Program zwalczania AIDS i zapobiegania

Załącznik
Do uchwały Nr XXIII/281/08
Sejmiku Województwa Podlaskiego
z dnia 29 grudnia 2008 roku
Program zapobiegania zakażeniom HIV w województwie podlaskim
na lata 2009-2011.
Recenzenci
Dr n. med. Dorota Rogowska-Szadkowska
Członek Zarządu Głównego
Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS
Maria Siwak
Kierownik Oddziału Promocji Zdrowia
Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Białymstoku
1
Podstawy prawne:
1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2005 r. w sprawie Krajowego
Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV (Dz. U. z 2005 Nr 189
poz. 1590) jest głównym dokumentem określającym politykę Rządu Rzeczpospolitej
Polskiej w zakresie HIV/AIDS. Integralną częścią Rozporządzenia jest Harmonogram
realizacji Programu, który wyraźnie wskazuje „Podmioty realizujące Program
i zobowiązane do realizacji Programu”. Jednym z nich jest samorząd województwa.
2. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 Nr 142,
poz. 1590) art.14. ust. 1 pkt 2;
3. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych
ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 i nr 141, poz. 888), art. 9
i art. 48.
Wobec braku jednolitej polityki województwa w zakresie profilaktyki HIV/AIDS
niezbędne jest uporządkowanie działań w tym zakresie oraz podjęcie szerokiej współpracy
pomiędzy różnymi podmiotami zajmującymi się profilaktyką zakażeń HIV.
Mając na uwadze przygraniczne położenie naszego województwa oraz dużą liczbę
zakażonych i wysokie tempo wzrostu liczby nowych zakażeń w krajach ościennych niezbędne
jest powołanie Programu zapobiegania zakażeniom HIV w województwie podlaskim na lata
2009-2011.
Wprowadzenie
Od połowy lat siedemdziesiątych XX wieku lekarze z USA i kilku innych miast
europejskich zaobserwowali występowanie wśród młodych ludzi schorzenia trudnego do
zdiagnozowania i leczenia, o niespotykanej dotąd dynamice przebiegu.1 W wyniku
prowadzonych w tym kierunku badań w 1982 roku sformułowany został termin AIDS ( ang.
aquired immune deficiency syndrome)2, a rok później Montagnier i współpracownicy
z Instytutu Pasteura odkryli wirus odpowiedzialny za wywołanie choroby.3
Przez wiele lat uważano, że zagrożenie HIV i AIDS dotyczy niektórych grup
społecznych takich jak narkomani, homoseksualiści czy osoby trudniące się świadczeniem
usług seksualnych, zaliczanych do tzw. „grupy ryzyka”. Obecnie upowszechnia się
sformułowanie „ryzykowne zachowania” tj. stosunek płciowy z przypadkowym partnerem
Mann JM. AIDS: a wordlwide pandemic. W: Current topics in AIDS, 1989, vol. 2. – Centers for Disease
Control. Pneymocystis pneumonia – Los Angeles. MMWR 1981;30:250-2.
2
Centers for Disease Control. Current trends update of acquired immune dificiency syndrome (AIDS) – United
States. MMWR 1982;31:513-4.
3
Barre-Sinoussi F, Herman LC, Frey F i wsp. Isolation of T-lymphotropic retrovirus from a patient at risk for
acquured immunodeficiency syndrome (AIDS). Science 1983;220:868-71.
1
2
bez zabezpieczenia, stosowanie dożylne narkotyków. Dlatego też, ważna jest edukacja
obejmująca podstawowe informacje o drogach szerzenia się wirusa, sposobach uniknięcia
zakażenia jak też o placówkach wykonujących anonimowe testy.4
Od rozpoznania pierwszego przypadku choroby minęło ponad 20 lat i jak dotąd żaden
kraj nie zlikwidował zagrożenia HIV i AIDS na swoim terenie. Pomimo postępu medycyny
nadal niemożliwe jest usunięcie HIV z organizmu osoby zakażonej. Jednakże od roku 1996,
dzięki skojarzonej terapii antyretrowirusowej możliwe jest wydłużenie życia pacjentów i
polepszenie jego jakość.5 Leczenie antyretrowirusowe, mimo związanych z nim kosztów, jest
opłacalne, gdyż zmniejsza liczbę zachorowań na infekcje oportunistyczne i nowotwory
związane z HIV, także w Polsce6, pozwala na powrót do pracy osób zakażonych HIV.7
Dotychczas nie wynaleziono szczepionki, która chroniłaby przed zachorowaniem. Jedyną
formą przeciwdziałania pandemii jest profilaktyka, a więc informacja i edukacja, czyli
podnoszenie świadomości społeczeństwa. Wiąże się z tym umiejętność unikania
ryzykownych zachowań.
