i. diagnoza obszaru lgd „razem ku lepszej przyszłości”
advertisement
EKSPERTYZA DOTYCZĄCA DIAGNOZY SPOŁECZNOGOSPODARCZEJ LOKALNEJ GRUPY DZIAŁANIA „RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI” Spis treści WSTĘP ....................................................................................................................................... 3 I. DIAGNOZA OBSZARU LGD „RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI” .................... 4 1.1. Nazwa LGD ..................................................................................................................... 4 1.2. Obszar LGD ..................................................................................................................... 4 1.3. Uwarunkowania przestrzenne.......................................................................................... 5 1.4. Środowisko przyrodnicze ................................................................................................ 6 1.4. Dziedzictwo historyczno-kulturowe .............................................................................. 12 1.5. Uwarunkowania społeczne ............................................................................................ 19 1.6. Uwarunkowania gospodarcze ........................................................................................ 25 WSTĘP Celem ekspertyzy jest przedstawienie syntetycznej diagnozy społeczno-ekonomicznej, na potrzeby opracowania Lokalnej Strategii Rozwoju Lokalnej Grupy Działania „RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI”. Diagnoza wykorzystuje podstawowe dane statystyczne i porusza najważniejsze zagadnienia i ich aspekty. Ważnym punktem odniesienia dla opracowania są spotkania konsultacyjne przeprowadzone w każdej z gmin członkowskich. Elementy diagnozy, omówione tutaj w sposób kompleksowy dotyczą obszaru 10 gmin powiatu łukowskiego: Adamów, Krzywda, Łuków, Serokomla, Stanin, Stoczek Łukowski, Miasto Stoczek Łukowski, Trzebieszów, Wojcieszków, Wola Mysłowska. W ekspertyzie wykorzystano przede wszystkim dane statystyki publicznej zbierane i udostępniane przez GUS. Dane te zostały uzupełnione o dane przesłane przez poszczególne urzędy gmin. Zostały one wstępnie zaprezentowane na spotkaniach konsultacyjnych, na których pozyskano dane jakościowe dotyczące badanego obszaru. I. DIAGNOZA PRZYSZŁOŚCI” OBSZARU LGD „RAZEM KU LEPSZEJ 1.1. NAZWA LGD Lokalna Grupa Działania „RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI” została zarejestrowana jako stowarzyszenie 27 maja 2008 roku pod minerem KRS 0000306857. Stowarzyszenie może używać nazwy skróconej LGD „Razem”. 1.2. OBSZAR LGD Obszar Lokalnej Grupy Działania „Razem” zajmuje 1 358 km² i według danych GUS za rok 2013 zamieszkuje go łącznie 78 568 mieszkańców. W skład LGD „Razem” wchodzi 10 gmin powiatu łukowskiego: Adamów, Krzywda, Łuków, Serokomla, Stanin, Stoczek Łukowski, Miasto Stoczek Łukowski, Trzebieszów, Wojcieszków, Wola Mysłowska. Tabela 1. Dane identyfikacyjne gmin tworzących Lokalną Grupę Działania „Razem” Gmina Statut gminy Adamów Krzywda Łuków Serokomla Stanin Stoczek Łukowski Stoczek Łukowski Trzebieszów Wojcieszków Wola Mysłowska wiejska wiejska wiejska wiejska wiejska miejska wiejska wiejska wiejska wiejska Liczba ludności (31.12.2013r.) 5824 10714 17606 4134 9875 2700 8161 7531 7083 4940 Powierzchnia [km2] 99 161 307 77 161 9 173 141 109 121 Procent ludności 7% 14% 22% 5% 13% 3% 10% 10% 9% 6% Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS, 2013 Na obszarze LGD „Razem” średnia gęstość zaludnienia, w 2013 r., wynosiła 80 os./km2 i była niewiele wyższa od średniej gęstości zaludnienia dla powiatu łukowskiego – 78 os./km2 i niższa niż gęstość zaludnienia dla województwa lubelskiego – 86 os./km2. LGD „Razem” położone jest w północno-zachodniej części województwa lubelskiego. Granica obszaru LGD przebiega po granicach administracyjnych gmin: Adamów, Krzywda, Wola Mysłowska, Stoczek Łukowski, Łuków, Trzebieszów, Wojcieszków i Serokomla. Ryc. 1. Lokalizacja LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne 1.3. UWARUNKOWANIA PRZESTRZENNE Obszar LGD jest spójny przestrzennie pod względem warunków środowiskowych i zagospodarowania przestrzennego. W użytkowaniu terenu dominują użytki rolne (72%) i leśne (24%). Łąki trwałe (w użytkach rolnych) stanowią 11%, a grunty zabudowane i zurbanizowane zaledwie 3% powierzchni LGD. Obszar LGD charakteryzuje się dobrą dostępnością komunikacyjną, powiązany jest siecią dróg krajowych i wojewódzkich o znaczeniu ponadregionalnym, tj. droga krajowa nr 63 (Siedlce – Łuków – Radzyń Podlaski), droga krajowa nr 76 (Garwolin – Stoczek Łukowski – Łuków), drogi wojewódzkie: nr 808 (Łuków – Serokomla – Kock), nr 807 (Maciejowice – Stanin – Łuków), nr 803 (gr. województwa – Stoczek Łukowski) i nr 806 (Łuków – Trzebieszów – Międzyrzec Podlaski). Wewnętrzny układ komunikacyjny uzupełniony jest przez drogi powiatowe i gminne. Ryc. 2. Położenie komunikacyjne LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne 1.4. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Położenie fizycznogeograficzne i ukształtowanie powierzchni Obszar LGD jest spójny przestrzennie pod względem warunków środowiskowych. Według podziału fizycznogeograficznego obszar LGD położony jest w obrębie mezoregionów Równina Łukowska i Wysoczyzna Żelechowska, które należą do makroregiony Nizina Południowopodlaska. Równina Łukowska kształtowana była pierwotnie przez lądolód skandynawski a następnie przez procesy denudacyjne, wartości bezwzględne wynoszą na jej terenie 150-170 m n.p.m.. Natomiast Wysoczyzna Żelechowska jest to równina falista z ostańcami morenowymi (maksymalna wysokość na tym terenie to 208 m n.p.m.). Rzeźba terenu obszaru LGD jest mało zróżnicowana, dominuje tu krajobraz równinny. Ryc. 3. Podział fizjograficzny LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne Surowce naturalne Surowce naturalne występujące na obszarze LGD „Razem” związane są z budową geologiczną. Obszar LGD budują utwory plejstoceńskie: osady lodowcowe (głownie gliny zwałowe z głazami akumulacji dennolodowcowej budujące wysoczyzny morenowe) oraz fluwioglacjalne (najczęściej piaski i żwiry tworzące równiny terasowe). Obszar jest średnio zasobny w surowce mineralne, dominują kruszywa naturalne: piaski i żwiry (na terenie gmin: Łuków, Wojcieszków, Stoczek Łukowski, Krzywda i Wola Mysłowska), surowce ilaste do produkcji kruszywa lekkiego (gmina Łuków) oraz piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej (gminy: Stanin i Krzywda). Bogactwem naturalnym na terenie LGD jest złoże amonitów, które zostało objęte rezerwatem geologicznym „Kra Jurajska”. Klimat Obszar LGD „Razem” należy do mazowiecko-podlaskiego regionu klimatycznego charakteryzującego się dominacją cech klimatu kontynentalnego. Średnia roczna temperatura powietrza na obszarze LGD wynosi 7,4°C, przy czym roczna amplituda temperatur wynosi 21°C. Ponadto klimat charakteryzują duże roczne anomalie temperatury powietrza (1,2 – 1,4°C), duże amplitudy temperatur półrocza letniego i zimowego. Średnia suma roczna opadów wynosi 550 mm i jest to obszar najuboższy pod względem zasilania atmosferycznego na Lubelszczyźnie. Maksymalne sumy opadów występują w lipcu (80 mm) i w miesiącach letnich charakteryzują się dużym natężeniem, a najniższe od styczna do kwietnia (średnio miesięcznie 30 mm) – opady w miesiącach zimowych są krótkotrwałe. Na analizowanym terenie przeważają wiatry z kierunków zachodnich i południowych, a obszar wyróżniają jedne z największych na Lubelszczyźnie średnie roczne prędkości wiatru (3,0 – 3,5 m/sek.). Obszar wyróżniają również niewielkie sumy roczne parowania (ok. 860 mm). Gleby Ze względu na ukształtowanie powierzchni i budowę geologiczną w regionalizacji gleboworolniczej obszar LGD należy do regionu Łukowsko-Radzyńsko-Podlaskiego. Na obszarze gmin LGD przeważają gleby bielicowe wytworzone z piasków