnej, stosowanie wentylacji mechanicznej miejscowej stosowanie urządzeń filtracyjno-wentylacyjnych, właściwy dobór i stosowanie środków ochrony indywidualnej (odpowiednich do rodzaju pyłów występujących w środowisku pracy). Zadaniem wentylacji, polegającej na ciągłej lub okresowej wymianie powietrza w pomieszczeniach jest: poprawa stanu i składu powietrza na stanowiskach pracy zgodnie z wymaganiami higienicznymi (ochrona zdrowia człowieka) i technologicznymi (konieczność uzyskiwania wyrobów o określonych parametrach), równoczesna regulacja parametrów środowiska powietrznego w pomieszczeniach: stężenia zanieczyszczeń, temperatury, wilgotności oraz prędkości i kierunku ruchu powietrza Podstawowymi wskaźnikami użytkowymi filtrów powietrza są: skuteczność filtracji (zdolność do oczyszczania powietrza z cząstek zanieczyszczeń o określonym składzie wymiarowym), opór przepływu. Parametry te zależą od: właściwości pyłów (składu wymiarowego cząstek, stężenia pyłu, kształtu cząstek, właściwości elektrostatycznych i chemicznych, zwilżalności pyłu), właściwości przepływającego powietrza (temperatury, wilgotności, prędkości), parametrów strukturalnych filtru (grubości, gęstości upakowania, masy powierzchniowej). Profilaktyka medyczna: W profilaktyce medycznej znaczenie szczególne mają badania wstępne i badania okresowe. Do pracy w środowisku o dużym zapyleniu nie należy przyjmować osób z wrodzonymi lub nabytymi zmianami układu oddechowego i układu krążenia. Czynniki biologiczne Kryteria oceny narażenia na czynniki biologiczne: Grupa 1 – czynniki, przez które wywołanie choroby u ludzi jest mało prawdopodobne (rośliny nasienne, stawonogi, skorupiaki) Grupa 2 – czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale ich rozprzestrzenianie się w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne (wirus świnki, wirus odry, pasożyty i grzyby) Grupa 3 – czynniki biologiczne, które mogą wywoływać chorobę o ciężkim przebiegu u ludzi, a ich obecność w środowisku pracy jest poważnym zagrożeniem dla pracowników; zastosowanie odpowiedniej profilaktyki lub leczenia jest możliwe (wirusy zapalenia wątroby typu B i C, bakterie chorobotwórcze z grupy paciorkowców i gronkowców, niektóre grzyby chorobotwórcze) Grupa 4 56 – czynniki biologiczne, które powodują ciężki przebieg choroby u ludzi i są poważnym zagrożeniem dla zdrowia pracowników; obecność takiego czynnika w środowisku wiąże się z dużym ryzykiem; zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia (wirus Ebola, wirus ospy, wirus krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej) Główne kierunki i zasady profilaktyki oraz zwalczania czynników biologicznych: 1. Szczepienia ochronne wysoce narażonych grup pracowników, 2. Stała opieka lekarska i badania profilaktyczne narażonych grup pracowników, 3. Szczególne zabezpieczenie przy pracy z czynnikami wysoce zakaźnymi, 4. Indywidualne środki ochronne, 5. Zapobieganie rozwojowi drobnoustrojów i roztoczy w składowanych surowcach, 6. Zapobieganie rozwojowi potencjalnie szkodliwych grzybów i bakterii, 7. Utrzymywanie w czystości i okresowa dezynfekcja pomieszczeń, 8. Doskonalenie systemów wentylacyjnych, 9. Oświata zdrowotna, Praktyczne działania mające na celu przeciwdziałanie zagrożeniom biologicznym: ocena ryzyka zawodowego, na jakie jest lub może być narażony pracownik stosowanie środków zapobiegawczych, przewidzianych dla szkodliwych czynników biologicznych należących dla danej grupy narażenia unikanie stosowania szkodliwego czynnika biologicznego projektowania procesu pracy w sposób pozwalający na unikniecie lub zminimalizowanie uwalniania się szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy prowadzenie rejestru prac i pracowników narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do 3 lub 4 grupy zagrożenia ograniczanie liczby pracowników narażonych lub potencjalnie narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego, stosowania znaku ostrzegającego przed zagrożeniem biologicznym, zapewnienie pracownikom środków ochrony zbiorowej lub w przypadku gdy w inny sposób nie można ograniczyć zagrożenia, środków ochrony indywidualnej, odpowiednich do rodzaju i poziomu narażenia, zapewnienie pracownikom środków hermetyczności w celu zapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia szkodliwego czynnika biologicznego, przeprowadzenie badań na obecność szkodliwego czynnika biologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne, z wyłączeniem pierwotnie zamkniętej przestrzeni, sporządzenie planu postępowania na wypadek awarii z udziałem szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia, zapewnienia warunków bezpiecznego zbierania, przechowywania oraz usuwania odpadów przez pracowników, z zastosowaniem bezpiecznych i oznakowanych pojemników, stosowanie procedur bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, zapewnienie pracownikom systematycznego szkolenia, poinformowanie pracowników o badaniach lekarskich, z których pracownik może skorzystać po ustaniu narażenia 57 W ramach ochrony pracowników przed zagrożeniem spowodowanym przez szkodliwy czynnik biologiczny pracodawca jest zobowiązany do: zapewnienia pracownikowi bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów w wydzielonych pomieszczeniach, wyposażenia pracownika w odpowiednie środki ochrony indywidualnej i przechowywania ich w wyraźnie oznakowanym miejscu, zapewnienia właściwych pomieszczeń, urządzeń higieniczno – sanitarnych, środków higieny osobistej, środków do odkażania skóry lub błon śluzowych, stworzenia i stosowania procedur: pobierania, transportu oraz przetwarzania próbek i materiałów pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego, dezynfekcji, umożliwiających bezpieczne usuwanie i postępowanie ze skażonymi odpadami. zapewnienia bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia, a w razie konieczności niszczenia odzieży, środków ochrony indywidualnej i wyposażenia, które uległy skażeniu szkodliwym czynnikiem biologicznym, dostarczenia pracownikowi aktualnych pisemnych instrukcji postępowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym, niezwłocznego informowania wszystkich pracowników narażonych w wyniku awarii lub wypadku lub ich przedstawiciela o tym zdarzeniu, jeżeli mogło ono spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego, a także o jego przyczynach oraz podjętych i proponowanych środkach mających na celu opanowanie sytuacji, podjęcia natychmiastowych działań mających na celu likwidację przyczyn i skutków zaistniałej awarii lub wypadku, zgłaszania awarii lub wypadku związanego z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego, w zależności od jego rodzaju, do właściwych jednostek służby medycyny pracy oraz właściwego inspektora sanitarnego Pracodawca może zlecić wykonanie prac związanych z narażeniem na kontakt ze szkodliwym czynnikiem biologicznym zakwalifikowanym do grupy 3 lub 4 zagrożenia wyłącznie pracownikom właściwie zabezpieczonym, w tym uodpornionym przy użyciu dostępnych szczepionek. Pola i promieniowanie elektromagnetyczne Zasady ochrony przed polami elektromagnetycznymi: strefa niebezpieczna – obszar bardzo silnych pół elektromagnetycznych, w którym nie wolno przebywać zarówno ogółowi ludności, jak i pracownikom. Przebywanie w tym obszarze jest dozwolone w specjalnych kombinezonach ekranujących, które ograniczają zagrożenie, strefa zagrożenia / pośrednia – obszar pół elektromagnetycznych, w którym mogą przebywać jedynie pracownicy związani z obsługą źródeł pól, po przejściu specjalistycznego szkolenia i badaniach lekarskich wykazujących brak przeciwwskazań w zasięgu pól ekspozycji zawodowej, Czas przebywania pracownika w strefie zagrożenia zależy od natężenia pola. W strefie pośredniej czas przebywania nie podlega ograniczeniom w ramach zmiany roboczej. strefa bezpieczna (obszar poza strefami ochronnymi) – obszar bezpiecznych pół elektromagnetycznych, które są słabsze od pól ekspozycji zawodowej i przy bezpośrednim, długotrwałym oddziaływaniu na organizm ludzki nie powinny powodować zmian w stanie zdrowia. 58 Przebywanie w strefie bezpiecznej, zarówno ludności, jak i pracowników, nie podlega ograniczeniom Graniczne wartości natężeń nie chronią przed odległymi skutkami wieloletniej ekspozycji na pola elektromagnetyczne w czasie pracy zawodowej, zapewniają jedynie ochronę pracowników przed skutkami bieżącej absorpcji pola elektromagnetycznego Metody ograniczenia narażenia na działanie pól: Metody organizacyjne: 1. 2. 3. 4. Uwzględnienie wymagań bezpieczeństwa elektromagnetycznego, Wybór miejsca użytkowania urządzenia, Badanie pól elektromagnetycznych wokół urządzenia, Oznakowanie źródeł pól elektromagnetycznych i zasięgów stref ochronnych, Informowanie pracowników o zagrożeniu i prowadzenie szkoleń, Wstępne i okresowe badania okresowe pracownik pracowników, Ograniczenie zmianowego czasu pracy w strefie zagrożenia, Zmiana przeznaczenia pomieszczeń siadujących ze źródłami, w których występują silne pola, tak aby wykluczyć konieczność przebywania w nich pracowników, 9. Maksymalne odsuniecie pracowników obsługi od źródeł pól. 5. 6. 7. 8. Metody techniczne: 1. Stosowanie osłon ekranujących: 2. Zmiana technologii użytkowania i zmniejszanie mocy wyjściowej urządzenia do możliwie minimalnego poziomu, zapewniającego normalną jego eksploatację. 3. Stosowanie podajników i automatyzację obsługi urządzeń, tak aby stanowiska pracy były usytuowane poza zasięgiem występowania silnych pól elektromagnetycznych (stref ochronnych). 4. Zmniejszenie wymiarów elementów urządzenia, będących źródłem pola, lub maksymalne zbliżenie ich do siebie. 5. Stosowanie przez pracowników ubiorów ochronnych ekranujących człowieka przed polem elektromagnetycznym. 59 6. Zwiększenie wilgotności powietrza (w przypadku pól elektrostatycznych) 7. Izolowanie stanowiska pracy oraz samych pracowników w celu ograniczenia prądu przepływającego przez pracownika na skutek sprzężenia pojemnościowego pomiędzy źródłem pola, ciałem człowieka i ziemią. Energia elektryczna (prąd elektryczny) OCHRONA PODSTAWOWA (U ≤ 1 kV) (przed dotykiem bezpośrednim) izolowanie części czynnych, stosowanie obudów i osłon, stosowanie ogrodzeń, stosowanie barier i przeszkód, umieszczanie poza zasięgiem ręki, OCHRONA DODATKOWA (U ≤ 1 kV) (przed dotykiem pośrednim) stosowanie samoczynnego wyłączania zasilania, stosowanie urządzeń II klasy ochronności lub o izolacyjności równoważnej, izolowanie stanowiska, stosowanie nie uziemionych połączeń wyrównawczych, stosowanie separacji elektrycznej, stosowanie bardzo niskich napięć bezpiecznych RÓWNOCZESNA OCHRONA PRZED DOTYKIEM BEZPOŚREDNIM I DOTYKIEM POŚREDNIM (U ≤ 1 kV) zasilanie urządzeń bardzo niskim napięciem roboczym, przy ciągłym kontakcie z urządzeniem i potencjałem ziemi należy stosować specjalne środki ochrony przeciwporażeniowej (wysokoczułe wyłączniki różnicowoprądowe, separację elektryczną, zasilanie bardzo niskim napięciem). OCHRONA PODSTAWOWA (U > 1 kV) (przed dotykiem bezpośrednim) stosowanie izolacji roboczej, umieszczenie części czynnych na bezpiecznej wysokości, stosowanie ogrodzeń (barier) urządzeń elektrycznych dla zachowania bezpiecznej odległości poziomej od ich części czynnych OCHRONA DODATKOWA (U > 1 kV) (przed dotykiem pośrednim) stosowanie uziemienia W przypadkach technicznie uzasadnionych, łącznie z uziemieniem ochronnym stosować należy uzupełniające środki ochrony przeciwporażeniowej (np. izolację stanowisk, powłoki elektroizolacyjne, wstawki izolacyjne w elementach przewodzących, ogrodzenia). Zagrożenia pożarowe od urządzeń elektrycznych: Przyczyny wystąpienia zagrożeń: zły stan zestyków, niewłaściwy dobór aparatury łączeniowej i zabezpieczeniowej, zły stan izolacji, nadmierne nagrzewnie się przewodów i urządzeń, 60 zwarcia, łuk elektryczny, niewłaściwe użytkowanie urządzeń grzejnych. Sposoby eliminacji zagrożeń: odpowiednie wykonanie i eksploatacja instalacji i urządzeń zapobiegające wystąpieniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, stosowanie wyłączników różnicowoprądowych. Elektryczność statyczna Ocena możliwości wystąpienia niebezpiecznego naelektryzowania oparta jest na poniższych sytuacjach: czy materiał wykazuje zdolność do elektryzowania się? czy materiał zdolny do elektryzowania się może naelektryzować się w procesie produkcji? czy po naelektryzowaniu się materiału może zostać zainicjowane wyładowanie elektrostatyczne lub zostać wytworzone niebezpieczne pole elektryczne? Negatywna odpowiedź na jedno z tych pytań umożliwia bezpieczne użytkowanie lub prowadzenie procesu technologicznego bez stosowania środków ochrony przed elektrycznością statyczną. Rezystywność determinuje czas utrzymywania się ładunku elektrostatycznego, pozwalając na ocenę stopnia zagrożenia elektrycznością statyczną Środki ochrony przed elektryczności statyczną: 1. Uziemienie – powinno zapewnić spływ ładunków bez wystąpienia zagrożenia wybuchowego lub pożarowego. 2. Antystatyzacja – polega na zmianie właściwości materiałów i substancji w celu zmniejszenia ich elektryzacji i gromadzenia się ładunków. 3. Preparacja antystatyczna objętościowa - stosowana jest dla cieczy i materiałów sypkich. 4. Preparacja antystatyczna powierzchniowa – stosowana przy produkcji, przetwórstwie i stosowaniu nie przewodzących materiałów stałych (np. folii, płyt). 5. Antystatyzacja trwała tkanin i odzieży – uzyskuje się poprzez odpowiedni dobór struktury włókien mieszanin tworzyw sztucznych z bawełną lub lnem. 6. Antystatyzacja okresowa tkanin i odzieży – uzyskuje się poprzez preparację powierzchniową włókien w procesie produkcji. 7. Zwiększenie wilgotności powietrza – skuteczne dla materiałów wykazujących właściwości powierzchniowego adsorbowania wody. 61 8. Neutralizatory ładunku – stosowane są do eliminacji ładunków elektrostatycznych występujących na powierzchniach płaskich lub walcowych, pasów napędowych, itp. poprzez ich neutralizację zjonizowanym powietrzem. 9. Ekranowanie elektrostatyczne – polega na umieszczaniu uziemionej siatki metalowej na powierzchniach izolacyjnych w celu zmniejszenia natężenia pola elektrycznego na stanowisku pracy. 10. Zmiany procesów technologicznych: zmniejszenie szybkości procesów, zwiększenie pojemności obiektów względem ziemi, prowadzenie procesów w atmosferach obojętnych, nie zagrożonych wybuchem, dobór tworzyw na wykładziny, stosowane w celu zmniejszenia elektryzacji stykających się z nimi obiektów oraz materiałów. Promieniowanie widzialne (oświetlenie) KRYTERIA OCENY JAKOŚCI OŚWIETLENIA: poziom natężenia oświetlenia i jego równomierność, eksploatacyjne natężenie oświetlenia – wartość, od której nie może być mniejsza wartość średniego natężenia oświetlenia, na określonej powierzchni (PN-EN 124641:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach) równomierność oświetlenia – stosunek minimalnego natężenia oświetlenia do średniego natężenia oświetlenia na powierzchni (PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach) rozkład luminancji, ograniczenie olśnienia przykrego, olśnienie – doznanie wywołane jaskrawymi powierzchniami występującymi w polu widzenia i może być doznawane jako olśnienie przykre lub przeszkadzające. Olśnienie spowodowane odbiciami od lustrzanych powierzchni zazwyczaj określa się jako olśnienie dekontrastujące lub odbiciowe (PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach) barwa światła (temperatura barwowa), 2.4. Charakterystyka wybranych czynników środowiska pracy.11 Szczegółowe wymagania dotyczące oświetlenia. WYMAGANIA DOTYCZĄCE OŚWIETLENIA: w urządzeniu oświetleniowym należy dążyć do użycia najbardziej wydajnych źródeł światła, źródła światła należy eksploatować w warunkach znamionowych (nie obniżając ich strumienia świetlnego), sprzęt oświetleniowy należy utrzymywać w dobrym stanie, w czasie pracy w ciągu dnia należy w pełni wykorzystać światło dzienne (np. przez ustawienie stanowisk pracy w pobliżu okien), a w przypadku konieczności W rozdziale wykorzystano materiały do wykładu „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy” dr inż. Adam Górny Politechnika Poznańska 11 62 doświetlania stanowisk pracy światłem elektrycznym, należy włączać tylko niezbędne sekcje oświetlenia. WYMAGANIA STAWIANE OPRAWOM OŚWIETLENIOWYM: Oprawa oświetleniowa jest to urządzenie służące do rozsyłu, filtracji i przekształcania strumienia świetlnego jednego lub kilku źródeł światła. Oprawa oświetleniowa zawiera elementy niezbędne do podtrzymania, mocowania i zabezpieczenia źródeł oraz w razie potrzeby obwody pomocnicze wraz z elementami potrzebnymi do ich podłączenia do sieci zasilającej. skuteczność świetlna – stosunek całkowitego strumienia świetlnego wysyłanego przez oprawę oświetleniową do całkowitej mocy pobieranej przez tę oprawę (dla źródeł wyładowczych – moc pobierana przez źródło i osprzęt elektryczny. Jednostką skuteczności świetlnej jest lumen na wat (lm/W) Ergonomiczne kryteria jakości oświetlenia: przedmiot pracy wzrokowej jest tym łatwiej spostrzegany, im większy jest kontrast luminancji (np. czarna litera na białłym tle). Wówczas gdy kontrast jest mały, natężenie oświetlenia musi być tak zwiększone, aby zagwarantować łatwość rozpoznawania obiektu. poprawa kontrastu luminancji obserwowanych obiektów ma większy wpływ na wydolność wzrokową niż znaczący wzrost natężenia oświetlenia, wzrost natężenia oświetlenia ma wpływ na poprawę wydolności widzenia; wpływ ten jest bardziej znaczący przy małym kontraście niż przy dużym, wzrost natężenia oświetlenia powoduje wzrost wydolności wzrokowej tylko do pewnej granicy. Powiększenie wielkości kątowej szczegółu ma wpływ na poprawę wydolności wzrokowej większy niż znaczący wzrost natężenia oświetlenia i kontrastu, gdy podwyższanie poziomu natężenia oświetlenia wpływa minimalnie lub praktycznie wcale na wzrost wydolności wzrokowej, to następuje ciągłe obniżanie się wydatkowania energii, wpływające zmęczenie, zmniejszanie się wielkości wydolności wzrokowej uwydatnia się szczególnie przy niższych poziomach natężenia oświetlenia, taki sam wzrost poziomu natężenia oświetlenia spowoduje wyższy stopień poprawy wydolności wzrokowej u osoby w wieku np. 45 lat niż u osoby w wieku 30 lat. Wynika stąd postulat zapewnienia pracownikom ze starczowzrocznością odpowiednio wyższych poziomów natężenia oświetlenia. Szczegółowe wymagania dotyczące temperatury. Mikroklimat – warunki klimatyczne panujące na stanowisku roboczym (stanowisku pracy) lub w pomieszczeniu przemysłowym. Równanie bilansu cieplnego: S = M – W – R – C – E – Res S – ilość ciepła otrzymywanego lub odprowadzonego przez ustrój M – wewnątrzustrojowa produkcja ciepła (metaboliczne wytwarzanie ciepła) W – praca zewnętrzna R – promieniowanie cieplne C – ciepło unoszenia E – ciepło parowania wydzielanego potu Res – straty ciepła związane z oddychaniem 63 S>0 STRES GORĄCY hipotermia (zaburzenia cieplne, wzrost temperatury ciała), odwodnienie (przez wydzielanie potu), oparzenia (ogrzanie przez kontakt) S<0 STRES ZIMNY hipotermia (chłodzenie całego ciała) chłodzenie kończyn, chłodzenie poprzez kontakt chłodzenie konwekcyjne, chłodzenie przez oddychanie S=0 STRES ŚRODOWISKA UMIARKOWANEGO zaburzenia w wymianie ciepła, dyskomfort lokalny (przeciąg, asymetria chłodzenia, np. kończyn) Wymagania termiczne względem środowiska pracy: w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14°C (287 K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają, w pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18°C (291 K), pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz Szczegółowe wymagania dotyczące wymiany powietrza.12 Ogólny podział wentylacji. 12 Bogdan Rączkowski - „BHP w praktyce” wydanie XII Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. Gdańsk 2009. 64 Wentylacja naturalna (wymiana powietrza) – to wentylacja zachodząca wskutek działania naturalnych sił przyrody, tj. sił wyporu termicznego lub/i sił naporu wiatru. Do wentylacji naturalnej zaliczamy: infiltrację eksfiltrację przewietrzanie Infiltracja – zjawisko przenikania powietrza przez pory materiałów budowlanych oraz przez szczeliny wokół otworów do pomieszczenia. Eksfiltracja – polega na wypływie powietrza z pomieszczenia przez otwory i nieszczelności w przegrodach. Przewietrzanie – jest to wymiana powietrza wywołana przez otwieranie okien, względnie zapewniona przez specjalne otwory. Pozwala na przeprowadzenie w krótkim czasie dużej wymiany powietrza. Wentylacja grawitacyjna – wentylacja spowodowana przez różnicę gęstości powietrza na zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia i zintensyfikowana przez wyposażenie pomieszczenia (budynku) w pionowe kanały wywiewne. Podstawowe wymagania wymiany powietrza dla pomieszczeń pracy. w pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. w pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji. powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej 65 w przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy zapewnić: - odpowiednią konserwacje urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii. - Stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych. urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe gazy, pary lub pyły, powinny być zhermetyzowane. W razie niemożliwości zhermetyzowania, urządzenia te powinny być wyposażone w miejscowe odciągi. strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy. maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70°C (343 K) przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i 45°C (318 K) – w pozostałych przypadkach. w pomieszczeniach pracy, w których występują łatwopalne lub niebezpieczne pod względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatura nawiewanego powietrza powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony przeciwpożarowej. przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej z recyrkulacja powietrza ilość świeżego powietrza nie powinna być mniejsza niż 10% ogólnej ilości wymienianego powietrza. recyrkulacja powietrza nie powinna być stosowana w pomieszczeniach pracy, w których występują szkodliwe czynniki biologiczne, czynniki chemiczne stwarzające zagrożenie określone w przepisach w sprawie bhp związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych, materiały wydzielające nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy albo możliwe jest nagłe zwiększenie stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych, a także w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. 2.5. Obowiązki pracodawcy w procesie identyfikacji zagrożeń w środowisku pracy.13 Obowiązek przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego Ocena ryzyka zawodowego jest opartym na regulacjach prawnych i normach technicznych obowiązkiem każdego pracodawcy. Wynik oceny ryzyka zawodowego służyć powinien do planowania działań korekcyjnych, korygujących i zapobiegawczych służących poprawie bezpieczeństwa i ochronie zdrowia zatrudnionych. Artykuł 5 Pracodawca ponosi odpowiedzialność w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy pracownikom w każdym aspekcie odnoszącym się do ich pracy. Artykuł 6 W zakresie swoich obowiązków pracodawca powinien przedsięwziąć środki niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, włącznie z zapobieganiem W rozdziale wykorzystano materiały do wykładu „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy” dr inż. Adam Górny Politechnika Poznańska 13 66 zagrożeniom związanym z wykonywaniem czynności służbowych, informowaniem i szkoleniem, jak również zapewnieniem odpowiednich ram organizacyjnych i środków. Jeżeli przy wykonywaniu pracy nie można uniknąć ryzyka, to pracodawca zobowiązany jest ocenić jego wielkość oraz informować pracowników o ryzyku14 Art. 226 Kodeksu Pracy Pracodawca: 1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, 2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywana pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami § 39 rozporządzenia MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp 1. Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą, właściwą organizacje pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników. § 39a rozporządzenia MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp 1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatach chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadzić należy niezależnie na wszystkich stanowiskach pracy w przedsiębiorstwie15 Cel przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego Podstawowy zakres wymagań dyrektywy 89/391/EWG zapewnia: rzeczywistą poprawę w zakresie bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie, poprzez stosowanie odpowiednich metod oceny ryzyka zawodowego i wdrażanie wynikających z oceny działań korygujących i zapobiegawczych, zaangażowanie wszystkich stron, poprzez przykładanie większej wagi do działań na rzecz ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy i porozumienie w tej sprawie z przedstawicielami pracowników i wszystkimi innymi stronami w zakresie bezpieczeństwa pracy, wpływ na wydajność pracy, poprzez zmuszanie przedsiębiorstw do modernizacji maszyn i innych urządzeń technicznych oraz zachęcanie do przemyślenia na nowo organizacji pracy. 1. Sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zidentyfikowane i czy znane jest związane z nimi ryzyko zawodowe 14 zostały Dyrektywa Rady z dnia 12 maja 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy (89/391/EWG) (Dz. Urz. UE, L183, 30/05/1989, str. 1, ze zm.) 15 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity: Dz. U. 2003, Nr 169, poz. 1650, ze zm.) 67 2. Wykazanie, że zastosowane środki ochrony są odpowiednie do zidentyfikowanych zagrożeń 3. Wykazanie, że dokonano wyboru odpowiednich materiałów, wyposażenia stanowisk oraz organizacji pracy 4. Ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego 5. Zbadanie, czy ryzyko zawodowe jest na poziomie akceptowalnym oraz czy zastosowano odpowiednie środki ochronne 6. Zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy 7. Wykazanie pracownikom oraz organom nadzoru i kontroli, że ryzyko jest znane Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywana pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.16 Ocena ryzyka – jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy, które jest przeprowadzane w celu stwierdzenia, jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powodem urazu lub pogorszenia się stanu zdrowia pracownika oraz czy zagrożenia te można wyeliminować, a jeżeli nie – jakie środki ochronne należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka związanego z tymi zagrożeniami. Ocena ryzyka – proces analizowania ryzyka i wyznaczania jego dopuszczalności. Częstotliwość przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego: - tworzenie nowych stanowisk pracy, - wprowadzanie zmian na stanowiskach pracy, - zmiana wymagań odnośnie dopuszczalnego poziomu czynników środowiska pracy, - wprowadzenie zmian związanych ze środkami ochrony, - zatrudnienie obcych pracowników na terenie przedsiębiorstwa Elementy (etapy) oceny ryzyka zawodowego: identyfikacja zagrożeń i ich wielkości, ocena poziomu zagrożeń, opracowanie planu poprawy warunków pracy. zapewnienie ciągłej poprawy poziomu bezpieczeństwa pracy Identyfikacja zagrożeń - proces rozpoznawania tego, czy zagrożenie istnieje oraz określenie jego charakterystyki. Identyfikację zagrożeń należy rozpocząć od zapoznania się z niezgodnościami, takimi jak: niespełnienie wymagań prawnych i norm, jakie występują na stanowisku pracy, a następnie identyfikować wszystkie zagrożenia, których źródłem są występujące czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe. Identyfikacja zagrożeń powinna objąć historię stanu środowiska pracy na stanowisku, a zatem zagrożenia, które przyczyniły się w przeszłości do powstania wypadków przy pracy, chorób zawodowych, awarii, zdarzeń niebezpiecznych. Sposoby identyfikacji zagrożeń: listy kontrolne, Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity: Dz. U. 2003, Nr 169, poz. 1650, ze zm.) 16 68 metody zaawansowane, dokumentacja techniczna, dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy i chorób zawodowych, normy określające wymagania bezpieczeństwa pracy, dokumenty pomiarów czynników środowiska pracy, karty charakterystyki (substancji niebezpiecznych), literatura naukowo-techniczna, obserwacje wykonywanych zadań na stanowisku pracy, obserwacje wykonywanych zadań poza stanowiskiem pracy, wywiady z pracownikami, obserwacje czynników zewnętrznych, mogących wpłyną na środowisko pracy, np. czynniki atmosferyczne, analizy działań zakładu w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy. Potencjalne czynniki będące źródłem zagrożeń: stan środowiska pracy, charakter wykonywanej pracy (wykonywanych procesów pracy), charakterystyka stanowiska pracy, niedogodności występujące na stanowisku pracy, przygotowanie pracownika do wykonywania pracy, mogące spowodować wypadek, chorobę lub powodujące dyskomfort w wykonywanej pracy Czynnik niebezpieczny – czynnik, którego oddziaływanie prowadzi lub może prowadzić do urazu, Czynnik szkodliwy – czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia, Czynnik uciążliwy – czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie powodując trwałego pogorszenia stanu zdrowia Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego Szacowanie ryzyka ocenianie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego, określenie stopnia możliwych skutków (strat) związanych ze zdarzeniem. - Ciężkość urazu – określa się najczęściej na trzech podstawowych poziomach jako: odwracalne, nieodwracalne i śmiertelne - Rozmiar straty – liczba pracowników mogących doznać uszczerbku na zdrowiu w wyniku tego samego zagrożenia - Postępowanie zgodne z obowiązującymi przepisami prawnymi – precyzyjne sformułowanie wymagań oraz konsekwentne realizowanie ich w praktyce umożliwia ograniczenie lub wyeliminowanie start, jakie mogą powodować występujące w środowisku pracy zagrożenia - Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia – jest miarą określającą jak często może wystąpić określone zdarzenie - Częstotliwość i czas narażenia – wynika z potrzeby przebywania pracowników w miejscach, w których narażeni są na zagrożenia - Możliwość uniknięcia lub ograniczenia strat: o prędkość z jaką narasta zagrożenie, o sposób w jaki pracownik nabył świadomość ryzyka, o możliwość wyeliminowania zagrożeń, 69 o wiedza i doświadczenie pracownika, Wartościowanie ryzyka Na etapie tym następuje podjecie decyzji odnośnie akceptacji poziomu ryzyka lub podjęcia kroków koniecznych do zmniejszenia ryzyka lub zapewnienia, że ryzyko pozostanie na akceptowalnym poziomie. Akceptowalne ryzyko – ryzyko, które zostało zredukowane do poziomu, który może być tolerowany przez przedsiębiorstwo, mając na uwadze jego zobowiązania i przyjęte wytyczne kształtowania bezpieczeństwa pracy. Czy ryzyko można przyjąć? Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka są wymagania obowiązujących przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych. W przypadku braku odpowiednich wymagań przepisów prawnych i innych zaleca się ustalenie kryteriów dopuszczalności ryzyka zawodowego z uwzględnieniem opinii ekspertów z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy, własnych doświadczeń oraz opinii pracowników. 70 Ustalenie metod analizy i identyfikacji zagrożeń. Istnieje wiele alternatywnych sposobów identyfikacji zagrożeń. Oto niektóre z nich: HAZOP - Hazard and Operability Studies - analiza zagrożeń i zdolności operacyjnych Jest to metoda wykorzystywana przede wszystkim do oceny ryzyka procesowego. Polega na dokładnym przeanalizowaniu wszystkich możliwych odstępstw od prawidłowego przebiegu procesu, możliwych skutków i doboru odpowiednich zabezpieczeń. Używana jest do identyfikacji zagrożeń związanych z instalacjami chemicznymi (przemysł chemiczny, farmaceutyczny itp.). 71 Metoda HAZOP daje bardzo dobre rezultaty w przypadku analizy instalacji chemicznych, ale może być wykorzystywana również do analizy procedur. Nie należy jej stosować natomiast do analizy zagrożeń związanych z błędami człowieka czy zagrożeń wynikających z interakcji lub kombinacji odchyleń. FMEA - Failure Mode and E"ects Analysis - analiza przyczyn i skutków. Metoda jest wykorzystywana przede wszystkim do analizowania obiektów technicznych. Poziom szczegółowości w tej analizie zależy jedynie od wykonujących ją osób. Analizowany obiekt można podzielić i analizować oddzielnie. Analizowane obiekty można połączyć i analizować łącznie. Używając tej metody, zadajemy sobie pytanie: jaki element może ulec uszkodzeniu? Po zidentyfikowaniu tego elementu szukamy przyczyn bezpośrednich i pośrednich możliwego uszkodzenia. Wykonując tę analizę, wykrywamy pojedyncze możliwe zagrożenia dla badanego obiektu. Nie zaleca się jej stosowania do analizy błędów człowieka lub kombinacji zdarzeń mogących spowodować zagrożenia. What If - co jeśli W metodzie .. co jeśli" wykorzystuje się burzę mózgów - dyskusję z pomocą której ustala się przyczyny powstawania zagrożeń i same zagrożenia. Członkowie zespołu odpowiadają na pytanie: co się stanie, jeśli…..? Przewiduje się w ten sposób możliwe zagrożenia, które mogą skutkować stratą. Metoda ta jest skuteczna, o ile zespół pracujący tą metodą doskonale zna proces, który analizuje. Job Safety Analysis - analiza bezpieczeństwa pracy Analiza bezpieczeństwa pracy jest w chwili obecnej często wykorzystywaną metodą identyfikacji zagrożeń. Jest to właśnie metoda stosowana do analizy zagrożeń związanych z realizowanymi na stanowisku pracy zadaniami. Analizę wykonujemy w ten sposób, że najpierw określamy, jaki jest cel zadania, a następnie określamy czynności realizowane w ramach zadania. Uwzględniamy tu czynności zarówno rutynowe, jak i nierutynowe, związane bezpośrednio z procesem produkcyjnym, jak również z przygotowaniem do procesu (np.: odważenie substancji chemicznej) i jego zakończeniem (np.: mycie urządzeń). Następnie dla każdej czynności rozważamy możliwe zagrożenia, które z tą czynnością są związane (urazowe, fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychofizyczne). Analiza przeznaczona jest do identyfikacji zagrożeń w układzie człowiek – obiekt techniczny lub człowiek – środowisko. FTA - Fault Tree Analysis - analiza drzewa błędu Jest to zaawansowana metoda służąca do określania kombinacji czynników i warunków, będących przyczynami zagrożeń. Zagrożenia wykrywamy takimi metodami jak: HAZOP, FMEA, What If. Zagrożenia zidentyfikowane za pomocą tych metod stanowią wyjście dla analizy FTA, w której ustalamy przyczyny bezpośrednie i pośrednie tych zagrożeń. Wyniki tej analizy przedstawiane są graficznie właśnie w postaci drzewa błędów. Drzewo błędów jest logiczną kombinacją zdarzeń, które mogą prowadzić do zdarzenia szczytowego. Stanowi zestawienie możliwych sposobów powstania zagrożenia oraz wskazuje przyczyny, które do niego prowadzą. ETA - Event Tree Analysis - analiza drzewa zdarzeń 72 Zasady przeprowadzania tej analizy są podobne jak w FTA. Inny jest jednak jej kierunek i wynik. Analiza rozpoczyna się od określenia przyczyny, a kończy – możliwymi zagrożeniami. Ten rodzaj analizy wykorzystuje się przede wszystkim do przygotowywania procedur postępowania na wypadek awarii czy zagrożeń miejscowych. CHL - Check List - listy kontrolne Najbardziej rozpowszechnionym i najczęściej używanym sposobem identyfikacji zagrożeń jest wykorzystanie list kontrolnych. Wykorzystanie list kontrolnych polega na porównaniu ocenianego procesu z wykazem zagrożeń podstawowych umieszczonych na liście lub odpowiedzi na pytania zamieszczone na liście kontrolnej. Efektem powinno być przypisanie do ocenianego procesu czy czynności wykazu zagrożeń, które podczas tego procesu będą obecne. Działania podejmowane w wyniku oceny ryzyka zawodowego § 39 rozporządzenia MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników § 39a rozporządzenia MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp 1. … 2. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny: 1) zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, 2) być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy. Zasady kształtowania bezpieczeństwa pracy (służby). 9 zasad kształtowania bezpieczeństwa pracy 1. Zapobieganie zagrożeniom Pracodawca powinien podejmować wszelkie środki i działania, które pozwolą na wyeliminowanie zagrożenia (źródła ryzyka). Stosowane rozwiązania techniczne, maszyny i urządzenia, materiały, oraz organizacja pracy nie powinny powodować zagrożenia dla pracowników. 2. Ocena ryzyka związanego z zagrożeniami, których nie można uniknąć W przypadku niemożliwości uniknięcia zagrożenia pracodawca powinien ocenić wielkość ryzyka. W następstwie oceny ryzyka zawodowego pracodawca musi podjąć środki zapobiegawcze, które zwiększają poziom bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz są zintegrowane z wszelką działalnością zakładu, na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej. 3. Likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania Środki i działania zapobiegawcze powinny w pierwszej kolejności koncentrować się na źródle ryzyka i sposobach jego wyeliminowania lub ograniczenia. 4. Dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika Dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, powinno być uwzględnione przy projektowaniu stanowisk pracy, wyborze wyposażenia roboczego, projektowaniu metod produkcyjnych i metod pracy. Powinno uwzględniać łagodzenie 73 monotonii pracy, zmniejszenie natężenia pracy w wymuszonym tempie oraz zmniejszenie negatywnego wpływu tego typu pracy na zdrowie człowieka. 5. Stosowanie nowych rozwiązań technicznych Pracodawca powinien być zorientowany oraz powinien stosować najnowsze rozwiązania nauki i techniki zarówno w projektowaniu miejsc pracy z uwzględnieniem ryzyka zawodowego jak i w projektowaniu środków zapobiegawczych. 6. Zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi Pracodawca powinien zastępować środki niebezpieczne bezpiecznymi lub, jeśli jest to niemożliwe, mniej niebezpiecznymi. 7. Priorytet środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej Stosowanie środków ochrony zbiorowej (osłon na maszynach, barier, bezdotykowych urządzeń ochronnych itp.). Stosowane ochrony powinny rozszerzać zabezpieczenie na wszystkie osoby których może dotyczyć zagrożenie. 8. Instruowanie pracowników Skuteczność informowania pracowników jako metody prewencji związana jest z należytym zrozumieniem przekazu oraz stosowaniem się pracowników do przekazywanych instrukcji. Nie można jednak pominąć tego elementu i w niektórych przypadkach będzie on jedynym możliwym do zastosowania. Jedynie odpowiednio poinstruowani pracownicy mogą mieć dostęp do obszaru, w którym grozi poważne i szczególne niebezpieczeństwo. 9. Prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej Prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej obejmować powinno: organizację pracy, warunki pracy, technikę, stosunki społeczne oraz wpływ czynników związanych ze środowiskiem pracy. Główne zagrożenia wynikające ze specyfiki służby poszczególnych grup policjantów: Umundurowanie, wyposażenie specjalistyczne, środki ochrony indywidualnej. Na wyposażenie specjalistyczne policjantów składa się: odzież i obuwie specjalne, oporządzenie specjalne, środki ochrony indywidualnej. 1. Odzież i obuwie specjalne przeznaczone jest do używania w warunkach wymagających szczególnej ochrony, w zależności od charakteru wykonywanych czynności służbowych, np.: ubiór motocyklisty, ubiór przy obsłudze, naprawie i konserwacji sprzętu technicznego, ubiór laboranta, technika kryminalistyki, magazyniera itp. 2. Oporządzenie specjalne to sprzęt który został przydzielony policjantowi, celem realizacji określonych zadań specjalnych, do których został on upoważniony na podstawie przepisów prawa, np.: kamizelki kuloodporne, broń służbowa, pałki służbowe, broń długa, maski p/gaz., itp. 74 3. Środki ochrony indywidualnej to wyposażenie policjanta stanowiące jego wyposażenie osobiste, np.: okulary ochronne, pakiety HIV, maski p/pyłowe, kamizelki odblaskowe, kaski itp. 4. Umundurowanie policjanta należy traktować jako ubiór służbowy, do którego noszenia zobowiązany jest każdy funkcjonariusz. Musi być ono kompletne, czyste i w stanie nie podważającym autorytetu instytucji i użytkownika. Zasady przydziału oraz warunki używania środków wyposażenia specjalnego należy traktować jako nakaz pracodawcy oraz obowiązek policjanta ten nakaz realizować. Wyposażenie specjalne należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem. 5. Ogólne zasady bezpiecznej realizacji czynności w sytuacjach typowych i awaryjnych /nietypowych/. Policjant realizując zadania służbowe często podejmuje działania wymagające wysokich umiejętności i wiedzy z zakresu rozwiązywania problemów w różnych sytuacjach. Ważnym elementem wykonywania tych czynności jest jego bezpieczeństwo. Podejmując czynności w zakresie interwencji domowej czy w miejscu publicznym, kontroli pojazdu, pościgu itp. policjant winien przestrzegać następujących reguł: - określić sytuację, dokonać oceny oraz dopasować do tych danych stopień zagrożenia: I stopień – zachować stan gotowości, II stopień – wzmóc czujność z możliwością użycia środków przymusu bezpośredniego, III stopień – działać w obronie koniecznej i stanie wyższej konieczności, utrzymywać stałą łączność z dyżurnym jednostki, wybrać najbardziej dogodne miejsce, zabezpieczyć ewentualną pomoc oraz asekurację, nie prowokować, podjąć interwencję w sposób adekwatny do sytuacji z zastosowaniem odpowiedniej taktyki i środków dozwolonych prawem. Policjant pionu prewencji Zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania czynności służbowych: legitymowania, użycia środków przymusu bezpośredniego, użycia broni palnej, udzielania pierwszej pomocy uczestnikom zdarzeń, zatrzymywania osób, dokonywania przeszukania osób i czynności zbliżonych do przeszukania, związanych z udzielaniem pomocy i asysty, podczas interwencji policyjnych, podczas pościgów policyjnych, w trakcie pełnienia służby patrolowej, w trakcie pełnienia służby w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych, w trakcie pełnienia służby konwojowej, w trakcie pełnienia służby na drodze: - kontrola uczestników ruchu drogowego, - obsługa kolizji i wypadków drogowych, - usuwanie i przemieszczanie pojazdów, - kierowanie ruchem drogowym, 75 wobec osób znajdujących się pod wpływem alkoholu i środków działających podobnie do alkoholu, wobec osób zarażonych wirusem HIV oraz chorych na choroby zakaźne. Policjant pionu kryminalnego Zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania czynności służbowych: pokrywających się z czynnościami policjanta pionu prewencji, w trakcie obserwacji statycznej i dynamicznej, w trakcie zasadzki, w trakcie spotkań z osobowymi źródłami informacji. Policjant – technik kryminalistyki Zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania czynności służbowych związanych z oględzinami miejsc zdarzeń. Zasady bezpieczeństwa podczas używania substancji i odczynników chemicznych przy sporządzaniu dokumentacji i materiału dowodowego zabezpieczonego podczas oględzin miejsc zdarzeń. Policjant i pracownik Laboratorium Kryminalistycznego. Zasady bezpieczeństwa podczas używania substancji i odczynników chemicznych oraz korzystania z urządzeń i narzędzi przy sporządzaniu ekspertyz kryminalistycznych. 2.6. Podstawowe sposoby ochrony pracownika przed zagrożeniami. Przy wprowadzaniu środków kontroli lub rozważaniu zmian w stosowanych dotychczas środkach ochrony należy zastosować następująca hierarchię środków ochrony: 1. środki techniczne eliminujące zagrożenia u źródła, 2. środki techniczne ograniczające zagrożenia u źródła, 3. środki ochronne i proceduralne (sygnalizacja / systemy ostrzegawcze i / lub środki administracyjne), 4. środki ochrony indywidualnej Plan działań korygujących lub zapobiegawczych powinien kończyć się analizą, której wynik powinien stwierdzać czy: proponowane działania doprowadzą i w jakim zakresie do osiągnięcia postawionego celu, po zrealizowaniu działań nie powstaną nowe zagrożenia, a jeżeli tak, to czy ryzyko z nich wynikające będzie do zaakceptowania, można wybrać inne, bardziej skuteczne środki, pracownicy będą akceptować podjęte działania i wynikające z nich zmiany Cele wynikające z realizacji działań korekcyjnych, korygujących i zapobiegawczych można uznać za osiągnięte, gdy: zagrożenia będą zlikwidowane lub ryzyko przez nie powodowane zmniejszone, zastosowane środki ochrony będą możliwe do użycia w określonych sytuacjach, 76 rodzaj zastosowanych środków ochrony jest odpowiedni i: jest prawdopodobne, że będą one skuteczne i że nie będzie można ich obejść, nie będą przeszkadzać przy wykonywaniu pracy oraz ewentualne przewidywane straty przewyższą koszt zastosowania środków ochrony, informacje zamieszczone w instrukcjach pracy są wystarczające i zrozumiałe, wykonywanie pracy przy użyciu narzędzi, maszyn i urządzeń jest zgodne z ich przeznaczeniem, pracownicy i inne osoby posiadają odpowiednie oraz wystarczające kwalifikacje, by mogły być narażone na zagrożenia, istnieją odpowiednie dokumenty, że zalecane metody pracy są stosowane oraz realizowane są wymagane szkolenia, pracownicy są właściwie informowani o ryzyku resztkowym występującym w różnych fazach pracy na stanowisku, gdy istnieje potrzeba zastosowania środków ochrony osobistej, to będą one dostarczone, a dostarczenie ich, sposób użycia, wymagane przeszkolenie odpowiednio dokumentowane, zastosowane dodatkowe środki zabezpieczające, jeżeli jest to konieczne są wystarczające 3. Podstawowe zagadnienia dotyczące ergonomii miejsca pracy (służby). 3.1. Podstawowe pojęcia i główne kierunki działania Pojęcie Ergonomia to nauka zajmująca się przystosowaniem wszystkiego, co nas otacza, czym się posługujemy do wygody człowieka przy jak najmniejszych stratach dla środowiska i minimalnej liczbie ograniczeń. Jest to dziedzina nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności człowieka odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych właściwości. Główne kierunki działania ergonomii. Stan wdrożeń ergonomii do praktyki jest jeszcze niezadowalający. Jednym ze źródeł kłopotów, jakie przechodzi współczesna ergonomia, jest brak dokładnego rozróżnienia pomiędzy: badaniami podstawowymi, badaniami stosowanymi i zastosowaniem ergonomii, ergonomią korekcyjną i koncepcyjną, ergonomią warunków pracy i ergonomią wyrobów. Ergonomia korekcyjna – zajmuje się analizą już istniejących stanowisk pracy z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników oraz formułowaniem zaleceń mających na celu polepszenie warunków pracy, zmniejszenie istniejących obciążeń oraz poprawą wydajności i jakości pracy. Ergonomia koncepcyjna – celem jej jest takie zaprojektowanie narzędzia, urządzenia, maszyny czy wreszcie całego obiektu przemysłowego, aby spełniał on podstawowe wymagania ergonomii. Układ człowiek – praca. 