SZLAKI TURYSTYCZNE Walory naturalne, jak i kulturowe decydują
advertisement
SZLAKI TURYSTYCZNE Walory naturalne, jak i kulturowe decydują o turystycznej atrakcyjności gminy Zabierzów. Podkrakowskie Dolinki, a także Las Zabierzowski ze Skałą Kmity, to niemal kultowe miejsca weekendowego wypoczynku, obecnie także odwiedzane przez preferujących bardziej aktywne formy wypoczynku, jak marsz nordic walking, terenową jazdę na rowerze, wspinaczkę skałkową czy jazdę konną. Turystycznej aktywności sprzyja gęsta sieć znakowanych szlaków licząca ogółem 230,9 km, w tym 66,9 km szlaków pieszych, 70,9 km szlaków rowerowych, 25,1 km szlaków spacerowo - dydaktycznych, 17 km szlaków do nordic walking oraz 51 km szlaków konnych. Systematycznie poprawia się ich zagospodarowanie w tablice informacyjno-edukacyjne, drogowskazy, parkingi, miejsca do wypoczynku, itp., m.in. zrealizowane w 2011 r. w ramach projektu „Jurajski Raj”. szlaki piesze PTTK niebieski „Warowni Jurajskich”: Rudawa PKP – Brzezinka 3,4 – Łączki 6,4 - Brama Będkowska 8,1 – droga do Jaskini Nietoperzowej 12,4 – rejon Groty Łokietka 17,3 – Ojców „na postoju” 20,1 – Skała 25,3 – Wolbrom PKP 53,3 – Dolina Wodącej 63,4 – 65,0 - Podzamcze 76,4 – Zawiercie PKP 87,9 – Mstów 158,8 Szlak powstał w 1 poł. lat 70. XX w. z połączenia istniejących już szlaków, w tym szlaku Ojców Rudawa założonego w l. 50. XX w. Odcinek ten w ostatnich kilkunastu latach, poza Doliną Będkowską, ulegał różnym modyfikacjom wynikającym z komasacji pól między Rudawą, Radwanowicami a Brzezinką. W praktyce oznaczało to likwidację dogodnych dla piechura polnych dróg i ostateczne skierowanie szlaku na drogę jezdną łączącą Rudawę z Brzezinką. Pozostawiono przejście przez Rudawę z uwagi na jej znaczne walory krajoznawcze. Omijając centrum Rudawy można skrócić przejście z tamt. stacji PKP o prawie 1 km kierując się przez Niegoszowice (obok tamt. zespołu dworskiego) bocznymi, aczkolwiek asfaltowymi drogami. Z Brzezinki szlak wprowadza w Dolinę Będkowską, lecz nie drogą jezdną, a boczną, prowadzącą polami przez widokową Skałę Cebulową. Po przejściu Dol. Będkowskiej, którą przecina żółty szlak Dolinek Jurajskich, godnym uwagi jest także dalszy odcinek do Ojcowa. Trasa prowadzi przez Zawyjrzał, przysiółek Jerzmanowic w pobliżu udostępnionej turystycznie Jaskini Nietoperzowej oraz Skałki 502, najwyższego wzniesienia w południowej części Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej (512,8 m n.p.m.). Z jego szczytu roztacza się 360-stopniowy widok, na co najmniej kilkadziesiąt km, a na południe, aż po Tatry. żółty „Dolinek Jurajskich”: Chrzanów PKP – rez. Bukowica 9,7 – Lipowiec 14,8 – Alwernia 25,0 – Zamek Tenczyński 33,5 – Krzeszowice PKP 40,5 – Czerna klasztor 45,5 – Dol. Racławki 52,5 – szlak czarny do Radwanowic 59,1 - Dol. Będkowska 61,0 – Będkowice 62,7 – Dol. Kobylańska 63,5 – Karniowice 67,6 – Dol. Bolechowicka 68,4 – skraj Zelkowa (szlak zielony) 72,2 - Jaskinia Wierzchowska Górna 73,5 – Ojców, Brama Krakowska 78,8 – Dol. Sąspowska 79,8 – Pieskowa Skała 89,7 W swej północnej części, tj. od Krzeszowic szlak przebiega przez wszystkie położone na Wyżynie Olkuskiej Podkrakowskie Dolinki. Nie wszystkie z nich są jurajskie, tj. uformowane w górnojurajskich wapieniach. Część z nich lub ich fragmenty budują utwory starsze - wapienie dolnokarbońskie, jak w przypadku położonych tuż na zachodniej granicy gminy Zabierzów dolin Racławki i Szklarki. Warto przypomnieć, iż obecny przebieg szlaku ukształtowany z końcem lat 80. XX w. w znacznym zakresie nawiązał do trasy czerwonego, okrężnego szlaku wytyczonego jeszcze w latach 30. XX w. Prowadził on z Krakowa przez Ojców - jurajskie dolinki - Krzeszowice i wracał do Krakowa przez Dolinę Mnikowską. W gminie Zabierzów szlak prowadzi przez Dolinki Kobylańską oraz Bolechowicką, które uznawane są za najbardziej malownicze i reprezentatywne dla jurajskiego krajobrazu z uwagi na licznie występujące na ich zboczach formy skalne. Dobre skomunikowanie z innymi szlakami, nie tylko pieszymi, ułatwia wybór trasy wycieczki. Przykładowo - wychodząc z Radwanowic niżej opisanym szlakiem czarnym można zejść w środkowy, najbardziej malowniczy, skalisty odcinek Dol. Będkowskiej, i przez skalną Bramę Będkowską dojść do Będkowic, skąd trasa szlaku sprowadza w górny odcinek Doliny Kobylańskiej przemierzając ją niemal na całej długości, aż pod Kobylany. Za skalną Bramą Kobylańską szlak pnie się na wysoką krawędź Wyżyny Olkuskiej prowadząc dalej widokową drogą między zabudowaniami Gaju Kobylańskiego, a następnie