gliniastych, słabogliniastych i luźnych oraz glin zwałowych i pyłów wodnego pochodzenia. Występują tu również gleby bagienne – w centralnej i południowej części obszaru. Pod względem przydatności rolniczej obszar cechują mało korzystne warunki glebowe. Dominują tu gleby w kompleksach żytnich (przeważają gleby w kompleksie żytnim dobrym oraz żytnim bardzo dobrym, mniejszy udział mają gleby w kompleksie żytnim słabym i żytnim bardzo słabym). Sieć hydrograficzna Obszar, ze względu na położenie w regionie o najuboższym zasilaniu atmosferycznym, charakteryzuje duży deficyt zasobów wodnych i silne zróżnicowanie gęstości sieci wodnej. Przez obszar przebiegają 3 główne zlewnie Lubelszczyzny: zlewnia Bugu (północno-wschodnia część LGD), zlewnia Wieprza (środkowa i południowo wschodnia część LGD) oraz zlewnia prawostronnych dopływów Wisły (zachodnia część LGD). Obszar jest ubogi w zbiorniki wód powierzchniowych i ma niewielką liczbę terenów źródliskowych. Lesistość i obszary chronione Wskaźnik lesistości (tj. procentowy udział lasów w ogólnej powierzchni obszaru) na terenie LGD „Razem” jest na dość niskim poziomie i stanowi 20,6% (woj. lubelskie – 23,1%)1. Według danych GUS, w 2013 r., na terenie LGD „RAZEM” znajdowało się nieco ponad 20 tys. ha obszarów prawnie chronionych, które zajmowały 16,4% powierzchni LGD. Obszary chronione znajdują się na terenie 4 spośród 10 gmin należących do LGD, tj. na terenie gmin: Stoczek Łukowski, Łuków, Trzebieszów oraz miasta Stoczek Łukowski. Największy udział obszarów chronionych znajduje się na terenie gminy Łuków, aż 64,8% obszarów prawnie chronionych z terenu LGD. Ponadto na terenie LGD „RAZEM” według danych GUS w 2013 r. znajdowały się 63 pomniki przyrody. 1 Dane BDL GUS, 2013 Ryc. 4. Obszary chronione na obszarze LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne Na terenie LGD znajduje się 6 rezerwatów przyrody, 2 obszary chronionego krajobrazu: Łukowski Obszar Chronionego Krajobrazu – o powierzchni 22 920 ha, ochrona obejmuje: ciekawą rzeźbę terenu (moreny czołowe, ozy, wydmy, głazy narzutowe), szatę roślinną (w tym rzadkie gatunki chronione) oraz ostoje zwierząt. Radzyński Obszar Chronionego Krajobrazu – o powierzchni 3706.25 ha, ochrona obejmuje teren równinny z dwoma płatami zbiorowisk leśnych (grąd typowy i dębniak turzycowy) rzadkich w skali regionu. Rezerwat przyrody „Kulak” – przedmiotem ochrony jest zachowanie zbiorowisk roślinnych ze stanowiskami wielu gatunków chronionych i rzadkich, a w szczególności rosiczki długolistnej. Rezerwat przyrody „Topór” – przedmiotem ochrony jest zachowanie zbiorowisk leśnych z udziałem jodły pospolitej poza granicą jej zasięgu na Wyżynie Lubelskiej. Rezerwat przyrody „Jata” – przedmiotem ochrony jest zachowanie wielogatunkowego lasu o charakterze naturalnym z udziałem jodły, występującej tu na północno-wschodniej granicy swojego zasięgu. Rezerwat przyrody „Kra Jurajska” – przedmiotem ochrony jest zachowanie unikalnego złoża (pokładu) czarnych iłów jurajskich z licznymi skamieniałościami, głównie amonitów (kra lodowcowa). Rezerwat przyrody „Kania” – przedmiotem ochrony jest zachowanie wielogatunkowego lasu liściastego, w tym rzadkiego na terenie Polski zbiorowiska dębniaka turzycowego. Rezerwat przyrody „Las Wagramski” – przedmiotem ochrony jest zachowanie stanowiska wawrzynka główkowego na granicy europejskiego zasięgu. W północnej części obszaru LGD znajduje się Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 „Lasy Łukowskie” (PLB060010). Obszar zajmuje łącznie 11 488,4 ha i obejmuje kompleks leśny Lasów Łukowskich. W jego obszarze znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Jata i Topór. Ochroną objęte są siedliska ok. 120 gatunków ptaków, do najcenniejszych gatunków należą: sowa błotna, gąsiorek, jarzębatka, lerka. Infrastruktura ochrony środowiska Stan środowiska przyrodniczego i jego zanieczyszczenie na obszarze LGD „Razem” w znacznym stopniu jest uzależniony od stanu infrastruktury wodno-kanalizacyjnej. Na terenie 8 gmin obszaru LGD długość sieci wodociągowej wzrosła o 73,2 km w latach 2007-2013, największy wzrost miał miejsce w gminie Łuków (o 30,9 km). W gminie Trzebieszów długość sieci wodociągowej w analizowanym okresie nie uległa zmianie, natomiast w gminie Adamów odnotowano zmniejszenie sieci wodociągowej o 1,8 km. Wykres 1. Zmiany długości infrastruktury wodociągowej w gminach LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Na terenie gmin LGD wzrosła również długość sieci kanalizacyjnej o 102,9 km (od 2007 r.). Największy przyrost sieci kanalizacyjnej odnotowały gminy: Stoczek Łukowski (33,6 km) oraz gmina Krzywda (22,9 km). Do 2010 roku na terenie gminy Wola Mysłowska nie było sieci kanalizacyjnej, w 2011 roku wybudowano 5,9 km i jej długość do 2013 r. nie uległa zmianie. Wykres 2. Zmiany długości infrastruktury kanalizacyjnej w gminach LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Wskaźnik zwodociągowania i skanalizowania, prezentujący odsetek ludności korzystającej z infrastruktury wodno-kanalizacyjnej w ogólnej licznie ludności, najlepiej obrazuje wyposażenie terenu gminy w infrastrukturę wodno-kanalizacyjną. Najwyższy wskaźnik zwodociągowana posiada gmina Stoczek Łukowski, w której 91,7% ludności korzysta z wodociągu, najniższy natomiast gmina Wojcieszków 65,9% ludności korzysta z sieci wodociągowej. Z infrastruktury kanalizacyjnej najwięcej mieszkańców korzysta w mieście Stoczek Łukowski (80,2%), najmniej zaś w gminie Wola Mysłowska (11,6%). Pomimo licznych inwestycji w infrastrukturę wodno-kanalizacyjną i poprawiającej się dostępności mieszkańców do sieci nadal występują znaczne potrzeby w zakresie infrastruktury środowiska. Ryc. 5. Udział ludności korzystającej z infrastruktury wodno-kanalizacyjnej w 2013 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS 1.4. DZIEDZICTWO HISTORYCZNO-KULTUROWE Na obszarze Lokalnej Grupy Działania „RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI” znajduje się bardzo wiele zabytków wpisanych do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków, związanych z bogatą historią tego obszaru. Według podziału na zabytki świeckie i sakralne, znajdują się tu zabytkowe cmentarze i kaplice cmentarne, zespoły dworskie i pałacowo-parkowe, młyn i inne. Ponadto na terenie gminy Łuków w miejscowości Strzyżew (w obszarze Lasów Państwowych, Nadleśnictwo Radzyń Podlaski) znajduje się zabytek archeologiczny zapisany w rejestrze „C”, tj. grodzisko wczesnośredniowieczne. Gmina Adamów Tabela 2. Wykaz zabytków nieruchomych na terenie LGD „Razem” Miejscowość Zabytek kościół paraf. pw. Podwyższenia Krzyża Św. z dekoracją, ruchomościami, Adamów dzwonnicą i drzewostanem w obrębie cmentarza kościelnego Adamów dawny zajazd, w gran. działki wskazanej w dec., wg zał. mapy zespół klasztorny karmelitów: kościół pw. Nawiedzenia NMP, z dekoracją architektoniczną i malarską, ruchomościami, klasztor karmelitów, teren w Wola Gułowska granicach ogrodzonej parceli obejmującej cmentarz kościelny stary i nowy z zadrzewieniem, częściowo otoczony murem, brama dzwonnica, kostnica (nie istnieje) w południowozachodniej części cmentarza Zakępie d. kościół paraf. pw. Podwyższenia Krzyża Św., ob. kaplica pw. śś. Krzywda Krzywda Okrzeja (właść. obręb: Wola Okrzejska) Radoryż Kościelny Radoryż – Smolany Radoryż-Smolany Wola Okrzejska Łuków Krynka Jeleniec Sarnów Stanin Stanin Stanin Wesołówka Stanin Wesołówka Apostołów Piotra i Pawła (d. cerkiew unicka translokowana z miejscowości Łukowce) dwór i park krajobrazowy (o pow. określonej w dec.), w gran. działki wskazanej w dec., wg zał. mapy kościół paraf. pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła, z dekoracją i ruchomościami, drzewostan w obrębie cmentarza kościelnego zespół sakralny: kościół paraf. pw. MB Częstochowskiej, plebania, dzwonnica, w gran. działki wskazanej w dec. wg zał. mapy zespół dworski: dwór, rządcówka, d. spichlerz, d. gorzelnia, d. budynki gospodarcze, park krajobrazowy – o pow. określonej w dec., w gran. działek wskazanych w dec. i zał. mapy zespół podworski – patrz: Radoryż Smolany zespół podworski: oficyna I (pd.), część piwniczna oficyny II (pn.), park (o pow. wskazanej w dec.), na działkach wskazanych w dec., w gran. wg zał. mapy zespół dworsko-leśny: dwór, budynek gospodarczy, stajnie – ob. magazyn, dwie stodoły, leśniczówka, pozostałości parku i sadu owocowego, na działkach wskazanych w dec., w gran. wg opisu w dec. i zał. mapy zespół pobernardyński: kościół paraf. pw. św. Anny z dekoracją architektoniczno-rzeźbiarską i malarską oraz ruchomościami, dawny klasztor, ogrodzenie z dekoracyjną bramką, dzwonnica – brama, figura na terenie cmentarza kościelnego, teren dawnego cmentarza kościelnego z drzewostanem – w gran. parceli związanej z zespołem zespół podworski: dwór wraz z wystrojem architektonicznym oraz elementami d. wystroju, park krajobrazowy z dwiema alejami, w gran. działek wskazanych w dec., wg załączników dzwonnica i otoczenie kościoła paraf. pw. Trójcy Św. (translokowanego do Pratulina gm. Rokitno) zespół podworski: dwór z fosą i tarasami, oficyna, stajnia (wraz z zabytkową stolarszczyzną), park (o pow. wskazanej w dec.), w gran. działek wskazanych w dec., wg zał. mapy kościół paraf. św. Marii Magdaleny Pozostałości dworu obronnego, na działkach wskazanych w decyzji, w granicach wg załącznika graf. m. Stoczek m. Stoczek kościół parafialny rzymskokat. pw. Wniebowzięcia NMP, wraz z gruntem Łukowski Łukowski pod budynkiem, na działce wskazanej w dec., w gran. wg zał. mapy zespół kościelny: kościół paraf. pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników z Trzebieszów wyposażeniem w zabytki ruchome, dzwonnica, ogrodzenie cmentarza kościelnego, drzewostan na cmentarzu kościelnym drewniana kaplica (w gran. ścian zewn., wraz z gruntem pod obiektem Trzebieszów budowlanym), na terenie cmentarza rzymskokat., na działce wskazanej w Trzebieszów Drugi dec. wiatrak „koźlak”, z otoczeniem (w promieniu 15 m), na działce wskazanej Jakusze w dec., w gran. wg zał. planu Rogale dwór i pozostałości parku krajobrazowego park krajobrazowy z aleją dojazdową, obszaru wskazanego na załączonym Wojcieszków planie, który odpowiada działkom geodezyjnym wymienionym w decyzji, w granicach wg załączonej mapy Wojcieszków kościół parafialny rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, Wojcieszków wraz z gruntem pod budowlą, na działce wskazanej w dec., wg zał. mapy Zofibór kościół parafialny pw. św. Zofii, dzwonnica Źródło: opracowanie własne na podstawie Wojewódzkiego Rejestru Zabytków (stan na 15.01.2015 r.) Tuchowicz Kultura ludowa i imprezy lokalne O sprawnym funkcjonowaniu instytucji kulturalnych, samorządów oraz aktywności mieszkańców świadczy liczba i ranga organizowanych imprez kulturalnych oraz liczba twórców ludowych. Zgodnie z danymi pozyskanymi w wyniku ankietyzacji na terenie poszczególnych gmin LGD organizowanych jest wiele imprez kulturalno-rozrywkowych, zarówno o zasięgu lokalnym jak i ponadlokalnym, a nawet ponadregionalnym. Do najważniejszych imprez o zasięgu regionalnym i ponadregionalnym, organizowanych cyklicznie, zaliczają się: Majówka Myśliwska – gmina Adamów (organizowana przez Koło Łowieckie w Woli Gułowskiej); Dożynki Diecezjalne w Woli Gułowskiej – gmina Adamów; Półmaraton Tradycji w Lesie Gułowskim – gmina Adamów; Uroczystości Rocznicowe Bitwy Kampanii Wrześniowej (SGO Polesie) – gmina Adamów; Adamowska Dziesiątka – gmina Adamów; Mistrzostwa Województwa Lubelskiego w Zapasach Kobiet – gmina Stoczek Łukowski; Zlot Motocyklowy im. Kpt. Henryka Nowosielskiego – gmina Stoczek Łukowski; Pożegnanie Lata – gmina Wola Mysłowska; Dzień Rodziny – gmina Wola Mysłowska; Międzypowiatowe Spotkanie Zespołów Ludowych – gmina Łuków; Obchody Kleeberczykowskie – gmina Serokomla; Ogólnopolski Bieg Uliczny „Grzmią pod Stoczkiem Armaty” – miasto Stoczek Łukowski; Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych – miasto Stoczek Łukowski; Ogólnopolski Turniej Piłki Siatkowej „Armaty pod Stoczkiem zdobywała wiara …” – miasto Stoczek Łukowski. Na obszarze gmin LGD rozwijana jest również działalność związana z twórczością ludową o czym świadczy liczba działających zespołów oraz twórców podtrzymujących tradycje lokalne. Do zidentyfikowanych w ramach ankietyzacji należą: Gmina Adamów: rzeźba ludowa (Adamów, Sobiska, Wola Gułowska); Gmina Stanin: Zespół ludowy „Jarzębina Czerwona” (Stanin), Zespół ludowy „Mroczkowiacy” (Jeleniec), Zespół Jarzębinki (Stanin), Chór ZS w Zagoździu (Zagoździe); Gmina Trzebieszów: poezja ludowa (Trzebieszów), rękodzieło (Dębowierzchy), rzeźba (Gołowierzchy); Gmina Krzywda: haft (Krzywda, Drożdżak,), krawiectwo artystyczne (Okrzeja), malarstwo (Krzywda), plastyka tradycyjna (Fiukówka), zespoły śpiewaczo-artystyczne (Krzywda); Gmina Łuków: Stowarzyszenie Artystów i Twórców Gminy Łuków (Gręzówka), Zespół wokalny „Jagódki” (Żdżary), Zespół wokalny „Kumpele” (Gręzówka), Zespół wokalny „Zalesianki” (Zalesie), Zespół wokalny „Niezapominajki” (Dminin), Dziecięcy Zespół Tańca Ludowego Gminy Łuków. Na listę produktów tradycyjnych, która jest prowadzona przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zostały wpisane oleje: lniany, rzepakowy, słonecznikowy tłoczone na zimno z Turzych Rogów (gmina Łuków). Na liście produktów figurują od 21 listopada 2014 r. Infrastruktura społeczna Na infrastrukturę społeczną składają się liczne instytucje świadczące usługi zaspakajające potrzeby ludności, w tym placówki oświatowo-wychowawcze, ochrony zdrowia i opieki społecznej, kultury i sztuki, a także obiekty sportowo-rekreacyjne. Na terenie LGD „RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI” działają liczne szkoły na różnych poziomach kształcenia. Na terenach wielu gmin szkoły podstawowe i gimnazja zostały połączone w Zespoły Szkół bądź Zespoły Placówek Oświatowych. Są to zazwyczaj małe placówki, a połączenie dwóch lub więcej szkół jest związane z kwestiami organizacyjno-administracyjnymi. Na terenie LGD znajduje się aż 34 takich zespołów. Tabela 3 Wykaz przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów na terenie gmin LGD „Razem ku lepszej przyszłości” Rodzaj placówki Gmina oświatowoMiejscowości wychowawczej Przedszkole Adamów, Wola Gułowska, Zakępie Adamów Szkoła Podstawowa Adamów, Wola Gułowska, Zakępie Gimnazjum Wola Gułowska, Adamów, Zakępie Przedszkole Fiukówka, Wola Okrzejska, Huta Dąbrowa, Krzywda, Okrzeja Krzywda Szkoła Podstawowa Fiukówka, Wola Okrzejska, Huta Dąbrowa, Krzywda, Okrzeja Gimnazjum Radoryż Kościelny, Huta Dąbrowa, Okrzeja Przedszkole Aleksandrów, Czerśl, Dąbie, Gołaszyn, Gołąbki, Gręzówka, Krynka, Łazy, Strzyżew, Role, Turze Rogi, Świdry, Zalesie Łuków Szkoła Podstawowa Aleksandrów, Czerśl, Dąbie, Gołaszyn, Gołąbki, Gręzówka, Krynka, Strzyżew, Role, Turze Rogi, Świdry, Zalesie Gimnazjum Gręzówka, Krynka, Strzyżew, Zalesie Przedszkole Serokomla Serokomla Szkoła Podstawowa Serokomla, Krzówka Gimnazjum Serokomla Przedszkole Stanin, Jeleniec, Tuchowicz, Kopina, Wnętrzne Szkoła Podstawowa Stanin, Zagoździe, Jeleniec, Tuchowicz, Zastawie, Jonnik, Sarnów, Stanin Wnętrzne Gimnazjum Stanin, Zagoździe, Jeleniec, Tuchowicz Przedszkole Stoczek Łukowski m. Stoczek Szkoła Podstawowa Stoczek Łukowski Łukowski Gimnazjum Stoczek Łukowski Przedszkole Jedlanka Stoczek Szkoła Podstawowa Jedlanka, Kisielsk, Stara Prawda, Stara Prawda, Stara Róża, Stare Łukowski Kobiałki, Szyszki, Kamionka Gimnazjum Jedlanka, Kisielsk, Stara Prawda, Stara Róża, Stare Kobiałki, Szyszki Szkoła Podstawowa Celiny, Dębowica, Jakusze, Leszczynka, Mikłusy, Szaniawy, Trzebieszów Trzebieszów Gimnazjum Dębowica, Trzebieszów Szkoła Podstawowa Jarczew, Lisikierz, Wandów, Mysłów Wola Mysłowska Gimnazjum Mysłów Szkoła Podstawowa Oszczepalin Drugi, Siedliska, Wojcieszków, Hermanów, Wólka Domaszewska, Wola Bystrzycka, Burzec Wojcieszków Gimnazjum Wojcieszków Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet Na terenie