77 W celu prowadzenia rozwiązań ergonomicznych najlepiej używać pojęcia układu człowiek – praca jako najbardziej szeroko pojętego. Przedstawiony na rysunku układ jest typowym układem cybernetycznym. Zadaniem tego układu jest wykonanie jakiejś pracy, przy czym względna wartość obu stron tego układu (człowieka i maszyny) może być bardzo różna. Rysunek pozwala też dokładniej zorientować się w zakresie problematyki ergonomicznej do której należą cztery grupy zagadnień: odbiór informacji od maszyny do człowieka, oddziaływanie człowieka na maszynę poprzez urządzenia sterujące, czynniki materialnego środowiska pracy, czynnik antropotechniczny i organizatorski na stanowisku roboczym. W dowolnym procesie pracy problem ergonomiczny sprowadza się do optymalnego skojarzenia czynnika ludzkiego z maszyną. Ergonomia podejmuje się rozwiązywać kompleksowo systemy człowiek – maszyna, człowiek – praca. 3.2. Parametry przestrzenne i materialne pomieszczenia pracy (służby) Granice przestrzeni roboczej, są determinowane przez: minimalną powierzchnię jaką zajmować będzie wyposażenie stanowiska, łatwość dostarczania materiału, długość traktów komunikacyjnych, jakość warunków środowiskowych (zwłaszcza oświetlenie), warunki BHP. 78 Struktura przestrzenna stanowisk pracy powinna: zapewnić bezpieczną i wygodną pracę dla 90% populacji użytkowników, być dostosowana do ich ekstremalnych cech wymiarowych, umożliwiać dopasowanie niektórych parametrów przestrzennych stanowiska do indywidualnych potrzeb użytkowników, wprowadzając możliwość regulacji, uniemożliwiać powstawanie zagrożeń wypadkowych i szkodliwych dla zdrowia, zapewniać swobodę ruchów, zapewnić minimalny koszt biologiczny podczas wysiłku pracownika, zapewniać dobre warunki widoczności procesu pracy i otoczenia. Normy pomieszczeń pracy. Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny zapewniać spełnienie wymagań bhp, z uwzględnienie rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach. Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi (niezajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt, itp.). Jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na każdego z nich przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia, to wysokość pomieszczenia nie może być zmniejszona do 2,5 m w świetle – jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia. W pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym wysokość pomieszczenia może być obniżona do 2,5 m, jeśli przy wykonywanych pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych, określonych w Polskich Normach, a na jego pracownika przypada co najmniej 15 m3 objętości pomieszczenia. Punktem wyjścia przy projektowaniu struktury przestrzennej stanowiska pracy jaki jego elementów składowych są wymiary antropometryczne użytkowników oraz ich granice: pola widzenia i zasięgów ruchu. 79 Główne wielkości pomiarowe uwzględniane w analizie struktury przestrzennej stanowiska pracy w zależności od: - pozycji ciała: a) stojącej, b)siedzącej, - ustawienia płaszczyzny pracy lub obserwacji: a) pionowej, b) poziomej, c) pod pewnym kątem. Wysokość manipulacyjna (Hmanip) – podstawowa miara właściwego położenia strefy pracy w stosunku do operatora. Określa ona wysokość od oparcia stóp do płaszczyzny poziomej przechodzącej przez miejsce optymalnego przyłożenia rąk w czasie pracy. Wysokość manipulacyjna określa się w zależności od przyjętej pozycji ciała w trakcie pracy i wymagań dotyczących samych czynności (cechy ruchu). Dla pracy wymagającej dużej swobody ruchu, wykonywanej w pozycji stojącej, wysokością optymalną jest położenie ręki przy zgiętym przedramieniu (około 5 ÷ 7,5 cm poniżej łokcia). Ogólne zalecenia doboru Hmanip w zależności od przyjętej pozycji ciała pracownika są następujące: dla pozycji stojącej - płaszczyzna pracy powinna znajdować się 7,5 cm poniżej łokcia, dla pozycji siedzącej, wykonanie prac lekkich i średnio ciężkich powinno być możliwe rękami zgiętymi w łokciu pod kątem 90 stopni lub lekko rozwartymi, dla pozycji przemiennej (siedząco-stojącej) - Hmanip powinna być taka jak dla pozycji stojącej. Kolejność postępowania przy ustaleniu wysokości manipulacyjnej (Hmanip): 1. ustalenie typu pracy i ciężkości wykonywanych czynności, 2. ustalenie pozycji ciała przyjętej przez pracownika w trakcie pracy, 3. określenie rodzaju wykonywanych ruchów, 4. ustalenie stopnia ograniczenia ruchowego dla przyjętych ruchów, 5. ustalenie zakresu nastawności siedziska i podnóżka, 80 6. określenie strefy wygody związane z danym typem pracy. 7.ustalenie Hmanip dla odpowiedniej wartości rozkładu antropometrycznych. Wymiary i kształt siedzisk: normalnego danych W = PU - 5 cm, Gmin = 2/3 U (warunek ważny ze względu na utrzymanie równowagi ciała, zapewnia swobodę ruchu nóg, zmniejsza ucisk ud), OT = 1/3 T (nie powinno być poniżej lędźwi), OB = T - RA (zależne jest od obwodu ciała i długości ramienia), SB = 1,5 M (M - szerokość miednicy). Parametry siedziska powinny zapewnić: warunków stabilizacji tułowia, kończyn i głowy użytkownika, stabilności i trwałości samego siedziska, możliwości jego regulacji i łatwej obsługi. Uzyskać to można stosując: profilowanie i pochylenie płyty siedziska (dla stanu pracy, kąt pochylenia powinien być zawarty między 3 ÷ 15 stopni), kształtowanie części bocznych i oparć pod plecy (promień podparcia > 101,5 cm); podpórki pod stopy, łokcie głowę (w zależności od pełniącej funkcji); właściwe pokrycie płyt siedziskowych ze względu na ich: o twardość (ugięcie przy ruchach dynamicznych); o szybkość odprowadzania ciepła; o współczynnik tarcia; o właściwości elektryzujące; o działanie alergiczne. Alternatywne siedzisko do pracy przed komputerem: 81 Strefy wygody i identyfikacji wzrokowej Sposoby wykonywania czynności roboczych: bez użycia wzroku, czyli tzw. ruchy ślepe; z użyciem wzroku (czynności te określamy mianem koordynacji wzrokowo – ruchowej). Strefy wygody i identyfikacji wzrokowej zależą od: pozycji ciała przy pracy, odległości obrazu od oczu, charakteru wykonywanej pracy, rodzaju odbieranej przez zmysł wzroku informacji, wielkości obrazu, jego jednoznaczności, ostrości itp., warunków oświetlenia. Pole obserwacji – jest to całkowity zasięg widzenia, w którym za pomocą obu oczu, bez ich poruszania, możemy zaobserwować duże przedmioty spoczywające, małe przedmioty poruszające się lub sygnały optyczne. 82 Granice pola widzenia uwarunkowane są przez: usytuowanie oka w oczodole; kształt anatomiczny oczu i nosa. i wynoszą: w górę – 37 ÷ 45 stopni; w dół – 53 ÷ 55 stopni; w bok (w stronę nosa) – 44 ÷ 46 stopni; w bok (na zewnątrz) – 60 stopni. Pola widzenia oka prawego i lewego pokrywają się (widzenie obuoczne), dzięki temu możemy ocenić odległość i wielkość oglądanych przedmiotów. W zależności od barwy światła i przedmiotu pole widzenia się zmienia. Największe jest dla światła białego. Ilość fotoreceptorów zmniejsza się wraz z oddalaniem się od centrum siatkówki. Wyróżniamy więc widzenie centralne i obwodowe. Złudzenia optyczne dotyczą następujących tendencji: a) zarówno podobieństwo jak i bliskość nadaje strukturom ciągłość, b) ciągłość a struktualizacja, c) zamykania struktur, d) sposób osadzenia linii wpływa na błędną ocenę ich długości, e) utrudnienia oceny wielkości w skutek zastosowanego kontrastu, f) przecięcie równoległych szeregiem prostych dają złudzenie braku równoległości, g) pozornej wielkości przedmiotu w zależności od jego barwy (element jasny – bliżej, ciemny – dalej) – zjawisko irradiacji, h) pozornej odległości przedmiotu wynikającej z jego wielkości (element większy – bliżej, mniejszy – dalej), i) złudzenia ruchu w wyniku przemiennego pojawiania się struktur jasnych i ciemnych. Warunki świetlne wymagane dla celów widoczności: 1. Zasada właściwego natężenia oświetlenia. Określona jest wartościami minimalnymi i maksymalnymi. Minimalne natężenie uwarunkowane jest rodzajem wykonywanych czynności i możliwością rozróżniania poszczególnych elementów (szczegółów), na stanowisku pracy. Maksymalna wartość zależna jest od subiektywnego odczucia, od wystąpienia zmęczenia wzroku i wieku. 2. Zasada dostosowania czasu postrzegania, który jest funkcją natężenia oświetlenia, wielkości i kształtu obrazu lub jego prędkości ruchu, miejsca pojawienia się, zmęczenia i wieku patrzącego. 3. Zasada równomierności oświetlenia związana z wymaganiami stawianymi przez realizowane zadanie. 4. Zasada właściwych stosunków luminancji (przedmiot a otoczenie). Przedmiot musi być oświetlony silniej niż otoczenie. Najsilniej w pomieszczeniu powinien być oświetlony sufit (uzyskuje się wówczas maksymalne rozproszenie oświetlenia ogólnego), następnie – ściany, a najmniej – podłoga). Maksymalny stosunek luminancji nie powinien być większy od 1:40. 5. Zasada równomierności kontrastu luminancji (przedmiot jako całość a jego elementy). Obie te zasady (4 i 5) powiązane są ze zjawiskiem olśnienia (bezpośrednim i pośrednim). Wpływ na olśnienie bezpośrednie ma: natężenie źródła światła, 83 6. 7. 8. położenie źródła światła względem linii wzroku (dla źródeł umieszczonych powyżej kąta 60 stopni nad linią wzroku – zjawisko olśnienia już nie występuje, im bliżej linii wzroku, tym działanie jest silniejsze), stopień rozproszenia światła, rodzaj zastosowanych opraw oświetleniowych. Zasada właściwego kontrastu barwnego całego przedmiotu jak i jego elementów (zbyt duży kontrast – wzrok może być zbytnio przyciągany do elementów jaskrawych, przez co szybciej może wystąpić jego zmęczenie i osłabienie ostrości, za mały – może powodować zlewanie się obrazu, co również prowadzi do nadmiernego zmęczenia wzroku i spadku napięcia uwagi). Zjawisko addytywności barw. Działając światłem monochromatycznym na barwne przedmioty można uzyskać efekt: wzmocnienia danej barwy, wytłumienia lub całkowitej jej zmiany na inną. Zjawisko stroboskopowe, które występuje dla wyładowczych źródeł światła. Podczas ruchu obrotowego urządzenia pracującego przy tego typu oświetleniu mogą zachodzić następujące stany: pozornego bezruchu, jeżeli częstotliwość strumienia świetlnego będzie równa wielokrotności częstotliwości obrotowej pracującego urządzenia, pozornej zmiany prędkości obrotowej urządzenia będącego w ruchu, pozornej zmiany kierunku obrotów. 3.3. Minimalne wymagania dotyczące stanowiska pracy (służby). Organizacja stanowisk pracy z komputerami. Podstawowym urządzeniem w biurze jest komputer z oprzyrządowaniem (monitor, drukarka, klawiatura, mysz). Podczas pracy z komputerem, pracownik może być narażony na różne czynniki szkodliwe i uciążliwe. Czynniki szkodliwe : pole elektrostatyczne, rzędu do 100V/m w odległości ok 50 cm od ekranu, wywołane wysokim potencjałem dodatnim monitora ekranowego, promieniowanie elektromagnetyczne, indukowane przez prądy i napięcia. Powyższe czynniki szkodliwe występują jedynie w monitorach wyposażonych w tradycyjne kineskopy, nie występują natomiast przy ekranach ciekłokrystalicznych (LCD) i plazmowych. Postęp w zakresie rozwiązań technicznych mających na celu ograniczenie tych czynników spowodował, że praktycznie zostały one wyeliminowane. Zmierzone promieniowanie emitowane przez ekrany monitorowe wykazało, że są one o wiele mniejsze od wartości uznanych za bezpieczne. Czynniki uciążliwe: niewłaściwe oświetlenie stanowiska pracy, migotanie obrazu na ekranie, brak ostrości i rozmycie kolorów, nieprawidłowe rozmieszczenie stanowisk komputerowych względem siebie, 84 nieergonomiczne stanowisko pracy (pulpit, siedzisko) W związku z powyższym istotną sprawą jest uwzględnienie w czasie organizowania komputerowego stanowiska pracy podstawowych zasad ergonomii. Nieuwzględnienie tych zasad może spowodować pojawienie się dolegliwości zdrowotnych, a także, z ekonomicznego punktu widzenia – obniżenie wydajności pracy. Podstawowe wymagania dotyczące stanowiska pracy z komputerem powinno uwzględniać: liczbę i rozmiar sprzętu, ustawienie stanowiska względem oświetlenia: o ekran monitora powinien być ustawiony poprzecznie względem okien, w odległości ok. 1 m od nich, o przy innym ustawieniu stosować osłony chroniące monitor przed bezpośrednim nasłonecznieniem, o przy ustawieniu monitora na tle okna należy stosować obudowę szerokości ok. 0,5 m za monitorem , o w okresie letnim należy stosować żaluzje ograniczające oświetlenie ekranu, o stosować oświetlenie ogólne (sufitowe), w przypadku oświetlenia miejscowego zaleca się stosować oprawy ograniczające olśnienie od oprawy oraz odbić na stanowisku pracy, ustawienie monitorów względem siebie – odległość między sąsiednimi monitorami powinny wynosić co najmniej 0,6 m, a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora (tradycyjnego) – co najmniej 0,8 m, wymagania co do monitora: o znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne, o obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności, o odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić 400 – 750 mm, o odpowiedni kąt obserwacji ekranu monitora , a górna krawędź ekranu monitora nie powinna znajdować się powyżej oczu pracownika. Wymagania do siedziska; o powinno posiadać dostateczną stabilność przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi, o wymiary oparcia i siedziska zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów, o regulację wysokości siedziska w zakresie 400 – 500 mm, licząc od podłogi, o wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych, o regulację wysokości oparcia oraz regulację pochylenia oparcia, o możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360 stopni, o podłokietniki, stół: o minimalne wymiary powierzchni roboczej stołu powinny wynosić: szerokość 0,8m i głębokość 0,3m dla klawiatury z zachowaniem odległości nie mniejszej niż 100mm między klawiaturą, a przednią krawędzią stołu, oraz 0,45m pod monitor, przy czym zaleca się oddzielne blaty pod klawiaturę i monitor, o pod blatem powinna być wolna przestrzeń odpowiednia do umieszczenie nóg pod blatem stołu, o powierzchnia blatu powinna być wykonana z materiału nie powodującego odbicia światła ( matowa najlepiej barwy jasnej) Podstawowe zasady pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe to: dostosować rozmieszczenie sprzętu do indywidualnych potrzeb, 85 codziennie wietrzyć pomieszczenie, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego stosować 5 minutową przerwę lub łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac. W przypadku niemożności wyeliminowania czynników szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia, policjantom pełniącym służbę w takich warunkach przysługują z tego tytułu płatne urlopy dodatkowe w wymiarze: 5 dni roboczych – przy pierwszym stopniu szkodliwości lub uciążliwości, 9 dni roboczych – przy drugim stopniu szkodliwości lub uciążliwości, 13 dni roboczych – przy trzecim stopniu szkodliwości. Zakres udzielania płatnych urlopów dodatkowych dla policjantów pełniących służbę w warunkach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia ujęty został w § 11 i § 12 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie urlopów policjantów /Dz.U. Nr 81, póz. 740 z póżn. zm./. 3.4. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy. Skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem pracy wymaga stworzenia i wykorzystania odpowiedniego systemu zorganizowania. Na system ten składa się struktura organizacyjna, rozłożenie odpowiedzialności, procedury, procesy i zasoby. System zarządzania bezpieczeństwem pracy może być zbudowany na podstawie koncepcji systemów zarządzania jakością określonych w normach serii ISO 9000. Koncepcja ta jest wykorzystywana również do zarządzania ochroną środowiska naturalnego. Tworzony na jej podstawie system jest elastyczny, łatwo przystosowuje się do zmieniających się warunków, umożliwia planowanie działań i ich dokumentowanie oraz ocenę wyników i porównanie ich z wynikami zaplanowanymi, a także przeprowadzenie działań korygujących. 86 Podstawowe zadania systemu zarządzania bezpieczeństwem w zakładzie / jednostce Policji / komórce organizacyjnej. pracy/służby System zarządzania bezpieczeństwem pracy powinien ułatwić pracodawcy podejmowanie właściwych decyzji oraz planowanie i realizację wszystkich działań odnoszących się do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w procesie pracy. Do jego podstawowych zadań należy: określanie wymagań obowiązujących przepisów prawnych i ustalenie wynikających z nich działań, identyfikowanie występujących zagrożeń oraz analiza i ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy/służby w skali całej jednostki organizacyjnej, analiza przyczyn wypadków przy pracy, zdarzeń prawie wypadkowych i chorób zawodowych, ustalenie celów i priorytetów działań w zakresie poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowie oraz planowanie zadań ukierunkowanych na ich osiągnięcie, ciągłe monitorowanie warunków pracy poprzez wprowadzenie procedur okresowej oceny i dokumentowania zagrożeń na stanowiskach pracy, systematyczne przeprowadzanie audytów i przeglądów okresowych systemu zarządzania oraz realizowanie wynikających z nich zadań System zarządzania bezpieczeństwem pracy powinien umożliwiać spełnienie wymagań obowiązujących aktów prawnych, norm technicznych i szybkie reagowanie na ich zmiany oraz wykazywanie zgodności z tymi wymaganiami wobec instytucji nadzorujących i kontrolnych. 87 Polityka bezpieczeństwa pracy w jednostce organizacyjnej. W ogólnym pojęciu polityka ta określa: zamierzenia kierownictwa w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy, można je zapewnić na przykład jako dążenie do całkowitej eliminacji wypadków lub zmniejszenie kosztów wypadków, zapobieganie wypadków, zapewnienie dobrego samopoczucia pracownika w pracy itp. obszar objęty działaniami na rzecz bezpieczeństwa, tzn. teren i zakres których dotyczy deklarowana polityka, odpowiedzialność wszystkich pracowników za bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia, zobowiązanie do finansowania działań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Polityka powinna być zrozumiała dla wszystkich pracowników i powinni być z nią zapoznani. Nie może być niezgodna z polityką ochrony środowiska a także z polityką zapewnienia jakości. Zasady planowania działań w dziedzinie bhp. Podejmowanie na tym etapie właściwych decyzji wiąże się z koniecznością analizy odpowiednich informacji. Należą do nich: wymagania obowiązujących aktów prawnych, nakazy, normy techniczne, decyzje i zarządzenia, dane o zagrożeniach i ryzyku zawodowym, dane o środkach finansowych i innych potrzebnych do realizacji planu, dane o wypadkach i chorobach zawodowych, ich skutkach i przyczynach. Źródłem informacji o zagrożeniach mogą być: wyniki analiz zagrożeń na stanowiskach pracy, wykonywanych okresowo przez powołane do tego celu zespoły, wyniki analiz bezpieczeństwa wykonywanych na etapie projektowania i wprowadzania zmian, analiza przyczyn wypadków i zdarzeń prawie wypadkowych, wyniki inspekcji miejsc pracy oraz sprawdzenia wyposażenia pracowników, informacje o sytuacjach niebezpiecznych, otrzymywane od pracowników. Zasady określania odpowiedzialności: Wdrożenie systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy w przedsiębiorstwie jest związane z koniecznością określenia odpowiedzialności za wszystkie działania w tym zakresie. Za wdrożenie i funkcjonowanie systemu powinien odpowiadać wyznaczony przez kierownictwo pracownik, którego zadaniem jest zapewnienie zgodności funkcjonowania systemu z ustalonymi wymaganiami i powiadamianie kierownictwa o jego skuteczności. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo i higienę pracy powinna wchodzić w zakres obowiązków każdego pracownika, stosownie do jego funkcji w przedsiębiorstwie. Kierownictwo odpowiada za opracowanie polityki bezpieczeństwa i higieny pracy, określanie celów, zadań i zapewnienie środków do ich realizacji oraz zgodność działań z przyjętą polityką. 88 Szkolenie pracowników: Obowiązkiem każdego pracodawcy jest przeszkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy każdego pracownika przed dopuszczeniem go do pracy lub w przypadku wprowadzenia nowej technologii, maszyny urządzenia lub sprzętu. Działanie w celu eliminacji lub ograniczenia ryzyka zawodowego: W tym celu należy przeprowadzić ocenę ryzyka. Oceny takiej należy dokonywać: na etapie planowania inwestycji, na stanowiskach pracy podczas codziennych czynności, dla prac wykonywanych okresowo jak remonty czy konserwacje. Podstawowym zadaniem każdego systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest eliminacja lub ograniczenie do poziomu akceptowalnego ryzyka związanego z zagrożeniami występującymi w procesie pracy. Dla każdego pracodawcy dokonanie ryzyka zawodowego w zakładzie pracy powinno dać odpowiedź na następujące pytania: czy organizacja pracy oraz organizacja stanowisk pracy zapewnia zabezpieczenie pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych, czy zlikwidowano zagrożenia dla zdrowia dla zdrowia i życia ludzkiego poprzez stosowanie urządzeń Minimalizacja skutków awarii przez ustalenie postępowania w sytuacjach awaryjnych: System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy powinien umożliwiać minimalizacje skutków możliwych do wystąpienia sytuacji awaryjnych, takich jak wypadek, pożar, wybuch itp. Pracodawca powinien wyznaczyć pracowników potrzebnych do udzielania pierwszej pomocy, gaszenia pożaru i ewakuacji, a w przypadku braku kompetentnych osób zatrudnić odpowiednie służby. Dokumentowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy: Wszystkie działania odnoszące się do bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, takie jak na przykład identyfikacja zagrożeń , ocena ryzyka zawodowego i analiza przyczyn wypadków powinny być udokumentowane. Dokumenty powinny być sporządzane, uaktualniane, przechowywane i wycofywane zgodnie z ustalonymi zasadami. 4. Regulacje prawne dotyczące wypadków w pracy oraz postępowanie powypadkowe. 4.1. Definicje. Pojęcie wypadku przy pracy. Pojęcie wypadku przy pracy zostało określone w art. 3. ust. 1 ustawy z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą, tj.: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. 89 Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ (ust. 2) : w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone dla wypadku przy pracy, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań, podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony, przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe. Zdarzenie może być uznane za wypadek, jeżeli wszystkie trzy warunki są spełnione jednocześnie, tzn. jest to nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć i powstałe w związku z pracą. Przez uraz należy rozumieć uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Elementy definicji wypadku Nagłe zdarzenie Pierwszy element definicji wypadku przy pracy mówi o nagłości zdarzenia. Nagłość jako element definicji wypadku przy pracy nie budzi zastrzeżeń przy ocenie zdarzeń gwałtownych, takich jak: upadek człowieka z wysokości, uderzenie człowieka spadającymi przedmiotami, narzędziami, pochwycenie przez maszynę lub porażenie prądem, natomiast niejednoznaczna jest ocena zdarzeń, gdy działają czynniki szkodliwe chemiczne, biologiczne czy klimatyczne, które skutkują po określonym czasie działania. Wskazówki interpretacyjne rozciągające w czasie pojęcie "nagłość zdarzenia" daje stanowisko, które zajął Sąd Najwyższy, stwierdzając, że "wypadek w zatrudnieniu to zdarzenie spowodowane nie tylko jednorazowym oddziaływaniem przyczyny zewnętrznej, ale także działaniem powtarzającym się przez okres nie przekraczający jednak czasu trwania dniówki roboczej, przy uwzględnieniu również drogi do pracy i z pracy"17. Przyczyna zewnętrzna powodująca uraz albo śmierć Tego elementu definicji wypadku ustawa nie wyjaśnia jednoznacznie, należy jednak przyjąć, że chodzi o działanie czynników zewnętrznych. Istotne znaczenie w określeniu przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy ma uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego18, w której stwierdzono, że przyczyną sprawczą zewnętrzną zdarzenia może być każdy czynnik zewnętrzny, tj. nie wynikający z wewnętrznych właściwości człowieka, zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki. Ta uchwała Sądu Najwyższego pozwoliła uznać za przyczynę zewnętrzną nie tylko maszyny, urządzenia, narzędzia, prąd elektryczny czy siły przyrody, ale również poszkodowanego pracownika: jego nadmierny wysiłek, potknięcie się, odruch, silne przeżycia psychiczne, które spowodowały zaburzenia psychiczne (uraz tkanki nerwowej), i nienormalne stosunki w pracy. Nie można jednak nadać charakteru przyczyny zewnętrznej samemu faktowi zdenerwowania, spowodowanego nie odpowiadającym życzeniu pracownika przesunięciem go do innej pracy, wręczeniem pracownikowi wypowiedzenia umowy o pracę. 