sprowadza do Karniowic, skąd już blisko do ujścia Doliny Bolechowickiej zwieńczonej Bramą Bolechowicką - jedną z najbardziej znanych i malowniczych tego typu form skalnych w Podkrakowskich Dolinkach. Stąd można kontynuować spacer podążając przez Dolinę Bolechowicką do Wierzchowia, położonego w górnej części Doliny Kluczwody, bądź za znakami szlaku czarnego skierować się do Bolechowic. zielony: „Doliny Racławki”: Rudawa PKP – Radwanowice 3,5 - Racławka 4,5 - Dubie - Dol. Racławki parking 6,2 – szlak żółty Dolinek Jurajskich 6,8 Tradycyjny szlak dojściowy do rezerwatu „Dolina Racławki”, obecnie z uwagi na zagrodzenie gruntów nad Racławką prowadzący drogami jezdnymi, za wyjątkiem krótkiego odcinka w Dubiu, nad Racławką, z którego roztacza się widok na skaliste zbocze doliny. zielony: Jerzmanowice III PKS - Łazy PTSM 1,8 - Dol. Będkowska 2,9 - skraj lasu Krzemionka 5,8 skręt do Wierzchowia 7,5 - Wierzchowie 9,0 - Jaskinia Wierzchowska Górna 9,8 - szlak łączy jurajskie doliny: Szklarki (na granicy Jerzmanowic i Szklar), Będkowską z górnym odcinkiem doliny Kluczwody w obrębie Wierzchowia, gdzie kończy się przy Jaskini Wierzchowskiej Górnej, drugiej co do wielkości Jaskini Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej liczącej około 950 m długości, w tym około 600 m zostało udostępnionych turystycznie. Oprócz odcinka prowadzącego Doliną Będkowską, interesującym turystycznie jest 3 km fragment prowadzący drogami leśno-polnymi i niezabudowanym terenem, na granicy gminy Zabierzów, między Kawiorami a Wierzchowiem. niebieski: Zabierzów: PKP – kamieniołom 1,3 - Wąwóz Zbrza (szlak czarny do Morawicy) 4,5 Kleszczów 5,7 – Brzoskwinia 9,0 - Chrosna 11,0 – Mników Skały parking 15,8 – Mników MPK 17,9. Szlak udostępnia najciekawsze fragmenty wschodniej części Garbu Tenczyńskiego. Mimo, iż założony został z końcem lat 70. XX w. zachował swe turystyczne walory, jako szlak pieszy. Prowadzi przez Las Zabierzowski, przecinając m.in. górny fragment Doliny Grzybowskiej, i prowadząc dalej górną częścią Wąwowu Zbrza. Interesującym jest dalszy odcinek między Kleszczowem a Brzoskwinią - widokowy, wiodący polną drogą. Za Brzoskwinią szlak wprowadza w skalistą Dolinę Brzoskwinki, a dalej po przejściu polną drogą wzdłuż autostrady - w stromościenny i skalisty Wąwóz Półrzeczki, który uchodzi do Doliny Sanki na wprost jej załamania, na początku Wąwowzu Mnikowskiego. Dolina Sanki to największa z dolin Garbu Tenczyńskiego, uformowana w górnojurajskich wapieniach, zaś Wąwóz Mnikowski stanowi jej najbardziej malowniczy, przełomowy fragment, pełen oryginalnych form skalnych i stąd uznany za rezerwat krajobrazowy. Po przejściu Wąwozu Mnikowskiego szlak kończy się w centrum Mnikowa przy przystanku autobusów MPK. czarny: „Doliny Kluczwody”: Modlnica – Gacki 6,4 – Dol. Kluczwody: Zamkowe Skały 8,1, rezerwat 8,8 - szosa Zelków-Biały kościół 9,3 – Wierzchowie 10,5 – Jaskinia Wierzchowska Górna 11,3 - przebiega praktycznie przez całą Dol. Kluczwody, która jedynie między Gackami a Wąwozem Zelkowskim zachowała swe naturalne walory. W górnej części tego odcinka doliny położony jest rezerwat „Dolina Kluczwody” (zob. niżej - szlaki spacerowe), a na przeciwległym zboczu zachowane mury przyziemia zameczku Syrokomlitów z początku 2 poł. XIV w. Natomiast w pobliżu Wąwozu Zelkowskiego i znajdującego się tam punktu wypoczynkowego „Jurajski Raj” (z mapą okolicy) uwagę zwracają dwa stylizowane słupy graniczne Rosji i Austro-Węgier, które przypominają, że okresie zaborów dnem Doliny Kluczwody oraz wspomnianym Wąwozem Zelkowskim przebiegała granica pomiędzy obu zaborczymi cesarstwami. Ciekawym krajobrazowo, a także dobrym dla piechurów jest odcinek prowadzący za Tomaszowicami wzdłuż Wąwozu Podskalańskiego, a za nim przez widokową Łysą Górę. czarny: Radwanowice – Grzybowa Góra 4,0 (szlak Dolinek Jurajskich ) – Szklary I PKS 6,3 Szlak łącznikowy o ciekawym turystycznie przebiegu. Z Radwanowic trasa prowadzi przez las, wiodąc następnie na północ granicą lasu i pól, w tym wierzchowiną Grzybowej Góry, której zachodnie stoki opadają w Doliną Szklarki. W okresie zaborów przebiegała tędy granica między Austrią a Rosją, którą w okresie powstania styczniowego - 3 IV 1863 r. przekroczył blisko 200-osobowy oddział powstańców pod dowództwem płka Józefa Grekowicza. Zaatakowany dwa dni później przez wojska rosyjskie poniósł klęskę i uległ rozproszeniu. Potyczkę upamiętnia pomnik, odsłonięty w 2005 r. na widokowym stoku doliny, w odległości około 400 m od szlaku, który po dalszych 700 m łączy się ze szlakiem