Dr hab.Andrzej Stoff, prof. UMK

Dr hab.Andrzej Stoff, prof. UMK
Wykaz zagadnień oraz spis lektur
do egzaminu z teorii literatury i poetyki
dla studentów polonistyki
WYKAZ ZAGADNIEŃ Z TEORII LITERATURY I POETYKI
I. Teoria literatury jako nauka humanistyczna
1. Wiedza o literaturze; nauka o literaturze a krytyka literacka
2. Filozoficzne (Platon, Atystoteles), teoretyczne (Arystoteles) i
filologiczne (biblioteka aleksandryjska) źródła nauki o literaturze
3. Filologia jako historyczne źródło zagadnień i metod nauki o literaturze
4. Teoria literatury jako dział nauki o literaturze:
a. przedmiot, problematyka, metoda i cel badań
b. teoria literatury a historia literatury i metodologia badań literackich
5. Poetyka jako dyscyplina teoretycznoliteracka:
a. poetyka sformułowana i poetyka immanentna
b. poetyka opisowa i poetyka historyczna
c. poetyka opisowa i poetyka normatywna
d. działy poetyki i dyscypliny z niej wyrosłe
6. Inne nauki zainteresowane literaturą ─ nauki wykorzystywane w
badaniach literackich
II. Dzieło literackie
1. Dzieło literackie jako wytwór człowieka i element nowej
rzeczywistości humanistycznej
2. Pojęcie twórczości
3. Autor: osoba czy podmiot czynności twórczych?
4. Sposób istnienia dzieła literackiego
5. Językowe tworzywo dzieła literackiego
6. Dzieło literackie a tekst: problemy ontologiczne i praktyczne
7. Wyznaczniki literackości, ich historyczny charakter
8. Dwuwymiarowa budowa dzieła literackiego
9. Dzieło literackie jako przedmiot komunikacji literackiej
10. Funkcje dzieła literackiego
11. Dzieło literackie w literaturze i kulturze:
a. dzieło literackie wobec innych sztuk i dziedzin kultury
b. rodzaje relacji międzytekstowych
c. konwencja literacka
d. tradycja literacka
e. kultura literacka
12. Problematyka teoretyczna periodyzacji dzieł i zjawisk literackich
(proces historycznoliteracki, epoka, prąd, szkoła, pokolenie)
III.Poznawanie dzieła literackiego
1. Dzieło literackie i jego konkretyzacje
2. Konkretyzacja jako przedmiot estetyczny
3. Filologiczne opracowanie tekstu
4. Analiza dzieła literackiego
5. Interpretacja dzieła literackiego
6. Wartościowanie:
a. status wartościowania w badaniach literackich
b. „wartość w dziele”, „wartość dzieła”, „wartość dzieła dla”
c. wartości artystyczne i wartości estetyczne
d. wartości estetyczne i nadestetyczne
7. Teorie badań literackich jako historyczne próby wyjaśnienia faktu
dzieła literackiego i zjawiska literatury [Obowiązuje znajomość kierunków
wskazanych przez osoby prowadzące konwersatoria]
IV. Morfologia dzieła literackiego
1. Jak rozumieć pojęcia treści i formy?
2. Temat jako wykładnik uporządkowania zawartości treściowej dzieła i
wskazanie odniesień do rzeczywistości
3
3. Pojęcie podmiotu literackiego; stosunek tej kategorii do autora
4. Kategoria świata przedstawionego:
a. zasada analogiczności
b. składniki świata przedstawionego
c. relacje między składnikami świata przedstawionego
5. Literackie formy podawcze
6. Kategoria odbiorcy; różne poziomy jej przejawiania się
V. Kompozycja dzieła literackiego
1.Kompozycja jako wykładnik jedności i gwarancja tożsamości dzieła
2. Dzieło literackie jako struktura artystyczna
3. Pojęcie kompozycji:
a. aspekt strukturalny
b. aspekt motywacyjny
c. aspekt komunikacyjny
4. Historyczny charakter wzorców kompozycyjnych i typów kompozycji
5. Kompozycja a budowa dzieła literackiego
VI. Elementy stylistyki
1. Estetyczna waloryzacja wszystkich poziomów organizacji językowej
tekstu
dzieła literackiego
2. Pojęcie stylu; odmiany stylów
3. Stylizacja: jej istota, odmiany i funkcje
4. Główne rodzaje środków stylistycznych
5. Metafora:
a. metaforyczność jako naturalna właściwość mowy i jej
wykorzystanie w literaturze; funkcje metafory i mechanizmy jej przemian
b. teorie metafory
c. rodzaje metafor
6. Fonostylistyka: organizacja brzmieniowa tekstu literackiego
VII. Elementy wersologii
1. Organizacja wierszowa jako uporządkowanie naddane
2. Elementy konstytutywne wiersza polskiego
3. Wiersz a proza
4. Systemy wiersza polskiego
5. Wiersze nieregularne i wolne
6. Funkcje wiersza
7. Organizacja wierszowa wobec problemów języka w poezji
współczesnej
VIII. Genologia literacka
1. Przedmiot zainteresowania genologii: poziom przedmiotów, pojęć i
terminów genologicznych
2. Kategorie genologiczne
3. Kryteria wyróżniania rodzajów i gatunków
4. Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy oraz zjawiska pokrewne
5. Współczesne rewizje tradycji genologicznej
IX. Epika
1. Wyróżniki rodzajowe epiki:
a. narrator i narracja
b. postać literacka jako imago homini (obraz człowieka): funkcje w
utworze i techniki kreowania
c. świat przedstawiony ─ organizacja czasu i przestrzeni
c. epickie formy wypowiedzi
d. właściwości stylistyczne epiki
2. Epika a proza narracyjna
3. Historyczne gatunki epickie
4. Powieść i jej odmiany
5. Gatunki piśmiennictwa użytkowego w funkcji literackiej (dziennik,
pamiętnik)
X. Liryka
1. Rozróżnienie pojęć: liryka, poezja, wiersz
2. Liryka jako zobiektywizowany w języku subiektywny obraz świata
5
3. Wyróżniki rodzajowe liryki:
a. podmiot liryczny
b. sytuacja liryczna
c. typowe formy wypowiedzi lirycznej i ich ewolucja w liryce
współczesnej
d. właściwości stylistyczne
e. organizacja wersyfikacyjna utworów lirycznych i jej funkcje
4. Historyczne gatunki liryki
5. Poklasyczne propozycje klasyfikacyjne utworów lirycznych
6. Sytuacja genologiczna w liryce współczesnej
XI. Dramat
1. Status genologiczny dramatu
2. Dramat a teatr: historyczne ukształtowanie relacji i ich znaczenie dla
poetyki dramatu
3. Typ sytuacji ludzkich przedstawianych przez dramat
4. Dialog jako forma umożliwiająca prezentację konfliktu
5. Wyznaczniki rodzajowe dramatu jako dzieła literackiego:
a. postać jako bohater dramatu i jako rola teatralna
b. sposoby organizacji zdarzeniowości w dramacie: pojęcie zdarzenia,
sytuacji, akcji, intrygi
c. osobliwość istnienia świata przedstawionego w dramacie
d. organizacja czasu i przestrzeni
e. formy wypowiedzi dramatycznej
6. Teatralność wpisana w strukturę dramatu
7. Główne gatunki dramatyczne
SPIS LEKTUR Z TEORII LITERATURY I POETYKI
Wykaz skrótów najczęściej przywoływanych antologii:
GP = Genologia polska, oprac. E. Miodońska-Brookes i inni, Warszawa
1983.
PTL 1 = Problemy teorii literatury, [seria 1], wyb. dok., H. Markiewicz,
Wrocława 1967 i wyd. nast.
PTL 2 = Problemy teorii literatury, seria 2, wyb. dok. H. Markiewicz,
Wrocław 1976 i wyd. nast.
PTL 3 = Problemy teorii literatury, seria 3, wyb. dok. H. Markiewicz,
Wrocław 1988.
PTLPM = Problemy teorii literatury w Polsce międzywojennej, wyb. dok.
H. Markiewicz, Wrocław 1982.
Podręczniki i opracowania ogólne
Arystoteles, Poetyka, przekł. i oprac. H. Podbielski, Wrocław 1983 (BN
seria II, nr 209). Ze Wstępu ─ fragmenty pośw. „mimesis” i „katharsis”, s. XLV
─ LXXXIX oraz samodzielnie wybrane i przemyślane jedno zagadnienie z
Poetyki w kontekście propozycji współczesnych.
R. Wellek, A. Warren, Teoria literatury, Warszawa 1970 i wyd. nast.: cz.
III: Zewnętrzna problematyka literatury; cz. IV: rozdz. 12: Sposób istnienia
dzieła literackiego.
7
Nauka o literaturze
T. Czeżowski, O naukach humanistycznych, w: tenże, Odczyty
filozoficzne, Toruń 1969.
S. Skwarczyńska, Systematyka głównych kierunków w badaniach
literackich, t. 1, Łódź 1948, rozdz. 1: Filologia.
Dzieło literackie
R. Ingarden, Z teorii dzieła literackiego, w: tenże, Szkice z filozofii
literatury; także w antologii: Problemy teorii literatury, [seria 1], wyb. dok. H.
Markiewicz, Wrocław 1967 i wyd. nast.
W. Stróżewski, Dialektyka twórczości, Kraków 1983, rozdz. 1.1:
„Twórczość” i pojęcia pokrewne, s. 11─17 oraz 4.2.1: Zasadnicze pytania
dialektyki twórczości, s. 181─189.
A. Okopień-Sławińska, Rola konwencji w procesie historycznoliterackim,
w t. zbior.: Proces historyczny w literaturze i sztuce, pod red. M. Janion i A.
Piorunowej, Warszawa 1967.
M. Głowiński, Tradycja literacka. Próba zarysowania problematyki, w:
PTL 1, także w: tenże, Intertekstualność, groteska, parabola, Kraków 2000
(jako Prace wybrane Michała Głowińskiego, t. 5).
Funkcje dzieła literackiego
A. Stoff, Przemiany funkcji literatury w świecie współczesnym a jej
zobowiązania wobec człowieka, w t. zbior.: U progu trzeciego tysiąclecia, pod
red. A. Białeckiej i J. J. Jadackiego, Warszawa 2001.
K. Rosner, Świat przedstawiony a funkcja poznawcza dzieła literackiego,
w: PTL 2; dostępne także jako prwdr. w: „Studia Estetyczne” t. 7 (1970).
Poznawanie dzieła literackiego
R. Ingarden, Formy poznawania dzieła literackiego. „Pamiętnik
Literacki” 1936, z. 2; także w: PTLPM.
A. Stoff, Temat utworu literackiego, w: Z teorii dzieła literackiego, pod
red. A. Stoffa i M. Cyzman, Toruń 2003, s. 121─144 i nadbitka.
J. Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego,
w t. zbior.: Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, pod
red. H. Markiewicza i J. Sławińskiego, Kraków 1976, przedr. w: tenże, Próby
teoretycznoliterackie, Warszawa 1992 i wyd. nast.
A. Stoff, O pojęciu interpretacji. „Acta Universitatis Nicolai Copernici”
Filologia Polska 41, Toruń 1993 i nadbitka.
S. Sawicki, Problematyka aksjologiczna w badaniach literackich, w t.
zbior.: Problematyka aksjologiczna w nauce o literaturze, pod red. S.
Sawickiego i A. Tyszczyka, Lublin 1992; także w: tenże, Wartość ─ sacrum ─
Norwid, Lublin 1994.
Morfologia i kompozycja dzieła literackiego
J. Kleiner, Treść i forma, w: tenże, Studia z zakresu teorii literatury,
Lublin 1956 oraz w: tenże, W kręgu historii i teorii literatury, Warszawa 1981;
również w: PTLPM.
S. Sawicki, Między autorem a podmiotem mówiącym. „Pamiętnik
Literacki” 1977, z. 2; także w: tenże, Poetyka ─ interpretacja ─ sacrum,
Warszawa 1981.
A. Stoff, O pojęciu kompozycji dzieła literackiego, w: Kompozycja dzieła
literackiego, pod red. A. Stoffa, Toruń 2004.
J. Mukařovsky, Dialog a monolog, w: tenże, Wśród znaków i struktur,
Warszawa 1970.
J. Sławiński, O opisie. „Teksty” 1981, nr 1; także w t. zbior.: Studia o
narracji, pod red. J. Błońskiego i in., Wrocław 1982 oraz w: tenże, Próby
teoretycznoliterackie, Warszawa 1992.
9
Stylistyka
H. Kurkowska, S. Skorupka, Stylistyka polska. Zarys, Warszawa 1959 i
wyd. nast. (dobra orientacja w szczegółowej problematyce stylistycznej).
J. Sławiński, Wokół teorii języka poetyckiego. „Twórczość” 1961, nr 12,
także w: PTL 1 oraz w: tenże, Dzieło. Język. Tradycja, Warszawa 1974 (także w
ramach Prac wybranych Janusza Sławińskiego, t. 2).
T. Dobrzyńska, Warunki interpretacji wypowiedzi metaforycznych, w t.
zbior.: Teoria tekstu, pod red. T. Dobrzyńskiej, Wrocław 1986; przedr. w: taże,
Mówiąc przenośnie... Studia o metaforze, Warszawa 1994.
M. Głowiński, O stylizacji, w t. zbior.: Problemy socjologii literatury, pod
red. J. Sławińskiego, Wrocław 1971; także w antologii: Stylistyka polska,
Warszawa 1973 oraz w: tenże, Style odbioru, Kraków 1977 i Intertekstualność,
groteska, parabola, Kraków 2000.
K. Górski, Aluzja literacka. „Twórczość” 1961, nr 8; także w: tenże, Z
historii i teorii literatury [seria 2], Warszawa 1964 oraz w antologiach:
Stylistyka polska, Warszawa 1973 i PTL 1, [od wyd. 2!], (Tylko część ogólna i
tzw. aluzja bezpośrednia).
Wersyfikacja
M. Dłuska, Wiersz. „Język Polski” 1962, nr 1/2; także w: PTL 1.
S. Sawicki, Wokół opozycji: wiersz-proza, w t. zbior.: Metryka słowiańska,
pod red. Z. Kopczyńskiej i L. Pszczołowskiej, Wrocław 1971; także w: PTL 2;
oraz w: tenże, Poetyka ─ interpretacja ─ sacrum, Warszawa 1981 (wymiennie z
pracą Z. Jarosińskiego).
Z. Jarosiński, Postacie poezji, Warszawa 1985, rozdz. Kształt
współczesnego wiersza, s.129─160 (wymiennie z pracą S. Sawickiego).
Genologia
S. Skwarczyńska, Wstęp do nauki o literaturze, t. 3, Warszawa 1965: s.
35─37, 72─75, 312─319, 338─341 [fragmenty dotyczące rozróżnienia
przedmiotów, pojęć i terminów genologicznych].
M. Głowiński, Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej, w t.
zbior.: Proces historyczny w literaturze i sztuce, pod red. M. Janion i A.
Piorunowej, Warszawa 1967; także w: PTL 2 i GP.
Epika
E. Auerbach, Mimesis, Warszawa 1968, t. 1, rozdz. Blizna Odyseusza.
M. Jasińska, Narrator w powieści. „Zagadnienia Rodzajów Literackich”
1962, z. 1; szerzej dost. w antologiach: PTL 1 i GP.
O. Ortwin, Żywe fikcje, w: tenże, Próby przekrojów, Lwów 1936; przedr.
w: tenże, Żywe fikcje, Warszawa 1970 (studium tytułowe poświęcone postaci
literackiej).
A. Stoff, Poetyka i semantyka literackich zobrazowań przestrzeni miasta,
w t. zbior.: Miasto ─ kultura ─ literatura, pod red. J. Daty, Gdańsk 1993;
przedr. w: tenże, Studia z teorii literatury i poetyki historycznej, Lublin 1997
(cztery zakresy problematyki przestrzeni literackiej).
R. Humphrey, Strumień świadomości – techniki. „Pamiętnik Literacki”
1970, z. 4; także w: Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów
„Pamiętnika Literackiego”, Wrocław 1977.
M. Bachtin, Epos a powieść. „Pamiętnik Literacki” 1970, z. 3; także w:
Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów “Pamiętnika Literackiego”,
Wrocław 1977; także w: tenże, Problemy literatury i estetyki, Warszawa 1982.
L. Fryde, Problem noweli, w: tenże, Wybór pism krytycznych, Warszawa
1966; także w: „Pamiętnik Literacki” 1961, z. 1 i w: PTLPM.
R. Turasiewicz, St. Stabryła, Wstęp do: Nowele antyczne, Wrocław 1986
(BN seria II, nr 213); (wył. fragm. „Wokół pojęcia noweli”, s. III─VII oraz
orientacja co do sposobu występowaniu noweli w innych gatunkach literatury
antycznej).
11
Liryka
O. Ortwin, O liryce i wartościach lirycznych, w: tenże, Próby przekrojów,
Lwów 1936; także w: tenże, Pisma krytyczne, Kraków 1970, t. 2; także w:
PTLPM i GP.
Cz. Zgorzelski, Historycznoliterackie perspektywy genologii w badaniach
nad liryką, „Pamiętnik Literacki” 1965, z. 2 oraz w: PTL 2 (tylko własna
propozycja genologiczna autora ─ rozdz. 2).
E. Balcerzan, Sytuacja gatunków, w: tenże, Przez znaki, Poznań 1972
(stąd wstęp: s. 132─133 oraz trzy warianty obecności gatunków w poezji: s.
150─194).
Dramat
P. Szondi, Teoria nowoczesnego dramatu, Warszawa 1976, rozdz. 1:
Dramat.
I. Sławińska, Struktura dzieła teatralnego, w: PTL 1; przedr. pt.: Główne
problemy struktury dramatu w antologii: Wprowadzenie do nauki o teatrze,
oprac. J. Degler, Wrocław 1974 i wyd. nast.; wersja rozszerzona pt.: Czytanie
dramatu w: taże, Odczytywanie dramatu, Warszawa 1988.
A. Stoff, Dramat i czas. „Acta Universitatis Nicolai Copernici” Filologia
Polska 45, Toruń 1995 oraz nadbitka.
J. Błoński, Dramat i przestrzeń. „Dialog” 1977, nr 8; także w t. zbior.:
Przestrzeń i literatura, pod red. M. Głowińskiego i A. Okopień-Sławińskiej,
Wrocław 1978 oraz w antologii: Problemy teorii dramatu i teatru, oprac. J.
Degler, Wrocław 1988 (wymiennie z pracą H. M. Karasińskiej).
H. M. Karasińska, Przestrzeń w dramacie ─ przestrzeń teatralna,
„Teksty” 1977, nr 4 (wymiennie z pracą J. Błońskiego).
A. Stoff, Formy wypowiedzi dramatycznej, Toruń 1985 (orientacja w
różnorodnści zjawisk językowych w dramacie).
Toruń, dnia 19 marca 2007 roku.