Sytuacja epidemiologiczna
Epidemia HIV ma charakter globalny. Rozłożenie zakażeń jest geograficznie
zróżnicowane, i tak region Afryki Subsaharyjskiej nadal jest miejscem, w którym utrzymuje
się największa liczba wykrywanych zakażeń. Także inne części świata, takie jak Azja
Południowo-Wschodnia i Europa Wschodnia to obszary, w których szybko wzrasta liczba
zakażonych wirusem HIV. Krajem (z obszaru Europy Wschodniej) o największej dynamice
zakażeń jest Estonia. Niepokojąca sytuacja jest również na Ukrainie, gdzie według UNAIDS
(United Nations Programme on HIV/AIDS – Program Narodów Zjednoczonych ds.
HIV/AIDS) żyje ok. pół miliona osób zakażonych HIV i/lub chorych na AIDS. Najwyższe
wskaźniki prewalencji odnotowuje się w rejonie Kaliningradu.
Szacuje się, że na świecie z infekcją HIV żyje dzisiaj około 40 mln osób. Rokrocznie
rozpoznaje się 5 milionów nowych zakażeń, z czego połowa dotyczy ludzi w wieku od 15 do
24 lat.8
Daria Anna Hiejwosz, Joanna Wiese: Poziom wiedzy na temat AIDS i HIV wśród licealistów i studentów
miasta Poznania, Pielęgniarstwo Polskie1(15), 2003, s.63;
5
Małgorzata Czerniawska-Ankiersztejn, Anna Marzec-Bogusławska, Włodzimoerz Nowacki, Zapobieganie
rozprzestrzenianiu się epidemii HIV iAIDS. Polskie doświadczenia z lat 1985-2000, Zdrowie Publiczne 2001;
111(4), s. 270;
6
Podlasin RB, Wiercinska-Drapalo A, Olczak A, Beniowski M, Smiatacz T, Malolepsza E, Juszczyk J,
Leszczyszyn-Pynka M, Mach T, Mian M, Knysz B, Horban A. Opportunistic infections and other AIDS-defining
illnesses in Poland in 2000-2002. Infection 2006;34:196-200.
7
Floridia M, Masella M, Bucciardini R i wsp. Hospitalizations and costs of treatment for protease inhibitorbased regimens in patients with very advanced HIV-infection (CD4 < 50/mm3). HIV Clin Trials 2000;1:9-16.
4
8
Ministerstwo Zdrowia, Krajowe Centrum ds. AIDS: Harmonogram realizacji Krajowego Programu
Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV opracowany na lata 2007-201, s. 10; Anna Broń-
3
Ogółem: 39, 5 mln
(34,1 – 47,1)
Ryc. 1 Szacunkowa liczba osób zakażonych HIV – świat, dane na koniec 2006 roku.9
Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu
Higieny, od wdrożenia badań w 1985 roku do 30 czerwca 2008 roku, w Polsce stwierdzono
zakażenie wirusem HIV u 11. 635 osób, wśród których co najmniej 5. 453 zakaziło się
używając narkotyków w formie dożylnej (47%). W tym czasie odnotowano 2. 052
zachorowań na AIDS z czego 927 chorych zmarło. Szacuje się, że ogólna liczba zakażonych
HIV lub chorych na AIDS w Polsce waha się w granicach 20-30 tysięcy.10 Rycina 2
przedstawia strukturę zakażeń HIV, zachorowań oraz zgonów z powodu AIDS na terenie
Polski w latach 1986-2006.
Kaczmarska, HIV/AIDS – zapobieganie i leczenie. Stan obecny w Polsce i zagranicą, Przegląd Urologiczny,
2006/7/5 (39), s.16.