17 18 Orzeczenie SN z 25.03.1963 r., II PU 27/63 Uchwała SN z 11.02.1963 r. (III PO 15/63 90 Przyczyną zewnętrzną może być nie tylko działanie siły fizycznej czy nadmierny wysiłek, ale również nieudzielenie lub udzielenie niewłaściwej pomocy pracownikowi, a także niezastosowanie się pracodawcy do wskazań badań lekarskich. Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał uwagę na związek przyczyn wypadku z kondycją danego pracownika, aktualnym stanem jego zdrowia, sprawnością organizmu, ale także z rodzajem wykonywanych czynności, warunkami i okolicznościami, w jakich te czynności były wykonywane. Nie można wykluczyć, że w świetle nowych uregulowań obowiązujących od 1.01.2004 r., wynikających z art. 1838 § 3 i art. 943 Kodeksu pracy, stosowanie wobec pracownika dyskryminacji, a w szczególności mobbingu, która w konsekwencji doprowadziła pracownika do rozstroju zdrowia, może być uznane za wypadek przy pracy. Trwała choroba psychiczna już w ustawie jest uznana za wypadek ciężki (art. 3 ust. 5). Związek z pracą Trzecim elementem definicji wypadku jest jego związek z pracą, co odróżnia wypadek przy pracy od innych wypadków i oznacza czasowe, miejscowe i funkcjonalne powiązanie przyczyny zewnętrznej z pracą wykonywaną przez poszkodowanego. Ustawodawca określił trzy możliwości związku zdarzenia z pracą: Wypadkiem przy pracy jest zdarzenie, które nastąpiło podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności wynikających ze stosunku pracy, tj. z zawartej umowy, np.: pracownik zatrudniony jako kierowca ulega wypadkowi drogowemu, murarz budujący dom spada z rusztowania, stolarz przy obróbce deski kaleczy palec itp. Sytuacje te są oczywiste i spełniają wszystkie elementy definicji wypadku przy pracy. Również wykonywanie na polecenie przełożonego czynności związanych z działalnością zakładu, mimo że nie wynikało to z zakresu obowiązków pracownika, spełnia pojęcie definicji wypadku, nawet jeżeli na polecenie przełożonego pracownik opuścić teren zakładu. udając się np. do sklepu po napoje chłodzące. Związek wypadku z pracą występuje również podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie pracodawcy, nawet bez polecenia przełożonego, np.: w czasie gaszenia pożaru z własnej inicjatywy pracownik uległ poparzeniu lub w czasie łapania złodzieja pracownik został przez niego pobity albo pracownik zauważył awarię maszyny i w czasie jej wyłączania uległ wypadkowi. W każdym przypadku o zdarzeniu decyduje stosunek poszkodowanego do wykonywanych czynności i wola działania w interesie zakładu. SN w wyroku orzekł: "Podjęcie przez pracownika nawet nie należących do niego obowiązków, ale celowych czynności zwykle wykonywanych w zakładzie, dowodzi związku zdarzenia z pracą skoro pracownik działał w interesie zakładu pracy". 19 Związek z pracą występuje również w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy, np.: kierownik budowy w czasie godzin pracy udaje się z budowy do siedziby pracodawcy albo do magazynu w celu zrealizowania zamówienia na materiały, pracownik sklepu dostał polecenie od kierownika sklepu pojechania do hurtowni w celu przywiezienia brakujących towarów, pracownik naukowy uczelni przemieszcza się w czasie zajęć z jednego budynku do drugiego w innej części miasta w celu kontynuowania wykładów. Zerwanie związku zdarzenia z pracą, mimo przebywania pracownika na terenie zakładu pracy, może nastąpić, jeżeli działanie pracownika było spowodowane jego niewłaściwym zachowaniem bez związku z pracą. 19 wyrok SN z 13.05.1982 r. PAN 8/82 91 Bardzo istotny w określeniu związku przyczynowego zdarzenia z pracą jest wyrok Sądu Najwyższego z 1979 r. "Nic nie upoważnia do wniosku, ze związek zdarzenia z pracą musi mieć charakter związku przyczynowego w tym sensie, że wykonywanie pracy stanowi przyczynę wypadku. Wystarczy, jeżeli jest to związek czasowy lub miejscowy. Związek z pracą zostaje zerwany dopiero wówczas, gdy pracownik bez usprawiedliwienia prawnego nie wykonuje pracy w czasie i miejscu, w którym pracę powinien wykonywać". 20 Wyrok powyższy wyklucza więc z wypadków przy pracy następujące wypadki: bójkę na tle osobistym; wypadek w czasie treningu, rozgrywek sportowych, choćby odbywały się w godzinach pracy i za zgodą przełożonego; wypadek w czasie wycieczek i imprez kulturalno – rozrywkowych organizowanych przez pracodawcę; wypadek w czasie dokonywania zakupów artykułów żywnościowych na terenie zakładu pracy; Również nie jest wypadkiem przy pracy wypadek, który nastąpił na skutek napadu padaczki, a także spowodowany zawałem serca, perforacją wrzodów żołądka bądź udarem mózgu (przyczyny wewnętrzne). Jednak w orzecznictwie sądowym bardzo często przyczyna wewnętrzna może być uaktywniona przez działanie przyczyny zewnętrznej, np.: zawał serca, jeżeli został spowodowany silnym przeżyciem psychicznym pracownika wskutek nawarstwienia się szczególnie krzywdzących go okoliczności mających związek. z pracą - np. dyskryminacja lub mobbing; zawał serca, jeżeli nastąpił w czasie wykonywania pracy w normalnych warunkach przez pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym na skutek przyczyny zewnętrznej lub wystąpienia dodatkowych zdarzeń, które w konkretnych okolicznościach mogą być uznane za współsprawcze przyczyny zewnętrzne. Na przykład: pracownik administracyjny chorujący na serce w czasie przeprowadzki firmy na wyraźne polecenie pracodawcy przenosi ciężką szafę i ulega zawałowi (waga przekracza dopuszczalne normy do przenoszenia przez osoby). Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy Za wypadek na równi z wypadkiem przy pracy w zakresie uprawnienia do świadczeń zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej traktuje się wypadek, któremu uległ pracownik: w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określono w art. 3 ust. 2 ustawy, ale także przy życiowo uzasadnionych okolicznościach związanych z pobytem w delegacji. Czynności te nie muszą być wprost związane z pracą. Mogą to być czynności domowe w miejscu zakwaterowania lub zwykłe spożywanie obiadu w restauracji hotelowej. Jeżeli natomiast wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań, zdarzenie takie nie nosi znamion wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy. podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony; przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje zawodowe. 20 wyrok SN z 27.02.1979 r. PR 16/79 92 Wypadki śmiertelne, ciężkie i zbiorowe Pojęcie wypadku śmiertelnego, ciężkiego i zbiorowego określa tzw. ustawa wypadkowa: za wypadek śmiertelny przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku (art. 3 ust. 4), za wypadek ciężki przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała (art. 3 ust. 5), za wypadek zbiorowy przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby (art. 3 ust. 6). Wypadki w drodze do pracy i z pracy Pojęcie to zostało określone w art. 57b ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.21 Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub inaczej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Za wypadek w drodze do pracy i z pracy uważa się również wypadek, jeżeli droga została przerwana, ale przerwa była życiowo uzasadniona, a jej czas nie przekraczał granic potrzeby. Na przykład robienie zakupów, odbiór dziecka z przedszkola, żłobka lub szkoły. Również wypadek uznaje się, gdy droga nie była najkrótsza, ale ze względów komunikacyjnych była najdogodniejsza. Na przykład: rozkopy uliczne powodują, że pracownik do pracy musi udać się inną, dłuższą drogą. Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się także zdarzenie, które zaistniało podczas: drogi do innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych lub społecznych, zwykłego spożywania posiłków, odbywania nauki lub studiów. Wypadki w związku ze służbą w Policji. Podstawy prawne: Ustawa z dnia 16 grudnia 1972 roku o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji (Dz. U. z 1972 r. Nr 53 poz. 345 z późn. zm.), Kodeks karny: ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 10.10.2011r. roku w sprawie trybu ustalania okoliczności i przyczyn wypadków pozostających w związku z pełnieniem służby w Policji (Dz. U z 2011r. Nr 243, poz. 1453), 21 Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm. 93 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 marca 1992 roku w sprawie przyznawania i wypłaty odszkodowań przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa i Straży Granicznej Dz. U. Nr 29, poz. 129), Wypadki w służbie, zrównane z wypadkami w służbie oraz w drodze do i ze służby. Wypadki w służbie: to takie zdarzenia, które zaszły podczas lub w związku z: wykonywaniem obowiązków służbowych albo poleceń przełożonych, wykonywaniem czynności w interesie służby nawet bez polecenia przełożonych, wykonywaniem funkcji lub zadań zleconych przez działające w resorcie spraw wewnętrznych organizacje zawodowe i społeczne, ratowaniem ludzi lub ich mienia z grożącego niebezpieczeństwa albo ratowaniem mienia społecznego przed zniszczeniem lub zagarnięciem, udzielaniem przedstawicielowi organu państwowego pomocy przy spełnianiu przez niego czynności urzędowych, udziałem w pościgu lub ujęciu osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa albo ochronę innych obywateli przed napaścią. Wypadki zrównane z wypadkami w służbie to: odbywanie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone dla wypadków w służbie, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem policjanta, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych zadań, odbywanie służby wojskowej w zakładowych i resortowych formacjach samoobrony albo w związku z przynależnością do obowiązkowej lub ochotniczej straży pożarnej działające w zakładzie pracy, wykonywanie zadań zleconych przez działające w zakładzie pracy organizacje polityczne lub zawodowe lub uczestniczące w organizacjach przez nie czynach społecznych. Wypadki w drodze do pracy lub z pracy: to pokonywanie drogi najkrótszej i nieprzerwanej do miejsca i z miejsca wykonywania czynności wymienionych w akapicie – wypadki w służbie oraz z miejsca zamieszkania do miejsca pracy i odwrotnie. Miejsce zamieszkania to mieszkanie w bloku lub posesja, z których droga rozpoczyna się i kończy z chwilą przestąpienia progu mieszkania lub granicy posesji. Miejsce pracy to obiekt, w którym policjant jest zatrudniony, z którego droga rozpoczyna się i kończy z chwilą przekroczenia granicy posesji, na której obiekt się znajduje, a w przypadku braku ogrodzenia, przekroczenie progu budynku lub budowli bezpośrednio przyległej, stanowiącą nierozłączną część tegoż budynku. 4.2. Definicja i wykaz chorób zawodowych. Choroba zawodowa jest to choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy. Przy zgłaszaniu podejrzenia, rozpoznawaniu i stwierdzaniu chorób zawodowych uwzględnia się tylko choroby ujęte w wykazie chorób zawodowych, zawartym w rozporządzeniu dotyczącym chorób zawodowych. Tylko te choroby związane są z określonymi skutkami prawnymi. Wykaz chorób zawodowych zamieszczono w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30.06.2009 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych. 94 W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca ma obowiązek ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej. 4.3. Procedura postępowania w sprawach wypadków pozostających w związku ze służba – pracą. Obowiązki pracownika Ustawodawca wart. 211 pkt 6 Kodeksu pracy nałożył na każdego pracownika, świadka wypadku obowiązek niezwłocznego zgłoszenia tego zdarzenia przełożonemu. Również w § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 01.07.2009r. ws ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy - nałożył na pracownika obowiązek niezwłocznego poinformowania o wypadku swojego przełożonego. Za niedopełnienie tego obowiązku pracodawca może ukarać pracownika karą wynikającą z art. 108 Kodeksu pracy za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa pracy. Obowiązki pracodawcy Ustawodawca w art. 234 Kodeksu pracy i w ww. rozporządzeniu określił obowiązki pracodawcy po zdarzeniu wypadkowym. Należą do nich: zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, zabezpieczenie miejsca wypadku, ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku, sporządzenie dokumentacji powypadkowej, zastosowanie odpowiednich środków zapobiegających podobnym wypadkom, prowadzenie rejestru wypadków przy pracy. Pracodawca jest obowiązany również niezwłocznie zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy. Zapewnienie udzielenia pierwszej pomocy osobom poszkodowanym Art. 233 Kodeksu pracy oraz § 44 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy nakładają na pracodawcę obowiązek zapewnienia pracownikom sprawnie funkcjonującego systemu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielenia pierwszej pomocy. W szczególności zaś zapewnienie: apteczek lub punktów pierwszej pomocy w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę nad pracownikami, przeszkolenia wyznaczonych pracowników obsługujących apteczki i punkty pierwszej pomocy w zakresie udzielania pierwszej pomocy, wywieszenia instrukcji o pierwszej pomocy i wykazu pracowników uprawnionych do udzielania pierwszej pomocy, umieszczenia w widocznym miejscu numeru telefonu pogotowia ratunkowego. Zabezpieczenie miejsca wypadku Do czasu przeprowadzenia dochodzenia powypadkowego, tj. ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, nie wolno dopuszczać osób niepowołanych do miejsca wypadku, uruchamiać maszyn i urządzeń związanych z wypadkiem, nie wolno zmieniać położenia ich 95 elementów (maszyn, osłon, przedmiotów itp.), chyba że zaistniała konieczność ratowania ludzi lub mienia. Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku W celu zbadania okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca powołuje zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik służb bhp i społeczny inspektor pracy. W zakładach pracy, w których nie ma służby bhp w skład zespołu powypadkowego może wejść pracownik służb bhp spoza zakładu oraz pracodawca albo pracownik wyznaczony przez pracodawcę. W zakładach, w których nie ma społecznego inspektora pracy, drugim członkiem zespołu jest przedstawiciel pracowników przeszkolony w zakresie bhp. Czynności zespołu powypadkowego Zespół powypadkowy jest obowiązany niezwłocznie po uzyskaniu wiadomości przystąpić do ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku. Do czynności tych należy: dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, narzędzi, stanu urządzeń ochronnych i sprzętu ochronnego oraz zbadanie warunków wykonywanej pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku. jeżeli jest to konieczne, należy wykonać zdjęcia, film wideo lub szkice z miejsca wypadku. wysłuchanie poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, wysłuchanie wszystkich świadków wypadku, zasięgnięcie opinii lekarza w celu uzyskania informacji o skutkach wypadku; (na podstawie własnych obserwacji lub opinii lekarza zespół powypadkowy dokonuje prawnej kwalifikacji wypadku). Gdy jest to wypadek ciężki, na pracodawcę spada obowiązek powiadomienia inspektora pracy i prokuratora; w uzasadnionych przypadkach należy skorzystać z opinii biegłych, specjalistów i rzeczoznawców; zebranie innych dowodów dotyczących wypadku, jak np.: wyniki badania krwi, gdy są podejrzenia, że pracownik, który uległ wypadkowi, spożywał alkohol; określenie wniosków i środków profilaktycznych adekwatnych do ustalonych przyczyn wypadku. Sporządzenie dokumentacji powypadkowej Dokumentację powypadkową stanowią: protokół powypadkowy, oświadczenie poszkodowanego, oświadczenia świadka, karta statystyczna wypadku, pisemna opinia lekarza, zdjęcia, szkice, filmy wideo, opinie biegłych, rzeczoznawców, specjalistów, zastrzeżenia i uwagi poszkodowanego lub członka rodziny, odrębne zdanie złożone przez członka zespołu powypadkowego. 96 Można również sporządzić protokół oględzin miejsca wypadku. Protokół powypadkowy zespół jest obowiązany sporządzić nie później niż w ciągu 14 dni od zgłoszenia wypadku. Protokół powypadkowy pracodawca zatwierdza nie później niż w ciągu 5 dni od daty jego sporządzenia. W przypadku nie zatwierdzenia protokołu powypadkowego przez pracodawcę zespół powypadkowy w ciągu 5 dni sporządza nowy protokół i dołącza protokół nie zatwierdzony przez pracodawcę. W szczególnych przypadkach, gdy ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku może być utrudnione do ustalenia w terminie 14 dni, zespół powypadkowy jest zobowiązany podać przyczynę opóźnienia (np. stan zdrowia poszkodowanego uniemożliwiający przesłuchanie, oczekiwanie na opinię lekarza, rzeczoznawcy, na wyniki dochodzenia z Policji itp.). Zastosowanie środków zapobiegających podobnym wypadkom Zespół powypadkowy jest obowiązany na podstawie ustalonych okoliczności i przyczyn wypadków określić w protokole powypadkowym wnioski i środki profilaktyczne. Na podstawie wniosków zespołu powypadkowego pracodawca jest obowiązany zastosować adekwatne do ustaleń zespołu powypadkowego środki zapobiegawcze, eliminujące podobne wypadki w przyszłości. Obowiązek zgłoszenia wypadku w drodze do pracy lub z pracy spoczywa na ubezpieczonym, który uległ wypadkowi. Jest on obowiązany zawiadomić niezwłocznie lub po ustaniu przeszkód uniemożliwiających niezwłoczne zawiadomienie o wypadku pracodawcę lub podmiot określony w art. 5 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Uznanie zdarzenia za wypadek Zdarzenie uznaje się za wypadek w drodze do pracy lub z pracy na podstawie: oświadczenia poszkodowanego albo członka jego rodziny lub świadków co do czasu, miejsca i okoliczności zdarzenia, informacji i dowodów pochodzących od podmiotów badających okoliczności i przyczyny zdarzenia lub udzielających poszkodowanemu pierwszej pomocy, ustaleń sporządzającego kartę wypadku. Ustalenie okoliczności wypadku w drodze do pracy lub z pracy dokonuje się w karcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy stanowiącej załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24.12.2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzeń za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania. Kartę wypadku sporządza się po ustaleniu okoliczności i przyczyn zdarzenia nie później niż 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku. Kartę sporządza się w dwóch egzemplarzach, jeden egzemplarz otrzymuje poszkodowany lub członek jego rodziny, a drugi pozostaje w dokumentacji powypadkowej. Odmowa uznania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy wymaga uzasadnienia. Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadków w Policji. Postępowanie 97 1. Funkcjonariusz, który uległ wypadkowi, jeżeli stan zdrowia pozwala mu na to, powiadamia niezwłocznie kierownika jednostki organizacyjnej za pośrednictwem bezpośredniego przełożonego. Przełożony tego funkcjonariusza obowiązany jest niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wypadku powiadomić o tym zdarzeniu kierownika jednostki organizacyjnej Policji . 2. Kierownik jednostki powiadomiony o wypadku, podejmuje następujące działania: a) zabezpiecza miejsce wypadku przed ewentualnymi dalszymi następstwami zdarzenia, b) udziela niezwłocznie pomocy poszkodowanym lub osobom, którym zagraża niebezpieczeństwo, c) wszczyna postępowanie wyjaśniające w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przez pisemne powołanie komisji powypadkowej. d) udostępnia informacje i materiały niezbędne do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku oraz udziela wszechstronnej pomocy komisji powypadkowej. w przypadku gdy miał miejsce wypadek śmiertelny lub z udziałem co najmniej dwóch osób (zbiorowy) niezwłocznie zawiadamia na piśmie kierownika komórki organizacyjnej Komendy Głównej Policji właściwej do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy 3. W skład komisji powypadkowej wchodzą co najmniej trzy osoby tj.: - przewodniczący – przedstawiciel służby właściwej do spraw bezpieczeństwa i higieny - członek – przedstawiciel służby merytorycznie właściwy do oceny okoliczności i przyczyn wypadku lub inna osoba wskazana przez osobę powołującą komisję. 4. W komisji powypadkowej może brać udział przedstawiciel Komendanta Głównego Policji oraz organizacji zakładowej związków zawodowych policjantów. 5. Pracodawca zobowiązany jest prowadzić rejestr wypadków w służbie, pod kolejnym numerem w danym roku. 6. Komisja powypadkowa uprawniona jest do: dokonywania oględzin miejsca wypadku, sporządzania szkiców , wykonywania zdjęć, przyjmowania wyjaśnień co do okoliczności związanych z wypadkiem poszkodowanego funkcjonariusza, świadków i innych osób, przeglądania akt postępowań karnych lub innych postępowań oraz innych dokumentów dotyczących rozpatrywanego wypadku i jego następstw, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z odrębnych przepisów, zasięgania w miarę potrzeby opinii specjalistów lub biegłych. występowanie do poszkodowanego lub członków rodziny o udostępnienie dokumentacji medycznej dot. skutków wypadku. zbiera inne dowody mające związek z wypadkiem. Do zadań komisji należy sprawne i wszechstronne ustalenie dokładnego czasu i miejsca oraz wszystkich okoliczności i przyczyn wypadku. 98 7. Na podstawie zebranych dokumentów, po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku, komisja powypadkowa sporządza protokół powypadkowy najpóźniej w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku (jeżeli zachodzi potrzeba przeprowadzenia dodatkowych ustaleń lub też prowadzone jest postępowanie karne lub inne postępowanie, a wynik jego może mieć wpływ na uprawnienia poszkodowanego lub członka jego rodziny do odszkodowania, kierownik jednostki może przedłużyć czas prowadzenia postępowania powypadkowego lub też je zawiesić). W protokole powypadkowym komisja stwierdza: czy funkcjonariusz uległ wypadkowi podczas lub w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych lub czynności określonych w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 roku o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w (Milicji Obywatelskiej) Policji, czy wyłączną przyczyną wypadku nie było: umyślne lub rażąco niedbałe działanie albo zaniechanie funkcjonariusza naruszające obowiązujące przepisy lub rozkazy, zachowanie się funkcjonariusza spowodowane nadużyciem alkoholu, czy uszczerbek na zdrowiu lub śmierć funkcjonariusza nie zostały spowodowane przez niego rozmyślnie. W razie ustalenia, że wyłączną przyczyną wypadku było umyślne lub rażąco niedbałe działanie, albo zaniechanie funkcjonariusza, naruszające obowiązujące przepisy lub rozkazy lub zachowanie się funkcjonariusza spowodowane nadużyciem alkoholu, albo że uszczerbku na zdrowiu lub śmierć funkcjonariusza zostały spowodowane przez niego rozmyślnie, należy to szczegółowo uzasadnić. Do protokołu dołącza się zebrane dokumenty (protokoły przesłuchań, opinie specjalistów, fotografie, szkice miejsca wypadku itp.). 