WPŁYW WYBRANYCH CZYNNIKÓW AGROTECHNICZNYCH NA PLON I JAKOŚĆ NASION RZEPAKU OZIMEGO (Brassica napus L.) Anna Sikorska STRESZCZENIE Rzepak (Brassica napus L. ssp. oleifera Metzg.) jest jedną z czołowych roślin oleisto białkowych na świecie. Nasiona rzepaku są ważnym surowcem do produkcji tłuszczów konsumpcyjnych i technicznych, białka spożywczego i paszowego oraz biopaliw. Z uwagi szerokie znaczenie gospodarcze rośliny prowadzi się intensywne prace hodowlane, mające na celu tworzenie nowych morfotypów o wysokich walorach jakościowych, znacznym potencjale plonotwórczym oraz odpornych stresy biotyczne i abiotyczne. Celem badań było określenie wpływu rozstawy międzyrzędzi oraz sposobów stosowania biostymulatorów na wzrost i rozwój roślin rzepaku oraz na plonowanie i skład chemiczny nasion trzech morfotypów rzepaku ozimego. Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 2013-2016 w Rolniczej Stacji Doświadczalnej - Zawady należącej do Uniwersytetu Przyrodniczo – Humanistycznego w Siedlcach. Eksperyment założono w układzie split - split – plot w trzech powtórzeniach. Powierzchnia jednego poletka do zbioru wynosiła 18 m-2. W doświadczeniu badano następujące czynniki: czynnik I - trzy odmiany rzepaku: 1. Monolit (odmiana populacyjna), 2. PR 44D06 (odmiana mieszańcowa złożona o półkarłowym typie wzrostu), 3. PT 205 (odmiana mieszańcowa złożona o tradycyjnym typie wzrostu). Czynnik II – dwie rozstawy międzyrzędzi: 1. rozstawa 22,5 cm (siew siewnikiem rzędowym - gęstość siewu 60 nasion na 1 m-2), 2. rozstawa 45,0 cm (siew siewnikiem punktowym - gęstość siewu 40 nasion na 1 m-2). Czynnik III - cztery sposoby stosowania biostymulatorów: 1. obiekt kontrolny - bez stosowania biostymulatorów, 2. biostymulator Tytanit®, 3. biostymulator Asahi® SL, 4. biostymulator Silvit®. Otrzymane wyniki badań własnych wykazały, że uprawiane w doświadczeniu odmiany rzepaku ozimego różniły się cechami morfologicznymi roślin w okresie jesiennego wzrostu i rozwoju. Odmiana populacyjna Monolit w porównaniu do morfotypów heterozyjnych PT 205 i PR 44D06 odznaczała się większym wzrostem roślin wyrażonym: liczbą liści rozetowych, średnicą szyjki korzeniowej, długością korzenia palowego, świeżą i suchą masą części nadziemnej 1 rozety oraz świeżą i suchą masą systemu korzeniowego 1 rozety. Ponadto otrzymane wyniki wskazują, że morfotypy mieszańcowe złożone o tradycyjnym i półkarłowym typie wzrostu charakteryzowały się większym potencjałem plonowania niż forma populacyjna - Monolit. Warunki pogodowe panujące w poszczególnych okresach wegetacji również modyfikowały wielkość plonu nasion. Największą wartość tej cechy otrzymano w latach 2013-2014, które charakteryzowały się optymalnymi warunkami meteorologicznymi w trakcie sezonu wegetacyjnego, spoczynku zimowego oraz wiosennego rozwoju, zaś najmniejsze w ostatnim roku badań o najmniejszej rocznej sumie opadów i największej średniej temperaturze powietrza. Skład chemiczny nasion rzepaku determinował czynnik genetyczny oraz warunki klimatyczne panujące w latach badań. Wykazano, że mieszaniec złożony o tradycyjnym typie wzrostu - PT 205 wyróżniał się największą zawartością białka ogólnego i tłuszczu surowego. Rozstawa międzyrzędzi miała istotny wpływ na wielkość plonu badanych odmian. Większą wartość tej cechy uzyskano uprawiając rzepak przy 22,5 cm. Natomiast nie stwierdzono wpływu czynnika na skład chemiczny nasion. Stosowane biostymulatory oraz warunki pogodowe w latach badań wpływały na elementy struktury plonu, plon nasion oraz skład chemiczny nasion. Największy wzrost badanych cech zanotowano pod wpływem bioregulatora Asahi SL. Słowa kluczowe: odmiany, rozstawy międzyrzędzi, biostymulatory, plon nasion, skład chemiczny, rzepak ozimy. THE IMPACT OF THE SELECTED AGROTECHNICAL FACTORS ON THE YIELD AND QUALITY OF THE SEEDS OF