9
Krajowe Centrum ds. AIDS, Epidemiologia HIV/AIDS na świecie i w Polsce, prezentacja multimedialna
www.aids.gov.pl
10
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny: Meldunki Epidemiologiczne-Zakażenia
HIV i Zachorowania na AIDS w Polsce, http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm
4
Ryc. 2 Zakażenia HIV, zachorowania na AIDS i zgony chorych na AIDS w latach 1986-200611
Zakażenie wirusem szerzy się w populacji ludzi poprzez bezpośredni kontakt
seksualny, zakażoną krew, zakażenia wertykalne tzn. zakażenie HIV dziecka przez matkę
w okresie ciąży, porodu lub karmienia piersią. W początkowych latach epidemii główną
drogą rozprzestrzeniania się zakażeń w Polsce było dożylne stosowanie środków
psychoaktywnych oraz męskie kontakty homoseksualne. Obecnie obserwuje się wzrost liczby
zakażeń na drodze kontaktów heteroseksualnych, co potwierdza liczba wykrywanych zakażeń
u kobiet, których odsetek w Polsce podobnie jak w innych krajach wynosi około 27% (rycina
3).12
W pierwszych latach epidemii HIV, gdy wiedza o wirusie była znikoma wiele osób
zostało zakażonych otrzymując krew lub jej preparaty. Skłoniło to banki krwi do
wprowadzania procedur kontrolnych mających na celu minimalizację ryzyka zakażenia drogą
przetoczeń. Obecnie jednostki organizacyjne publicznej służby krwi stosują dostępne badania
i schematy postępowania zapewniające ochronę biorców. Olbrzymie ryzyko zakażenia
stanowi również przyjmowanie narkotyków dożylnie, przy użyciu wspólnych igieł,
strzykawek lub innych akcesoriów.13
Istotnym problemem jest zakażenie HIV u kobiet ciężarnych, gdyż każda zarażona
matka stanowi potencjalne źródło zakażenia dla swojego dziecka. Na podstawie danych
epidemiologicznych szacuje się, że w Polsce corocznie odbywa się około 100-200 porodów
kobiet zakażonych HIV. Od 1994 roku obowiązują w Polsce międzynarodowe standardy
(procedur medycznych, podawania leków antyretrowirusowych) postępowania z zakażoną
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny: Meldunki Epidemiologiczne-Zakażenia
HIV i Zachorowania na AIDS w Polsce, http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm
12
Anna Broń-Kaczmarska: HIV/AIDS – zapobieganie i leczenie. Stan obecny w Polsce i zagranicą, Przegląd
Urologiczny, 2006/7/5 (39), s.16
13
Anna Broń-Kaczmarska, HIV/AIDS – zapobieganie i leczenie. Stan obecny w Polsce i zagranicą, Przegląd
Urologiczny, 2006/7/5 (39), s.16;
11
5
ciężarną, co pozwala na obniżenie ryzyka zakażenia dziecka do 1-2%. W wielu krajach
kobietom ciężarnym proponuje się zrobienie testu na obecność HIV, jako jednego z wielu
badań diagnostycznych.14 Niestety w Polsce nie ma powszechnego obowiązku oferowania
takiego badania każdej kobiecie w ciąży.
Zgodnie z danymi skumulowanymi około 53,3 % (rycina 3) ogólnej liczby zakażeń
nastąpiło w wyniku dożylnego stosowania narkotyków, na co ma wpływ sytuacja z lat
poprzednich.
Ryc. 3 Prawdopodobne drogi zakażenia HIV rozpoznane w latach 2002-2006.15
W ostatnich latach odnotowano spadek liczby zakażeń w/w drogą, gdyż zmieniły się
drogi przyjmowania środków odurzających. Niepokojącym zjawiskiem jest wzrastająca liczba
zgłoszeń, w których barak określenia prawdopodobnej drogi zakażenia (rycina 3). Fakt ten
można
wiązać
ze
wzrostową
tendencją
liczby
zakażeń
w
wyniku
kontaktów
heteroseksualnych, zazwyczaj niewiązanych z realnym zagrożeniem HIV.
Aneta Kowalska, Monika Przybyłkowska, Tomasz Niemiec, Zapobieganie zakażeniom HIV/AIDS u kobiet,
Ordynator leków Vol. 6 Nr 9-10, s. 4;
15
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny: Meldunki Epidemiologiczne-Zakażenia
HIV i Zachorowania na AIDS w Polsce, http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm
14
6
Ryc. 4 Prawdopodobne drogi zakażenia HIV w 2007 roku 16
Pojawiające się nowe zakażenia wirusem HIV stanowią wyzwanie nie tylko
medyczne, ale również społeczne i pedagogiczne. Niepokojące jest, że wśród osób żyjących
z HIV i chorych na AIDS przeważają ludzie młodzi, którzy nie ukończyli 40 roku życia.17
Jest to grupa żyjąca z dnia na dzień, łatwo nawiązująca nowe znajomości, często podróżująca
zarówno w celach turystycznych, jak i zarobkowych. Taki styl życia sprzyja podejmowaniu
ryzykownych zachowań.
Ryc. 5 Zakażenia HIV w latach 1985-2007 według wieku.18
Sytuacja epidemiologiczna w województwie podlaskim na tle kraju
Zgodnie z podziałem administracyjnym kraju największą liczbę zakażonych wirusem
HIV rejestruje się w województwie dolnośląskim, a także w województwach północnych.
Uważa się, że wysoki odsetek osób zakażonych HIV na terenie województw nadmorskich
może być związany z bliskim położeniem obwodu kaliningradzkiego, gdzie wskaźniki
Krajowe Centrum ds. AIDS, Epidemiologia HIV/AIDS w Polsce i na świecie; www.aids.gov.pl
Elżbieta Kamusińska, Aleksandra Słopiecka: Poziom wiedzy na temat zakażeń wśród dorosłych, Zdrowie
Publiczne 2004; 114 (4), s. 550
18
Krajowe Centrum ds. AIDS, Epidemiologia HIV/AIDS w Polsce i na świecie; www.aids.gov.pl
16
17
7
zachorowalności są bardzo wysokie.19 Poniższe ryciny przedstawiają kolejno średnią roczną
liczbę nowo wykrywanych zakażeń HIV w latach 2002-2006 w poszczególnych
województwa oraz średnią roczną zapadalność na AIDS.
Ryc. 6 Średnia roczna liczba zakażeń HIV zgłaszanych do PZH jako nowo wykryte w latach 1999-2004
(według województw)20
Ryc. 7 Średnia roczna zapadalność na AIDS w latach 2001-2006 (według województw). 21
Sytuacja województwa podlaskiego zarówno, jeśli chodzi o liczbę nowo
wykrywanych zakażeń HIV, jak i średnią roczną zapadalność na AIDS jest dość stabilna.
Należy jednak pamiętać, iż przygraniczne położenie województwa oraz niepokojąca sytuacja
epidemiologiczna w rejonie Europy Wschodniej zmuszają do podejmowania działań
zapobiegawczych. Co roku oficjalnie na Podlasiu rejestruje się kilka nowych przypadków
19
Ministerstwo Zdrowia, Krajowe Centrum ds. AIDS: Harmonogram realizacji Krajowego Programu
Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV opracowany na lata 2007-201, s. 13;
20
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny: Meldunki Epidemiologiczne-Zakażenia
HIV i Zachorowania na AIDS w Polsce, http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm
21
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny: Meldunki Epidemiologiczne-Zakażenia
HIV i Zachorowania na AIDS w Polsce, http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm
8
HIV. Trudno jest ocenić rzeczywistą liczbę zakażonych. Bardzo mało osób poddaje się
badaniom profilaktycznym w kierunku obecności wirusa HIV.
Strukturę zakażeń w województwie podlaskim przedstawiają poniższe wykresy.
12
11
10
Liczba wykrytych zakażeń
9
8
7
Kobiety
Mężczyźni
6
5
4
3
2
1
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Rok
Wykres 1. Liczba zakażeń HIV wykrytych w latach 2000-2007 na terenie województwa podlaskiego wg płci.
(opracowanie własne w oparciu o dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu
Higieny)
Na świecie niemal połowę osób żyjących z HIV stanowią kobiety. Są one bardziej
podatne na zakażenie.22 „Zakażenie HIV w kontaktach seksualnych przenosi się znacznie
łatwiej z mężczyzny na kobietę, niż z kobiety na mężczyznę.”23 Wynika to z różnic
w budowie anatomicznej narządów płciowych oraz odmiennej wrażliwości na zakażenia.24
Z danych epidemiologicznych opracowanych przez Narodowy Instytut Zdrowia
Publicznego Państwowy Zakład Higieny wynika, że w latach 2000-2007 na terenie całego
kraju zarejestrowano 3783 mężczyzn i 1291 kobiet zakażonych wirusem HIV. Natomiast na
terenie województwa podlaskiego w tym samym okresie odnotowano 58 mężczyzn i 34
kobiety.25 Na podstawie powyższego można domniemywać, iż mężczyźni częściej niż kobiety
podejmują zachowania ryzykowne, bądź częściej zgłaszają się na testy.
Dorota Cianciara: Kierunki i rozwój profilaktyki HIV/AIDS, Przegląd epidemiologiczny 2005, 59, s. 150;
Krajowe Centrum ds. AIDS: Kobiety a HIV/AIDS, http://aids.gov.pl/files/wiedza/4_Kobiety_a_HIV_popr.pdf
24
Krajowe Centrum ds. AIDS : HIV i AIDS a seks, http://aids.gov.pl/files/wiedza/5_HIV_i_AIDS_a_seks.pdf
25
Dane opracowane przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny (dane
otrzymane drogą elektroniczną);
22
23
9
10
9
8
liczba wykrytych zakażeń
7
0-14
6
15-19
20-29
5
30-39
40-49
4
50+
3
2
1
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Wykres 2.Liczba zakażeń HIV wykrytych w latach 2000-2007 na terenie województwa podlaskiego wg wieku.
(opracowanie własne w oparciu o dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu
Higieny)
Z wykresu 2 wynika, że większość zakażających się to osoby w wieku 20-29 lat.
Drugą, co do liczebności zakażeń jest grupa 30-39 lat, w której to liczba zakażeń z roku na
rok wyraźnie wzrasta.