8. Jeżeli w związku z wypadkiem funkcjonariusz poniósł szkodę wskutek utraty, zniszczenia lub uszkodzenia przedmiotów osobistego użytku, komisja powypadkowa zobowiązana jest ustalić i wpisać do protokołu: jakie to były przedmioty, stopień zużycia tych przedmiotów przed wypadkiem, czy przedmioty te funkcjonariusz utracił, czy też uległy one zniszczeniu lub uszkodzeniu i w jakim stopniu. 9. W razie uznania zdarzenia za wypadek podczas lub w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, poszkodowanego należy skierować do WKL MSW i A w celu ustalenia procentowego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego funkcjonariusza. O powyższym powiadamia się pisemnie poszkodowanego (załączając jeden egzemplarz protokołu powypadkowego). 10. W przypadku nie uznania zdarzenia za wypadek podczas lub w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, należy niezwłocznie powiadomić o tym poszkodowanego, doręczając mu jeden egzemplarz protokołu powypadkowego. 5. Organizacja i metodyka szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy – służby oraz kształtowanie bezpiecznych zachowań pracowników w procesach pracy – służby. Obowiązki pracodawcy dotyczące szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, rodzaje i terminy szkoleń zostały szeroko omówione w rozdziale pierwszym. 99 5.1. Szkolenie wstępne – instruktaż stanowiskowy. Celem instruktażu stanowiskowego jest uzyskanie przez pracownika: wiadomości i praktycznych umiejętności z zakresu bezpieczeństwa wykonywania powierzonej pracy, podstawowych wiadomości o zagrożeniach wypadkowych i zagrożeniach dla zdrowia występujących na danym stanowisku pracy i w jego bezpośrednim otoczeniu, informacji o sposobach ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi i zagrożeniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w warunkach awaryjnych. Czas trwania: instruktaż stanowiskowy odbywa się w czasie pracy i jego czas trwania powinien być uzależniony od: przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy, rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, jednak nie krótszy niż 8 godzin. Egzamin – zakończenie szkolenia wstępnego na stanowisku pracy (instruktażu stanowiskowego) dla danego pracownika powinno być zakończone egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez niego: wiadomości objętych programem szkolenia, umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z zasadami bhp, przeprowadza go pracodawca lub osoba przez niego wyznaczona posiadająca odpowiednie przeszkolenie i kwalifikacje bądź też jednostka organizująca szkolenie. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na danym stanowisku. 5.2. Ramowy program instruktażu stanowiskowego A. Cel szkolenia Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika: informacji o czynnikach środowiska pracy występujących na danym stanowisku pracy i w jego bezpośrednim otoczeniu oraz o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą, wiedzy i umiejętności dotyczących sposobów ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi i zagrożeniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w warunkach awaryjnych, wiedzy i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecznego wykonywania powierzonej pracy. B. Uczestnicy szkolenia Szkolenie jest przeznaczone dla pracowników nowo zatrudnianych na stanowiskach robotniczych i innych, na których występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, dla pracowników przenoszonych na takie stanowiska oraz w przypadku zmiany warunków techniczno – organizacyjnych, tj. w razie zmiany procesu technologicznego, zmiany organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń. Szkolenie jest przeznaczone również dla studentów odbywających praktyki studenckie oraz uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu. 100 C. Sposób organizacji szkolenia Szkolenie powinno być prowadzone w formie instruktażu – na stanowisku, na którym będzie zatrudniony instruowany pracownik, na podstawie szczegółowego programu opracowanego przez organizatora szkolenia. Szkolenie powinno uwzględniać następujące etapy: rozmowę wstępną instruktora z instruowanym pracownikiem, pokaz i objaśnienie przez instruktora całego procesu pracy, który ma być realizowany przez pracownika, próbne wykonywanie procesu pracy przez pracownika przy korygowaniu przez instruktora sposobów wykonywania pracy, samodzielną pracę instruowanego pracownika pod nadzorem instruktora, sprawdzenie i ocenę przez instruktora sposobu wykonywania pracy przez pracownika. Jeżeli pracownik wykonuje prace na różnych stanowiskach, szkolenie powinno uwzględniać wszystkie rodzaje prac, które będą należały do zakresu obowiązków pracownika. Sposób realizacji szkolenia i czas trwania poszczególnych jego części powinny być dostosowane do przygotowania zawodowego i dotychczasowego stażu pracy pracownika oraz zagrożeń występujących przy przewidzianej do wykonywania przez niego pracy. Ramowy program szkolenia Lp. Temat szkolenia Liczba godzin*) 101 1. Przygotowanie pracownika do wykonywania określonej pracy, w tym w szczególności: a) omówienie warunków pracy z uwzględnieniem: - elementów pomieszczenia pracy, w którym ma pracować pracownik, mających wpływ na warunki pracy pracownika (np. oświetlenie ogólne, ogrzewanie, wentylacja, urządzenia techniczne, urządzenia ochronne), - elementów stanowiska roboczego mających wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy (np. pozycja przy pracy, oświetlenie miejscowe, wentylacja miejscowa, urządzenia zabezpieczające, ostrzegawcze i sygnalizacyjne, narzędzia, surowce i produkty), - przebiegu procesu pracy na stanowisku pracy w nawiązaniu do procesu produkcyjnego (działalności) w całej komórce organizacyjnej i zakładzie pracy, 2 b) omówienie zagrożeń występujących przy określonych czynnościach na stanowisku pracy, wyników oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą i sposobów ochrony przed zagrożeniami oraz zasad postępowania w razie wypadku lub awarii, 3 c) przygotowanie wyposażenia stanowiska roboczego do wykonywania określonego zadania Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem metod bezpiecznego wykonywania poszczególnych czynności i ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynności trudne i niebezpieczne Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora 4 Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora 4 5 Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika 1 2 Razem: *) 0,5 0,5 minimum 8 W godzinach lekcyjnych trwających 45 minut. 5.3. Metodyka realizacji szkolenia. Zasady nauczania: Cel poznawczy dotyczy opanowania przez słuchaczy określonych programem nauczania: wiadomości, umiejętności, sprawności, nawyków. Cel kształcący jest to rozwijanie zdolności poznawczych słuchaczy: spostrzegania, obserwacji, uwagi, pamięci, wyobraźni, myślenia. 102 Cel kształcący umożliwia osiągnięcie celu poznawczego. Warunkiem skuteczności instruktażu stanowiskowego jest właściwy dobór i stosowanie metod nauczania. Forma instruktażu polega na ogólnym zaznajomieniu pracownika z działalnością i problemami zakładu pracy, na procesie dostosowaniu pracownika do wykonywania ściśle określonych zadań zawodowych w sposób prawidłowy, sprawny a przede wszystkim bezpieczny. Instruktaż stanowiskowy powinien być prowadzony na stanowisku pracy i powinien zawierać: część ogólną, właściwy instruktaż stanowiskowy, zgodny z metodyką instruktażu stanowiskowego Część ogólna to: warunki pracy na stanowisku, a w nim: oświetlenie pomieszczenia, ogrzewanie, wentylację, drogi transportowe, pozycję przy pracy, oświetlenie stanowiskowe, odległość od sąsiednich stanowisk, maszyny, urządzenia i surowce oraz urządzenia sygnalizacyjne i ostrzegawcze, omówienie szczegółów w przypadku udziału pracownika w procesie technologicznym, zagrożenia na stanowisku pracy: a. techniczne (wynikające z: cech przedmiotu, właściwości urządzenia, cech terenu, pomieszczenia, otoczenia, właściwości narzędzi, właściwości transportu), b. organizacyjne (właściwy dobór pracowników, wybór optymalnych metod pracy, zapewnienie bezpieczeństwa pracy, zapewnienie najdogodniejszej organizacji pracy), c. ludzkie (właściwości psychofizyczne a więc stan zdrowia, staż pracy, przydatność do zawodu, stosunek do pracy). Instruktaż stanowiskowy, zapewniający nauczenie metod składać się z pięciu etapów. bezpiecznej i pracy powinien Etap I wstępny Każde szkolenie powinno rozpocząć się od wstępnej rozmowy, która umożliwia prowadzącemu instruktaż zorientowanie się, co do poziomu wiadomości i umiejętności uczestników szkolenia w zakresie pracy stanowiącej przedmiot nauczania. Częstym błędem popełnianym w tej fazie szkolenia jest przekazywanie zbyt wielu informacji będących dla nowego pracownika tylko słowami, nie mającymi powiązania z faktami, przedmiotami czy wyobrażeniami. Dlatego też: mów i pokazuj, mów i dawaj przykłady ale przede wszystkim pytaj: - o przebieg dotychczasowej pracy, osiągnięcia i porażki oraz o stosunek do pracy i wykonywanego zawodu, - zainteresowania, szkołę jej profil i inne ważne dla pracy wiadomości. Przekazuj informacje o: - zakładzie pracy, produkcji czy też gospodarce transportowej, remontowej, - warunkach na stanowisku pracy, wyposażeniu, kontroli technicznej, sprzęcie ochrony osobistej, ubraniu roboczym, - dalsze informacje dotyczą zespołu pracowniczego, czasu pracy, przerw w pracy zagrożeń i metod ochrony. Etap II – pokaz o objaśnienie całego procesu pracy na danym stanowisku 103 Powtarzany pokaz fragmentu pracy staje się źródłem nabycia określonej umiejętności oraz uzyskania wiadomości oraz uzyskania wiadomości o charakterze wykonywanych czynności oraz o sposobie ich wykonywania. Przekazanie spostrzeżeń o stopniu trudności i niebezpieczeństwie tkwiącym w pracy. Pokaz powinien przebiegać wg następującego porządku: pokazanie i określenie wszystkich elementów potrzebnych do wykonania danej czynności czy operacji, przekazanie sposobu posługiwania się urządzeniami czy narzędziami. Pokaz powinien umożliwić uczestnikowi zaobserwowanie na czym polegają trudności podczas wykonywanych czynności- operacji. Prowadzący sprawdza efekt pokazu oceniając sposób wykonania czynności przez szkoloną osobę.. Jeżeli uczestnik popełnia błędy analizujemy je z nim i powtarzamy do czasu osiągnięcia prawidłowego powtórzenia. Etap III – próbne wykonanie zadania przez szkolonego pod kontrolą instruktora. Najbardziej skuteczną metodą próbnego wykonania pracy pod nadzorem prowadzącego instruktaż jest zachowanie kolejności wykonywania poniższych faz: wstępna, samodzielna próba wykonania pracy, w zwolnionym tempie, z jednoczesnym objaśnieniem wykonywania poszczególnych czynności, wykonanie poszczególnych fragmentów pracy wraz z jej uzasadnieniem, ogólny, ponowny całościowy pokaz wraz ze stopniowym przyśpieszaniem tempa wykonywanych czynności. Etap IV – samodzielna praca pod nadzorem instruktora. Jeżeli szkolony pracownik poczynił wystarczające postępy i potrafi już pod nadzorem zadowalająco wykonywać nową czynność, to należy powierzyć mu samodzielną pracę do wykonania. Instruktor nie powinien w żadnym razie stać obok szkolonego i cały czas obserwować jego pracę. Powinien ograniczyć interwencje do najbardziej niezbędnych. Trzeba jednak pamiętać, że uczący musi mieć możliwość zwrócenia się do instruktora z prośbą o wyjaśnienie nasuwających się wątpliwości. Etap V – omówienie i ocena przebiegu nauki. Szkolenie pracowników przewiduje pełną aktywizację jego uczestników w poznaniu zasad bezpiecznej pracy i nabywaniu umiejętności usprawniania stanowiska pracy przez dokonywanie prób działań zmniejszających uciążliwość pracy. Celowi temu służą różnorodne metody organizowania zajęć, ale przede wszystkim metoda sprawdzania wiedzy i umiejętności. Powyższy przykład dotyczy szkolenia pracownika, który podejmuje prace po raz pierwszy. Przy szkoleniu pracownika już doświadczonego, można zrezygnować z niektórych etapów instruktażu w zależności od stażu pracownika oraz nabytych uprzednio umiejętności i wiadomości. 6. Zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy – służby i w sytuacjach zagrożeń. 6.1. Zasady zabezpieczenia miejsca wypadku, z zabezpieczeniem miejsca zdarzenia. awarii, obowiązki związane 104 Tematyka została omówiona w rozdziale 4 „Regulacje prawne dotyczące wypadków w pracy oraz postępowanie powypadkowe”. 6.2. Zasady ewakuacji ludzi z pomieszczeń i budynków Bezpieczna ewakuacja ludzi z obiektów jest możliwa przy zachowaniu odpowiednich warunków techniczno-budowlanych dla dróg ewakuacyjnych i elementów wystroju wnętrz, określonych w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75 z dnia 15 czerwca 2002 r.) oraz ustaleniu przedsięwzięć ewakuacyjnych. Ewakuację z budynku należy podjąć po ocenie przez kierującego akcją ratowniczą (zarządzającego obiektem), czy rzeczywiście istnieje taka potrzeba. Podstawowym obowiązkiem wszystkich osób przebywających w budynku w przypadku powstania zagrożenia, jest współpraca oraz bezwzględne podporządkowanie się poleceniom kierującego akcją ratowniczą, który do czasu przybycia jednostek Państwowej Straży Pożarnej musi zorganizować ewakuację ludzi i mienia. Osoby nie biorące udziału w akcji ratowniczej powinny ewakuować się najkrótszą oznakowaną drogą ewakuacyjną poza strefę objętą pożarem lub na zewnątrz budynku. Wszyscy uczestniczący w ewakuacji, a w szczególności organizujący działania ewakuacyjne powinni pamiętać że : w pierwszej kolejności ratuje się zagrożone życie ludzkie – ewakuację rozpoczyna się od tych pomieszczeń (lub stref), w których powstał pożar lub które znajdują się na drodze rozprzestrzeniania się ognia oraz z tych pomieszczeń (lub stref), z których wyjście lub dotarcie do bezpiecznych dróg ewakuacji może być odcięte przez pożar, zadymienie lub inne zagrożenie, zabronione jest wykorzystywanie dźwigów (wind) do celów ewakuacji – ewakuację z wyższych kondygnacji należy prowadzić klatkami schodowymi, należy wyłączyć dopływ prądu do pomieszczeń i stref objętych pożarem, należy usuwać z zasięgu ognia wszelkie materiały palne, cenne urządzenia, walory itp., należy przeciwdziałać panice wśród ludzi przebywających w budynku, wzywając do zachowania spokoju, informując o drogach ewakuacji oraz roztaczać opiekę nad potrzebującymi pomocy, w przypadku odcięcia dróg ruchu dla pojedynczych osób lub grupy ludzi, należy niezwłocznie dostępnymi środkami, bezpośrednio lub przy pomocy osób znajdujących się na zewnątrz odciętej strefy powiadomić kierującego akcją ratowniczą, osoby odcięte od dróg wyjścia, a znajdujące się w strefie zagrożenia, należy zebrać w pomieszczeniu najbardziej oddalonym od źródła zagrożenia i w miarę posiadanych środków i istniejących warunków, ewakuować z zewnątrz przy pomocy sprzętu przybyłych jednostek Państwowej Straży Pożarnej, wchodząc do pomieszczeń lub stref silnie zadymionych, przyjmować pozycję pochyloną (jak najbliżej podłogi) oraz zabezpieczać drogi oddechowe prostymi środkami (np. zmoczonym w wodzie materiałem), podczas przechodzenia przez silnie zadymione odcinki dróg ewakuacyjnych należy poruszać się wzdłuż ścian, aby nie stracić orientacji co do kierunku ruchu, nie należy otwierać bez koniecznej potrzeby drzwi do pomieszczeń, które mogą być objęte pożarem, ponieważ nagły dopływ powietrza sprzyja gwałtownemu rozprzestrzenianiu się ognia – otwierając drzwi do takich pomieszczeń należy chować się za ich ościeżnicę, 105 nie można dopuszczać do blokowania w pozycji otwartej drzwi wyposażonych w samozamykacze, po zakończeniu ewakuacji osób należy sprawdzić, czy wszyscy opuścili poszczególne pomieszczenia – przy niezgodności stanu osobowego i podejrzenia, że ktoś pozostał w zagrożonej strefie, należy natychmiast fakt ten zgłosić jednostkom ratowniczym przybyłym na miejsce akcji i przeprowadzić ponowne sprawdzenie pomieszczeń w budynku. 6.3. Zasady postępowania w przypadku powstania pożaru. 1. Każdy, kto zauważy pożar lub inne zagrożenie ma obowiązek: 1) natychmiast, w sposób nie powodujący powstania paniki, powiadomić wszelkimi dostępnymi środkami: a) będące w pobliżu osoby, b) bezpośredniego przełożonego, c) oficera dyżurnego jednostki, d) Państwową Straż Pożarną – w przypadku pożaru lub innego zagrożenia stwarzającego bezpośrednie zagrożenie dla życia ludzi, 2) przystąpić do gaszenia pożaru przy pomocy wszelkich dostępnych środków oraz do zabezpieczenia, bądź ewakuacji dokumentów, podporządkowując się ściśle kierującemu działaniami ratowniczymi. 2. Alarmowanie Państwowej Straży Pożarnej winno się odbywać telefonicznie numer alarmowy Państwowej Straży Pożarnej 998 3. Zgłoszenie o pożarze winno zawierać następujące informacje: 1) 2) 3) 4) 5) nazwisko i imię osoby zgłaszającej, numer telefonu, z którego następuje zgłoszenie o pożarze, informację o pożarze, dokładny adres obiektu, krótką informację o sytuacji. 4. Meldunek należy uznać za nadany po potwierdzeniu przez dyspozytora Państwowej Straży Pożarnej przyjęcia zgłoszenia. 5. Z chwilą usłyszenia alarmu pożarowego lub zauważenia pożaru należy: 1) wyłączyć będące w ruchu urządzenia i maszyny, 2) otworzyć okna na korytarzach i klatkach schodowych lub uruchomić systemy oddymiające, 3) sprawdzić zamknięcie i pozamykać drzwi przeciwpożarowe i dymoszczelne, 4) w pierwszej kolejności ratować ludzi - przeprowadzić ewakuację interesantów oraz osób zatrzymanych, znajdujących się w pomieszczeniach objętych pożarem lub pomieszczeniach zagrożonych, 5) usunąć z zagrożonych pomieszczeń wszelkie materiały mogące przyczynić się do rozprzestrzeniania pożaru, a w szczególności materiały pożarowo niebezpieczne, 6) ewakuować lub zabezpieczyć przed zniszczeniem dokumenty, 7) podjąć próby ugaszenia pożaru w zarodku przy pomocy dostępnego sprzętu, 8) w przypadku rozprzestrzenienia się pożaru w stopniu stwarzającym zagrożenie życia, 106 opuścić obiekt, korzystając z oznakowanych dróg ewakuacyjnych i udać się na miejsce zbiórki ewakuowanych; opuszczając pomieszczenie należy zamknąć szafę metalową na klucz, a drzwi do pomieszczenia zatrzasnąć, nie zamykając ich na klucz, 9) bezwzględnie podporządkować się kierującemu działaniami ratowniczymi. 6. Przedstawiciel służby dyżurnej (oficer dyżurny, pracownik ochrony, portier) jest zobowiązany: 1) otworzyć bramy wjazdowe na teren jednostki, 2) wskazać miejsce pożaru, 3) wskazać lokalizację wyłączników przeciwpożarowych prądu, głównych kurków gazowych oraz hydrantów, 4) utrzymywać porządek na miejscu zdarzenia. 7. Obowiązek kierowania działaniami ratowniczymi spoczywa na kierowniku jednostki lub osobie go zastępującej, a pod jego nieobecność na dyżurnym jednostki lub osobie przez niego wyznaczonej. 8. Po przybyciu Państwowej Straży Pożarnej kierowanie działaniami ratowniczymi przejmuje dowódca Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej. 9. Wszyscy policjanci i pracownicy mają obowiązek czynnego włączenia się do działań ratowniczych. 10. Podczas gaszenia pożaru zawsze należy pamiętać o zachowaniu bezpiecznej drogi odwrotu w przypadku, gdyby pożaru nie udało się ugasić w zarodku – zawsze należy podchodzić do ognia od strony wyjść z pomieszczenia. W przeciwnym wypadku, rozprzestrzeniający się pożar, którego nie udało się ugasić w zarodku, może odciąć drogę odwrotu. 11. Gasząc pożar należy stosować zasadę: jak najwięcej środka gaśniczego w jak najkrótszym czasie. 12. Decyzję o odcięciu dopływu energii elektrycznej i gazu do budynku podejmuje każdorazowo kierujący działaniami ratowniczymi. 13. W przypadku wystąpienia innych zagrożeń obowiązują takie same zasady powiadamiania i alarmowania oraz organizacji akcji ratowniczej jak w przypadku pożaru. 6.4. Rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego oraz zasady jego doboru i użycia. Podział pożarów (grupy pożarów) oraz odpowiadające im piktogramy stosowane na gaśnicach 107 Pożary w zależności od rodzaju materiałów, które ulegają spalaniu i sposobu ich spalania dzielą się na grupy: grupa A – pożary materiałów stałych, zwykle pochodzenia organicznego, których normalne spalanie zachodzi z tworzeniem żarzących się węgli, np.: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma, grupa B – pożary cieczy i materiałów stałych ulegających stopieniu pod wpływem ciepła wytwarzającego się przy pożarze, np.: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, naftalen, smoła, grupa C – pożary gazów, np.: metan, acetylen, propan, butan, wodór, gaz ziemny, grupa D – pożary metali, np.: magnez, sód, potas, uran, grupa F – pożary tłuszczów i olejów w urządzeniach kuchennych. Zakres stosowania środków gaśniczych 1. Środki gaśnicze należy dobierać w zależności od rodzaju pożaru zgodnie z następującymi zasadami: woda – pożary grupy A, gaśnice wodno-pianowe typu AB oraz gaśnice płynowe typu AB – pożary grupy A i B, gaśnice pianowe typu GWG F – pożary grupy F, gaśnice śniegowe – pożary grupy B i C, gaśnice proszkowe – pożary grupy B i C lub A, B i C lub D w zależności od rodzaju zastosowanego proszku. 2. Wodą, ani gaśnicami wodno-pianowymi typu AB nie wolno gasić pożarów urządzeń elektrycznych pod napięciem. 3. Pożary urządzeń elektrycznych pod napięciem (do 1 000 V) wolno gasić gaśnicami proszkowymi, gaśnicami śniegowymi oraz gaśnicami pianowymi typu GWG F. 4. Gaśnicami śniegowymi nie wolno gasić istot żywych (np. płonącej odzieży na człowieku). Najlepszym sprzętem gaśniczym do takich pożarów jest koc gaśniczy. 108 Zamiennie można zastosować inny, duży kawał tkaniny, np.: płaszcz, kurtka, marynarka, zasłona, duża szmata itp. i stłumić ogień na poszkodowanym. Gaszenie pożarów przy pomocy gaśnic Wyłączyć urządzenia elektryczne, zamknąć drzwi i okna. Dobierać odpowiednią gaśnicę do rodzaju palącego się materiału (grupy pożary) – przestrzegać wskazań zawartych na etykiecie gaśnicy. Gaśnice przenosić pionowo. Zbliżać się do pożaru zgodnie z kierunkiem wiatru – wiatr powinien wiać (jeśli to możliwe) w plecy. Rozpocząć gaszenie od skierowania strumienia środka gaśniczego na źródło ognia zgodnie z kierunkiem wiatru. Gaszący nie powinien narażać się na działanie dymu i promieniowania cieplnego (wiersz 1 diagramu). W przypadku konieczności gaszenia pożaru większą liczbą gaśnic, należy zastosować je jednocześnie, nie pojedynczo. Wcześniej należy zgromadzić potrzebną ilość gaśnic (wiersz 5 diagramu). Strumień środka gaśniczego kierować: o w przypadku powierzchni poziomych od przodu do tyłu (wiersz 2 diagramu), o w przypadku powierzchni pionowych od dołu do góry (wiersz 4 diagramu). W przypadku cieczy w spoczynku – nie kierować strumienia na ciecz, a układać chmurę środka gaśniczego nad źródłem ognia. Płonące spadające z góry na dół krople lub cieknącą ciecz gasić kierując strumień gaśniczy od góry do dołu. Płonące ciecze spadają na podłoże, powodując drugi pożar. Zanim nie ugasi się kropli spadających nie można ugasić pożaru na podłożu (wiersz 3 diagramu). W przypadku gaszenia pożarów urządzeń elektrycznych pod napięciem zachować minimalny odstęp 1 m dyszy gaśnicy od elementów będących pod napięciem. Podchodząc do pomieszczeń objętych pożarem należy zachować szczególną ostrożność przy otwieraniu drzwi: o uchylić lekko drzwi i jednocześnie sprawdzić czy drzwi nie są gorące, o wprowadzić przez szczelinę krótki strumień środka gaśniczego, następnie drzwi otworzyć i przystąpić do gaszenia pożaru. Po ugaszeniu pożaru dopilnować aby nie doszło do powtórnego zapłonu. Palne pary mogą się ponownie zapalić przy kontakcie z nagrzanymi przedmiotami (wiersz 6 diagramu). Gaśnice po ich użyciu skierować do warsztatu – nie wolno użytych gaśnic odstawiać z powrotem na stanowisko. Także w przypadku gdy nie zużyto całej zawartości środka gaśniczego z gaśnicy. Gaśnice nie mogą być używane wielokrotnie (wiersz 7 diagramu). W przypadku pożaru gazu wypływającego z uszkodzonej (rozszczelnionej) instalacji gazowej pożaru nie wolno gasić do czasu odcięcia dopływu gazu. Po odcięciu dopływu gazu ogień zgaśnie samoistnie. Ugaszenie ognia przed odcięciem dopływu gazu może doprowadzić do wybuchu. W przypadku pożaru silnika pojazdu: o wyłączyć zapłon, o odłączyć akumulator (o ile istnieje możliwość), o gasić pożar przy pomocy gaśnic śniegowych lub proszkowych, o w przypadku pożaru w obrębie komory silnikowej strumień środka gaśniczego kierować do środka komory silnika przez otwór chłodzący lub od dołu, bądź pomiędzy atrapą i pokrywą komory silnikowej po nieznacznym uchyleniu pokrywy, 109 o jeśli pożar ma miejsce w garażu – podjąć próbę wyprowadzenia (wypchnięcie) pojazdu na otwartą przestrzeń. Gaszenie pożarów przy pomocy gaśnic. Gaszenie człowieka kocem gaśniczym. 