WINTER RAPE (Brassica napus L.) Anna Sikorska ABSTRACT Rape (Brassica napus L. ssp. oleifera Metzg.) is one of the leading oily-protein plants in the world. Rapeseeds are an important raw material for the production of consumable and technical fats, food and feed protein, and bio-fuels. Due to the wide economic importance of the plant, intensive breeding works are conducted, which aim at the creation of new morphotypes with high quality values, significant plan potential and resistant to biotic and abiotic stresses. The aim of the study was to determine the impact of the spacing of interrows and the methods of using bio-stimulators on the growth and development of rape and on the yield and chemical composition of seeds of three morphotypes of winter rape. The field experiment was conducted in the years 2013-2016 at the Agricultural Experimental Station – Zawady, which belongs to the University of Natural Sciences and Humanities in Siedlce. The experiment was set in the system split - split - plot in triplicate. The area of one plot for harvest was 18 m-2. The experiment studies the following factors: factor I - three rape varieties: 1. Monolit (population variety), 2. PR 44D06 (hybrid complex variety with a semi-dwarf growth type), 3. PT 205 (hybrid complex variety with a traditional growth type). Factor II - two interrows spacing: 1. spacing 22,5 cm (sowing with a row seeder - sowing density 60 seeds per 1 m-2), 2. spacing 45,0 cm (sowing with a point seeder - sowing density 40 seeds per 1 m-2). Factor III - four ways of using bio-stimulators: 1. control object - without using bio-stimulators, 2. biostimulator Tytanit®, 3. bio-stimulator Asahi® SL, 4. bio-stimulator Silvit®. The obtained results of own studies showed that the types of winter rape grown in the experiment were different in terms of morphological features from the plants in the autumn period of growth and development. The population variety Monolit, compared to the heterosis morphotypes PT 205 and PR 44D06, characterised by greater plant growth expressed in: the number of rosette leaves, the diameter of the root collar, the length of the tap root, fresh and dry mass of the aboveground part of 1 rosette and fresh and dry mass of the root system of 1 rosette. In addition, the obtained results indicate that the hybrid complex morphotypes with a traditional and semi-dwarf growth type characterised by the greater planning potential than the population form - Monolit. The weather conditions in different growing periods have also modified the size of the seed yield. The greatest value of this trait was obtained in the years 2013-2014, which were characterised by the optimal weather conditions during the growing season, winter dormancy and spring development, while the smallest in the last year of studies with the smallest annual total rainfall and the highest average air temperature. The chemical composition of rapeseed was determined by the genetic factor and the climatic conditions in the years of the study. It has been shown that the complex hybrid with a traditional growth type - PT 205 was distinguished by the highest content of overall protein and raw fat. The interrows spacing had a significant impact on the yield of the studied cultivars. The greater values of this feature was obtained by growing rape with 22,5 cm. In contrast, no effect of the factor on the chemical composition of the seeds was stated. The applied bio-stimulators and weather conditions in the years of the study affected the elements of the yield structure, seed yield and chemical composition of seeds. The largest increase of the studied features was noted under the influence of the bio-regulator Asahi SL. Keywords: varieties, interrows spacing, bio-stimulators, seed yield, chemical composition, winter rape.