LGD znajdują się również szkoły ponadgimnazjalne, do których należą: Zespół Szkół im. Gen. Franciszka Kamińskiego w Adamowie (Liceum Ogólnokształcące im. Batalionów Chłopskich w Adamowie, Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Adamowie, Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych, Szkoła policealna dla dorosłych); Zespół Szkół im. Władysława Tatarkiewicza w Radoryżu Smolanym (Liceum Ogólnokształcące, Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych, Szkoła Policealna dla dorosłych); Zespół Szkół w Stoczku Łukowskim (Liceum Ogólnokształcące, Technikum, Szkoła Policealna dla Dorosłych, Technikum Uzupełniające dla Dorosłych, Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych). Do infrastruktury sportowej na terenie LGD należy zaliczyć: boiska sportowe, boiska wielofunkcyjne tzw. Orliki, place zabaw, hale sportowe oraz sale gimnastyczne. Są one zlokalizowane zarówno przy placówkach oświatowych jak i w dogodnych lokalizacjach na terenach poszczególnych gmin. Znaczna część z nich została współfinansowana ze środków zewnętrznych. Budowa takich obiektów jest niezbędna do zaspokojenia potrzeb społeczności lokalnej, w szczególności dzieci, środowisk sportowych i aktywnych mieszkańców. Potrzeby kulturowe, a także dostęp do różnych form kultury na danym obszarze kształtują potencjał kulturowy. Lokalne tradycje i instytucje kulturalne to niezbędne i jednocześnie pozytywne aspekty wywierające znaczny wpływ na rozwój usług turystycznych oraz na lepszy dostęp do dóbr i usług kultury. Na obszarze LGD głównymi instytucjami odpowiedzialnymi za działalność kulturalnooświatową są Gminne Ośrodki Kultury, które znajdują się na terenie 4 gmin: Dom Kultury – Pomnik Czynu Bojowego Kleeberczyków w Woli Gułowskiej (gmina Adamów), Gminny Ośrodek Kultury i Wypoczynku w Trzebieszowie Drugim (gmina Trzebieszów), Gminny Ośrodek Kultury w Łukowie (gmina Łuków) Miejski Ośrodek Kultury w Stoczku Łukowskim. Do ich zadań należy: organizowanie imprez kulturalnych, prowadzenie działalności informacyjnej i oświatowo-wychowawczej, upowszechnienie i promocja kultury lokalnej, rozbudowanie i zaspokajanie potrzeb kulturalnych mieszkańców. Potencjał kulturalny obszaru LGD „Razem” uzupełniają biblioteki publiczne i ich filie. Na terenie gmin znajduje się łącznie 8 bibliotek i 10 fili. Najwięcej podmiotów jest zlokalizowanych na terenie gminy Łuków (7 podmiotów). Na jedną placówkę biblioteczną na terenie LGD przypada 2606 mieszkańców i jest to wskaźnik korzystniejszy niż średnia dla województwa lubelskiego, która wynosi – 2918 osób /placówkę biblioteczną. Kolejnym wskaźnikiem określającym poziom czytelnictwa na terenie LGD jest liczba czytelników bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców (dla LGD jest to wartość 132), który jest niższy niż średniej dla województwa. Wartość wskaźnika księgozbiór bibliotek na 1 000 ludności dla obszaru LGD wynosi 2500 woluminów natomiast na 1 czytelnika przypada około 19 wypożyczeń księgozbioru, wartości tych wskaźników świadczą o niższej licznie woluminów niż średnio dla województwa lubelskiego. Działania z zakresu pomocy społecznej leżą w kompetencjach gmin jak i powiatów. Na terenie LGD „Razem” jednostkami realizującymi zadania z zakresu szeroko rozumianej pomocy społecznej są: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Adamowie (w tym Klub Integracji Społecznej), Niepubliczny Dom Pomocy Społecznej im. Św. Józefa w Woli Gułowskiej, Środowiskowy Dom Samopomocy w Anielinie, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stoczku Łukowskim. Ich głównym zadaniem jest: tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej na danym terenie, rozbudowa infrastruktury socjalnej, analiza i ocena zjawisk wykluczenia społecznego, wypłata świadczeń przewidzianych ustawą, wspieranie osób oraz rodzin w zaspakajaniu niezbędnych potrzeb życiowych oraz podejmowanie działań zmierzających do życiowego ich usamodzielniania. Ponadto ww. instytucje oferują profesjonalną pomoc psychologiczno-pedagogiczną, a także przeciwdziałanie alkoholizmowi. Pomoc udzielana jest w przypadku: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, a także bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Na terenie gmin LGD usługi w zakresie ochrony zdrowia są świadczone głównie przez niepubliczną służbę zdrowia w ramach kontraktów z NFZ. Poniżej przedstawiono spis placówek ochrony zdrowia oraz na terenie poszczególnych gmin. Gmina Adamów Krzywda Łuków Serokomla Stanin m. Stoczek Łukowski Stoczek Łukowski Trzebieszów Wola Mysłowska Wojcieszków Tabela 4 Spis placówek ochrony zdrowia na terenie LGD „Razem” Placówka ochrony zdrowia, miejscowość Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Adamowie: Ośrodek Zdrowia w Adamowie, Ośrodek Zdrowia w Woli Gułowskiej Ośrodki zdrowia w miejscowościach: Krzywda, Huta Dąbrowska, Okrzeja Gabinet stomatologiczny Kośmider Ewa - Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska Krzywda Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska Jacek Czerniec, Krzywda Prywatny Gabinet Stomatologiczny Wanda Walkiewicz, Huta Dąbrowska Prywatny Gabinet Terapeutyczny Agnieszka Białach, Krzywda Ośrodek Zdrowia w Aleksandrowie Ośrodek Zdrowia w Gręzówce Gminny Ośrodek Zdrowia w Serokomli NZOZ „Ośrodek Zdrowia w Staninie” E. Konopka – Mularzuk, P. Wojciuk s.c. SPZOZ Przychodnia Rejonowa w Stoczku Łukowskim NZOZ Przychodnia „MEDICUS” w Stoczku Łukowskim Przychodnia Rejonowa SPZOZ Łuków w Stoczku Łukowskim Gminny Ośrodek Zdrowia w Jedlance NZOZ MEDICUS w Stoczku Łukowskim Gminny Ośrodek Zdrowia w Trzebieszowie Drugim Ośrodek Zdrowia w Trzebieszowie Filia NZOZ w miejscowości Zembry SP ZOZ W Wandowie NZOZ Medicus w Ciechominie Gminny Ośrodek Zdrowia w Wojcieszkowie Prywatny Gabinet Lekarski w Wojcieszkowie Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet Na terenie LGD działają dwa Komisariaty Policji: w miejscowościach Adamów i Stoczek Łukowski. Ponadto działa tu łącznie 79 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej (OSP), w których 10 jednostek jest włączonych do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (KSRG). Spis działających na tym obszarze OSP prezentuje poniższa tabela. Gmina Adamów Krzywda Łuków Serokomla Stanin Tabela 5 Jednostki OSP działające na terenie LGD Jednostki OSP (na niebiesko zaznaczone OSP włączone do KSRG) Adamów, Wola Gułowska, Hordzieżka, Ferdynandów Krzywda, Drożdżak, Fiukówka, Gołe Łazy, Okrzeja, Podosie, Radoryż Kościelny, Wola Okrzejska Biardy, Dąbie, Dminin, Gołaszyn, Gręzówka, Kownatki, Krynka, Ryżki, Strzyżew, Sięciaszka Pierwsza, Sięciaszka Druga, Szczygły Dolne, Szczygły Górne, Turze Rogi, Wólka Świątkowa, Zalesie, Łazy Serokomla, Charlejów Stanin, Tuchowicz, Kosuty, Jeleniec, Kopina, Jonnik, Sarnów, Józefów, Gózd, Wnętrzne, m. Stoczek Łukowski Stoczek Łukowski Trzebieszów Wola Mysłowska Wojcieszków Zastawie, Celiny Szlacheckie, Kierzków Stoczek Łukowski Jedlanka, Szyszki, Stara Róża, Rosy, Zgórznica, Jamielne Celiny, Gołowierzchy, Karwów, Kurów, Nurzyna, Popławy-Rogale, Szaniawy-Matysy, Szaniawy-Poniaty, Trzebieszów, Wierzejki, Wylany, Zembry Dwornia, Ksawerynów, Wola Mysłowska, Stara Huta, Powały, Wilczyska, Świder, Jarczew, Osiny Wola Bystrzycka, Wojcieszków, Burzec, Oszczepalin Pierwszy, Oszczepalin Drugi, Świderki, Wólka Domaszowska Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet Potrzeby rewitalizacyjne Przestrzeń publiczna w decydujący sposób wpływa na jakość życia lokalnej społeczności. Analiza obszaru LGD „Razem” wskazuje na znaczne potrzeby w zakresie działań restrukturyzacyjnych i rewitalizacyjnych. Spis potrzeb w tym zakresie na terenie poszczególnych gmin prezentuje poniższa tabela. Tabela 6 Potrzeby rewitalizacyjne na terenie poszczególnych gmin LGD „Razem ku lepszej przyszłości” Tren/Obiekt wymagający Gmina Powierzchnia (ha) Potrzeby restrukturyzacji/rewitalizacji Gminne Wysypisko Odpadów Krzywda 2,32 Zagospodarowanie terenu Komunalnych