6.5. Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy medycznej Ratowanie zagrożonego życia w nagłych wypadkach jest obowiązkiem każdego z nas. Obowiązek ten wynika wprost z art. 162 Kodeksu karnego, który określa, że: ,,kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 ,,z odpowiedzialności za niedopełnienie obowiązku udzielenia pomocy (w tym pierwszej pomocy z razie wypadku) jesteśmy zwolnieni tylko w gdy do udzielenia pomocy koniecznym jest poddanie się zabiegowi lekarskiemu lub gdy możliwa jest niezwłoczna pomoc instytucji lub osoby do tego powołanej”. Pod pojęciem pierwszej pomocy rozumiemy szybkie, zorganizowane działanie prowadzone przez osoby (osobę) z otoczenia ofiary nieszczęśliwego wypadku. Sprawne i w miarę kompetentne działanie podczas udzielania pierwszej pomocy ma bardzo często decydujące znaczenie dla dalszych rezultatów leczenia przez fachowy personel medyczny – często decyduje o życiu osoby poszkodowanej. Pierwszej pomocy zwykle udziela się na miejscu wypadku. 110 Ogólne zasady udzielania pomocy: a) ocena zdarzenia, podjęcie działania, b) usunięcie czynnika działającego na poszkodowanego, c) ocena zagrożenia życia poszkodowanego: sprawdzenie tętna, sprawdzenie oddechu, drożności dróg oddechowych, ocena stanu przytomności, ustalenie rodzaju urazu (rany, złamania itp.), d) zabezpieczenie chorego przed możliwością dodatkowego urazu lub innego zagrożenia (odsunięcie go od środków toksycznych itp.), e) wezwanie pomocy fachowej, f) zorganizowanie transportu poszkodowanego (brak możliwości szybkiego dotarcia lekarza), g) udzielanie pomocy winno odbywać się w taki sposób, aby stan poszkodowanego nie pogorszył się (uraz kręgosłupa, krwotok itp.). Pamiętaj! Przed przystąpieniem do udzielania pierwszej pomocy zadbaj o swoje bezpieczeństwo. Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy Zranienia Pamiętaj! Mając kontakt z krwią zadbaj o swoje bezpieczeństwo stosując rękawiczki. Kolejność czynności : 1. natychmiastowe zatrzymanie krwotoku, nieusuwanie z rany ciał obcych, zabezpieczenie rany przed zakażeniem, głębokich ran nie należy przemywać żadnymi płynami antyseptycznymi ani nie wycierać, a jedynie pokryć jałowym opatrunkiem i zabandażować), w przypadku rany zanieczyszczonej – spłukać jedynie wodą, miejsce zranione przykryć wyjałowioną gazą i zabandażować, opatrunek umocować bandażem, przylepcem, chustą trójkątną – w zależności od wielkości zranienia, wszystkich chorych (zranionych) z poważniejszymi uszkodzeniami należy natychmiast kierować do szpitala. Właściwa pomoc lekarska powinna być udzielona niezwłocznie nie później jednak niż do 8 godzin od chwili zranienia. Poszkodowany, którego rany zanieczyszczone są ziemią lub kurzem, powinien obowiązkowo otrzymać surowicę przeciwtężcową. Krwotoki Pamiętaj! Mając kontakt z krwią zadbaj o swoje bezpieczeństwo stosując rękawiczki. Krwotokiem nazywamy szybki i obfity wylew z uszkodzonego naczynia krwionośnego. Wolne i skąpe wypływanie krwi nazywamy krwawieniem. Upływ krwi z tętnic zatrzymuje się doraźnie przez: ucisk palcami na krwawiące naczynie: tętnicę przyciska się do kości powyżej miejsca zranienia, a przy krwotokach 111 z tętnicy szyjnej i skroniowej poniżej miejsca zranienia, przy krwotoku z rany na kończynie, koniecznie unieść ją do góry, ucisnąć należy silnie kciukiem, czterema palcami lub pięścią, miejsce zranione przykryć wyjałowioną gazą i nałożyć na nią ligninę lub watę: doraźnie zatrzymać krwawienie (ucisk palcami), położyć opatrunek z jałowej gazy (kilkakrotnie złożony), mocno zabandażować. Krwotoki wewnętrzne mogą być spowodowane: chorobą, np. gruźlicą, wrzodami żołądka, nowotworami płuc, upadkiem z wysokości, uderzeniem, zgnieceniem. Jak najszybciej przekazać poszkodowanego w ręce lekarza. Złamania Złamanie to przerwanie ciągłości kości, np. na skutek urazu mechanicznego. Złamanie może być także wynikiem procesu chorobowego. Pierwsza pomoc: założyć jałowy opatrunek na ranę (w przypadku złamania otwartego), unieruchomić złamaną kończynę stosując zasadę unieruchamiania dwóch sąsiadujących ze złamaniem stawów (np. przy złamaniu kości przedramienia: staw nadgarstkowy i staw łokciowy). Do unieruchamiania kończyn, należy stosować specjalne szyny druciane Kramera, a w przypadku ich braku – inne środki, takie jak: deszczułki, chusty trójkątne, bandaże (stosowane np. przy unieruchamianiu zdrowej kończyny). przy złamaniu kończyn górnych, podudzia i żeber, chorego można przenosić i przewozić w pozycji siedzącej, Zwichnięcia Zwichnięciem nazywamy częściowe lub całkowite przemieszczenie się jednej kości w obrębie stawu. Prócz przemieszczenia dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej i więzadeł. Pierwsza pomoc: przyłożyć zimny okład na zwichnięty staw, unieruchomić chore miejsca za pomocą szyny i opaski, przewieźć chorego do lekarza (przy zwichnięciach stawów: kolanowego, biodrowego i skokowego – w pozycji leżącej). Oparzenia Oparzenia to uszkodzenia tkanek miękkich (skóry, błon śluzowych, a w oparzeniach głębszych – także tkanki podskórnej i mięśni) spowodowane działaniem energii cieplnej (wysoka temperatura), chemicznej (żrące, parzące związki chemiczne), elektrycznej (działanie prądu elektrycznego), promieniowania (promieniowanie podczerwone, elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości, laserowe, jonizacyjne). Ze względu na głębokość uszkodzenia skóry lub tkanki podskórnej wyróżnia się 4 stopnie oparzeń: I stopień – pojawienie się na skórze zaczerwienienia z towarzyszącym piekącym bólem, 112 II stopień – pojawienie się na podłożu rumieńcowym pęcherzyków wypełnionych płynem surowiczym oraz silnego bólu, III stopień – oparzenie dotyczy także tkanki podskórnej, skóra przybiera barwę białą, szarą lub ciemnobrązową, IV stopień – zwęglenie tkanek i daleko posunięta martwica. Pierwsza pomoc: przerwać kontakt z czynnikami parzącymi, zmniejszyć występujący ból przez polewanie chorego miejsca czystą zimną wodą przez kilkanaście minut (oprócz zmniejszenia bólu woda zapobiega powstawaniu głębokich oparzeń). W przypadku oparzenia związkami chemicznymi należy je zmyć pod silnym strumieniem zimnej wody, zabezpieczyć oparzoną powierzchnię przed zakażeniem opatrunkami (jałowa gaza) przy oparzeniach I, II, III stopnia małych powierzchni ciała oraz przykrycie czystymi prześcieradłami, serwetami, rozwiniętymi płatami gazy – przy oparzeniach dużych powierzchni ciała, zapewnić poszkodowanemu, możliwie szybko, opiekę lekarską. Odmrożenia Odmrożenia są to uszkodzenia tkanek miękkich wywołane miejscowym działaniem zimna. Rozróżnia się trzy stopnie odmrożeń: I stopień – zblednięcie i zdrętwienie odmrożonej części ciała, pieczenie skóry, II stopień – oprócz sinoczerwonego zabarwienia skóry pojawią się pęcherze wypełnione płynem surowiczym, III – stopień – dochodzi do martwicy tkanek. Pierwsza pomoc: odmrożone miejsce stopniowo ogrzać (przy I stopniu) – rozpoczynając od zimnej wody, nałożyć jałowy opatrunek (II, III stopień) podać środki przeciwbólowe (II, III stopień) przewieźć chorego do szpitala (II, III stopień) przy wszystkich stopniach odmrożenia podawać ciepłe płyny do picia. Porażenie prądem elektrycznym Pamiętaj! Zanim przystąpisz do akcji ratowniczej zadbaj o swoje bezpieczeństwo. Pierwsza pomoc: Natychmiast uwolnić porażonego spod działania prądu elektrycznego poprzez: wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego, odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem (należy pamiętać o stosowaniu przez ratującego odpowiedniego zabezpieczenia siebie przed porażeniem); W zależności od stanu porażonego zastosować odpowiednie czynności ratownicze: przy zatrzymaniu oddechu – sztuczne oddychanie, przy zatrzymaniu czynności serca – masaż serca, przy oparzeniach, krwotokach, zranieniach itd. postępować jak wyżej omówiono. Sztuczne oddychanie metodą usta-usta Pierwszą czynnością jest zapewnienie drożności dróg oddechowych poprzez ułożenie poszkodowanego w pozycji na plecach na twardym podłożu oraz uniesienie żuchwy. Należy 113 kontrolować, czy w jamie ustnej nie ma przedmiotów zaburzających drożność dróg oddechowych, np. proteza lub inne obce ciała: prowadzący sztuczne oddychanie klęka za głową poszkodowanego i unosi żuchwę, wdmuchiwanie powietrza do ust chorego każdorazowo poprzedzone normalnym, nie głębokim wdechem ratownika. Prawidłowa objętość wdmuchiwanego powietrza do płuc sygnalizowana jest uniesieniem się klatki piersiowej poszkodowanego, przy każdorazowym wdmuchiwaniu powietrza do ust chorego należy zatykać nos palcami wolnej ręki, po odjęciu ust od ust chorego klatka piersiowa na skutek sprężystości jej ścian opada i należy wysłuchać szmeru biernego wydechu poszkodowanego, Pośredni masaż serca Jest zabiegiem wykonywanym jednocześnie ze sztucznym oddychaniem i obie te czynności muszą być ze sobą zsynchronizowane. Kolejne czynności przy wykonywaniu masażu serca: poszkodowany spoczywa w pozycji leżącej na wznak na twardym podłożu, tak jak przy prowadzeniu sztucznego oddychania, prowadzący masaż serca klęka przy poszkodowanym, mając wyprostowane przedramiona układa dłonie na środku mostka ratowanego, ratownik wykonuje ucisk dynamicznie, przenosząc ciężar tułowia na wyprostowane przedramiona, warunkiem skuteczności masażu serca jest obniżenie się poziomu mostka o około 4 cm, masaż wykonywany jest z częstotliwością około 100 razy na minutę. Jeżeli akcję reanimacyjną prowadzi jedna osoba, to po każdych 2 wdechach reanimujący wykonuje ucisk na mostek 30 razy. Jeżeli akcja reanimacyjna prowadzona jest przez dwie osoby, to jedna prowadzi sztuczne oddychanie, a druga wykonuje masaż serca wg schematu 30 uciśnięć / 2 wdechy Pamiętaj! Rozpoczynając reanimację krążeniowo-oddechową zaczynaj zawsze od 30 uciśnięć klatki piersiowej, a dopiero dwa normalne wdechy. Zatrucia chemiczne Przy zatruciach drogą oddechową: o usunąć chorego z miejsca, w którym nastąpiło zatrucie i wynieść go na świeże powietrze, o rozluźnić wszystkie uciskające go części ubioru, o zdjąć mu odzież w przypadku zanieczyszczenia jej środkami trującymi, o zapewnić poszkodowanemu bezwzględny spokój, o zabezpieczyć chorego przed utratą ciepła przez okrycie go np. kocem, o w przypadku braku akcji serca i oddychania (bezwzględnie pamiętając o skontrolowaniu drożności dróg oddechowych) rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż serca, o w razie wystąpienia drgawek zabezpieczyć chorego przed przegryzieniem języka (włożyć miedzy zęby np. kawałek drewna). Przy zatruciach drogą pokarmową: usunąć truciznę z żołądka przez spowodowanie wymiotów (drażnienie palcem tylnej ściany gardła lub podanie do wypicia szklanki bardzo słonej wody), podać odtrutkę (po ustąpieniu wymiotów) – np. zwykłą wodę (rozcieńcza i zobojętnia truciznę), zawiesinę węgla aktywnego lub wodny roztwór białka kurzego (2 białka na szklankę wody), 114 ponownie spowodować wymioty. Przy zatruciach przez skórę: rozebrać zatrutego, zmyć skórę strumieniem wody dbając o to, aby strumień wody ze spłukaną trucizną nie skaził zdrowych części ciała. Procedura postępowania w reanimacji i resuscytacji (ożywiania) w przypadku zatrzymania krążenia. Podstawowe czynności ratujące życie.22 Zalecenia algorytmu BLS (Basic Live Support) 1. Upewnij się, czy poszkodowany i wszyscy świadkowie zdarzenia są bezpieczni. 2. Sprawdź reakcję poszkodowanego, delikatnie potrząśnij za ramiona i głośno zapytaj: „Czy wszystko w porządku?” Algorytm BLS - sekwencja postępowania Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u dorosłych Jeżeli reaguje: Zostaw poszkodowanego w pozycji, w której go zastałeś, o ile nie zagraża mu żadne niebezpieczeństwo. Dowiedz się jak najwięcej o stanie poszkodowanego i wezwij pomoc (jeśli będzie potrzebna), regularnie oceniaj stan poszkodowanego. Procedura postępowania w reanimacji i resuscytacji (ożywiania) w przypadku zatrzymania krążenia. Podstawowe czynności ratujące życie – http://www.zbmzdrowie.pl/algorytm_bls 22 115 Jeżeli nie reaguje: Głośno zawołaj o pomoc. Odwróć poszkodowanego na plecy, a następnie udrożnij jego drogi oddechowe: wykonując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, umieść jedną rękę na czole poszkodowanego i delikatnie odegnij jego głowę do tyłu, pozostawiając wolny kciuk i palec wskazujący tak, aby zatkać nimi nos. Jeżeli potrzebne będą oddechy ratunkowe – opuszki palców drugiej ręki umieść na żuchwie poszkodowanego, a następnie unieś ją w celu udrożnienia dróg oddechowych. Ryc.1. Wołaj o pomoc Utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem poszukaj prawidłowego oddechu, oceń wzrokiem ruchy klatki piersiowej, nasłuchuj przy ustach poszkodowanego szmerów oddechowych, staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim policzku. Ryc.2. Wzrokiem, słuchem i dotykiem poszukaj prawidłowego oddechu W pierwszych minutach po zatrzymaniu krążenia poszkodowany może słabo oddychać lub wykonywać głośne, pojedyncze westchnięcia. Nie należy ich mylić z prawidłowym oddechem. Na ocenę wzrokiem, słuchem i dotykiem przeznacz nie więcej niż 10 sekund. Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości, czy oddech jest prawidłowy, działaj tak, jakby był nieprawidłowy. Jeżeli oddech jest prawidłowy: Ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej (patrz dalej) wyślij kogoś lub sam udaj się po pomoc (wezwij pogotowie: tel.112, 999), regularnie oceniaj oddech poszkodowanego. Jeżeli oddech nie jest prawidłowy: Wyślij kogoś po pomoc, a jeżeli jesteś sam, zostaw poszkodowanego i wezwij pogotowie (tel.:112, 999), wróć i rozpocznij uciskanie klatki piersiowej zgodnie z poniższym opisem: uklęknij obok poszkodowanego; 116 ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej poszkodowanego, ułóż nadgarstek drugiej ręki na już położonym, spleć palce obu dłoni i upewnij się, że nie będziesz wywierać nacisku na żebra poszkodowanego; nie uciskaj nadbrzusza ani dolnego końca mostka; Ryc.3. Ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej Ryc.4. Nadgarstek drugiej ręki ułóż na już położonym pochyl się nad poszkodowanym, wyprostowane ramiona ustaw prostopadle do mostka i uciskaj na głębokość 4-5 cm; po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiowa, nie odrywając dłoni od mostka; powtarzaj rytmiczne uciśnięcia z częstotliwością 100 x/min (nieco mniej niż 2 uciśnięcia na sekundę); okres uciskania i zwalniania nacisku (relaksacji) mostka powinien być taki sam; Ryc.5. Spleć palce obu rąk 117 Ryc.6. Uciskaj mostek na głębokość 4 - 5 cm połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi, po wykonaniu 30 uciśnięć klatki piersiowej udrożnij drogi oddechowe odginając głowę i unosząc żuchwę, zaciśnij skrzydełka nosa, używając palca wskazującego i kciuka ręki umieszczonej na czole poszkodowanego, pozostaw usta delikatnie otwarte, jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy; Ryc.7. Udrożnij drogi oddechowe weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami, upewniając się, że nie ma przecieku powietrza, wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę (tak jak przy normalnym oddychaniu), obserwując jednocześnie, czy klatka piersiowa się unosi. Ryc.8. Powoli wdmuchuj powietrze do ust, obserwując unoszenie się klatki piersiowej 118 Taki oddech ratowniczy jest efektywny. Utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj, czy podczas wydechu opada jego klatka piersiowa. Jeszcze raz nabierz powietrza i wdmuchnij do ust poszkodowanego, dążąc do wykonania dwóch skutecznych oddechów ratowniczych; następnie ponownie ułóż ręce w prawidłowej pozycji na mostku i wykonaj kolejnych 30 uciśnięć klatki piersiowej. Kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze w stosunku 30:2. Przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, gdy zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji. Jeżeli wykonany pierwszy oddech ratowniczy nie powoduje uniesienia się, klatki piersiowej jak przy normalnym oddychaniu, wykonaj następujące czynności: sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń widoczne ciała obce; sprawdź, czy odgięcie głowy i uniesienie żuchwy są poprawnie wykonane; wykonaj nie więcej niż 2 próby wentylacji za każdym razem, zanim podejmiesz ponownie uciskanie klatki piersiowej. Jeżeli na miejscu zdarzenia jest więcej niż jeden ratownik, ratownicy powinni się zmieniać podczas prowadzenia RKO co 1–2 minuty, aby zapobiec zmęczeniu. Należy zminimalizować przerwy w resuscytacji podczas zmian. Akcję ratunkową ograniczoną wyłącznie do uciśnięć klatki piersiowej możesz prowadzić w następujących sytuacjach: Jeżeli nie jesteś w stanie lub nie chcesz wykonywać oddechów ratowniczych, zastosuj uciski klatki piersiowej. Jeżeli stosujesz wyłącznie uciśnięcia klatki piersiowej, wykonuj je bez przerwy, z częstotliwością 100 uciśnięć/min. Przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, jeżeli zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji. Ryc.9. Odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj czy opada klatka piersiowa Kontynuuj resuscytację do czasu, gdy: przybędą wykwalifikowane służby medyczne i przejmą działania; poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać; ulegniesz wyczerpaniu. Pozycja boczna bezpieczna. 119 Istnieje kilka wariantów pozycji bezpiecznej, każda z nich ma swoje zalety. Żadna z pozycji nie jest idealna dla wszystkich poszkodowanych. Pozycja powinna być stabilna, jak najbliższa ułożeniu na boku z odgięciem głowy i brakiem ucisku na klatkę piersiowa, by nie utrudniać oddechu. Ryc.10. Pozycja bezpieczna Zdejmij okulary poszkodowanego, uklęknij przy poszkodowanym i upewnij się, że obie nogi są wyprostowane, rękę bliższa tobie ułóż pod katem prostym w stosunku do ciała, a następnie zegnij w łokciu pod kątem prostym tak, aby dłoń ręki była skierowana do góry (Ryc.11), Ryc.11. Kończynę górną ratowanego bliższą tobie ułóż w zgięciu 90o w stawie łokciowym, po zgięciu łokcia, dłoń powinna być skierowana ku górze Dalsza rękę przełóż w poprzek klatki piersiowej i przytrzymaj stroną grzbietową przy bliższym tobie policzku (Ryc.12). Ryc.12. Przełóż dalsze ramię ratowanego w poprzek jego klatki piersiowej, a grzbiet jego ręki przytrzymaj przy jego policzku Drugą swoją ręką złap za dalszą kończynę dolną ratowanego tuż powyżej kolana i podciągnij ją ku górze, nie odrywając stopy od podłoża (Ryc.13), 120 Ryc.13. Drugą ręką uchwyć dalszą kończynę dolną ratowanego tuż ponad kolanem i pociągnij ją ku górze, nie odrywając stopy od podłoża Przytrzymując dłoń dociśniętą do policzka, pociągnij za dalszą kończynę dolną tak, by ratowany obrócił się na bok w twoim kierunku, ułóż kończynę, za którą przetaczałeś poszkodowanego w ten sposób, zarówno staw kolanowy jak i biodrowy były zgięte pod kątem prostym, odegnij głowę˛ ratowanego ku tyłowi by upewnić się, że drogi oddechowe są drożne. Gdy jest to konieczne, ułóż rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę w odgięciu (Ryc.14). Ryc.14. Pozycja bezpieczna Transport poszkodowanych prowadzenie – pod rękę, podtrzymujemy za biodro (lekki uraz, zdrowe kończyny dolne) przewożenie – droga powietrzna (zagrożenie życia) - droga lądowa - droga wodna przenoszenie przez jedną osobę – sposobem strażackim (przez ramię) - sposobem matczynym (jak dziecko) - na barana przez dwie osoby – na stołeczku - na ławeczce - pod pachy i pod kolana za pomocą noszy poszkodowanego przekładamy na nosze po wykonaniu czynności pierwszej pomocy z zakresu doznanych urazów (delikatnie) nosze ustawiamy przy poszkodowanym od strony zranienia poszkodowanego niespokojnego przywiązujemy poszkodowanego z urazami klatki piersiowej - siedząca z podłożeniem pod plecy 121 poszkodowanego nieprzytomnego układamy na noszach w pozycji bocznej ustalonej przy urazie szyi - pozycja półsiedząca z głową pochyloną do przodu przy urazie tyłu głowy lub pleców - pozycja na boku uszkodzone kończyny układamy w lekkim uniesieniu, powyżej serca: uszkodzenie miednicy i kręgosłupa – przenosimy poszkodowanego wraz z twardym podłożem. 7. Skutki ekonomiczne niewłaściwych warunków pracy. 7.1. Odszkodowanie powypadkowe. Ustawa wypadkowa tj. Ustawa z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych uporządkowała wszystkie świadczenia, jakie przysługują poszkodowanemu pracownikowi z ww. tytułu oraz członkom rodziny pracownika zmarłego na skutek wypadku lub choroby zawodowej. Warunkiem podstawowym wypłacenia tych świadczeń jest bieżące opłacanie składek przez płatnika. Świadczenia te nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Wyłączność winy i rażące niedbalstwo poszkodowanego muszą być udowodnione w toku postępowania powypadkowego, np. należy udowodnić, że pracownik był zatrudniony zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami, posiadał aktualne badania, szkolenia, pracodawca zapewnił bezpieczne warunki pracy i właściwy nadzór nad wykonywaniem pracy przez poszkodowanego. Świadczenie z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługuje również ubezpieczonemu, który będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających albo substancji psychotropowych przyczynił się w wysokim stopniu do spowodowania wypadku. Ubezpieczony jest obowiązany poddać się badaniom stwierdzającym stan faktyczny. Odmowa poddania się badaniom powoduje pozbawienie poszkodowanego prawa do świadczeń. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie, jednorazowe odszkodowanie przysługujące członkom rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek pielęgnacyjny, pokrycie kosztów leczenia, dodatek wyrównawczy, odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy, inne świadczenia, odprawa rentowa lub emerytalna, odprawa pośmiertna, wynagrodzenia i inne świadczenia, 122 roszczenia z powództwa cywilnego. Zasiłek chorobowy Zasiłek chorobowy należy się ubezpieczonemu pracownikowi, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Zasiłek chorobowy z dniem 1.01.2003 r. wypłaca w większości przypadków ZUS, a nie pracodawca, w wysokości 100% podstawy wymiaru (zmiana w Kodeksie Pracy w art. 92 § 1 pkt 2 – zapis korzystniejszy dla pracodawcy). Świadczenie rehabilitacyjne Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru. Prawo do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego ustalają płatnicy składek tylko w przypadkach, jeżeli są zobowiązani ustawą do tych obowiązków, a w pozostałych przypadkach – ZUS. Zasiłek wyrównawczy Zasiłek wyrównawczy przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nie rokujące poprawy oraz które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy – mogące ulec poprawie. Pracownik może być w tym czasie zatrudniony na wyodrębnionym stanowisku pracy lub przebywać w ośrodku rehabilitacji zawodowej dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy. Zasiłek wyrównawczy przysługuje przez okres rehabilitacji zawodowej, jednak nie dłużej niż przez 24 miesiące. Zasiłek ten jednak nie przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi uprawnionemu do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Jednorazowe odszkodowanie Przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o kwotę stanowiącą 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli w stosunku do ubezpieczonego została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Zapis ten ma również zastosowanie, jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w stosunku do rencisty została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji. Jednorazowe odszkodowanie przysługujące członkom rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty Do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci ubezpieczonego powstałej w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej uprawnieni są: małżonek, z wyjątkiem przypadków orzeczonej separacji, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie przed osiągnięciem pełnoletności, wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, 123 a także dzieci w ramach rodziny zastępczej, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty spełniały warunki uzyskania renty rodzinnej, rodzice, osoby przysposabiające, macocha i ojczym, jeżeli w dniu śmierci prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub ubezpieczony przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo decyzją sądu był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych. Wysokość jednorazowego odszkodowania dla wyżej wymienionych określa art. 14 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Renta z tytułu niezdolności do pracy Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Do ustalenia wysokości prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz wypłaty renty określa ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.23 Świadczenie to przysługuje niezależnie od okresu ubezpieczenia wypadkowego i bez względu na to, kiedy powstała niezdolność do pracy. W przypadkach gdy w wyniku orzeczenia lekarskiego poszkodowany powrócił do pracy (brak stwierdzenia niezdolności do pracy) i ponownie nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia stwierdzone przez lekarza orzecznika, poszkodowany nabywa ponownie prawo do renty. Renta z tytułu niezdolności do pracy dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy nie może być niższa niż 80% podstawy jej wymiaru, a dla osoby częściowo niezdolnej do pracy niższa niż 60% podstawy jej wymiaru. Renta szkoleniowa Renta szkoleniowa jest przyznawana dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczona celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie jest spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Do ustalania wysokości prawa do renty szkoleniowej oraz wypłaty określa ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Renta szkoleniowa dla osoby uprawnionej do renty wynosi 100% podstawy jej wymiaru. Renta rodzinna Renta rodzinna oraz dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej są przyznawane dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje uprawnionym członkom rodziny tylko wtedy, gdy ubezpieczony zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej a także gdy zmarł rencista, który uległ wypadkowi lub zmarł z powodu choroby zawodowej. Rentę rodzinną oraz dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej z tytułu ubezpieczenia wypadkowego ustala się w wysokości określonej w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dodatek pielęgnacyjny Dodatek pielęgnacyjny dla osoby uprawnionej do renty z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje na zasadach i w wysokościach określonych wyżej wymienioną ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. 23 Dz. U. z 2004 nr 39, poz. 353 124 Pokrycie kosztów leczenia Ze środków funduszu wypadkowego pokrywane są koszty skutków wypadków przy pracy lub chorób zawodowych. Koszty te są związane ze świadczeniami zdrowotnymi w zakresie: stomatologii, szczepień ochronnych, jeżeli ubezpieczony skierowany został przez lekarza orzecznika, pokrycia kosztów przedmiotów ortopedycznych w wysokości udziału własnego ubezpieczonego. Wszystkie wymienione renty związane z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi podlegają waloryzacji na warunkach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i nie mogą być niższe niż 120% kwoty najniższej odpowiedniej renty wynikającej z ustawy. Ponadto pracownikowi z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych należą się świadczenia wynikające z Kodeksu Pracy. Są to: dodatek wyrównawczy, odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy. Dodatek wyrównawczy Dodatek wyrównawczy przysługuje pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy i nie nabył prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a lekarz opiekujący się zakładem uprawniony do badań profilaktycznych orzekł zakaz wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku (art. 231 K.P.). Dodatek ten przysługuje również w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstanie choroby zawodowej. W tym przypadku pracodawca jest obowiązany na podstawie orzeczenia lekarskiego w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu przenieść pracownika do innej pracy nie narażającej go na działanie czynnika, które wywołał te objawy (art. 230 § 1 K.P.). Dodatek wyrównawczy przysługuje przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy i jest wypłacany, jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia pracownika w stosunku do poprzedniej pracy. Odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy Pracodawca jest obowiązany wypłacić pracownikowi odszkodowanie za utracone lub uszkodzone przedmioty, narzędzia, odzież w wyniku wypadku przy pracy. Wyjątek stanowią uszkodzenie lub utrata pojazdu samochodowego oraz wartości pieniężnych (art. 2371 § 2 K.P.). Wartość utraty lub uszkodzenia ustala się według ceny zakupu obowiązującej w czasie ustalenia odszkodowania, uwzględniając jednocześnie zużycie wcześniejsze (amortyzację) tych przedmiotów. Prawo odmowy przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma prawo odmówić przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego w następujących przypadkach: nie przedstawienia protokołu powypadkowego lub karty wypadku, nie uznania w protokole powypadkowym lub w karcie wypadku zdarzenia za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy, gdy protokół powypadkowy lub karta wypadku zawierają stwierdzenia bezpodstawne. 125 Karta wypadku dotyczy tylko wypadków wymienionych w art. 3 ust. 3 Ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Odmowa przyznania świadczeń wydana jest w drodze decyzji ZUS. Natomiast w przypadku występowania braków formalnych ZUS obowiązany jest niezwłocznie zwrócić protokół lub kartę wypadku w celu ich uzupełnienia. Inne świadczenia Oprócz wszystkich wcześniej wymienionych świadczeń na rzecz ubezpieczonego pracownika lub uprawnionych osób z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w związku z ustaniem stosunku pracy Kodeks Pracy nakłada na pracodawcę wypłacenie innych świadczeń nie zawsze związanych z wypadkiem przy pracy i chorobą zawodową. Odprawa rentowa lub emerytalna Odprawa rentowa lub emerytalna jest wypłacana w związku ze spełnieniem przez pracownika warunków uprawniających do renty z tytułu niezdolności do pracy, a stosunek pracy ustał z chwilą przejścia na rentę lub emeryturę (art. 921 § 1 K.P.). Odprawa ta przysługuje w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia i wypłacana jest tylko raz w czasie całego zatrudnienia pracownika. W przypadku gdy pracownik otrzymał taką odprawę z powodu przejścia na rentę, a następnie ponownie podjął pracę i w tej pracy osiągnął wiek emerytalny, nie nabywa już prawa do odprawy emerytalnej. Odprawa pośmiertna Odprawa pośmiertna wypłacana jest uprawnionym członkom rodziny pracownika w razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby (art. 93 K.P.). Odprawa ta przysługuje: małżonkowi, innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Wysokość odprawy jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi: jednomiesięczne wynagrodzenie przy zatrudnieniu krótszym niż 10 lat, trzymiesięczne wynagrodzenie przy zatrudnieniu od 10 lat do 15 lat, sześciomiesięczne wynagrodzenie przy zatrudnieniu co najmniej 15 lat. Odprawa pośmiertna przysługuje w równych częściach wszystkim uprawnionym członkom rodziny. Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny, odprawa ta przysługuje w wysokości połowy kwoty. Wynagrodzenia i inne świadczenia. Z tytułu wygaśnięcia umowy o pracę spowodowanego śmiercią pracownika pracodawca jest obowiązany wypłacić należne wynagrodzenie i inne wynikające z tego faktu świadczenia osobom uprawnionym (art. 631 § 1 K.P.). Są to: współmałżonek, osoba spełniająca warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Świadczenie wypłacane jest w równych częściach wszystkim uprawnionym. Mogą to być takie składniki, jak wynagrodzenie podstawowe, premie, dodatki, ekwiwalent za niewykorzystany urlop, za odzież roboczą, za pranie, nagroda zysku, trzynastka i inne liczone do dnia śmierci pracownika. Roszczenia z powództwa cywilnego. 126 Niewielu pracodawców oraz pracowników kierujących ludźmi zdaje sobie sprawę, że pracownik lub osoba uprawniona w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może dochodzić swoich roszczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej także z powództwa cywilnego. Osoby dochodzące swoich roszczeń na drodze cywilnoprawnej mogą wybrać jednorazowe odszkodowanie w formie: roszczenia o odszkodowanie jednorazowe (art. 444 § 1 k.c.) roszczenia o zadośćuczynienie (art. 445 k.c.), lub okresowe odszkodowanie jakoroszczenie o rentę uzupełniającą (art. 444 § 2 k.c.). Roszczenia poza ubezpieczeniowego można dochodzić na podstawie udowodnienia pracodawcy, że w sposób zawiniony przyczynił się do wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, tj. nie wywiązał się z obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy wynikających z przepisów Kodeksu pracy i przepisów wykonawczych. 7.2. Odszkodowania z tytułu wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą. Policjantowi, który doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku albo trwałego uszczerbku na zdrowiu co najmniej w 20 % wskutek choroby zawodowej określonej na podstawie przepisów szczególnych przysługuje jednorazowe odszkodowanie pieniężne (w przypadku śmierci policjanta odszkodowanie przysługuje najbliższym członkom rodziny). Przy dalszym pogorszeniu stanu zdrowia pozostającego w związku z wypadkiem lub chorobą, które spowodowały ustalony uprzednio uszczerbek na zdrowiu a zwiększy się on co najmniej o 10 % odszkodowanie ulega odpowiedniemu zwiększeniu. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w ciągu 3 lat od wypadku lub doznania uszczerbku na zdrowiu, wskutek choroby nie później niż w ciągu 3 lat od zwolnienia ze służby, bądź jeżeli policjant zmarł w ciągu 3 lat od ustalenia uszczerbku na zdrowiu wskutek choroby zawodowej. O stopniu uszczerbku na zdrowiu policjanta wskutek wypadku lub choroby orzekają komisje lekarskie MSW i A. Prawo do odszkodowania oraz jego wysokość ustalają właściwe organy resortu spraw wewnętrznych. Od decyzji organu I instancji przysługuje odwołanie w terminie 30 dni od doręczenia decyzji. Policjantowi przysługuje również odszkodowanie za udowodnione szkody poniesione wskutek utraty, zniszczenia lub uszkodzenia przedmiotów osobistego użytku – powstałe w związku ze służbą. 7.3. Odszkodowania z tytułu szkody poniesionej w przedmiotach osobistego użytku w związku ze służbą. Policjantowi w tytułu uszkodzenia lub zniszczenia przedmiotu osobistego użytku w trakcie wykonywania obowiązków służbowych lub w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych przysługuje prawo do odszkodowania. Postępowanie w sprawie określenia szkody prowadzone jest w ramach postępowania wypadkowego lub wyłącznie z tytułu uszkodzenia lub zniszczenia przedmiotu osobistego użytku. Do przedmiotów osobistego użytku zaliczamy przedmioty, które są m.in. niezbędne przy wykonywaniu czynności służbowych np. zegarek, okulary, odzież np. spodnie, bluza, koszula, kurtka ( dotyczy to policjantów, którzy pełnią służbę po cywilnemu lub też podjęli interwencję poza służbą). 127 Do przedmiotów osobistego użytku nie zaliczamy np. kalkulatorów, łańcuszków, kolczyków lub telefonów komórkowych. 8. Problemy ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska naturalnego. 8.1. Ogólne zasady bezpieczeństwa pożarowego w obiektach i pomieszczeniach Policji. Wyciąg przepisów z ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2002 r Nr 147, poz. 1229 ze zm.) Art. 1. Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez: 1) zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia, 2) zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia, 3) prowadzenie działań ratowniczych. Art. 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) zapobieżeniu powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia – rozumie się przez to: zapewnienie koniecznych warunków ochrony technicznej nieruchomościom i ruchomościom, tworzenie warunków organizacyjnych i formalnoprawnych zapewniających ochronę ludzi i mienia, a także przeciwdziałających powstawaniu lub minimalizujących skutki pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia, 2) działaniach ratowniczych — rozumie się przez to każdą czynność podjętą w celu ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska, a także likwidację przyczyn powstania pożaru, wystąpienia klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia, 3) innym miejscowym zagrożeniu — rozumie się przez to zdarzenie wynikające z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody, niebędące pożarem ani klęską żywiołową, stanowiące zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska, któremu zapobieżenie lub którego usunięcie skutków nie wymaga zastosowania nadzwyczajnych środków. Pożar – niekontrolowany proces spalania materiałów palnych w miejscu do tego celu nie przeznaczonym (nie przewidzianym instrukcją technologiczną). Do pożarów nie zalicza się: awarii i defektów silników elektrycznych oraz osprzętu elektrycznego, jeżeli powstały płomień nie przeniósł się na otoczenie i został ugaszony w zarodku bez udziału straży pożarnej, zapłonów i zapaleń, o ile takie przypadki są przewidziane w przebiegu procesu technologicznego, zastosowane urządzenia zabezpieczające zadziałały sprawnie, a płomień nie przeniósł się na otoczenie. Wybuch – gwałtowny proces spalania materiałów palnych, połączony ze wzrostem ciśnienia. TRÓJKĄT SPALANIA 128 (WARUNKI POWSTANIA POŻARU) POŻAR energia utleniacz materiał palny Te trzy czynniki opisane na bokach trójkąta spalania muszą zaistnieć równocześnie, aby mogło dojść do pożaru. Eliminacja jednego, któregokolwiek z nich eliminuje zagrożenie pożarowe. Na tej zasadzie oparte są wszystkie przepisy i zasady z zakresu profilaktyki pożarowej. Materiały niebezpieczne pożarowo (wg. rozp. MSWiA z dnia 21.04.2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów)to: gazy palne, np.: acetylen, gaz ziemny, wodór, propan-butan, ciecze palne o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (+550C), np.: benzyna, rozpuszczalniki organiczne, alkohole, materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne, np.: karbid, materiały zapalające się samorzutnie na powietrzu, np.: fosfor, materiały wybuchowe i pirotechniczne, materiały ulegające samorzutnemu rozkładowi lub polimeryzacji, np.: acetylen, materiały mające skłonności do samozapalenia, np.: węgiel, zużyte czyściwo, brudne szmaty, siano. Symbole zagrożenia stosowane na opakowaniach substancji i preparatów niebezpiecznych pożarowo oraz odpowiadające im piktogramy E – substancje i preparaty wybuchowe, O – substancje i preparaty utleniające, F+ – substancje i preparaty skrajnie łatwo palne, F – substancje i preparaty wysoce łatwopalne. Zwroty stosowane na opakowaniach substancji i preparatów wskazujące na ich niebezpieczne właściwości pożarowe R 1 – R 19 R 30 R 44 W/w symbole zagrożenia i zwroty zagrożenia na opakowaniu substancji lub preparatu należy traktować jako ostrzeżenie, że dana substancja stwarza zagrożenie pożarowe. ŹRÓDŁA ENERGII otwarty płomień – np.: palniki spawalnicze, lampy lutownicze, rozpalane ogniska, papierosy, płonące zapałki, zapalniczki, itp., 129 gorące powierzchnie – np.: urządzenia i instalacje energetyczne, grzewcze, lutownice, grzałki, powierzchnie nieosłoniętych punktów świetlnych z żarowym źródłem światła, przewody odprowadzające instalacji odgromowych podczas przepływu prądu wyładowania atmosferycznego, tłumiki, katalizatory i rury wydechowe układów spalinowych pojazdów mechanicznych, strumień gorącego powietrza, itp., iskry – np.: obróbka skrawaniem metali, kucie w betonie, prace spawalnicze, prace mechaniczne, łuk elektryczny, iskry elektryczne, wyładowania atmosferyczne, wyładowania elektrostatyczne, tarcie – następuje wydzielanie energii cieplnej oraz w przypadku materiałów nieprzewodzących kumulacja ładunków elektrostatycznych (elektryzacja), energia słoneczna, reakcje biologiczne i chemiczne – samonagrzewanie prowadzące do samozapłonu np.: brudnego czyściwa, zanieczyszczonych izolacji termicznych instalacji przemysłowych, hałd węgla, stogów siana, itp., reakcje chemiczne – reakcje egzotermiczne (powiązane z wydzielaniem się ciepła) substancji o dużym powinowactwie chemicznym. TEMPERATURY WYBRANYCH INICJATORÓW PROCESU SPALANIA [0C] płonąca zapałka – 600 – 800 płonące drewno – 700 – 1 000 palenisko z węglem kamiennym – do 1 700 płomień palnika gazowego – 1 500 – 1 950 płomień palnika spirytusowego – 1 600 – 1 700 płomień acetylenowy – do 3 500 iskry z ognisk, przewodów kominowych, rur wydechowych pojazdów spalinowych – 500 – 700 niedopałki papierosów – 500 – 750 iskry spawalnicze – 2 000 łuk elektryczny – 3 000 – 6 000 otwarte spirale grzejne – 1 000 osłony metalowe lub ceramiczne spirali grzejnych – 500 suszarki oporowe – 300 piece oporowe – 1 250 żarówki – do 250 trące powierzchnie urządzeń mechanicznych – 600 – 800 8.2. Zadania i obowiązki wszystkich policjantów i pracowników bez względu na zajmowane stanowisko 1) Wszyscy policjanci i pracownicy ponoszą bezpośrednią odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa pożarowego na swoim stanowisku pracy, za stosowanie i przestrzeganie przepisów i zasad ochrony przeciwpożarowej oraz za realizację nałożonych na nich zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej. 2) Wszyscy policjanci i pracownicy zobowiązani są znać i przestrzegać przepisy ochrony przeciwpożarowej, a w szczególności: a) znać zagrożenia pożarowe występujące na swoim stanowisku pracy oraz w miejscu służby (pracy), b) znać właściwości pożarowe stosowanych substancji niebezpiecznych, 130 3) znać i przestrzegać obowiązujące przepisy przeciwpożarowe w zakresie zapobiegania i zwalczania pożarów, 4) posiadać umiejętność postępowania w przypadku zaistnienia pożaru, organizowania i prowadzenia ewakuacji oraz gaszenia pożarów w zarodku, 5) znać rozmieszczenie sprzętu i urządzeń gaśniczych i ratowniczych w obiekcie oraz drogi ewakuacyjne, 6) brać udział w szkoleniach z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz ćwiczeniach ewakuacyjnych, 7) usuwać lub poprzez zgłoszenie przełożonym albo właściwym merytorycznie komórkom organizacyjnym powodować usunięcie nieprawidłowości, które mogą stać się przyczyną pożaru, 8) zwracać uwagę na przestrzeganie przepisów przeciwpożarowych przez osoby trzecie (zatrzymanych, interesantów), 9) przestrzegać czystości i porządku na stanowisku pracy, 10) eksploatować tylko sprzęt, aparaturę, maszyny i urządzenia w stanie pełnej sprawności technicznej, 11) przed zakończeniem służby (pracy) sprawdzać, czy zostały wyłączone wszystkie urządzenia elektryczne, gazowe itp. oraz pozostawić na stanowisku ład i porządek, 12) w przypadku pożaru lub innych miejscowych zagrożeń brać czynny udział w działaniach ratowniczych, podporządkowując się ściśle kierującemu działaniami. 8.3. Zadania i obowiązki kierowników wszystkich szczebli zarządzania 1. Kierownicy wszystkich szczebli zarządzania ponoszą bezpośrednią odpowiedzialność za stan ochrony przeciwpożarowej w podległych im jednostkach (komórkach organizacyjnych) oraz za nadzór nad realizacją przez podległe im komórki organizacyjne nałożonych na nie zadań w zakresie ochrony przeciwpożarowej. 2. Poza wykonywaniem obowiązków określonych w poprzednim rozdziale, kierownicy wszystkich szczebli zarządzania są zobowiązani do organizowania, utrzymania i nadzorowania stanu ochrony przeciwpożarowej w podległych jednostkach / komórkach, a w szczególności do: 1) prowadzenia stałej kontroli stanu bezpieczeństwa pożarowego w podległej jednostce (komórce) organizacyjnej i obiektach (pomieszczeniach), 2) zaznajamiania podległych policjantów i pracowników z zagrożeniami pożarowymi występującymi w podległej jednostce (komórce organizacyjnej), sposobami przeciwdziałania powstawaniu pożarów i innych miejscowych zagrożeń, rozmieszczeniem sprzętu i urządzeń gaśniczych i ratowniczych, zasadami ewakuacji oraz postępowaniem w przypadku zaistnienia pożaru, 3) szkolenia nowo przyjętych policjantów i pracowników w ramach instruktażu na stanowisku pracy, ujmując w programie szkolenia zagadnienia ochrony przeciwpożarowej, 4) organizowania doraźnych szkoleń w wypadku zmiany techniki lub technologii pracy w jednostce (komórce) albo zastosowania innych urządzeń lub materiałów, obejmujących zaznajomienie pracowników z wynikłymi z zastosowanych zmian zagrożeniami pożarowymi oraz obowiązującymi w nowych warunkach przepisami i zasadami ochrony przeciwpożarowej, 5) utrzymywania w pełnej sprawności technicznej urządzeń i instalacji elektrycznych, gazowych, wentylacyjnych, sprzętu i urządzeń przeciwpożarowych, elementów oddzieleń przeciwpożarowych oraz dróg ewakuacyjnych, 6) zapewnienia przestrzegania zasad bezpiecznej eksploatacji instalacji i urządzeń stanowiących wyposażenie zajmowanych obiektów i pomieszczeń, 7) usuwania wszystkich niedociągnięć mogących spowodować pożar, 131 8) współpracowania z inspektorem ochrony przeciwpożarowej oraz przedkładania wniosków celem poprawy stanu bezpieczeństwa pożarowego poszczególnych stanowisk pracy, 9) zapewnienia bezpiecznych warunków prowadzenia prac z udziałem materiałów niebezpiecznych pożarowo oraz sprawowania nadzoru nad zabezpieczeniem przeciwpożarowym tych prac, 10) zapewnienia bezpiecznych warunków magazynowania materiałów niebezpiecznych pożarowo, w tym również materiałów zatrzymanych (dowodów rzeczowych), 11) wykonywania poleceń pokontrolnych w zakresie ochrony przeciwpożarowej, 12) wyciągania konsekwencji służbowych w stosunku do policjantów (pracowników) nie przestrzegających przepisów przeciwpożarowych oraz nie wykonujących poleceń pokontrolnych, jak również nie realizujących nałożonych na nich zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej, 13) konsultowania z inspektorem ochrony przeciwpożarowej warunków bezpieczeństwa pożarowego przy zmianie sposobu użytkowania pomieszczeń, ich zagospodarowania lub wprowadzania do użytkowania nowych technologii, maszyn, urządzeń itp., 14) nadzorowania uporządkowania przez pracowników stanowisk pracy po jej zakończeniu, 15) ustalenia zasad kontroli bezpieczeństwa pożarowego w użytkowanych pomieszczeniach po zakończeniu pracy, 16) omawiania zagadnień ochrony przeciwpożarowej na organizowanych naradach i odprawach z podległymi pracownikami, 17) zapewnienia uwzględnienia w zakresach obowiązków podległych policjantów i pracowników zadań i odpowiedzialności z zakresu ochrony przeciwpożarowej, 18) zapewnienia dołączenia do akt osobowych poszczególnych policjantów i pracowników dokumentów potwierdzających przeszkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej, 19) w przypadku zaistnienia pożaru, kierowania ewakuacją oraz działaniami ratowniczymi w obrębie podległej jednostki (komórki) organizacyjnej do czasu przejęcia kierownictwa działaniami przez przełożonego wyższego szczebla lub dowódcę Jednostki Ratowniczo – Gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej. 8.4 Znaki bezpieczeństwa Ochrona przeciwpożarowa (wg Pn-92/n-01256/01) Uruchamianie ręczne. Stosowany do wskazania przycisku pożarowego (ręcznego Alarmowy sygnalizator ostrzegacza pożarowego). akustyczny. 