żółtym Dolinek Jurajskich. W tym też rejonie otwierają się widoki na Dolinę Szklarki z monumentalną skałą Brodło, bodaj największą skałą zboczową w Podkrakowskich Dolinkach. Po jej minięciu szlak sprowadza z wierzchowiny w dolinę, na skraj rezerwatu „Dolina Szklarki” przez który prowadzi okrężny szlak czerwony. który po 1,7 km na granicy Jerzmanowic i Szklar łączy się ze szlakiem zielonym do Wierzchowia, przebiegającym skrajem Zelkowa i łączącym się ze Szlakiem Dolinek Jurajskich. zielony, okrężny „Wokół Nielepic”: Nielepice MPK - schrony poniemieckie 0,8 - Bukowa Góra 3,4 – punkt wypoczynkowy „Jurajski Raj” 4,5 - szlak niebieski 5,6 - Nielepice MPK 7,0 To nowy szlak, wytyczony w 2014 r. o ciekawym przebiegu, zaopatrzony w tablice informacyjne zwracające uwagę na interesujące krajoznawczo miejsca. Szlak umownie zaczyna się przy pętli autobusów miejskich i placu postojowym, skąd dalej między zabudowaniami Nielepic wyprowadza na stromą i widokową grań Garbu Tenczyńskiego, na której Niemcy w 1944 r. zbudowali kilka schronów, celem zabezpieczenia strategicznej drogi na Śląsk, dzisiejszej drogi krajowej nr 79. Stąd znaki sprowadzają w obniżenie Rowu Krzeszowickiego, przy ujściu Doliny Nielepickiej, i ponownie uliczkami Nielepic wyprowadzają na widokową wierzchowinę Garbu Tenczyńskiego, ponad Rowem Krzeszowickim, skąd dalej podąża lasem prawie nieodczuwalnie pokonując kulminację Bukowej Góry, gdzie łączy się ze szlakiem czerwonym z Krzeszowic do Czernichowa oraz szlakiem rowerowym Orlich Gniazd. Po zejściu z Bukowej Góry szlak mija punkt wypoczynkowy „Jurajskiego Raju” łącząc się w jego pobliżu z niżej opisanym szlakiem niebieskim zapewniającym około 100 m dojście na punkt widokowy na Dębowej Górze i sprowadza nadal lasem w górną część Doliny Nielepickiej zwaną Dołami. Po drodze - w bocznej dolince szlak prowadzi obok niewielkiej jaskini Pańskie Kąty, a w Dolinie Nielepickiej łączy się z uprzednio wspomnianym szlakiem niebieskim, by około 200 m dalej wyprowadzić na rozległą i widokową wierzchowinę. Przed Nielepicami warto zboczyć ze szlaku około 200 m wychodząc na szczyt „skały z krzyżem”, skąd roztacza się znakomita panorama okolicy. Kończąc wędrówkę w Nielepicach, przy pętli autobusowej można odpocząć w założonym niedawno Parku im. rtm. W. Pileckiego, w którym urządzono miejsca do wypoczynku i biwakowe. niebieski „Dębowej Góry”: Nielepice MPK - Pierunkowy Dół 1,5 - punkt wypoczynkowy „Jurajski Raj” 1,9 - szlak zielony 2,7 - umożliwia skrócenie trasy szlaku zielonego prowadząc przez Pierunkowy Dół - boczną dolinkę, w górnej części zalesioną buczynami i grądem, stromościenną, z odsłonięciami na zboczach górnojurajskich skałek, porozdzielanych szczelinami i przesmykami. Skałki te są bardzo charakterystycznym i stosunkowo nielicznie spotykanym przykładem tzw. ruchów masowych - poszerzania się szczelin w oddzielonych od masywu skalnego bloków na skutek ich osuwania się w dół stoku pod wpływem czynników grawitacyjnych. Kolejnym interesującym miejscem na szlaku jest Dębowa Góra, znajdująca się około 100 m za punktem wypoczynkowym „Jurajskiego Raju”. Jest to skała, opadająca stromą zerwą do Doliny Nielepickiej, na której wypłaszczonym szczycie urządzono platformę widokową, z której roztacza się panorama wschodnich partii Rowu Krzeszowickiego oraz okolicznych wierzchowin. czarny: Rudawa PKP - Nielepice 2,1 - Brzoskwinia centrum 4,6 Szlak dojściowy zachowany tradycyjnie z czasów, gdy do Nielepic nie dojeżdżały autobusy miejskie. Obecnie zapewnia dojście do Doliny Brzoskwinki prowadząc z Nielepic polami, częściowo wspólnie ze szlakiem zielonym „Wokół Nielepic”, w pobliżu „skałki z krzyżem”, na której szczycie urządzono platformę widokową, następnie w pobliżu charakterystycznej skały Kamyk przez widokową wierzchowinę, skąd sprowadza do centrum Brzoskwini. czarny: Morawica – skręt do Aleksandrowic 0,2 - Aleksandrowice 1,4 - Las Zabierzowski (szl. nieb.) 4,1 Z jednej strony szlak zapewnia najkrótsze dojście od przystanku miejskich autobusów przy wiadukcie autostradowym w Morawice do Doliny Aleksandrowickiej; z drugiej stwarza wariant przejścia przez Las Zabierzowski (skrótu szlaku niebieskiego) i poznania interesującego krajobrazowo Wąwozu Zbrza stromościennego, wyciętego w lessie, pokrywającym grubymi seriami jurajskie podłoże, z licznymi bocznymi wąwozikami. Przy drodze Burów - Kleszczów, którą szlak prowadzi przez około 300 m warto zwrócić uwagę na potężny dąb z kapliczką, uznany za pomnik przyrody; jego wiek jest oceniany na około 600 lat. czarny: Bolechowice – Dol. Bolechowicka 0,7 Szlak z centrum Bolechowic (od parkingów) wskazujący dojście do Doliny Bolechowickiej. szlaki spacerowe i edukacyjne Skała Kmity – lasy zabierzowskie [szlaki geologiczno-przyrodnicze] czerwony: Zabierzów, kłm. – droga Zabierzów-Kleszczów 1,4 – gaj. Grzybów 3,3 – Skała Kmity [parking] 5,3 – Dol. Grzybowska [źródło] 6,5 – droga do „zapałki” 8,0 – Zabierzów, kłm. 9,7 żółty: Skała Kmity: parking – rez.: grań Skały Kmity - parking – 1,8 czarny: droga Zabierzów-Kleszczów – szlak dydaktyczny czerw. 0,2 czarny: Dol. Grzybowska [źródło] - gajówka Grzybów 0,5 - ukazuje charakterystyczną dla Lasu Zabierzowskiego miejsca, jego zróżnicowaną rzeźbę, a także budowę geologiczną. Z uwagi na konfigurację terenu najlepiej obrać trasę, jak wyżej podano kierując się z parkingu w górę Doliny Grzybowskiej. To największa z dolin Lasu Zabierzowskiego, wycięta w lessie, z nielicznymi skałkami górnojurajskich wapieni na zboczach. W górnym odcinku Doliny Grzybowskiej na tzw. skrzyżowaniu Siedmiu Dróg szlak wyprowadza na wierzchowinę mijając na skraju lasu tzw. „zapałkę” - stację radarową lotniska w Balicach, a następnie obniża się kierując do dawnego kamieniołomu wapieni w Zabierzowie. To niezwykle interesujący obiekt geologiczny, pozwalający na obserwację różnych wiekowo skał - górnojurajskich wapieni w różnych ich odmianach, wapieni i margli kredowych, utworów trzeciorzędowych, a także śladów minionych procesów geologicznych, jak np. powierzchni abrazyjnych wieku kredowego, kopalnych lejów krasowych czy trzeciorzędowych uskoków. Z północnej grani kamieniołomu roztacza się poglądowa panorama Rowu Krzeszowickiego, a poniżej w jego przekopie urządzono miejsca do wypoczynku „Jurajskiego Raju”. Z kamieniołomu szlak ponownie wiodąc lasem wyprowadza na wierzchowiny Garbu Tenczyńskiego, przecina górny fragment Dol. Grzybowskiej, a od przysiółka Grzybów sprowadza do punktu wyjścia południową, widokowa granicą Lasu Zabierzowskiego. Dolina Grzybowska - ścieżka przyrodnicza Nadleśnictwa Krzeszowice [rejon Skały Kmity] ok. 3,0 - została założona wzdłuż szlaku czerwonego prowadzącego Doliną Grzybowską z rejonu Skały Kmity, a następnie od źródeł jej odnogą, wzdłuż szlaku czarnego w kierunku Grzybowa. Na trasie rozmieszczono szereg tablic informujących o spotykanych tu typach lasu, formach jego ochrony, gospodarce leśnej oraz o jego mieszkańcach. Dolina Aleksandrowicka - czerwony, spacerowo-edukacyjny, okrężny 2,5 Początek szlaku znajduje się w Dolinie Aleksandrowickiej, na płn. skraju zabudowań Aleksandrowic przy boisku piłkarskim, opodal miejsca wypoczynkowego „Jurajskiego Raju”. Stąd ścieżka wyprowadza dość stromo pod Skałę Krzywosąd, którą w ostatnich latach odsłonięto spod zarastających ją drzew urządzając na jej grani platformę widokową. Roztacza się stąd panorama Doliny Aleksandrowickiej, w perspektywie Obniżenia Cholerzyńskiego z lotniskiem w Balicach na pierwszym planie. Skała Krzywosąd swą nazwę zawdzięcza legendzie o złym komesie, którą przytoczono na znajdującej się tu tablicy informacyjnej. Zawiera ona także informacje geologiczne o spotykanych w dolinie formach skalnych. Kolejne tablice usytuowane przy prowadzącej granią zbocza ścieżce informują o walorach przyrodniczych doliny, rosnących tu roślinach chronionych, zaś ostatnia z tablic wskazuje dojście do odległego o 100 m od szlaku punktu widokowego objaśniając jednocześnie roztaczającą się stamtąd panoramę. Po ponad 1 km szlak przez dalsze około 500 m łagodnie schodzi na dno doliny, nad dawny dworski staw, a po przekroczeniu asfaltowej drogi prowadzi leśną drogą w górę lewego zbocza doliny. Wzdłuż trasy szlaku uwagę zwracają drewniane krzyże - poszczególne stacje drogi krzyżowej. Gdy po około 400 m droga zaczyna się lekko obniżać należy zwrócić baczniejszą uwagę na znaki szlaku, który w pewnym momencie ostro skręca w lewo sprowadzając do wsp. na wstępie boiska, które okrążamy od południa. rezerwat „Dolina Kluczwody” - zielony, spacerowy, okrężny 2,0 Do szlaku najlepiej dojść około 500 m za znakami szlaków rowerowego i pieszego czarnego od punktu wypoczynkowego „Jurajski Raj” położonego w Dolinie Kluczwody, przy drodze Zelków - Biały Kościół. Tu też znajduje się zwyczajowe, aczkolwiek niewielkie miejsce postojowe, a opodal już na trasie dojścia stylizowane słupy graniczne Austrii i Rosji wystawione przez tut. mieszkańca dla przypomnienia, iż w okresie zaborów Doliną Kluczwody i sąsiednim Wąwozem Zelkowskim przebiegał graniczny kordon. Podążając w dół doliny po 500 m dochodzimy