12
11
10
Liczba wykrytych zakażeń
9
8
7
homo/bi
narkotyki
hetero
wertykalne
brak danych
6
5
4
3
2
1
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Rok
Wykres 3.Liczba zakażeń HIV wykrytych w latach 2000-2007 na terenie województwa podlaskiego wg dróg
zakażenia. (opracowanie własne w oparciu o dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego
Zakładu Higieny)
10
Należy podkreślić, że w przypadku zakażeń będących wynikiem używania dożylnych
środków odurzających w województwie podlaskim obserwuje się wyraźną tendencję
spadkową (wykres 3). Tak jak w całym kraju również w województwie podlaskim wzrasta
liczba zgłoszeń bez podania informacji o drodze zakażenia. Wśród przyczyn można
wymieniać obawy o ochronę poufnych danych osobowych, jak również niski poziom wiedzy
na temat dróg zakażenia wirusem HIV. 26
Problemem Polski jest późne rozpoznawanie zakażeń HIV, już w stadium objawowym
zakażenia. W 2006 roku równocześnie z AIDS rozpoznano 46,7 % przypadków zakażeń
HIV.27 Ponieważ od zakażenia HIV do wystąpienia schorzeń definiujących AIDS mija
zwykle wiele lat, osoby nieświadome swojego zakażenia mogą przekazywać je innym,
poprzez kontakty seksualne. Późne rozpoznanie zakażenia HIV zmniejsza także szanse na
skuteczne leczenie antyretrowirusowe.
Podmioty działające na rzecz profilaktyki, diagnostyki i terapii HIV/AIDS
Na terenie województwa podlaskiego działa jeden punkt anonimowego testowania
akredytowany przez Krajowe Centrum ds. AIDS. Znajduje się on w centrum miasta przy ulicy
Św. Rocha 3, p. 14. Punkt czynny jest w poniedziałki i środy w godzinach od 15.00 do 17.30.
Testy za odpłatnością, ale bez poradnictwa przed i po teście można wykonywać w większości
laboratoriów na terenie województwa. Testowanie bez właściwego poradnictwa może się
przyczynić do zbyt wczesnego wykonania badania przez osobę podejrzewającą u siebie
możliwość zakażenia HIV (przed upływem 3 miesięcy, (tzw. okienko serologiczne), co
powoduje, iż wynik ujemny testu może być niezgodny z prawdą.
W
strukturze
organizacyjnej
Wojewódzkiego
Szpitala
Specjalistycznego
im. K. Dłuskiego w Białymstoku funkcjonuje Pododdział dla zakażonych HIV i chorych na
AIDS. W chwili obecnej obsada kadrowa zapewnia wysoką jakość świadczonych usług,
jednak istnieje potrzeba zatrudnienia psychologa w punkcie konsultacyjnym dla osób
zakażonych wirusem HIV i chorych na AIDS.
Od 2003 roku na terenie miasta Białystok działa stowarzyszenie Faros, którego
głównym celem jest przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się zakażeń HIV oraz propagowanie
bezpieczniejszych zachowań seksualnych.
Magdalena Rosińska, Anna Nitka: AIDS i zakażenia HIV w 2004 roku, Przegląd epidemiologiczny 2006; 60,
s. 525;
27
Nitka A, Rosińska M, Janiec J. AIDS i zakażenia HIV w 2006rplu. Przedl Epidemiol 2008;62:357-68.
26
11
Partnerem strategicznym Krajowego Centrum ds. AIDS realizującym zadania
w
przedmiotowym
zakresie
jest
Wojewódzka
Stacja
Sanitarno-Epidemiologiczna
w Białymstoku, która prowadzi edukację zdrowotną poprzez kampanie medialne i szkolenia.
Cele i priorytety
I. Cel główny programu
Podniesienie świadomości mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie profilaktyki
zakażeń wirusem HIV.
II. Cele szczegółowe:
1. Integrowanie samorządowej promocji zdrowia poprzez współpracę z samorządami
lokalnymi oraz innymi podmiotami:
- powołanie i nadzorowanie prac Podlaskiego Wojewódzkiego Zespołu ds.
Realizacji Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom
HIV,
- wymiana informacji poprzez organizowanie konferencji oraz szkoleń z zakresu
profilaktyki HIV/AIDS,
- zbieranie danych na temat działań podejmowanych w powyższym zakresie
z terenu działania samorządów lokalnych oraz opracowywanie rocznej informacji
zbiorowej niezbędnej do corocznej aktualizacji Programu Wojewódzkiego,
-
współpraca
z
Wojewodą
Podlaskim,
Wojewódzką
Stacją
Sanitarno-
Epidemiologiczną w Białymstoku, Wojewódzką Komendą Policji w Białymstoku,
Izbą Celną, Regionalnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Zakładami Opieki
Zdrowotnej, organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami (zgodnie z
potrzebami),
2. Podniesienie poziomu wiedzy na temat pandemii HIV/AIDS ze szczególnym
uwzględnieniem młodzieży szkolnej, studentów, kobiet ciężarnych oraz innych
grup społecznych szczególnie narażonych na zakażenie:
- współorganizowanie kampanii edukacyjno-informacyjnych mających na celu
ograniczenie podejmowania zachowań ryzykownych,
- promowanie wykonywania anonimowych testów na obecność wirusa HIV,
3. Zwiększenie dostępności do usług Punktów Konsultacyjno-Diagnostycznych
poprzez:
- organizowanie akcji informujących o działalności w/w punktów,
- utworzenie co najmniej jednego nowego PKD (w Suwałkach i/lub w Łomży)
4. utworzenie i aktualizowanie strony internetowej zawierającej wszelkie informacje
związane z Programem Wojewódzkim,
12
Powyższe cele wpisują się w profilaktykę pierwszorzędową i opracowane zostały
w oparciu o założenia Krajowego Programu Zwalczania AIDS i zapobiegania
zakażeniom HIV na lata 2007 – 2011.
Uzasadnienie celu głównego
Jak dotąd jedyną formą walki z pandemią HIV/AIDS jest wiedza. Działania
profilaktyczne powinny być ukierunkowane na przekazywaniu rzetelnych informacji, które
pozostaną w świadomości całego społeczeństwa. Bardzo ważne jest, aby człowiek wiedząc
o istniejącym zagrożeniu odnosił je do własnej osoby, do swojej rodziny, a także umiał
powiązać to odniesienie do konkretnych sytuacji, w których może się znaleźć.
Cele
strategiczne
harmonogramu
Krajowego
Programu
Zwalczania
AIDS
i Zapobiegania Zakażeniom HIV powinny być realizowane poprzez:
- profilaktykę pierwszorzędową (wszelkie działania zmierzające do zmniejszenie
prawdopodobieństwa zakażenia HIV. Celem edukacyjnym jest tu zmiana postaw i zachowań
ludzi w zakresie dbania o swoje zdrowie. Skupia się na minimalizowaniu czynników ryzyka.
Działania tego obszaru kierowane są do ludzi zdrowych)28;
- profilaktykę drugorzędową (celem jest zidentyfikowanie problemu zdrowotnego oraz
przeciwdziałanie postępowi choroby)29;
-
profilaktyka
trzeciorzędowa
(celem
jest
zapobieganie
skutkom
choroby,
zmniejszenie liczb hospitalizacji, powikłań oraz zapobieganie postępowi choroby oraz
przygotowanie pacjentów do procesu terapeutycznego)30.
Uzasadnienie celów szczegółowych
Ad. 1 Ogólnowojewódzki zasięg działania Samorządu Województwa pozwala
koordynować wszelkie działania z zakresu profilaktyki chorób w tym AIDS. Dotyczy to m.in.
angażowania w realizację programu poszczególnych samorządów terytorialnych oraz
wszystkich innych podmiotów zainteresowanych podjęciem współpracy.
Ad. 2 Podstawowym problemem w walce z pandemią jest zbyt niska świadomość
społeczeństwa w zakresie zagrożenia ze strony HIV/AIDS. Dotyczy to w szczególności
młodzieży. „Zakażenie HIV w „magicznym” myśleniu młodych ludzi istnieje jako
zagrożenie, ale jest „ostatnią rzeczą”, która miałaby ich bezpośrednio dotknąć.” Do zmiany
zachowań nie wystarczy sama wiedza. Niezbędne jest kształtowanie właściwych postaw,
28
Ministerstwo Zdrowia, Krajowe Centrum ds. AIDS: Harmonogram realizacji krajowego programu
zwalczania AIDS i zapobiegania zakażeniom HIV, Warszawa 2006, s.21;
29
Ibidem. s. 21;
30
Ibidem. s. 21;
13
które pomogą unikać podejmowania ryzykownych zachowań.31 Należy podkreślić, że istnieje
„duże zapotrzebowanie młodzieży na wiedzę w dziedzinie HIV/AIDS”. Zajęcia o takiej
tematyce za bardzo przydatne uważa 56,2 % uczniów w wieku 13-19 lat z terenu miasta
Białystok.32
Wśród osób zakażonych HIV w Polsce 10% to osoby poniżej 20 roku życia, ponad
50% w wieku 20-29 lat. Coraz częściej przyczyną zakażeń są ryzykowne kontakty seksualne.
Dlatego też bardzo ważnym elementem profilaktyki jest edukacja na temat potencjalnych
dróg zakażenia, poprzez akcje reklamowe, spotkania z ludźmi żyjącymi z HIV oraz
szkolenia.33
Ad. 3 Jednym z celów szczegółowych ujętych w Harmonogramie Realizacji
Krajowego Programu Zwalczania AIDS i zapobiegania zakażeniom HIV jest zwiększanie
dostępu do usług poprzez kontynuację działających punktów konsultacyjno-diagnostycznych
oraz zwiększanie ich liczby. Podstawowym zadaniem PKD jest wykonywanie bezpłatnych
i anonimowych testów na obecność wirusa HIV. Ponadto punkty prowadzą konsultacje przed
i po teście, a także szeroko pojęte poradnictwo adekwatne do sytuacji każdego zgłaszającego
się pacjenta.