132 Telefon do użycia w stanie zagrożenia. Wskazuje usytuowanie dostępnego telefonu przeznaczonego dla ostrzeżenia w przypadku zagrożenia pożarowego. Zestaw sprzętu pożarowego. Gaśnica. Hydrant wewnętrzny. Stosowany na drzwiach szafki hydrantowej. Drabina pożarowa. Stosowany do oznaczenia drabiny trwale związanej z obiektem i przeznaczonej do działań ratowniczo-gaśniczych straży pożarnej. Niebezpieczeństwo pożaru – Materiały łatwo zapalne. Wskazuje obecność materiałów łatwo zapalnych. Niebezpieczeństwo pożaru – Materiały utleniające. 133 Niebezpieczeństwo wybuchu – Materiały wybuchowe. Wskazuje możliwość występowania atmosfery wybuchowej, gazów palnych lub materiałów wybuchowych. Nie zastawiać. Do stosowania w przypadkach, gdy ewentualna przeszkoda stanowiłaby szczególne niebezpieczeństwo (na drodze ewakuacyjnej, wyjściu ewakuacyjnym, przy dostępie do sprzętu pożarniczego, itp.). Zakaz gaszenia wodą. Do stosowania we wszystkich przypadkach, kiedy użycie wody do gaszenia pożaru jest zabronione. Palenie tytoniu zabronione. Do stosowania w miejscach, gdzie palenie tytoniu może być przyczyną zagrożenia pożarowego. Zakaz używania otwartego ognia – Palenie tytoniu zabronione. Do stosowania w miejscach, gdzie palenie tytoniu lub otwarty ogień mogą być przyczyną zagrożenia pożarem lub wybuchem. 134 8.5 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja (wg. Pn-92/n-01256/02) Kierunek drogi ewakuacyjnej. Wskazuje kierunek do wyjścia, które może być wykorzystane w przypadku zagrożenia. Strzałki krótkie – do stosowania z innymi znakami. Strzałka długa – do stosowania samodzielnego. Wyjście ewakuacyjne. Stosowany do oznakowania wyjść używanych w przypadku zagrożenia. Drzwi ewakuacyjne. Stosowany nad drzwiami skrzydłowymi, które są wyjściami ewakuacyjnymi (drzwi lewe lub prawe). Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej. Wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej do wyjścia; może kierować w lewo lub w prawo. Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół. Wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej schodami w dół na lewo lub prawo. 135 Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w górę. Wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej schodami w górę na lewo lub prawo. Ciągnąć, aby otworzyć. Znak jest umieszczany na drzwiach dla wskazania kierunku otwierania. Pchać, aby otworzyć. Znak jest umieszczany na drzwiach dla wskazania kierunku otwierania. 136 8.6 Znaki bezpieczeństwa Techniczne środki przeciwpożarowe (wg. Pn-n-01256-4:1997) Przeciwpożarowy wyłącznik prądu. Do oznaczenia wyłącznika odcinającego dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje, których funkcjonowania jest niezbędne podczas pożaru. Kurek główny instalacji gazowej. Do oznaczenia miejsca zainstalowania kurka głównego instalacji gazowej. Suchy pion. Do oznaczenia umiejscowienia i podłączenia suchego pionu. Przeciwpożarowy zbiornik wody. Do oznaczenia przeciwpożarowego zbiornika wodnego; na znaku dodatkowym możliwość umieszczenia cech charakterystycznych takich, jak: pojemność zbiornika, jego głębokość itp. Hydrant zewnętrzny. Do oznaczenia miejsca hydrantu zewnętrznego podziemnego lub nadziemnego. 137 Przeciwpożarowe stanowisko czerpania wody. Do oznaczenia stanowiska wodnego dla pomp pożarniczych. Drabina ewakuacyjna. Do oznaczenia miejsc umieszczania drabin ewakuacyjnych. Dźwig przeciwpożarowy. Do oznaczenia dźwigów przystosowanych do potrzeb ekip ratowniczych. Drzwi przeciwpożarowe. Do oznaczenia drzwi znajdujących się w ścianach oddzielenia przeciwpożarowego. Miejsce otwierania klap przeciwpożarowych. Do oznaczenia miejsca usytuowania urządzenia do otwierania klap przeciwpożarowych w celu przywrócenia drożności przewodu wentylacyjnego. Pojemnik z maskami ucieczkowymi. Do oznaczenia pojemników z maskami ucieczkowymi chroniącymi drogi oddechowe od dymu lub substancji toksycznych. 138 Droga pożarowa. Do oznaczenia zewnętrznych dróg dojazdowych dla prowadzących akcję pożarniczą. Urządzenie do uruchamiania klap dymowych. Do oznaczania urządzeń uruchamiających klapy dymowe. Miejsce zbiórki do ewakuacji. Do oznaczenia miejsca zgrupowania ludzi podczas ewakuacji. Klucz do wyjścia ewakuacyjnego. Do oznaczenia lokalizacji klucza przy drzwiach ewakuacyjnych zamykanych na klucz. 139 WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH 1. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r., Nr 43, poz. 277 z poźn. zm.), 2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. Nr 21, poz.94 – tekst jednolity z poźn. zm.) 3. Ustawa o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z późn. zm.), 4. Ustawa z dnia 16 grudnia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji (Dz. U. Nr 53, poz. 345 z późn. zm.), 5. Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży pożarnej i służby więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 53, poz. 214 z późn. zm.) 6. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz. U. Nr 199, poz. 1674 z późn. zm.). 7. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz. U. Nr 170, poz. 1218 z późn. zm.), 8. Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410 z późn. zm.). 9. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. Nr 92, poz. 879 z późn. zm.), 10. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2004 r Nr 125, poz. 1317 z późn. zm.) 11. Ustaw z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z późn. zm.) 12. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902 z późn. zm.). 13. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118), 14. Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (Dz. U. z 2001 r. Nr 81, poz. 889, z późn. zm). 15. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 10października 2011 w sprawie trybu ustalania okoliczności i przyczyn wypadków pozostających w związku z pełnieniem służby w Policji ( Dz. U. nr 243 poz. 1453) 16. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 września 2005 r. w sprawie wykazu schorzeń i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. nr 206. poz. 1723), 17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu postępowania przy użyciu broni palnej przez policjantów oraz 140 zasad użycia broni palnej przez oddziały i pododdziały zawarte Policji (Dz. U. Nr 135, poz. 1132), 18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 r. w sprawie określenia przypadków oraz warunków i sposobów użycia przez policjantów środków przymusu bezpośredniego (Dz. U. Nr 70, poz. 410 z późn. zm.), 19. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów (Dz. U. Nr 141, poz. 1186) 20. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie urlopów policjantów (Dz. U. Nr 81, poz. 740) 21. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 września 2002 r. w sprawie szczegółowych praw i obowiązków oraz przebiegu służby policjantów (Dz. U. Nr 151, poz. 1261), 22. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 maja 2009 r. w sprawie umundurowania policjantów (Dz. U. z 2009 r. Nr 90, poz. 738), 23. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 września 2002 r. w sprawie przypadków otrzymywania przez policjanta wyżywienia oraz norm tego wyżywienia (Dz. U. Nr 166, poz. 1366), 24. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 listopada 2003 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy udzielaniu wyróżnień policjantom (Dz. U. Nr 198, poz. 1932) 25. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 listopada 2003 r. w sprawie szczegółowego trybu wykonywania czynności związanych z postępowaniem dyscyplinarnym w stosunku do policjantów (Dz. U. Nr 198, poz. 1933) 26. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 październik 2001 r. w sprawie rozkładu czasu służby policjantów (Dz. U. 131, poz. 1471) 27. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia płatnych urlopów dodatkowych dla policjantów (Dz. U. Nr 81, poz. 741) 28. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 października 2002 r. w sprawie wysokości, warunków i trybu przyznawania policjantom należności za podróże służbowe i przeniesienia (Dz. U. Nr 191, poz.1598) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 listopada 2001 r. w sprawie umundurowania policjantów (Dz. U. Nr 3, poz. 29 z 2002 r.), 29. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 15 marca 2000 r. w sprawie wzorcowego regulaminu strzelnic (Dz. U. Nr 18, poz. 234), 30. Zarządzenie nr 25 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji i zakresu działania komend, komisariatów i innych jednostek organizacyjnych Policji (Dz. Urz. KGP nr 2, poz. 4 z późn. zm.), 31. Zarządzenie nr 768 Komendanta Głównego Policji z dnia 14 sierpnia 2007 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów pełniących służbę patrolową oraz koordynacji działań o charakterze prewencyjnym (Dz. Urz. KGP Nr 15, poz. 119), 32. Zarządzenie nr 609 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 czerwca 2007 r. w sprawie pełnienia służby na drogach przez policjantów (Dz. Urz. KGP nr 13, poz. 100). 33. Zarządzenie nr 496 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 maja 2004 r. w sprawie badań na zawartość w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu (Dz. Urz. KGP nr 9, poz. 41. 141 34. Zarządzenie nr 497 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 maja 2004 r. w sprawie pełnienia służby przez policjantów wykorzystujących przyrządy kontrolno-pomiarowe służące do rejestracji zachowań uczestników ruchu drogowego (Dz. Urz. KGP nr 9, poz. 42 z późn. zm.). 35. Zarządzenie nr 916 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby oraz organizacji służby bhp w Policji (Dz. Urz. KGP Nr 16, poz. 98), 36. Zarządzenie nr 1426 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez służby policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców (Dz. Urz. KGP nr 1, poz. 1), 37. Zarządzenie nr1173 Komendanta Głównego Policji z dnia 10 listopada 2004 r. w sprawie organizacji służby dyżurnej w jednostkach organizacyjnych Policji (Dz. Urz. KGP Nr 21, poz. 132), 38. Zarządzenie nr 528 Komendanta Głównego Policji z dnia 6 czerwca 2007 r. w sprawie form i metod wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika rewiru dzielnicowych (Dz. Urz. KGP Nr 12, poz. 95), 39. Zarządzenie nr 841 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów pełniących służbę na wodach i terenach przywodnych (Dz. Urz. KGP Nr 13, poz. 68), 40. Zarządzenie Nr 1216 Komendanta Głównego Policji z dnia 2 listopada 2005 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez służbę Lotnictwo Policji (DZ> Urz. KGP. Nr 18, poz. 125 z późn. zm.), 41. Zarządzenie Nr 6 Komendanta Głównego Policji z dnia 16 maja 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad przyznawania i użytkowania broni palnej przez policjantów (Dz. Urz. KGP Nr 4, poz. 38 z poźn. zm.), 42. Zarządzenie nr 498 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 maja 2004 r. w sprawie wzorów i typów wprowadzonej na uzbrojenie Policji broni gładkolufowej typu MOSSBERG kal. 12/76 oraz SDASS IMPERATYOR kal. 12/76, 43. Zarządzenie Nr 13 Komendanta Głównego Policji z dnia 23 sierpnia 2002 r. w sprawie określenia norm wyposażenia jednostek, komórek organizacyjnych Policji i policjantów oraz szczegółowych zasad jego przyznawania i użytkowania (Dz. Urz. KGP Nr 11, poz. 70 z późn. zm.), 44. Zarządzenie Nr 7 Komendanta Głównego policji z dnia 26 maja 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad przyznawania i użytkowania sprzętu transportowego w Policji (Dz. Urz. KGP r. Nr 4, poz. 39 z późn. zm.), 45. Zarządzenie Nr 648 Komendanta Głównego Policji z dnia 30 czerwca 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej w jednostkach organizacyjnych Policji (Dz. Urz. KGP Nr 11, poz. 68), 46. Zarządzenie Nr 213 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 lutego 2007 r. w sprawie metod i form przygotowania i realizacji zadań Policji w przypadkach zagrożenia życia i zdrowia ludzi lub ich mienia albo bezpieczeństwa i porządku publicznego (Dz. Urz. KGP Nr 5, poz. 49), 47. Zarządzenie Nr 1114 Komendanta Głównego Policji z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie szyków, ugrupowań oraz przemieszczania oddziałów i pododdziałów Policji (Dz. Urz. KGP z 2007 r. Nr 1, poz. 1 z późn. zm.), 48. Decyzja nr 713 Komendanta Głównego Policji z dnia 30 grudnia 2005 r. w sprawie szkolenia strzeleckiego policjantów (Dz. Urz. Z 2006 r. Nr 3, poz. 9 z późn. zm.), 142 49. Decyzja nr 703 Komendanta Głównego Policji z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać policyjne strzelnice ćwiczebne (Dz. Urz. Nr 17, poz. 104), 50. Decyzja nr 360 Komendanta Głównego Policji z dnia 6 lipca 2005 r. w sprawie gospodarowania uzbrojeniem i sprzętem techniczno-bojowym w Policji (Dz. Urz. KGP Nr 13, poz. 85), 51. Zarządzenie nr 11 Komendanta Głównego policji z dnia 4 lipca 2004 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań związanych z użyciem psów służbowych, szczegółowych zasad ich szkolenia oraz norm wyżywienia (Dz. U. KGP Nr 10, poz. 64), 52. Zarządzenie nr 11 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia policjantów przewodników i jeźdźców oraz zwierząt wykorzystywanych do realizacji zadań Policji a także norm wyżywienia zwierząt, 53. Decyzja nr 449 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 września 2004 r. w sprawie profilaktycznej opieki zdrowotnej w Policji (Dz. Urz. KGP Nr 19, poz. 120 z poźn. zm.), 54. Decyzja Nr 255/2009 Wielkopolskiego Komendanta Wojewódzkiego Policji w Poznaniu z dnia 4 września 2009 r. zmieniająca decyzję w sprawie upoważnienia do załatwiania w imieniu Wielkopolskiego Komendanta Wojewódzkiego Policji w Poznaniu spraw z zakresu medycyny pracy oraz zasad postępowania w tych sprawach (Ppw-024387/2009), 55. Decyzja nr 278 Komendanta Głównego Policji z dnia 22.07.2004 r. w sprawie zaopatrywania w okulary ochronne osób zatrudnionych do pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, 56. Regulamin Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu z dnia 7 maja 2005 r. (Ppw022-183/05) oraz regulaminy jednostek organizacyjnych Policji województwa wielkopolskiego, 57. Decyzja nr 119/2003 Wielkopolskiego Komendanta Wojewódzkiego Policji w Poznaniu z dnia 18 kwietnia 2003 r. w sprawie ustalania szczegółowych norm podziału środków higieny osobistej dla policjantów i pracowników Policji woj. wielkopolskiego, 58. Wytyczne nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie zasad ewidencjonowania, wypełniania oraz przechowywania notatników służbowych (Dz. Urz. KGP Nr 13, poz. 104), 59. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166), 60. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.), 61. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 105, poz. 1318), 62. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie wykazu chorób (Dz. U. Nr 132, poz. 869), 63. Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. Nr 132, poz. 1121) 143 64. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860, z późn. zm.). 65. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. Nr 62, poz. 287) 66. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny wykonywane być przez co najmniej dwie osoby (Dz. U. Nr 62, poz. 288), 67. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.), 68. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. Nr 148, poz. 973) 69. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji, transporcie wewnątrzzakładowym oraz obrocie materiałów wybuchowych, w tym wyrobów pirotechnicznych (Dz. U. Nr 163, poz. 1577), 70. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych (Dz. U. nr 243, poz. 2063), 71. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz. U. Nr 80, poz. 912), 72. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 246, poz. 2468 z późn. zm.), 73. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla ochrony indywidualnej (Dz. U. Nr 259, poz. 2173), 74. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21.10.2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (Dz. U. Nr 199, poz. 1228), 75. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 czerwca 2002 r. w sprawie wykazu chorób pozostających w związku ze służbą w Policji, z tytułu których przysługują odszkodowania określone w ustawie (Dz. U. Nr 6, poz. 75 z 2003 r.) 76. Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych Nr 18 z dnia 24 lutego 1973 r. w sprawie trybu okoliczności i przyczyn wypadków dla celów związanych z przyznawaniem funkcjonariuszom Milicji Obywatelskiej i ich rodzinom odszkodowań i rent (Dz. Urz. MSW Nr 3, poz. 6) 77. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 grudnia 2002 r. w sprawie warunków przyznawania policjantowi odszkodowania za szkody poniesione w przedmiotach osobistego użytku w związku ze służbą w Policji (Dz. U. Nr 1, poz. 11 z 2003 r.) 78. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 22 marca 1973 r. w sprawie ustalania stopnia trwałego uszczerbku na zdrowiu oraz związku śmierci funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej ze służbą wskutek wypadku lub choroby (Dz. U. Nr 11, poz. 83 z późn. zm.), 144 79. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 lipca 1991 r. w sprawie właściwości i trybu postępowania komisji lekarskich podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych (Dz. U. Nr. 79, poz. 349 z późn. zm.), 80. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 marca 1992 r. w sprawie przyznawania i wypłaty odszkodowań przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. Nr 29 poz. 129 z późn. zm.), 81. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 16 stycznia 1995 r. w sprawie zasad orzekania o inwalidztwie funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży pożarnej, Służby Więziennej, emerytów i rencistów policyjnych, trybu postępowania i właściwości komisji lekarskich w tych sprawach, sposobu przeprowadzania kontrolnych badań lekarskich oraz inwalidów na te badania (Dz. U. Nr 8, poz. 41), 82. Decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Nr 108 z dnia 14 lipca 2003 r. w sprawie podwyższania kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji (Dz. Urz. Min. Spraw Wew. i Ad. Nr 6, poz. 22 z późn. zm.). 83. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 września 2005 r. w sprawie wykazu schorzeń i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U nr 206, poz. 1723), 84. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie wykazu chorób pozostających w związku ze służbą w Policji, z tytułu których przysługują odszkodowania określone w ustawie (Dz. U. Nr 6 poz. 75 z 2003 r.) 85. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz. U. Nr 236, poz. 1992), 86. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.04.2009 r. r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników niebędących członkami korpusu służby cywilnej zatrudnionych w urzędach administracji rządowej i pracowników innych jednostek (Dz. U. Nr 64, poz. 536), 87. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2007 r;. w sprawie czasu pracy pracowników urzędów administracji rządowej (Dz. U. Nr 76, poz. 505), 88. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposoby jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz. U. Nr 237, poz. 2015), 89. Decyzja ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Nr 108 z dnia 14 lipca 2003 r. w sprawie podwyższania kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji (Dz. Urz. Min. Spraw Wew. i Ad. Nr 6, poz. 22 z późn. zm..), 90. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 25 września 1997 r. w sprawie rodzajów dokumentacji medycznej służby medycyny pracy oraz sposobu jej prowadzenia i przechowywania (Dz. U. Nr 12, poz. 768 oraz z 2003 r. Nr37, poz. 328) 91. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego (Dz. U. Nr 140, poz. 994). 145 92. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 stycznia 2000 r. w sprawie medycyny pracy w resorcie spraw wewnętrznych i administracji (Dz. U. Nr 3, poz. 42), 93. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie uzgodnienia projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 121, poz. 1137), 94. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 568), 95. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. Nr 121, poz. 1139), 96. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochrony zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczania tych wyrobów do użytkowania (Dz. U. nr 143, poz. 1002). 97. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2006 r. w sprawie zadań z zakresu kultury fizycznej realizowanych w Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej i Biurze Ochrony Rządu (Dz. U. Nr 121, poz. 841), 98. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 25 lutego 2003 r. w sprawie celów kultury fizycznej realizowanych w Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej i Biurze Ochrony Rządu (Dz. U. Nr 50, poz. 433), 99. Decyzja nr 155 Komendanta Głównego Policji z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawie wprowadzania do użytku służbowego Instrukcji o przeprowadzeniu testu sprawności fizycznej dla policjantów (Dz. Urz. KGP Nr 9, poz. 55). LITERATURA: 1. 2. 3. 4. 5. Praktyczny poradnik dla służb bhp, wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Gdańsk 2005 r., Bogdan Rączkowski „BHP w praktyce", wyd. XII Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Gdańsk, 2009 r. Materiały do samokształcenia kierowanego dla słuchaczy szkolenia okresowego dla osób kierujących policjantami i pracownikami Policji KWP w Bydgoszczy, Materiały szkoleniowe dla osób przeprowadzających instruktaż stanowiskowy. Avert „Usługi organizacyjno – szkoleniowe bhp i ppoż” Inowrocław, Materiały do wykładów w studium podyplomowym o kierunku „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy”, dr inż. Adam Górny Politechnika Poznańska.