do granicy rezerwatu „Dolina Kluczwody” i początku szlaku, który opuszcza dolinę wspólnie ze szlakiem rowerowym prowadząc w górę zalesionego zbocza niespełna 300 m kamienistą drogą. Niemal na skraju lasu otwiera się pętla szlaku, który odtąd oznakowany jednokierunkowo okrąża skalisty masyw pokryty zróżnicowanymi zespołami leśnymi i otoczony Doliną Kluczwody, a od płd. rozcięty bocznym do Kluczwody wąwozem. Szlak Burowski - zielony, spacerowy, okrężny przez Wąwóz Burowski 2,0 Najwygodniej jest rozpocząć spacer spod boiska w Burowie, a schodząc do Wąwozu Burowskiego, gdzie otwiera się pętla szlaku podążać na północ leśną drogą, która przecina obszar źródliskowy Borowskiego Potoku (Baliczanki), a następnie prowadzi w górę zbocza, do skrzyżowania z utwardzoną drogą biegnącą skrajem Lasu Zabierzowskiego. Spotykamy tu znaki czerwonego szlaku rowerowego Orlich Gniazd oraz szlaki nordic walking - czerwony, zielony i niebieski, a także dwie tablice z mapkami szlaków. Wspomnianą utwardzoną drogą szlak kieruje na wschód, lecz uwaga - po niespełna 200 m nieoczekiwanie skręca w prawo i ścieżką, dalej szutrową drogą prowadzi prosto na południe otwartym terenem. Po około 400 m, na zakręcie drogi szlak opuszcza ją i sprowadza na dno Wąwozu Burowskiego. Zejście jest trudne, zarówno z uwagi na stromizny, jak i brak wyraźniej ścieżki. Szlak został bowiem wytrasowany w 2014 r. poprzez wycinkę w gęstwinie zakrzaczeń i chaszczy pokrywających zbocze. Po przekroczeniu kładki z bali w dnie doliny, już wyraźna ścieżka wyprowadza około 100 m, w górę przeciwległego zbocza zamykając pętlę szlaku. Szlak Balicki - niebieski, spacerowy, okrężny: Balice, ul. Leśna - Las Zabierzowski - Balice, ul. Leśna 2,8 Mankamentem szlaku jest brak przy dojeździe samochodem dogodnego miejsca postojowego. Dlatego spacer szlakiem warto połączyć ze zwiedzeniem zespołu pałacowo-parkowego w Balicach pozostawiając auto na parkingu w centrum wsi i dochodząc następnie ul. Radziwiłłów około 500 m do skrzyżowania z ul. Leśną, na którym pojawiają się już znaki szlaku. Po około 250 m, u jej krańca szlak wkracza w zalesioną, stromościenną dolinkę, zwaną ogólnie Balickimi Dołami, lecz wnet ją opuszcza i trawersując lewe zbocze wyprowadza na skraj lasu. Podążamy dalej trawiastą drogą wśród zagajników a po dojściu do pół skręcamy dwukrotnie za drogą dochodząc do Lasu Zabierzowskiego, którego skrajem kierując się na zachód i wspólnie ze znakami szlaków rowerowego i spacerowo-edukacyjnego dochodzimy po 500 m do skrzyżowania pod przysiółkiem Grzybów. Nasze znaki kierują w lewo, widokową drogą dojazdową do Grzybowa, którą po 350 m, przed jej zakrętem w lesie opuszczamy podążając prosto drogą kryjącą się w parowie i sprowadzającą łagodnie w dół do głównej drogi Balice - Burów, tj. ul. Radziwiłłów. Drogą tą po 500 m dochodzimy do punktu wyjścia - ul. Leśnej. SZLAKI ROWEROWE czerwony „Orlich Gniazd”: Kraków, Bronowice Małe – Mydlniki 3,5 – skręt do Szczyglic 5,4 – Balice, szosa wojew. 7,0 – Grzybów 9,5 – Kleszczów 13,1 – Brzoskwinia 16,4 - Kamyk 18,4 - Bukowa Góra 19,7 – Kopce 21,4 – Zamek Tęczyński 27,4 – Krzeszowice 33,3 – Olkusz 61,2 – Rabsztyn 65,7 – Podzamcze 108,1 - Częstochowa 188,9. Jest to główny szlak rowerowy Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej założony w 1999 r., biegnący od rejonu Olkusza podobnie, jak szlak pieszy „Orlich Gniazd”. Jego zaletą są liczne odcinki prowadzące drogami leśnymi, wyłączonymi z ruchu kołowego, jak np. przez Las Zabierzowski, czy lasy tenczyńskie, a także drogami polnymi, jak np. między Kleszczowem a Brzoskwinią. Stąd też szlak można ogólnie określić, jako terenowy, którym jazda będzie trudniejsza niż drogą asfaltową, zwłaszcza że szlak pokonuje kulminacje Lasu Zabierzowskiego i Bukowej Góry. Mankamentem jest dojazd w rejon Balic, do Lasu Zabierzowskiego prowadzący od Mydlnik do Szczyglic ruchliwą ul. Balicką. Zapewne niedługo wraz z realizacją planowanej drogi rowerowej wzdłuż Rudawy powinno się to zmienić. Trudne odcinki z uwagi na podjazdy napotkamy w rejonie Balic. Po około 700 m od drogi wojewódzkiej 774 rozpoczyna się pierwszy, początkowo dość ostry podjazd do al. Jurajskiej, która już bardziej łagodnie wyprowadza na widokową wierzchowinę, do gruntowej drogi prowadzącej skrajem Lasu Zabierzowskiego w kierunku przysiółka Grzybów. Odcinek ten, z uwagi na leśny asfalt, można pokonać wygodniej kierując się drogą 774, a następnie Doliną Grzybowską. Od przysiółka Grzybów szlak prowadzi głównie leśnymi szutrówkami, przed Kleszczowem leśnym asfaltem, osiągając po około 2,4 km kulminację Lasu Zabierzowskiego (372 m n.p.m.; od Grzybowa przewyższenie 60 m). Jednak podjazdy będą tu mniej uciążliwe, a od wsp. przewyższenia na około 1 km przed Kleszczowem rozpoczyna się długi relaksujący odcinek - zjazd, aż do Brzoskwini, przeplatany odcinkami płaskimi. Niestety za Kleszczowem gruntowa droga, nie pozwala na bardziej szybką i swobodną jazdę, co jednak pozwoli na podziwianie rozległej panoramy okolicy w tym także spojrzenie na dalszą trasę szlaku z Brzoskwini. Stąd wygląda to na wspinaczkę, lecz faktycznie bardzo ostrym okaże się tylko podjazd około 400 m asfaltem z centrum położonej w dolinie Brzoskwinki wsi do szutrowej drogi, która już łagodnie pnie się na widokową wierzchowinę. Stąd, przede wszystkim dobrze widoczne będą od północy wzgórza nad Nielepicami z charakterystyczną skałą z krzyżem; od południa - orientacyjnym punktem w panoramie Garbu Tenczyńskiego będzie radar „piłka” na wzgórzu Popówka nad Brzoskwinią. W Kamyku szlak kieruje w las wiodąc początkowo gruntową i nieco błotnistą drogą, dalej ścieżką, a w końcu wygodną szutrówką, z której po przecięciu dolinki skręca na płn.-zach. w kolejną szutrową drogę wyprowadzającą na kulminację Bukowej Góry. Stąd szlak opada pod leśniczówkę Kopce, i prowadzi dalej przez lasy tenczyńskie praktycznie równym terenem, bez uciążliwych podjazdów - pod zamek tenczyński leśnymi asfaltami, dalej do Krzeszowic drogami jezdnymi. Jeśli jednak chcielibyśmy wracać to należy wybrać drogę Chrosna - Balice, która przez ponad 2 km opada z wyniosłości Garbu Tenczyńskiego do Doliny Rudawy. W tym celu po minięciu wsp. dolinki pod Bukową Górą należy opuścić szlak jadąc prosto szutrówką, a za wiaduktem nad autostradą skręcić na wschód, w okoloną kasztanami aleję. Wnet za następnym wiaduktem, od Krzemionek (osiedla Brzoskwini) rozpoczyna się ponad 2 km zjazd przez Chrosną, aż do ujścia Doliny Brzoskwinki, skąd dalej już płaskim terenem docieramy przez Aleksandrowice do Balic (spod Bukowej Góry około 10 km). czerwony „Podkrakowskich Dolinek”: Bolechowice – punkt wypoczynkowy „Jurajski Raj” 0,9 km las Krzemionka (szlak zielony) 3,7 – Kobylany 6,8 - Dol. – Dol. Będkowska Łączki 8,8 - Brama Będkowska 10,5 – rejon Jaskini Nietoperzowej 14,8 – Bębło Kolonia Zach. 15,8 - Jaskinia Wierzchowska Górna 18,5 – droga Zelków - Biały Kościół Dol. Kluczwody 20,5 – Zelków 23,2 – Bolechowice 26,0 Jakkolwiek to szlak trudny, to sądząc po rozjeżdżonych ścieżkach ma liczne grono odbiorców. Trasa przecina 4 jurajskie dolinki, a to wiąże się z koniecznością pokonywania znacznych, sięgających nawet 100 m, różnic wysokości pomiędzy dnami dolin a wierzchowinami ponad nimi. Należy również mieć na uwadze terenowy charakter szlaku - w połowie prowadzi on drogami i ścieżkami nieutwardzonymi. Przekonamy się już o tym wyjeżdżając z Bolechowic. Od ujścia Doliny Bolechowickiej gruntowa droga wyprowadza na stromą krawędź Wyżyny Olkuskiej, zmuszając do pokonania prawie 80 m wysokości względnej na dystansie około 500 m. „Wspinaczka” praktycznie kończymy przy punkcie wypoczynkowym „Jurajskiego Raju” usytuowanym w nader widokowym miejscu. Roztacza się stąd szeroka i poglądowa panorama Rowu Krzeszowickiego z Bolechowicami na pierwszym planie, a także Garbu Tenczyńskiego. Dalszy przejazd przez Zelków - asfaltami nie powinien przysparzać trudności. Dopiero za wsią szlak ponownie sprowadza na drogę gruntową wiodącą przez Las Karniowski, początkowo wzdłuż górnego odcinka Doliny Bolechowickiej, a po jego przecięciu pokonuje kulminację wzniesienia Krzemionka 447,3 m n.p.m. To najwyższy punkt na szlaku, położony 180 m ponad Bolechowicami. Z Krzemionki szlak sprowadza do widokowej, kamienistej drogi, na skrzyżowanie ze szlakami: zielonym oraz niebieskim „Brzozowym”, który analogicznie, jak opisywany szlak opada do Doliny Kobylańskiej, lecz nieco dłuższą i lepszą drogą. Natomiast nasz szlak, po osiągnięciu lasu sprowadza niezbyt wygodną ścieżką w jej środkowy, skalisty i najbardziej malowniczy odcinek. Praktycznie u jego krańca, w bocznej dolince usytuowany jest kolejny punkt wypoczynkowy „Jurajskiego Raju”. Można też skorzystać z następnego położonego kilkadziesiąt m od szlaku w centrum Kobylan, przez które przejeżdżamy kierując się drogą jezdną do Będkowic. Mijamy zabudowania gospodarstwa Instytutu Zootechniki w Balicach, w obrębie których znajduje się dawna dworska kaplica z poł. XIX w. i rozpoczynamy kolejny prawie 400 m podjazd do skrzyżowania z wąską, asfaltową drogą, ostro opadającą do położonych w Dolinie Będkowskiej Łączek Kobylańskich. Wygodny zjazd rozpoczyna najbardziej rekreacyjny odcinek szlaku, prowadzący przez 6 km Doliną Będkowską, i to w połowie, aż za wyniosłą Skałę Sokolica wygodnym asfaltem. W tym też rejonie doliny występuje ciekawe zgrupowanie wapiennych - górnojurajskich skał; także w tym rejonie znajduje się wodospad Szum, stanowiący osobliwość w okolicach Krakowa. Za drogą do Łaz (szlak zielony pieszy), podążając już drogą gruntową, mijamy krasowe wywierzysko Będkówki i po około 2 km dojeżdżamy już wspólnie z dochodzącym tu szlakiem niebieskim gm. Jerzmanowice do skrzyżowania, w pobliżu udostępnionej turystycznie Jaskini Nietoperzowej. Skrzyżowanie to przecina szlak zielony z Zabierzowa do Jerzmanowic (zob. niżej), z którym wspólnie utwardzoną drogą pnącą się łagodnie pod górę docieramy do szosy w Bęble Kolonii Zachodniej. Tu też można skrócić trasę wracając do Bolechowic czy Zabierzowa wspomnianym szlakiem zielonym. Nieco dalej szlak czerwony opuszcza główną drogę, kierując bocznym asfaltem, i po łagodnym podjeździe opada przez około 1,5 km ku Dolinie Kluczwody, rozpoczynając tym samym kolejny wypoczynkowy liczący w sumie prawie 5 km odcinek trasy. W Dolinie Kluczwody szlak prowadzi koło Jaskini Wierzchowskiej Górnej, następnie przez centrum Wierzchowia z miejscem do wypoczynku (toaleta !) i ostro sprowadza w dół do położonego już w granicach gminy Zabierzów, przy szosie Biały Kościół - Zelków miejsca wypoczynkowego „Jurajskiego Raju”. Tu już drogą gruntową szlak wprowadza w najciekawszy fragment doliny mijając zrekonstruowane słupy graniczne Austrii i Rosji, przypominające, że Doliną Kluczwody w okresie zaborów przebiegała granica między obu państwami. Po około 0,5 km szlak opuszcza dno doliny, pnąc się ostro w górę zbocza rozjeżdżoną i raczej wymagającą prowadzenia roweru ścieżką. Po około 300 m, na granicy lasu ścieżka przechodzi w początkowo gruntową, dalej asfaltową drogę, która dalej, lecz łagodnie doprowadza do obszernego skrzyżowania w Zelkowie. Tu uwaga na znaki, by nie pojechać drogą główną, lecz skręcić w drogę prowadzącą w miarę płasko widokowym stokiem, która doprowadza do szosy Zelków - Bolechowice. Wnet jednak szlak ją opuszcza korzystając z bocznych, mniej obciążonych ruchem kołowym asfaltowych dróg przez Gacki, równie co szosa zapewniających po trudach podjazdów, miły, miejscami ostry zjazd do Bolechowic. zielony „średnicowy”: Zabierzów PKP – Bolechowice 3,8 – Karniowice, wodociąg 5,0 – las Krzemionka 6,3 – granica lasu 7,8 - Bębło Kolonia Zach. 9,8 - Dol. Będkowska 10,8 - Jerzmanowice: źródło Pióro 14,7, Kolonia Zachodnia 17,0 Szlak umożliwia skrócenie przejazdu pętlą czerwonego szlaku „Podkrakowskich Dolinek”, a między Zabierzowem a Bolechowicami wytycza dogodne rowerowo połączenie obu miejscowości. prowadząc wałami Rudawy i Kobylanki, a w Bolechowicach - ul. Turystyczną. Od Bolechowic, a dokładniej od wylotu Doliny Bolechowickiej szlak pokonuje stromą krawędź Wyżyny Olkuskiej, co oznacza podjazdy, w tym szczególnie trudny asfaltową ul. Widokową miedzy Karniowicami a Górami Karniowskimi. Dalszy odcinek skrajem Lasu Karniowskiego (Krzemionki), z dobrym widokiem na południe, a następnie przez ten las, prowadzący gruntową drogą, aż po wierzchowiny poza nim (od płn.) nie sprawi trudności. Jakkolwiek nieustannie wznosi się, to jednak nader łagodnie. W rejonie Kawiorów, gdzie wyjeżdżamy na szosę z Będkowic szlak prowadzi już bez deniwelacji, a następnie między zabudowaniami Bębła Kolonii Zachodniej (poza mapą) skręca na płn.-zach. opadając do Doliny Będkowskiej. czarny: Wierzchowie parking - Jaskinia Wierzchowska Górna 0,8 - Ojców Brama Krakowska 7,8 Giebułtów kościół 16,1 - Dolina Kluczwody k. Ujazdu 25,3 - Gacki (szlak czerwony) 26,7 Szlak ten może stanowić poszerzony o Dolinę Prądnika wariant szlaku „Podkrakowskich Dolinek”, z którym styka się w rejonie Wierzchowia i Gacek, gdzie również, w dol. Kluczwody biegnie wspólnie ze „Szlakiem Brzozowym”. Z uwagi na dolinne ukształtowanie terenu jest to szlak trudny. niebieski „Szlak Brzozowy” (jednokierunkowy): Brzezie szkoła - Gacki 3,3 - Zelków szkoła 5,3 - Las Krzemionka (szlak czerwony) 7,6 - Dol. Kobylańska (szlak czerwony) 9,7 - Kobylany centrum 11,9 Bolechowice centrum 15,0 - Zabierzów młyn 18,8 - Brzezie szkoła 20,9 Szlak ten został wytyczony w 2006 r. przez Szkołę Podstawową w Brzeziu wespół z Towarzystwem na Rzecz Ochrony Przyrody celem krzewienia wśród młodzieży wiedzy przyrodniczej o najbliższej okolicy. Na jego trasie urządzono łącznie 9 przystanków edukacyjnych, które oznaczono stosownymi tablicami informacyjnymi. Szlak jest oznakowany jednokierunkowo (jak podano wyżej) dawniej stosowanymi znakami w formie piktogramu rowerzysty, w formie pętli. Na znacznych dystansach jego trasa pokrywa się ze szlakami: czerwonym „Podkrakowskich Dolinek” oraz zielonym „średnicowym”, tak że odcinki biegnące samodzielnie tworzą dodatkowy wariant przejazdu. I tak, z Brzezia szlak prowadzi drogami jezdnymi przez Ujazd, dolną część Doliny Kluczwody, do przysiółka Zelkowa - Gacki, gdzie rozpoczyna się długi, miejscami bardzo trudny, choć widokowy i prowadzący asfaltem podjazd, aż do Zelkowa. Za wsią szlak staje się terenowym. Biegnie wspólnie ze szlakiem czerwonymi szlak przez Las Karniowski (wzgórze Krzemionka), aż do jego zachodniej granicy, skąd roztacza się rozległa panorama w kierunku południowym. Stąd prowadzi na płn. wspólnie z biegnącym tędy szlakiem zielonym „średnicowym” dalej przez las, a następnie ścieżką sprowadza w górny odcinek Doliny Kobylańskiej, umożliwiając tym samym poznanie liczącego około 2,5 km jej najciekawszego odcinka, najbardziej malowniczego, o zmiennym krajobrazie, z licznymi formami skalnymi. Niestety w Kobylanach - szlak opuszcza dolinę i wyprowadza na stromą krawędź Wyżyny Olkuskiej. Prawie 700 m podjazd do zabudowań Gaja Kobylańskiego wymaga pokonania, co prawda asfaltem, wysokości około 80 m. To ostatni tak trudny odcinek, poniekąd uzasadniony roztaczającym się stąd szerokim widokiem (na płd.), który będzie nam jeszcze przez jakiś czas towarzyszył przy zjeździe do Karniowic - pod współczesne bloki Ośrodka Doradztwa Rolniczego, obok których znajduje się XVIII-wieczny dwór, niestety niedostępny, ogrodzony przez właściciela kamiennym murem. Tu uwaga - szlak kieruje wąskim asfaltem w górę zbocza (droga do Gaju Karniowskiego), który opuszcza na jego ostrym zakręcie w lewo, łącząc się ze szlakiem zielonym. Gruntowa droga sprowadza do ujścia Doliny Bolechowickiej, niemal pod skalną Bramą Bolechowicką, a następnie wspólnie ze wsp. szlakiem zielonym prowadzi ul. Turystyczną, następnie przez łąki, aż do Zabierzowa. Jednak przed mostem na Rudawie szlak przecina główną ulicę - Rodziny Poganów (opodal pomnik martyrologii) i kierując boczną ul. Bocianą prowadzi przez zachowane między Zabierzowem a Brzeziem obszary łąkowe. SZLAKI NORDIC WALKING czerwony: Zabierzów OSR - kamieniołom 0,9 - skrzyżowanie k. „zapałki” 2,4 - szl. zielony 3,0 obejście szl. zielonego 4,8 - „siedem dróg” 5,7 - skrzyżowanie k. „zapałki” 6,7; dodatkowa nitka przez kamieniołom 1,1 szlaki łącznikowe (średnicowe): dwa zielone 1,4 oraz 0,7 , niebieski od skrzyżowania k.”zapałki” - 1,0 niebieski: szlak od „Rogatego Rancza” przez Dolinę Grzybowską do szlaku czerwonego 3,8 czerwony: wokół Doliny Aleksandrowickiej 2,5 Wymienione szlaki zostały wyznakowane w 2012 r. z myślą o uprawiających nordic walking, dla ułatwienia poruszania się po Lesie Zabierzowski, jak i zachęcenia do korzystania z innych szlaków, które również można przemierzać „z kijami”. Opracowane przez specjalistów trasy biegną po istniejących szlakach poza niebieskim szlakiem nordic walking spod „Rogatego Rancha”, pozostającym w dyspozycji jego właścicieli oraz fragmentami szlaków czerwonego i łącznikowymi zielonymi. W większości szlaki nordic walking prowadzą drogami o dobrych nawierzchniach - asfaltowymi bądź szutrowymi, aczkolwiek nie brakuje też odcinków leśnych dróg gruntowych. Orientację na szlakach ułatwiają liczne tablice ze schematem szlaków rozmieszczone przy połączeniach szlaków, a także tablice ogólnoinformacyjne. SZLAKI KONNE 1. Transjurajski Szlak Konny: Nielepice [stadnina] - Niegoszowice - Brzezinka - Radwanowice - Dubie Żary - Paczółtowice - Rabsztyn - Klucze - Pustynia Błędowska - Mirów - Złoty Potok – Częstochowa; w gm. Zabierzów 12 km. 2. Kraków Olszanica - Szczyglice - Las Zabierzowski - Kleszczów - Nielepice [stadnina] - Brzoskwinia Kamyk - Las Tenczyński - Psary - Bukowno Przymiarki - Sławków - Laski; w gm. Zabierzów 39 km Wyznakowane przez Komisję Jeździecką PTTK szlaki łączą ośrodki jeździeckie - w gminie Zabierzów ośrodek w Nielepicach z innymi położonymi na Wyżynie Krakowsko-Cześtochowskiej, w tym położonymi najbliżej w Czernej koło Krzeszowic oraz koło Olkusza w Laskach i w Zawadzie. Na znacznych odcinkach szlaki nie posiadają ciągłości, bądź ich oznakowanie jest ledwie czytelne, co wg zapowiedzi ich dysponentów ma ulec zmianie już w 2016 r. objaśnienia: długość w km odcinki na obszarze gm. Zabierzów wyróżniono niebieską kursywą