Ad. 4 Internet to najbardziej dostępne źródło informacji. Nowe techniki budzą
ciekawość młodych ludzi. Nie jest to już "nowinką techniczną", z dnia na dzień liczba
użytkowników sieci rośnie. Dlatego też utworzenie strony internetowej, która będzie
przekazywać rzetelne informacje o różnych aspektach HIV/AIDS, będzie jednym
z elementów programu. Pozwoli to na szerzenie wśród społeczeństwa wiedzy na temat samej
choroby i problemów społecznych z nią związanych i przyczyni się do tego, iż społeczność
Podlasia będzie bardziej świadoma i tolerancyjna.
Partnerzy programu
- Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Białymstoku,
- Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku,
- Wojewódzka Komenda Policji w Białymstoku,
- Pełnomocnik Wojewody ds. AIDS,
- Stowarzyszenia,
- Przedstawiciele Samorządów Terytorialnych
Teofila Górka, Ewa Rzenno-Margielewska: Znaczenie edukacji zdrowotnej w zapobieganiu zakażeniu HIV,
Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2003: 50(11), s. 10;
32
Joanna Wieczorek-Łada, Wojciech Jocz: Sty życia młodzieży Białegostoku a zdrowie, Urząd Miejski w
Białymstoku, Wydział Spraw Społecznych, Białystok 2006, Wydawnictwo Prymat, s. 163, 167;
33
Daria Anna Hejwosz: Postawy młodzieży wobec AIDS/HIV, Pielęgniarstwo Polskie 1(15), 2003, s. 77;
31
14
Zasady finansowania programu oraz sposób realizacji jego zadań
Departament Zdrowia będzie rokrocznie wnioskował o zabezpieczenie środków na
realizację Programu przedkładając szczegółowy harmonogram zadań zaplanowanych na
kolejny rok. Na 2009 rok planuje się przeznaczyć kwotę w wysokości 80.000,00 zł, która
została umieszczona w projekcie budżetu Województwa Podlaskiego w 2009 r., w Dziale
851, rozdziale 85149, § 4300 (Promocja zdrowia i szpitali oraz wspierania innych działań
zwiększających bezpieczeństwo zdrowotne obywateli).
Harmonogram i kosztorys realizacji „Programu Zapobiegania Zakażeniom
HIV w województwie podlaskim na lata
2009 – 2011” na rok 2009.
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Działanie
Przy współpracy
z:
Wojewódzką Stacją
SanitarnoEpidemiologiczną
Szkolenie skierowane
do policjantów,
strażników miejskich i
strażaków
Kontynuacja Kampanii Wojewódzką Stacją
wróć bez HIV
SanitarnoEpidemiologiczną
Dzień Pamięci
Wojewódzką Stacją
Zmarłych na AIDS
SanitarnoEpidemiologiczną
Kampania Społeczna – Stowarzyszenia
Ryzyko Kochania –
WSSE wraz z
m.in. plakaty i ulotki
oddziałami
skierowane do
terenowymi
studentów (akcja
przewidziana jest na
dzień Św. Walentego)
Utworzenie, co
W oparciu o
najmniej jednego
zakłady opieki
Punktu Konsultacyjno- zdrowotnej
Diagnostycznego
nadzorowane przez
(anonimowego
Samorząd
testowania krwi) w
Województwa
Suwałkach i/ lub
Podlaskiego
Łomży
Działania bieżące,
które wynikną w
trakcie roku – np.
konkursy
stowarzyszenia,
szkoły itp.
ŁĄCZNIE
Przewidywany koszt
Termin
realizacji
1 szkolenie w każdym IV-XII.2009
powiecie – 800,00 zł
Łącznie: 11 200,00 zł
4 000,00 zł
17.V.2009
5 000, 00 zł
VI-X.2009
10 000,00 zł
14.II.2009
Roczny całkowity
koszt utrzymania
jednego punktu (na
podstawie danych z
punktu białostockiego)
– 30 000,00 zł
30 000,00 zł
20 000,00 zł
do końca
roku
wg potrzeb
80 000,00 zł
15
Ponadto Departament Zdrowia planuje:
- zorganizowanie w pierwszym półroczu 2009 roku spotkania (konferencji/szkolenia)
wszystkich potencjalnie zainteresowanych zaangażowaniem się w profilaktykę HIV/AIDS
w celu m.in. powołania Podlaskiego Wojewódzkiego Zespołu ds. Realizacji Krajowego
Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV;
- utworzenie strony internetowej związanej z problematyką HIV/AIDS.
