Rana oparzeniowa

WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
Farmakologia
1
HORMONY: INSULINA I GLUKAGON
INSULINA
Wytwarzana w komórkach wysp trzustkowych. Około 40% insuliny wydzielane jest stale, reszta w postaci
pulsów po posiłkach. Trzustka zdrowego człowieka wydziela 24-48 jednostek insuliny na dobę. Insulina
wydzielana jest w odpowiedzi na wzrost stężenia glukozy we krwi oraz pod wpływem nerwu błędnego (układ
przywspółczulny) i hormonów wydzielanych w przewodzie pokarmowym. Insulina wiąże się z receptorem w
błonie komórkowej. Jego pobudzenie powoduje przemiany metaboliczne w komórce (metabolizm
węglowodanów, tłuszczów i białek). Insulina jest hormonem anabolicznym a jej działanie ujawnia się
szczególnie w tkance tłuszczowej, wątrobie i mięśniach (m.in. powstawanie glikogenu, białek, trójglicerydów,
hamowanie ich rozpadu). W wyniku działania insuliny dochodzi do spadku stężenia glukozy we krwi.
Podstawowym wskazaniem do leczenia insuliną jest cukrzyca typu I (dawniej nazywana cukrzycą
insulinozależną - choroba głównie osób młodych, u których insulina nie jest wytwarzana), cukrzyca ciężarnych
oraz u niektórych pacjentów z cukrzycą typu II (choroba osób w starszym wieku, otyłych, u których doustne
leki przeciwcukrzycowe nie wystarczają lub u których wystąpiły powikłania cukrzycy: retinopatia, nefropatia,
neuropatia lub w okresach: poważnych zakażeń, operacji, śpiączki).
Leczenie insuliną może być w postaci monoterapii (tylko insulina) lub politerapii (łącznie z doustnymi
lekami przeciwcukrzycowymi).
Istnieje wiele rodzajów insulinoterapii: wstrzyknięcia raz lub kilka razy dziennie (1-4) bądź wlew
podskórny z pompy insulinowej. Dobiera się różne połączenia insulin krótko- i długodziałających (np.
krótkodziałające przed posiłkami, długodziałająca wieczorem). Intensywna insulinoterapia (kilka razy na dobę
lub pompa) zalecana jest u osób młodych, z cukrzycą typu I.
Objawami niepożądanymi przy stosowaniu insuliny są: hipoglikemia – jest następstwem podania
zbyt dużej dawki insuliny, pominięciem posiłku, wykonaniem dużego wysiłku fizycznego, nadużyciem
alkoholu. Objawia się silnym uczuciem głodu, drżeniami mięśni lub drgawkami, zblednięciem skóry,
tachykardią, potami, zawrotami, bólami głowy, sennością, trudnością w koncentracji uwagi, utratą
przytomności. W łagodnej hipoglikemii należy podać cukry proste: kilka kostek/łyżek cukru, cukierków,
miodu lub słodki płyn a następnie cukry złożone: kanapkę, ciastko itp. Ciężka hipoglikemia wymaga podania
glukagonu (1-2 mg i.m., s.c., i.v.) i/lub 50 ml glukozy 20% lub 20 ml 40% i.v.. Inne objawy uboczne to:
lipodystrofia – zanik tkanki tłuszczowej w miejscu wstrzyknięcia (aby tego uniknąć należy zmieniać miejsca
wkłuć) oraz insulinooporność – z czasem słabsze działanie insuliny i konieczność zwiększania jej dawek.
Rodzaje insuliny: wieprzowa (coraz rzadziej używana) i ludzka (otrzymywana metodami inżynierii
genetycznej przy użyciu bakterii i drożdży). Analogi insulin to zmodyfikowane biotechnologicznie cząsteczki
insuliny, które bardzo szybko wchłaniają się z tkanki podskórnej.