Teren wraz ze stawem w miejscowości Teren rekreacyjno – 0,6387 Wesołówka na działce 68/4 turystyczny Teren nieużytkowy wraz ze stawem w Teren rekreacyjno – Starej Wróblinie na działkach 245/4, 0,20 turystyczny 246/3, 247/4 Zespół podworski: dwór z fosą i tarasami , oficyna, stajnia (wraz z zabytkową stolarszczyzną), park ( o Teren rekreacyjno1,40 pow. wskazanej w decyzji), w turystyczny granicach działek wskazanych w decyzji – Działki 54/5, 64/28, 64/29 Restrukturyzacji wymaga budynek po byłym zakonie Zespół pobernardyński bernardyńskim w Jeleńcu klasztor wykonanie elewacji zewnętrznej oraz wnętrza Stanin obiektu Remont budynku „Agronomówka” w tzw. „Agronomówki” dla Wesołówce potrzeb mieszkalnictwa komunalnego Remont budynku przy Budynek w Wesołówce działka zespole podworskim dla o nr 68/1 potrzeb turystycznych ew. mieszkaniowych Świetlica Anonin Rozbudowa Świetlica Jarczówek Rozbudowa Rozbudowa budynku, Budynek OSP Kopina dostosowanie do potrzeb straży, Dostosowanie budynku do Budynek OSP Gózd potrzeb straży Urządzenie alejek m. Stoczek Park Miejski „Chojniak” 14.9223 ha spacerowych, ławek, Łukowski Ul. Piłsudskiego oświetlenia, usunięcie Wola Mysłowska Trzebieszów Zespół boisk szkolnych ul. Dwernickiego 2.7299 ha Targowica miejska ul. Kościelna 2.6382 ha Skwer w centrum miasta Pl. T. Kościuszki 1.4298 ha Majątek ziemski „Zgórznica” ul. Nowoprojektowana 19.4808 ha Cmentarz zwany cholerycznym przy ul. Polnej 0.2488 ha „Kirkut” cmentarz żydowski Przy ul. Dwernickiego 0.2597 ha Zespół dworsko – parkowy Wilczyska 7,10 Zespół dworsko – parkowy Mysłów Zespół dworsko – parkowy Jarczew Organistówka w Trzebieszowie Drugim, obiekt niezagospodarowany Budynek dawnej szkoły w Szaniawach 5, 00 5,00 starodrzewu Urządzenie boisk wg obowiązujących standardów (bieżnie, renowacja nawierzchni, urządzenie trybun dla widzów). Renowacja alejek handlowych, utwardzenie placu targowego, wykonanie zadaszeń dla stanowisk handlowych, ogrodzenie placu targowego, oświetlenie, toalety. Wymiana starych płytek na kostkę brukową, obiekty małej architektury typu: fontanna, studnia itp. Odnowa istniejących kąpielisk, urządzenie alejek,, remont domków campingowych, urządzenie boiska sportowego wg obowiązujących standardów (renowacja nawierzchni, urządzenie trybun i zaplecza socjalnego). Remont ogrodzenia (parkan kamienny) usunięcie starodrzewu. Wykonanie ogrodzenia cmentarza, tablicy informującej o charakterze miejsca pamięci. Rewitalizacja stawów i parku, modernizacja budynków dworskich Rewitalizacja stawów Modernizacja budynków Kapitalny remont Kapitalny remont Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet 1.5. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE Potencjał demograficzny Liczba ludności obszaru LGD według danych GUS w 2013 r. wynosiła 78 568 osób w tym 75 868 osób zamieszkuje tereny wiejskie (96,6%). Liczba mieszkańców w mieście na terenie LGD nie przekracza 3 tys. osób. Wśród mieszkańców LGD większy odsetek stanowią mężczyźni (50,4%). Ma to duże znaczenie w kontekście sytuacji na rynku pracy i potrzeby większej ilości miejsc pracy dla mężczyzn. Liczba ludności obszaru LGD systematycznie maleje, według danych GUS nastąpił spadek liczby ludności o 517 osób w porównaniu do roku 2010. Wykres 3. Liczba i procent ludności LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Liczba ludności jest kształtowana przez przyrost naturalny i saldo migracji. W 2013 r. na terenie LGD „Razem” zameldowało się 585 osób, a wymeldowało 913, co w rezultacie daje saldo migracji wewnętrznej -328 osób. W porównaniu do 2008 r. wartość salda migracji w ruchu wewnętrznym wzrosła dwukrotnie i jest to spowodowane najprawdopodobniej migracją ludzi młodych do ośrodków miejskich w celach edukacyjnych oraz zarobkowych. W przypadku migracji zagranicznych, zarówno liczba zameldowań z zagranicy jak i wymeldowań za granicę wynosiła po 5, co daje 0 saldo migracji zagranicznych. Na terenie LGD w 2013 r. odnotowano przewagę liczby urodzeń żywych nad liczbą zgonów, co w konsekwencji dało dodatni przyrost naturalny (65 osób). Jednak na terenie gmin Stoczek Łukowski i Serokomla, a także w mieście Stoczek Łukowski wartość przyrostu naturalnego przyjęły wartość ujemną, odpowiednio -32, -3, -6 osób. Wykres 4. Przyrost naturalny i saldo migracji na 1000 osób w gminach LGD „Razem” w 2013 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Widoczne zmiany w strukturze ludności świadczą o niekorzystnych trendach demograficznych, które występują na terenie całego kraju. O procesie starzenia się społeczeństwa świadczy spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym i wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym w ciągu ostatnich kilku lat. Według danych GUS w 2013 r. na tym obszarze największy odsetek ludności stanowiły osoby w wieku produkcyjnym 61% (47 873 osoby), kolejną grupę osoby w wieku przedprodukcyjnym 21% (17 369 osób), a najmniejszą w wieku poprodukcyjnym – 18% (13 326 osób). Wykres 5. Struktura wiekowa na terenie LGD „Razem” w powiecie łukowskim w woj. lubelskim w 2013 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Według danych GUS w 2050 r. powiat łukowski będzie zamieszkiwało 88 221 osób, o 20 307 osób mniej w porównaniu do 2015 r. Na terenie miejskim prognozowany jest spadek liczby ludności o ok. 27% (8 853 osób), a na terenie wiejskim o ok. 15% (11 454 osób). Wpływ na prognozowaną liczbę ludności mogą mieć migracje wewnętrzne i zagraniczne. Wartość migracji wewnętrznych będzie malała, zarówno w napływie jak i odpływie ludności, co jest związane przede wszystkim z migracją ludzi młodych. Analizując migracje zagraniczne na pobyt stały można zaobserwować, że imigracja wzrośnie o ok. ¾, natomiast emigracja będzie utrzymywać się na stałym poziomie. W związku z powyższym głównym czynnikiem wpływającym na spadek liczby ludności jest ujemny przyrost naturalny. Rynek pracy Według danych GUS, w 2013 r., na obszarze LGD „Razem” pracowało w sumie 6542 osoby należy mieć na uwadze że wartość ta nie uwzględnia osób zatrudnionych, w mikroprzedsiębiorstwach (tj. firmach zatrudniających do 9 osób), z czego większy odsetek pracujących stanowiły kobiety (ok. 54%). Na terenie LGD odnotowano 91 pracujących na 1000 ludności i wskaźnik ten był niższy niż dla powiatu łukowskiego (145) i województwa lubelskiego (172). Wykres 6. Liczba pracujących na 1000 mieszkańców na terenie LGD „Razem”, powiatu łukowskiego i województwa lubelskiego w 2013 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Największymi pracodawcami na terenie LGD „Razem” są: Zakład Mięsny Wierzejki – gmina Trzebieszów, branża: spożywcza, liczba zatrudnionych: ok. 1000; Zakład Produkcji Obuwia „NIK” – gmina Trzebieszów, branża: produkcja i sprzedaż obuwia, liczna zatrudnionych: ok. 50; Łuksja Sp. z o.o. – gmina Łuków, branża: tekstylia, liczba zatrudnionych: ok. 200; Urząd Miasta + jednostki organizacyjne – miasto Stoczek Łukowski, branża: administracja samorządowa, liczba zatrudnionych: 99; Stoczek „NATURA” Sp. z o.o. – miasto Stoczek Łukowski, branża: spożywcza, liczba zatrudnionych: 49; Chłodnia Real S.A. – gmina Serokomla, branża: przetwórstwo owoców i warzyw, produkcja mrożonek, liczba zatrudnionych: ok. 120; Zespół Szkół w Serokomli – gmina Serokomla, branża: oświata, liczba zatrudnionych: 50; Gimnazjum w Wojcieszkowie – gmina Wojcieszków, branża: oświata, liczba zatrudnionych: 48; Zespół Szkół w Staninie – gmina Stanin, branża: oświata, liczba zatrudnionych: 77; „P.W. JURCEL” Jerzy Cegliński – gmina Krzywda, branża: produkcyjna, liczba zatrudnionych: ok. 150; Huta Szkła Gospodarczego Tadeusz Wrześniak – gmina Krzywda, branża: produkcyjna, liczba zatrudnionych: ok. 350 (na terenie gminy Krzywda zlokalizowany jest jedynie jeden z zakładów); Pinquin Foods Sp. z o.o. – gmina Adamów, branża: przetwórstwo owoców, liczba zatrudnionych: 50-70; Zespół Szkół im. gen. Franciszka Kamińskiego w Adamowie – gmina Adamów, branża: oświata, liczba