Ewaluacja programu
Corocznie, w terminie do końca marca następnego roku:
- zostanie opracowane i przedłożone Sejmikowi Województwa Podlaskiego sprawozdanie
z realizacji zadań zawartych w harmonogramie – w formie liczbowej oraz opisowej wraz
z wnioskami. Będzie również prowadzony monitoring wskaźników epidemiologicznych.
Należy jednak podkreślić, że efekty działania z zakresu profilaktyki oraz promocji zdrowia
(poprawa wskaźników) są widoczne dopiero po kilku latach,
- będzie przedstawiony harmonogram planowanych działań wraz z kosztorysem na kolejny
rok (odpowiednio 2010 i 2011).
16
Spis literatury
Barre-Sinoussi F, Herman LC, Frey F i wsp. Isolation of T-lymphotropic retrovirus from a
patient at risk for acquured immunodeficiency syndrome (AIDS). Science 1983;220:868-71.
Broń-Kaczmarska A.: HIV/AIDS – zapobieganie i leczenie. Stan obecny w Polsce i zagranicą,
Przegląd Urologiczny, 2006/7/5 (39), s.16
Centers for Disease Control. Current trends update of acquired immune dificiency syndrome
(AIDS) – United States. MMWR 1982;31:513-4.
Cianciara D.: Kierunki i rozwój profilaktyki HIV/AIDS, Przegląd epidemiologiczny 2005, 59
Czerniawska-Ankiersztejn M., Marzec-Bogusławska A., Nowacki W., Zapobieganie
rozprzestrzenianiu się epidemii HIV iAIDS. Polskie doświadczenia z lat 1985-2000, Zdrowie
Publiczne 2001; 111(4)
Floridia M, Masella M, Bucciardini R i wsp. Hospitalizations and costs of treatment for
protease inhibitor-based regimens in patients with very advanced HIV-infection (CD4 <
50/mm3). HIV Clin Trials 2000;1:9-16.
Górka T., Rzenno-Margielewska E.: Znaczenie edukacji zdrowotnej w zapobieganiu
zakażeniu HIV, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2003: 50(11)
Hejwosz D. A.: Postawy młodzieży wobec AIDS/HIV, Pielęgniarstwo Polskie 1(15), 2003,
Hiejwosz D. A., Wiese J.: Poziom wiedzy na temat AIDS i HIV wśród licealistów i studentów
miasta Poznania, Pielęgniarstwo Polskie1(15), 2003
Jabłecki J., Arendarczyk M.: Fenomeny epidemiologiczne zakażeń HIV/AIDS. Nowiny
Lekarskie 2006,75, 1
Kamusińska E., Słopiecka A.: Poziom wiedzy na temat zakażeń wśród dorosłych, Zdrowie
Publiczne 2004; 114 (4)
Kowalska A., Przybyłkowska M., Niemiec T., Zapobieganie zakażeniom HIV/AIDS u kobiet,
Ordynator leków Vol. 6 Nr 9-10
Krajowe Centrum ds. AIDS, Epidemiologia HIV/AIDS na świecie i w Polsce, prezentacja
multimedialna www.aids.gov.pl
Krajowe Centrum ds. AIDS: Kobiety a HIV/AIDS,
http://aids.gov.pl/files/wiedza/4_Kobiety_a_HIV_popr.pdf
Krajowe Centrum ds. AIDS : HIV i AIDS a seks,
http://aids.gov.pl/files/wiedza/5_HIV_i_AIDS_a_seks.pdf
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny: Meldunki
Epidemiologiczne-Zakażenia HIV i Zachorowania na AIDS w Polsce,
http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm
Nitka A, Rosińska M, Janiec J. AIDS i zakażenia HIV w 2006rplu. Przedl Epidemiol
2008;62:357-68.
17
Mann JM. AIDS: a wordlwide pandemic. W: Current topics in AIDS, 1989, vol. 2. – Centers
for Disease Control. Pneymocystis pneumonia – Los Angeles. MMWR 1981;30:250-2.
Ministerstwo Zdrowia, Krajowe Centrum ds. AIDS: Harmonogram realizacji Krajowego
Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV opracowany na lata 2007-2011
Podlasin RB, Wiercinska-Drapalo A, Olczak A, Beniowski M, Smiatacz T, Malolepsza E,
Juszczyk J, Leszczyszyn-Pynka M, Mach T, Mian M, Knysz B, Horban A. Opportunistic
infections and other AIDS-defining illnesses in Poland in 2000-2002. Infection 2006;34:196200.
Rosińska. M., Nitka A.: AIDS i zakażenia HIV w 2004 roku, Przegląd epidemiologiczny 2006
Wieczorek-Łada J., Jocz W.: Sty życia młodzieży Białegostoku a zdrowie, Urząd Miejski w
Białymstoku, Wydział Spraw Społecznych, Białystok 2006, Wydawnictwo Prymat
18