Insulina krótkodziałająca – początek działania po 30-60 minutach, szczyt działania po 2-4 godz, czas działania
do 5-7godzin. Podawane 20-45 minut przed posiłkiem. Preparaty: Humulin R, Actrapid, Gensulin R.
Analogi insulin szybkodziałające: początek działania po 5-15 min, szczyt po 0.5-2 godzinach, czas działania 3-5
godzin. Podawane 10-15 minut przed posiłkiem (lispro - Humalog) lub w trakcie posiłku (aspart - Novorapid)
oraz w pompach insulinowych.
Insulina o przedłużonym czasie działania – początek działania po 1-3 godzinach, szczyt działnia po 6-8 godz,
czas działania do 13-18 godzin. Podawane 1-2 razy dziennie. Preparaty: Humulin N, Insulatard, Gensulin N.
Insuliny długodziałające (ultralente) – początek działania: 4-8 godzin, szczyt działania 12-24 godziny, czas
działania: 20-30 godzin. Preparaty – Ultratard, Humulin U.
Analogi insulin o przedłużonym czasie działania, bezszczytowe - Glargina (Lantus), Detemir. Podawane raz
dziennie. Początek działania: 1.5-2 godziny, szczyt działania (-), czas dzialania: do 24 godzin.
Mieszanki insulin zawierające insulinę krótkodziałającą i o przedłużonym czasie działania. Preparaty: Humulin
M2, Humulin M3, Mixtard 10, 20, 30, 40, 50, Gensulin M10, M20, M30, M40, M50. Np. Mixtard 30 to 30%
insuliny krótkodziałającej i 70% o przedłużonym działaniu.
Mieszanki analogowe - Humalog Mix 25, Humalog Mix 50, NovoMix 30.
Rozpoczynając insulinoterapię podaje się 0.2 jednostki insuliny na kg m.c. na dobę i zwiększa się o 2-4
jednostki (IU) co kilka dni aby uzyskać prawidłowe poziomy glikemii. Najczęstszym sposobem podawanie
insuliny są tzw. peny.
Pompy insulinowe – cewnik podskórny wymienia się co 2-3 dni. Koszt pompy to kilka-kilkanaście
tysięcy złotych.
W śpiączce cukrzycowej (hiperglikemiczna) (ketonowa, hiperosmolalna, mleczanowa) insulinę
krystaliczną obojętną (krótkodziałającą) podaje się dożylnie (0.1 j.m./kg m.c. czyli śr. 5-10 j.m. potem 5-10
j.m./godz w pompie). Po obniżeniu glikemii do 200 mg% można podawać insulinę s.c. Nie obniżać gwałtownie
glikemii! (do 100mg%/godz i do stężenia 250 mg% w I dobie) gdyż grozi to obrzękiem mózgu, hipoglikemią.
Podaje się też płyny (0.45% NaCl - w śpiączce hiperosmolalnej lub 0.9% NaCl – w innych: 1-1.5 litra/w
pierwszej godz, potem 0.5-1 l/godz), a gdy glikemia spadnie do 200-250 mg% podaje się 5% glukozę.
Insulina krystaliczna obojętna: Insulinum Sol. Neutralis, Insulinum Maxirapid (obie w fiolkach 10 ml;
80 j/ml), Humulin R, Gensulin R, Actrapid HM (są w fiolkach 10 ml, 40 i 100 j/ml), Insuman Rapid (fiolki 10
ml 40 j/ml i fiolki 5 ml 100 j/ml).
WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
Farmakologia
2
Np. Insulinum Maxirapid fiolka 10ml 80j/ml. Aby podać 8j insuliny należy podać 1/10ml czyli 0.01ml.
Nie podawać NaHCO3 bez gazometrii! NaHCO3 podaje się przy pH<7.0. NaHCO3 może wywołać
zasadowicę, co prowadzi do hipokaliemii i zaburzeń rytmu, spadku przepływu krwi przez mózg, gorszego
utlenowania tkanek.
Potas powinno podawać się po oznaczeniu jego stężenia we krwi (nie podawać jeśli K>6mmol/l).