zatrudnionych: 50. Na terenie LGD, tak jak na terenie całego kraju występuje bezrobocie strukturalne, które charakteryzuje się niedopasowaniem podaży pracy i popytu na prace. Bezpośrednią przyczyną jest niedopasowanie kwalifikacji pracowników do nowych technologii oraz nieodpowiednie kwalifikacje zawodowe potencjalnych pracowników. Na terenach gmin wiejskich należących do LGD problem stanowi również ukryte bezrobocie (zwane również agrarnym). Charakteryzuje się nadwyżką zatrudnionych w rolnictwie (zatrudnionych jest więcej osób niż jest to faktycznie potrzebne), nie jest objęte oficjalną statystyką. Na badanym obszarze według danych GUS było zarejestrowanych w sumie 4 221 bezrobotnych, z czego większy odsetek stanowiły kobiety (52%). Niepokojący jest fakt, że na tym obszarze od 2008 r. liczba bezrobotnych wzrosła o ponad 40%. Wskaźnik bezrobocia, mierzony jako udział liczby osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wyniósł 8,7% i jest niższy niż średnia dla województwa lubelskiego. W poszczególnych gminach obszaru wskaźnik waha się od 6,4% w gminie Trzebieszów do 10,7% w gminie Wojcieszków. Wykres 7. Wskaźnik bezrobocia na terenie gmin LGD, powiatu łukowskiego i woj. lubelskiego w 2013 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Według danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy na koniec IV kwartału 2013 r. na obszarze 10 gmin LGD zarejestrowanych było w sumie 4221 bezrobotnych, z czego 345 osób to bezrobotni zwolnieni z przyczyn dotyczących zakładu pracy, 485 osób to osoby uprawnione do zasiłku (11,5%), a 824 osoby to bezrobotni długotrwale (powyżej 24 miesięcy). Stopa bezrobocia w powiecie łukowskim na koniec grudnia 2013 r. wyniosła 13,1% i była najniższa w województwie lubelskim – 14,4%. Działalność społeczna Według danych GUS na terenie LGD „Razem” w 2013 r. działało łącznie 207 fundacji, stowarzyszeń i organizacji pozarządowych, ich ilość wzrosła o 25% w porównaniu do 2008 r. W przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców na terenie LGD liczba organizacji pozarządowych wynosiła 26,5 (w 2013 r.) i była niższa od średniej dla województwa lubelskiego – 33 podmioty /10 tys. mieszkańców. Stowarzyszenia działające na terenie LGD „Razem” stanowią bardzo ważny element życia kulturalnego i społecznego lokalnej społeczności. Zgodnie ze swoimi celami statutowymi prowadzą one bardzo różnorodną działalność na rzecz mieszkańców. Podejmowane działania obejmują bardzo istotne aspekty i potrzeby życia codziennego. Wśród podejmowanych inicjatyw warto wymienić działalność na rzecz zachowania lokalnej historii i tradycji, szeroko rozumiana działalność charytatywna, działania na rzecz rozwoju kultury fizycznej i sportu zrzeszające sportowców i młodzież, aktywizacja osób starszych, a także wsparcie i zagrożenie życia i zdrowia mieszkańców. Ważne działania podejmowane są również przez Koła Gospodyń Wiejskich, które w ramach swojej działalności podejmują inicjatywy na rzecz obrony praw i reprezentowania interesów kobiet wiejskich i ich rodzin, w tym dążą do poprawy ich warunków życia i pracy (rozwój przedsiębiorczości kobiet), a także podtrzymują lokalne tradycje ludowe. Na terenie 3 gmin LGD „Razem”, tj. w gminie Adamów, Krzywda i Wola Mysłowska działają przedsiębiorstwa społeczne, a dokładnie spółdzielnie socjalne. Spółdzielnie socjalne są specyficzną formą przedsiębiorstwa tworzoną głównie przez osoby zagrożone marginalizacją ze względu na bezrobocie, niepełnosprawność czy chorobę psychiczną, które maja trudności w zalezieniu pracy. Praca w spółdzielni daje im szansę na aktywizację społeczną i zawodową, w tym także na integrację i podniesienie kwalifikacji. Gmina Adamów Krzywda Wola Mysłowska Tabela 7 Przedsiębiorstwa społeczne działające na terenie LGD „Razem” Nazwa przedsiębiorstwa Lokalizacja Rodzaj działalności społecznego Spółdzielnia Socjalna Adamów Opieka społeczna, „Niedźwiadek” zagospodarowanie terenów zieleni, sprzątanie Spółdzielnia Socjalna „Promyk Krzywda Usługowa Nadziei” Spółdzielnia Socjalna RUBIKON Stara Huta Gastronomia Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet 3.3.4. Problemy społeczne Według danych GUS w 2013 r. na terenie LGD „Razem” 2 505 gospodarstw domowych skorzystało z pomocy społecznej (wg kryterium dochodowego). Najwięcej gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej odnotowano na terenie gmin: Krzywda (368), Łuków (355) i Stanin (329), a najmniej w mieście Stoczek Łukowski (66). Łącznie pomocy udzielano 9 341 osobom. Zgodnie z danymi pozyskanymi w wyniku ankietyzacji najczęstszymi powodami wykluczenia społecznego jest: ubóstwo (2096 rodzin) oraz bezrobocie (1635). Pomimo rosnących wydatków na pomoc społeczną liczba osób korzystających z pomocy społecznej wykazuje tendencje spadkową w latach 2009-2012 (niewielki wzrost w roku 2013). Jest to związane z rygorystycznymi kryteriami dochodowymi, które ograniczają liczbę osób uprawnionych do korzystania z pomocy społecznej. Wykres 8. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na terenie LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Na terenie LGD według danych GUS w 2013 r. z zasiłku rodzinnego korzystało łącznie 11 192 dzieci, natomiast 5 100 rodzin otrzymało zasiłki rodzinne na dzieci. Największy odsetek dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny stanowiły dzieci z gminy Łuków (21%) oraz z gminy Krzywda (16%), a najmniejszy z miasta Stoczek Łukowski (2%). 1.6. UWARUNKOWANIA GOSPODARCZE Rolnictwo, leśnictwo, rybactwo Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego na terenie LGD „Razem” w 2010 r. działało 14 702 gospodarstwa rolne. Największy odsetek stanowiły gospodarstwa rolne od 1 do 5 ha (43,3%), na drugim miejscu gospodarstwa od 5 do 10 ha (27,1%), najmniej natomiast gospodarstwa powyżej 15 ha (6,3%). Wykres 9. Struktura wielkościowa gospodarstw na obszarze LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS, Powszechny Spis Rolny 2010 Średnia powierzchnia gospodarstw na obszarze LGD „Razem” wynosi 6,57 ha przy czym jest ona zróżnicowana na terenie poszczególnych gmin. Największą średnią powierzchnię gospodarstw ma gmina Trzebieszów (8,55 ha), na drugim miejscu gmina Wola Mysłowska (8,42 ha). Najmniejszą średnią powierzchnię gospodarstwa ma miasto Stoczek Łukowski – 2,51 ha. Na terenie LGD użytki rolne wg PSR 2010 stanowią 85%, wśród nich dominują tereny pod zasiewami (69%) oraz łąki trwałe (23%). Najmniejszy odsetek stanowią uprawy trwałe (2%), sady (2%) oraz pastwiska (1%). Na terenie LGD „Razem” przeważają gospodarstwa rolne z zasiewam zbóż – 11 749 gospodarstwa (49 361 ha) oraz ziemniaków – 6 043 gospodarstwa (3 119 ha). Na terenie gmin: Łuków, Stanin, Stoczek Łukowski i Wojcieszków uprawą buraków cukrowych zajmujące się 35 gospodarstw (łącznie 15,5 ha) a 17 gospodarstw rolnych ma uprawy rzepaku i rzepiku (na terenie gmin: Łuków oraz Trzebieszów – łącznie 79,86 ha). Uprawy roślinne największą powierzchnię zajmują w gminie Łuków (19% wszystkich upraw na terenie LGD) i w gminie Stanin (14,5%), najmniejszą zaś w mieście Stoczek Łukowski zaledwie 0,2%. Na terenie LGD „Razem” wśród zwierząt hodowlanych przeważa hodowla bydła – 5 496 gospodarstw, a na drugim miejscu hodowla drobiu – 4897 gospodarstwa. Pogłowie zwierząt w sztukach dużych na terenie LGD wynosi 68 249 SD. Najwięcej zwierząt hoduje się w gminach: Trzebieszów ( 12 066 SD), Stanin (11 468 SD) i Łuków (11 308), najmniej zaś w mieście Stoczek Łukowski (148 SD). Wykres 10. Liczba gospodarstw prowadzących hodowlę lub chów zwierząt w gminach LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS, Powszechny Spis Rolny 2010 Z przeprowadzonej ankiety inwetaryzacyjnej, na terenie LGD „Razem” znajduje się 229 dużych gospodarstw hodowlanych zajmujących się chowem i hodowlą zwierząt powyżej 10 DJP2, w tym 203 gospodarstwa zajmujące się chowem i hodowlą bydła, 20 gospodarstw posiadających trzodę chlewną i 6 zajmujących się chowem i hodowlą drobiu. Tabela 8 Gospodarstwa zajmujące się chowem i hodowlą zwierząt na obszarze LGD „Razem” Gmina Zwierzęta hodowlane Miejscowość Liczba gospodarstw bydło Adamów 1 Sobiska 1 Adamów Gułów 1 trzoda chlewna Gułów 1 Krzywda brak danych Łuków brak danych bydło Hordzież 4 Ernestynów 7 Leonardów 3 Pieńki 1 Poznań 3 Charlejów 5 Bielany Duże 1 Wola Bukowska 2 Serokomla 4 Serokomla Wólka 1 Józefów Duży 3 trzoda chlewna Bronisłów Duży 1 Wólka 1 Wola Bukowska 1 Serokomla 1 Ernestynów 2 drób Wólka 1 Hordzież 1 Bronisławów Duży 1 bydło Aleksandrów 4 Anonin 8 Borowina 4 Celiny Szlacheckie 8 Celiny Włościańskie 14 Gózd 23 Jarczówek 6 Jeleniec 17 Kopina 25 Kosuty 32 Stanin Niedźwiadka 4 Wnętrzne 7 Wólka Zastawska 1 Zagoździe 4 Zastawie 1 trzoda chlewna Anonin 1 Gózd 1 Jarczówek 1 Kosuty 2 Wnętrzne 1 Zagoździe 2 m. Stoczek Łukowski brak danych Stoczek Łukowski brak danych DJP, duża jednostka przeliczeniowa inwentarza – umowna jednostka liczebności zwierząt hodowlanych w gospodarstwie, według polskich norm odpowiadająca jednej krowie o masie 500 kg 2 trzoda Trzebieszów drób bydło Wola Mysłowska trzoda chlewna Wojcieszków Wólka Konopna 1 Zembry 2 Trzebieszów 2 Leszczynka 1 Ksawerynów 1 Mysłów 1 Dwornia 1 Lisikierz 1 Osiny 1 Wilczyska 1 Wola Mysłowska 1 Ciechomin 1 Ciechomin 1 Baczków 1 brak danych Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet Przedsiębiorczość Według danych GUS w 2013 r. na terenie LGD „Razem” zarejestrowanych było 4 458 podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON, z czego aż 95% podmiotów należały do sektora prywatnego. Najwięcej, bo aż 1 204 podmiotów było zarejestrowanych w sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle), na drugim miejscu podmioty z sekcji F (budownictwo), a na trzecim podmioty z sekcji H (transport i gospodarka). Według danych GUS na tym terenie przeważają gospodarstwa zatrudniające do 9 osób, w 2013 r. stanowiły aż 96% wszystkich przedsiębiorstw. Nie zidentyfikowano tu dużych przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 250 osób. Wykres 11. Struktura wielkościowa przedsiębiorstw w gminach LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS W podziale na sekcje PKD 2007 najwięcej przedsiębiorstw reprezentuje sekcję G tj. handel (1 159 przedsiębiorstw). Znaczna liczba podmiotów funkcjonuje również w sekcji F (budownictwo) – 525 przedsiębiorstw i C (przetwórstwo przemysłowe) – 442 przedsiębiorstwa (9% podmiotów). Najwięcej w ramach sekcji C jest podmiotów zajmujących się produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń (143 podmioty), produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania (46), produkcja wyrobów tekstylnych (43 podmioty), produkcja artykułów spożywczych (36 podmiotów). Wskaźnik przedsiębiorczości określający liczbę podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w 2013 roku na badanych obszarze wyniósł 581 i był znacznie niższy niż dla powiatu łukowskiego (732) i w woj. lubelskiego (787). Największy wskaźnik przedsiębiorczości zarejestrowano w mieście Stoczek Łukowski - 1030, a najmniejszy w gminie Serokomla (416). Ryc. 6. Wskaźnik przedsiębiorczości w gminach LGD „Razem” Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Gmina Adamów Tabela 9 Małe, średnie i duże przedsiębiorstwa działające na obszarze LGD „Razem” Nazwa przedsiębiorstwa Rodzaj działalności Wielkość rzedsiębiorstwa Zespół Szkół im. gen. Franciszka Małe przedsiębiorstwo (od 10 do Oświata Kleeberga w Woli Gułowskiej 49 pracowników) Zespół Szkolno-Przedszkolny w Małe przedsiębiorstwo (od 10 do Oświata Adamowie 49 pracowników) Gimnazjum im. Gimnazjum im. SGO Małe przedsiębiorstwo (od 10 do Oświata „Polesie” w Adamowie 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do Urząd Gminy Adamów Administracja 49 pracowników) Zakład Gospodarki Komunalnej w Gospodarka Małe przedsiębiorstwo (od 10 do Adamowie sp. z o.o. komunalna 49 pracowników) Bankowość i Małe przedsiębiorstwo (od 10 do Bank Spółdzielczy w Adamowie finanse 49 pracowników) Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Małe przedsiębiorstwo (od 10 do Ochrona zdrowia Zdrowotnej w Adamowie 49 pracowników) Szkoła Podstawowa i Niepubliczne Małe przedsiębiorstwo (od 10 do Oświata Gimnazjum w Zakępiu 49 pracowników) Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Małe przedsiębiorstwo (od 10 do Pomoc społeczna Adamowie 49 pracowników) Pinquin Foods Sp. z o.o. Przetwórstwo owoców i warzyw Zespół Szkół im. gen. Franciszka Kamińskiego w Adamowie Oświata Gminny Zespół Ekonomiczno Administracyjny Szkół Gminna Biblioteka Publiczna w Krzywdzie Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Krzywdzie Zakład Gospodarki Komunalnej Krzywda Administracja publiczna jednostka organizacyjna jednostka organizacyjna jednostka organizacyjna jednostka organizacyjna Zespół Szkół w Okrzei szkolnictwo Samorządowy Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Krzywdzie jednostka organizacyjna Spółdzielnia Promyk Usługowa Gimnazjum Nr 2 w Radoryżu Kościelnym szkolnictwo Zespół Szkół w Fiukówce szkolnictwo Zespół Szkół w Radoryżu Smolanym szkolnictwo Zespół Szkół w Woli Okrzejskiej szkolnictwo Zespół Szkół w Hucie Dąbrowie szkolnictwo Zespół Szkół w Krzywdzie szkolnictwo „P.W.JURCEL” Jerzy Cegliński produkcyjna Huta Szkła Gospodarczego Tadeusz Wrześniak produkcyjna Łuksja Sp. z o.o. Produkcja – odzieżowa UG Serokomla jst Szkoła Podstawowa w Krzówce oświata Ośrodek Zdrowia w Serokomli Służba zdrowia Chłodnia “Real” S.A. Przetwórstwo owoców i warzyw Zespół Szkół w Serokomli oświata Urząd Gminy w Staninie Urząd gminy Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Staninie Zakład Gospodarki Komunalnej w Staninie Zespół Ekonomiczno – Administracyjny Szkół NZOZ " Ośrodek Zdrowia w Staninie" E. Konopka - Mularzuk, P. Wojciuk s.c. Jednostka organizacyjna UG Zakład budżetowy UG Jednostka organizacyjna UG Zespół Szkół w Tuchowiczu Szkoła Urząd Gminy Krzywda Krzywda Łuków Serokomla Stanin Usługi zdrowotne Średnie przedsiębiorstwo (od 50 do 249 pracowników) Średnie przedsiębiorstwo (od 50 do 249 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Średnie przedsiębiorstwo (od 50 do 249 pracowników) Duże przedsiębiorstwo (od 250 pracowników) Średnie przedsiębiorstwo (od 50 do 249 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Średnie przedsiębiorstwo (od 50 do 249 pracowników) Średnie przedsiębiorstwo (od 50 do 249 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Mariusz Siwiec Firma Transportowo Usługowa ”SZYMEX” Usługowy Zakład BetoniarskoKamieniarski Andrzej Głasek Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Transport drogowy Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Handel Materiałami Budowlanymi „STASZKO” Stanisław Stolarczyk Sprzedaż hurtowa drewna, materiałów budowlanych, wyposażenia sanitarnego Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Branża budowlana Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Branża budowlana Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Zespół Szkół w Jeleńcu Szkoła Szkoła Podstawowa w Jonniku Szkoła Firma Handlowo-Transportowa "EWTRANS" Ewa Stolarczyk GLOB-TRANS A. Skwarek P. Wardak spółka jawna Transport drogowy Transport drogowy Zespół Szkół w Zagoździu Szkoła Szkoła Podstawowa w Sarnowie Szkoła Anna Lendzion A. Trans Transport drogowy Szkoła Podstawowa w Zastawiu Szkoła Zespół Szkół w Staninie szkoła Stoczek NATURA FLUIDRUT AKROS spółka z o.o. Stoczek Łukowski Produkcja spożywcza Produkcja wyrobów z drutu Produkcja akumulatorów Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Średnie przedsiębiorstwo (od 50 do 249 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Brak danych Urząd Gminy Trzebieszów NIK Wojcieszków Wola Mysłowska Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników) Stanisław Mateńko TRANSMAT Dariusz Gajownik Usługi Budowlane "DAREX" Sławomir Rendzio Firma Usługowo Handlowa "RESŁAW" Kinga Rendzio Firma Usługowo Handlowa "Resław-K" Miasto