Śpiączka ketonowa wynika z niedoboru insuliny i hiperglikemii, co prowadzi do katabolizmu białek i
tłuszczów prowadzącego do uwalniania aminokwasów i kwasów tłuszczowych i kwasicy metabolicznej.
Hiperglikemia powoduje tez cukromocz i odwodnienie, a to kwasicę. W śpiączce ketonowej glikemia wynosi od
>350mg% do >500mg%. Śmiertelność 1%.
Śpiączka hiperosmolalna występuje częściej u osób starszych, które nie odczuwają pragnienia mimo
hiperglikemii. Śpiączka rozwija się powoli, prowadzi do odwodnienia z glikemią >600 mg%. Wysoka
śmiertelność (20%).
Śpiączka mleczanowa powstaje w wyniku niedotlenienia (np. w czasie wstrząsu, zatrucia czadem) lub
wpływu leków (np. biguanidy), poważnych chorób wątroby, nerek, posocznicy, toksyn... Glikemia ok. 200300mg%. Bardzo wysoka śmiertelność (50%).
Objawy kwasicy: hiperwentylacja, mdłości, wymioty, zaburzenia świadomości do śpiączki.
Ile podać jednostek insuliny?
a. glikemia – 100, np. 230-100=130; skreślamy 0 (13) i do otrzymanej liczby dodajemy 2 (13+2=15).
Przy glikemii 230 mg% podajemy 15 jednostek (IU) insuliny
b. 1 jednostka insuliny na każde 6 mg% glikemii powyżej normy. Norma po jedzeniu 140 mg%. Czyli
przy glikemii 230 mg% jest 90 mg% powyżej normy. 90/6=15. podać 15 jednostek insuliny.
W praktyce lepiej podawać kolejne, małe dawki insuliny np. 4-10 jednostek na godzinę w pompie
infuzyjnej z 1% albuminami (nośnik dla cząsteczek insuliny, żeby nie zostawała na ściankach pompy)
pod kontrolą glikemii we krwi.
GLUKAGON
Wytwarzany jest w wyspach trzustkowych pod wpływem hipoglikemii.
W stanach hipoglikemii podać 1 mg i.m., s.c, i.v.
CUKRZYCA
Normy glikemii: na czczo < 100 mg%, po jedzeniu < 140 mg%. Cukrzyca: na czczo > 125 mg%, po jedzeniu
> 200 mg%. Glikemia na czczo 100-125 mg% to tzw nieprawidłowa glikemia na czczo, glikemia po jedzeniu
140-200 mg% to tzw nieprawidłowa tolerancja glukozy. Hipoglikemia to glikemia poniżej 50-60 mg%.
Leczenie cukrzycy.
Dieta, aktywność fizyczna.
Doustne leki przeciwcukrzycowe (stosowane w cukrzycy typu II):
1. pochodne sulfonylomocznika – zwiększają wydzielanie insuliny w trzustce.
Po pewnym czasie stosowania stają się mało skuteczne. Mogą nasilać insulinooporność dlatego należy ich
unikać u osób otyłych. Mogą powodować hipoglikemię, objawy żołądkowo-jelitowe i uczulenia. Preparaty:
glibenklamid (Euclamin – obecnie rzadko stosowany), gliklazyd (Diaprel), glipizyd (Glibenese), glimepiryd
(Amaryl).
2. biguanidy – zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę
Mogą być stosowane u otyłych. Przeciwwskazane u osób starszych (po 65 r.ż.) gdyż zwiększają ryzyko
kwasicy. Objawy uboczne: zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Preparaty: metformina (Metformax)
3. inhibitory alfa-glukozydazy – zmniejszają wchłanianie cukrów w jelitach.
Często wywołują zaburzenia żołądkowo-jelitowe zwłaszcza u osób nie przestrzegających diety. Preparaty:
akarboza (Glucobay)
Leki z różnych grup mogą być stosowane łącznie.