Stoczek Łukowski Transport drogowy Sprzedaż hurtowa i detaliczna samochodów osobowych i furgonetek Cięcie, formowanie i wykańczanie kamienia AGROL administracja Małe przedsiębiorstwo (od 10 do 49 pracowników Średnie przedsiębiorstwo (od 50 do 249 pracowników) Produkcja i sprzedaż obuwia Brak danych produkcja części do Małe przedsiębiorstwo (od 10 do maszyn 49 pracowników Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet Potencjał turystyczny Sektor turystyczny jest obecnie dynamicznie rozwijającym się działem światowej gospodarki. Ma wysoki udział w tworzeniu produktu krajowego brutto oraz miejsc pracy. Obejmuje produkcję dóbr i usług związanych z obsługą turystyczną. Z analizy ruchu turystycznego w latach 2007-2013 na podstawie danych GUS wynika, że obszar LGD „Razem” nie wyróżnia się na terenie województwa lubelskiego. Według danych GUS w 2013r. na terenie gminy Adamów i Krzywda funkcjonowało po 1 obiekcie noclegowym, w których łącznie było 50 miejsc. Na terenie gminy Krzywda w 2013r. z noclegu skorzystało 47 osób. Według danych GUS na terenie miasta Stoczek Łukowski z noclegu skorzystało 68 osób. Tabela 10 Wykaz obiektów noclegowych na terenie poszczególnych gmin LGD „Razem ku lepszej przyszłości Liczba miejsc Gmina Obiekt noclegowy Sezonowość noclegowych Internat Zespołu Szkół im. Gen. F. Rok 60 Kamińskiego w Adamowie Pokoje gościnne w Domu Kultury w Woli Rok 8 Gułowskiej Adamów Pokoje gościnne w Sali Bankietowej Rok 30 Magnolia, Ewa Wojtaś Pokoje gościnne w Zajeździe Wodzirej, Rok 25 Rafał Kardas Szkolne Schronisko Młodzieżowe z bazą wakacje 25 noclegową Krzywda Dwór Sienkiewicz Cały rok 50 U Jagody Pokoje gościnne Cały rok 9 z możliwością dostawek Gospodarstwo agroturystyczne „Nad Stały 10 Krzną u Kropki” Pałacyk „Fantazja” Sezonowy, sezon w 13 miesiącach: kwiecień – listopad Łuków Villa pod lasem Stały 6 Cardinal Palace Centrum Konferencyjno – Stały 48 Wypoczynkowe Ośrodek Rekreacyjn –Wypoczynkowy Miód Stały 23 Lawenda (otwarty w 2015r.) “Pałacyk na Górce” Alina Gałązka cały rok 19 Serokomla Gospodarstwo Agroturystyczne m-ce letnie 6 Stanin brak Ośrodek Rekreacyjno-sportowy Izydory I - XII 32 m. Stoczek Ośrodek Rekreacyjno-sportowy Izydory VI - VIII 54 Łukowski Zajazd ROSA I - XII 36 Gospodarstwo agroturystyczne Marek Rosa Cały rok 10 Stoczek Gospodarstwo agroturystyczne Elżbieta i Cały rok 6 Łukowski Piotr Domańscy Trzebieszów brak Wojcieszków Zajazd Skrzetuski cały rok 45 Wola Cały rok 10 Dom myśliwski Mysłowska Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet Zgodnie z informacjami z opracowania Urzędu Statystycznego w Lublinie „Turystyka w województwie lubelskim w 2013 r.” na terenie powiatu łukowskiego odnotowano 90,6 korzystających z noclegów w turystycznych obiektach noclegowych na 1000 mieszkańców przy średniej dla województwa lubelskiego 336,6 korzystających z noclegów na 1000 mieszkańców. Na terenie poszczególnych gmin LGD znajdują się różne obiekty gastronomiczne, typu bary, restauracje, pizzerie. Wykaz całorocznych obiektów przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 11 Wykaz całorocznych obiektów gastronomicznych na terenie poszczególnych gmin LGD „Razem ku lepszej przyszłości” Gmina Obiekty gastronomiczne Adamów Bar, Bar KEBAB, Drink Bar Tempo, Restauracja Astoria Dwór Sienkiewicz, Pizzeria Piekiełko, Bar Królewiec, Junior Bar, Bar Rybka, Pizzeria Krzywda Piekiełko Cardinal Palace Centrum Konferencyjno – Wypoczynkowe Łuków Ośrodek Rekreacyjno – Wypoczynkowy Miód Lawenda (otwarty w 2015r.) Serokomla Bar disco Stanin brak m. Stoczek Łukowski Bar „DWOREK”, Zajazd ROSA, Bar SARA, Bar ROSEK Stoczek Łukowski brak Trzebieszów Bar Jaguar Wojcieszków Pizzeria Benito, Zajazd Skrzetuski Wola Mysłowska brak danych Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet Obszar LGD „Razem” posiada potencjał do rozwoju turystyki. Turystyka przyrodnicza może rozwijać się na bazie walorów krajobrazowych obszaru, urozmaiconej rzeźby terenu czy obszarów chronionych. Obszar posiada przede wszystkim potencjał do rozwoju turystyki kulturowej, ze względu na liczne zabytki. Ważnym elementem infrastruktury turystycznej jest również sieć szlaków i ścieżek turystycznych. Poniżej przedstawiono spis szlaków turystycznych na terenie poszczególnych gmin LGD. Tabela 12 Wykaz szlaków turystycznych na terenie poszczególnych gmin LGD „Razem ku lepszej przyszłości” Gmina Nazwa Przebieg trasy Szlak im Henryka Sienkiewicza Gmina Stanin (… - Borowina) - Gmina Krzywda (Ruda – Krzywda – Zimna Woda) – Gmina Wojcieszków (Burzec - …)- Gmina Krzywda (Okrzeja – Wola Okrzejska) -Gmina Adamów (Lipiny - …) Szlak Muzealny Gmina Adamów – Gm. Krzywda (Wola Okrzejska – Krzywda – Kożuchówka) - Gmina Stanin Szlak Ziemi Łukowskiej Gm. Wojcieszków (… - Burzec) - Gm. Krzywda: Zimna Woda – Szczałb – Krzywda – Radoryż Kościelny – Krzywda Radoryż Smolany – Huta Dąbrowa – Feliksin – Sokola (gm. Kłoczew) – Gózd (gm. Kłoczew) – Okrzeja – Wola Okrzejska – Lipiny (gm. Adamów) Szlak Śladami historii, ziemi i ludzi Zimna Woda – Szczałb – Krzywda – Wola Okrzejska – Okrzeja – Feliksin – Gołe Łazy – Podosie – Huta Dąbrowa – Teodorów – Kasyldów – Fiukówka – Wielgolas – Radoryż Smolany – Budki – Cisownik – Stary Patok – Radoryż Kościelny – Kożuchówka – Ruda Szlak rowerowy na terenie Gminy Jata – Żdżary, Dąbie, Klimki, Gręzówka, Biardy, Łuków Gręzówka Kolonia, Krynka, Wólka Świątkowa, Strzyżew, Wagram, Aleksandrów, Suchocin, Gołąbki, Malanów, dr. krajowa Nr 63 Łuków- Siedlce, dr. krajowa nr 76 Łuków – Radzyń Podlaski, dr. pow. 1309 L Żdżary – Dąbie, dr. gminna 102344 L Dąbie –KlimkiŁuków Gręzówka - Biardy, dr. powiatowa 1312 L Trzebieszów - Krynka -Kol. Gręzówka – Łuków, dr. pow. 1311 L Łuków – Dziewule, dr. pow. 1318 L Trzebieszów Strzyżew –Aleksandrów, dr. pow. 1210 L ŁukówAleksandrów – Gąsiory, dr. pow. 1213 L Łuków – Malanów, dr. pow. 1322 L Jadwisin- Malcanów – Świdry, dr. gminna 102774 L , dr. pow.1318L – Serokomla Szlak Ziemi Łukowskiej Stanin Szlak rowerowy Szlak Ziemi Łukowskiej m. Stoczek Łukowski Szlak Ziemi Łukowskiej Szlak Ziemi Łukowskiej Szlak Ziemi Łukowskiej Wojcieszków Szlak im. Henryka Sienkiewicza Wola Mysłowska Stoczek Łukowski Trzebieszów Adamów Szlak im. gen. Franciszka Kleeberga Szlak Ziemi Łukowskiej Szlak Ziemi Łukowskiej Szlak Ziemi Łukowskiej Szlak im. gen. Kleeberga Szlak Henryka Sienkiewicza Szlaki w Lesie Gułowskim Szlak Rowerowy Ziemi Łukowskiej Wagram – Kol. Suchocin, dr. gminna 102341 L Rzymy Las – Hanna Józefów Duży, Hordzież, Serokomla, Poznań, Leonardów Sarnów, Jeleniec, Wesołówka, Stanin, Anonin, Gózd ul. Dwernickiego, ul. Świętochowskiego, ul. 1-go Maja, ul. Piłsudskiego i Ostoi ul.: Stodolna, Kościelna, Letnia, Piaski Droga gruntowa bez nazwy od miejscowości Zabiele w kierunku miejscowości Zgórznica Szlak niebieski: 102691L Glinne - Wojcieszków. (ul. Cmentarna) - droga powiatwa Nr 1357L (ulica Sienkiewicza w Wojcieszkowie) - Wola Burzecka, droga 102693L - Burzec - droga powiatową 1351L Szlak czerwony: Wola Burzecka - droga powiatowej Nr 1351L - Burzec – droga nr 102712L - droga powiatowa 1355L – Siedliska - Sarnów – Świderki - drogą powiatową 1354L - Wólka Domaszewska - Zofibór Szlak żółty: Wojcieszków (ul. Sienkiewicza, ul. Plac Próchniewicza, ul. Kościelną) Okrzeja, Wola Okrzejska, Adamów, Burzec, Wola Burzecka, Wojcieszków, Dęblin -Kock Droga powiatowa Stoczek Łukowski-Jarczew (Ciechomin, Wola Mysłowska, Dwornia, Jarczew) Droga gminna w m. Wólka Ciechomska –Wilczyska Szlak biegnący przez obszar całego LGD Składa się z kilku etapów rozpoczyna się w Dęblinie, znanym ze „Szkoły Orląt” oraz XIX-wiecznej, carskiej twierdzy i prowadzi przez Wolę Gułowską, Kock, Radzyń Podlaski do Czemiernik Wola Gułowska, Adamów Szlaki rowerowe, biegowe, nordic walking wyznaczone w dużym kompleksie leśnym Na terenie Gminy Adamów szlaki wiodą przez Adamów, Zakępie, Wolę Gułowską, Turzystwo, Lipiny, Sobiskę, Kalinowy Dół Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet
