Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury
advertisement
ZARZĄD WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO - MAZURSKIEGO Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007 -2013 - wstępny projekt - Olsztyn ,maj 2006 r. Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Spis treści 1. Wstęp................................................................................................................... 2. Diagnoza sytuacji społeczno – gospodarczej.................................................... 3 2.1. Uwarunkowania przestrzenne, przyrodnicze, ludnościowe....................................... 3 2.2. Uwarunkowania ekonomiczne................................................................................... 6 2.3. Sytuacja społeczna................................................................................................... 15 2.4. Infrastruktura komunikacyjna.................................................................................. 20 2.5. Obszary wiejskie i rolnictwo ................................................................................... 24 2.6. Turystyka ................................................................................................................. 25 2.7. Analiza SWOT......................................................................................................... 26 3. Pomoc krajowa i zagraniczna dla regionu w latach 2000 – 2005................... 30 4. Strategia rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego............................. 40 5. Osie priorytetowe i działania programu.......................................................... 49 5.1. Informacja o osiach priorytetowych i działaniach ................................................... 49 5.2. Wskaźniki monitoringu realizacji ........................................................................... 68 6. Plan finansowy ................................................................................................ 71 7. System zarządzania i wdraŜania programu ..................................................... 74 8. Załączniki ........................................................................................................ 81 8.1. Szacunkowa lista głównych projektów.................................................................... 81 8.2. Lista programów pomocy publicznej ...................................................................... 81 8.3. Ewaluacja programu ................................................................................................ 81 8.4. Ocena oddziaływania na środowisko....................................................................... 83 8.5. Sprawozdanie z przeprowadzonych konsultacji społecznych ................................. 83 2 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 ROZDZIAŁ 2 DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ 2.1. Uwarunkowania przestrzenne, przyrodnicze, ludnościowe 2.1.1. PołoŜenie, podział administracyjny Województwo warmińsko – mazurskie jest czwartym pod względem powierzchni regionem Polski, zajmując 24,2 tys. Km (7,7% powierzchni kraju). Graniczy z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, województwem podlaskim, mazowieckim, kujawsko – pomorskim i pomorskim, poprzez Zalew Wiślany łączy się z Morzem Bałtyckim. Powierzchnia geodezyjna uŜytków rolnych w regionie przekracza 1,3 mln ha, co stanowi 55% powierzchni województwa (kraj 61%), pozostałą część zajmują: grunty leśne i zadrzewione – 32%, wody – 6%, grunty zabudowane – 3,5% i pozostałe grunty – 3,5% . Tereny wiejskie zajmują 2 359,6 tys. Ha tj. 97,5 % powierzchni województwa, co oznacza najwyŜszy udział w kraju. Rycina nr 1: Powierzchnia geodezyjna według kierunków wykorzystania w 2004 r. grunty pod w odami; 5,7 grunty leśne oraz zadrzew ione; 31,6 grunty zabudow ane i zurbanizow .; 3,5 UŜytki rolne; 55,4 W granicach województwa warmińsko – mazurskiego znajduje się 116 gmin (w tym 16 miejskich, 33 miejsko-wiejskie i 67 wiejskich). Na obszarze regionu utworzone jest 19 powiatów ziemskich oraz 2 powiaty grodzkie (miasta na prawach powiatu – Olsztyn i Elbląg). W województwie wyodrębnione są trzy podregiony (NTS III) – elbląski (31% powierzchni, 37% ludności województwa ), olsztyński (43% zarówno powierzchni, jak i ludności) oraz ełcki (26% powierzchni i 20% ludności regionu). W regionie znajduje się 49 miast i 3865 miejscowości wiejskich. Tylko 2 miasta – Olsztyn i Elbląg przekraczają 100 000 mieszkańców. Udział ludności miejskiej utrzymuje się na poziomie 60%, o 1,5 punktu procentowego poniŜej średniej krajowej. Ludność miejska województwa skoncentrowana jest w 3 największych ośrodkach – Olsztynie, Elblągu i Ełku, gdzie mieszka łącznie ponad 40% mieszkańców miast. Na 1 miejscowość wiejską przypada średnio 147 mieszkańców, przeciętnie w kraju – 259 . 3 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Specyficzną rolę w układzie osadniczym regionu pełnią miasta małe i najmniejsze (do 35 tys. Mieszkańców) mające istotne znaczenie dla otaczających je układów lokalnych i dysponujące w większości wysokimi walorami turystycznymi. Wymagają one wsparcia rozwoju infrastruktury komunalnej, rozwoju przedsiębiorczości oraz rewitalizacji. 2.1.2. Środowisko przyrodnicze Region Warmii i Mazur wyróŜnia się w skali kraju i Europy róŜnorodnością i bogactwem środowiska przyrodniczego, na które składają się: urozmaicona rzeźba terenu, liczne jeziora, zwarte kompleksy leśne, czyste powietrze. Połowę obszaru województwa stanowią obszary objęte prawną ochroną przyrody, w tym o międzynarodowej randze. Na 1 mieszkańca regionu przypada największa w kraju powierzchnia obszarów prawnie chronionych (7,8 tys. M², średnio w kraju – 2,7 tys. M²). Na terenie województwa wyróŜnione są znaczne obszary ostoi przyrody o znaczeniu europejskim (NATURA 2000, CORINNE). Całe Województwo Warmińsko – Mazurskie znajduje się w obrębie obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski. Region dysponuje dobrze rozwiniętą siecią wód powierzchniowych składającą się z licznych jezior, oczek wodnych, rzek, kanałów oraz części Zalewu Wiślanego (5,7% powierzchni województwa), które stanowią istotny czynnik i jednocześnie walor sprzyjający rozwojowi turystyki i wpływający na atrakcyjność zamieszkania. Obszary problemowe w dziedzinie ochrony środowiska to przede wszystkim ochrona powierzchni ziemi poprzez zastosowanie nowoczesnych form gospodarowania odpadami (zwłaszcza komunalnymi) oraz dalsza poprawa stanu czystości wód powierzchniowych poprzez likwidację punktowych źródeł zanieczyszczeń, rozbudowę systemów kanalizacyjnych, ograniczanie zanieczyszczeń rolniczych. Wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe umoŜliwiają rozwój róŜnych form rekreacji i lecznictwa uzdrowiskowego, przemysłu czystych technologii oraz rolnictwa wytwarzającego produkty najwyŜszej jakości. Z drugiej strony ścisłe reŜimy ochrony przyrody utrudniają niekiedy lokalizację inwestycji i tworzenie nowych miejsc pracy. Zasoby naturalne regionu są raczej skromne. Z epoką postglacjalną wiąŜą się złoŜa kopalin znajdujących głównie zastosowanie w rolnictwie – kredy jeziornej i torfu, a takŜe w lecznictwie – borowiny. W lecznictwie mogą być przydatne takŜe wody mineralne zalegające w starszych strukturach geologicznych na znacznej głębokości (0,7 – 1,5 km). Kopaliny występujące na obszarze województwa to przede wszystkim złoŜa przydatne głównie w budownictwie, tj.: kruszywa naturalne, piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej i betonów komórkowych, surowce ilaste ceramiki budowlanej i do produkcji kruszywa lekkiego. 2.1.3. Ludność Na koniec grudnia 2004 roku Warmię i Mazury zamieszkiwało 1.428.714 osób, co stanowiło 3,7% ludności kraju. Od 1999 roku utrzymuje się 12 lokata w kraju. Województwo cechuje się duŜym zróŜnicowaniem poziomu gęstości zaludnienia przy średnim wskaźniku 59 osób/km², który jest najniŜszy w kraju (122 osoby/km²), a na obszarach wiejskich spada nawet do 11 osób/km2. Liczba ludności w 2004 r. była o 2,5% niŜsza od stanu w 1999 r. (w kraju - o 1,2%). Ubytek ludności spowodowany jest przede wszystkim migracjami – saldo migracji jest od lat 4 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 ujemne i – w przeliczeniu na 1000 ludności - wielokrotnie wyŜsze niŜ w kraju (kraj – minus 0,2, województwo – minus 1,8)1. Przyrost naturalny na 1000 ludności wykazuje takŜe stałą tendencję spadkową, ale wciąŜ naleŜy do najwyŜszych w kraju – 2 lokata za województwem pomorskim. W konsekwencji w województwie rysują się obszary depopulacji, co stanowić moŜe w przyszłości źródło napięć i trudności społecznych i gospodarczych. Niekorzystne zjawiska ludnościowe, przede wszystkim w powiatach północnych, wzmacniane są przez zapóźnienia w infrastrukturze oraz wysoką stopę bezrobocia, co istotnie zmniejsza konkurencyjność tych obszarów i grozi ich marginalizacją. Rycina nr 2: Przyrost naturalny na 1000 ludności w województwie warmińsko – mazurskim i w Polsce w latach 1999 – 2004. 3 2,7 2,6 2,3 2,5 2,0 1,7 2 1,6 1,5 1 0,3 0,5 0,1 0 0 -0,1 -0,5 1999 2000 2001 Województwo 2002 2003 -0,4 -0,2 2004 Polska Rycina nr 3: Sytuacja ludnościowa w powiatach województwa warmińsko-mazurskiego w latach 1999-2004 (dynamika: ubytek ludności<100, przyrost ludności>100) 1 dane za 2004 r. wg publikacji GUS Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej województw nr 4/2005, Warszawa, kwiecień 2006 5 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Region charakteryzuje się wyŜszym niŜ średnio w kraju udziałem dzieci i młodzieŜy (kraj – 21,2%, województwo – 23,2%) oraz niŜszym – ludności w wieku poprodukcyjnym (kraj – 15,3%, województwo – 13,3%). ObciąŜenie ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym jest nieco wyŜsze niŜ przeciętnie w kraju. Udział ludności w wieku produkcyjnym kształtuje się na poziomie średniej krajowej, co przy niŜszym stopniu rozwoju przedsiębiorczości skutkuje wysokim bezrobociem. Ludność województwa warmińsko-mazurskiego naleŜy do najsłabiej wykształconych w kraju. Zgodnie z danymi NSP 2002 odsetek ludności w wieku 13 lat i więcej z wykształceniem ponadpodstawowym wyniósł w kraju 65%, natomiast w regionie – 59%. Tylko w województwie podlaskim odsetek ten był niŜszy. Wykształceniem wyŜszym legitymowało się nieco ponad 8% populacji (kraj – 10%) policealnym 2,9% (kraj – 3,2%) %, średnim (zawodowym i ogólnokształcącym) – 26% (kraj – 28,%), zasadniczym zawodowym – 21% (kraj – 23%) podstawowym ukończonym 35% (kraj – 30%). Odsetek osób z wykształceniem podstawowym jest najwyŜszy w kraju. Prawie 5% osób miało wykształcenie podstawowe nieukończone lub nie miało Ŝadnego wykształcenia ( w kraju – 3,6%). Zarysowały się istotne róŜnice w poziomie wykształcenia pomiędzy miastem a wsią. Generalnie ludność w miastach legitymuje się wyŜszym poziomem wykształcenia. Rycina nr 4: Struktura ludności według wykształcenia w województwie warmińsko – mazurskim i w Polsce wg NSP 2002 . nieustalone podstawowe nieukończone kraj 2,0% 1,7% województwo warmińsko-mazurskie 3,6% 4,9% podstawowe ukończone 29,8% 34,5% 23,2% 21,4% zasadnicze zawodowe średnie (zawodowe i ogólnokształcące) policealne 28,3% 26,3% 3,2% 2,9% 9,9% 8,3% wy Ŝsze 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 2.2. Uwarunkowania ekonomiczne Procesy rozwojowe, zachodzące od 1989r. w warunkach gospodarki rynkowej, nie były w stanie zmniejszyć dystansu województwa warmińsko-mazurskiego w stosunku do innych województw. Sytuacja ekonomiczna regionu jest bowiem bardzo silnie uwarunkowana historycznie ukształtowanymi czynnikami, takimi przede wszystkim jak: - peryferyjne połoŜenie i słaba dostępność komunikacyjna, a jednocześnie wymagające ochrony środowisko naturalne. 6 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - bardzo niska gęstość zaludnienia i rozproszenie sieci osadniczej - wysoki poziom bezrobocia oraz znaczne grupy ludności powiązanej z dawnymi państwowymi gospodarstwami rolnymi - niski poziom uprzemysłowienia regionu i rolnictwem - niski poziom przedsiębiorczości - niskie dochody własne mieszkańców - niezbyt wysoka atrakcyjność inwestycyjna regionu - liczne obiekty i tereny powojskowe, wymagające rekultywacji i wprowadzenia nowych funkcji. dominacja przemysłów związanych z Ze względu na większe odległości i utrudnienia w procesach budowlanych (lasy, jeziora, niestabilne grunty polodowcowe, wymagania ochrony przyrody) wyŜsze niŜ w innych regionach są koszty budowy nowej infrastruktury technicznej. Jednocześnie słabsza jest konkurencyjność prowadzenia działalności gospodarczej, co jest spowodowane oddaleniem od ponadlokalnych rynków zbytu oraz źródeł energii i większości surowców pozarolniczych. Istotną cechą województwa jest silne zróŜnicowanie wewnątrzwojewódzkie na poziomie gmin. Analiza podstawowych wskaźników w sferze ekonomicznej i społecznej pozwoliła na wyodrębnienie gmin i powiatów, które charakteryzują się wyŜszym potencjałem rozwojowym, mierzonym poziomem zamoŜności gmin, ich nowoczesnością i konkurencyjnością. Rycina nr 5: Potencjał rozwojowy gmin województwa warmińsko – mazurskiego (wg danych za 2004 rok) 7 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Sytuacja społeczno-ekonomiczna ludności zamieszkałej na obszarach wiejskich jest gorsza niŜ w miastach. Stopa bezrobocia jest wyŜsza, a współczynnik aktywności zawodowej – niŜszy niŜ w mieście. Mieszkania są bardziej zagęszczone, trudniejszy jest dostęp do świadczeń zdrowotnych i szkół. 2.2.1. Produkt Krajowy Brutto Zgodnie z opracowaniem GUS z lutego 2006 r. „Rewizja rachunków regionalnych za lata 1995 – 2003” Produkt Krajowy Brutto wytworzony w województwie w 2003 r. wynosił 24,8 mld zł., co stanowiło 2,9 % wartości PKB w kraju (12 lokata). Od 1998 r. województwo utrzymuje się w grupie 5 województw o mniejszym niŜ 3 % udział w tworzeniu PKB. W 2003 r. PKB w województwie wzrósł o 7,7 % tj. o 3,5 pkt. więcej niŜ w kraju. Produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca województwa warmińsko-mazurskiego jest znacznie niŜszy niŜ średnio w Polsce i kształtował się na koniec 2003 roku na poziomie 78,8 % średniej dla Polski. Plasuje to województwo na 12 miejscu w kraju, wobec 14 miejsca w latach 2001-2002 i 13 miejsca w 2000 r. Procentowy udział podregionów w tworzeniu PKB jest zróŜnicowany. Na tle regionu wybija się stolica województwa wraz z okolicznymi obszarami. Produkt krajowy brutto wytwarzany w podregionie olsztyńskim – 19 881 per capita - jest wyraźnie wyŜszy niŜ w pozostałych podregionach (elbląskim 16 200 zł i ełckim 14 172 zł).RóŜnica w wysokości PKB per capita między najbogatszym i najbiedniejszym podregionem województwa pogłębiła się i wzrosła z 4 389 zł w roku 2000 do 5 709 zł w 2003 roku. Rycina nr 6: PKB wytworzony w Polsce i województwie warmińsko-mazurskim w latach 1998 – 2003 (w mln zł) 1000000,0 842120,4 800000,0 779204,7 744621,8 600000,0 807859,5 666308,3 600901,9 400000,0 200000,0 17578,0 19685,8 21725,5 22079,1 23036,7 24811,5 0,0 1998 1999 Polska 2000 2001 2002 2003 Województwo Warmińsko-Mazurskie 8 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Rycina nr 7: Produkt Krajowy Brutto na 1 mieszkańca (w zł) w województwie warmińsko – mazurskim i w kraju w latach 2000 – 2003. 25 000 20 371 19 464 21 130 22 048 80,0 20 000 17 371 15 000 15 241 79,0 78,0 16 126 15 461 10 000 Rycina nr 8: Udział procentowy PKB na 1 mieszkańca województwa warmińsko – mazurskiego w stosunku do średniego w kraju w latach 2000 – 2003. 78,8 78,3 77,0 5 000 76,3 76,0 0 2000 Polska 2001 2002 2003 Województwo Warmińsko-Mazurskie 75,9 75,0 74,0 2000 2001 2002 2003 Rycina nr 9: Udział procentowy podregionów w PKB w województwie warmińsko – mazurskim w roku 2003. ełcki; 16,2 elbląski; 34,8 olsztyński; 49,0 2.2.2. Wartość dodana brutto według rodzajów działalności; przemysł Struktura wartości dodanej brutto według rodzajów działalności wskazuje na większe niŜ średnio w kraju znaczenie rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i rybactwa (w województwie – 8,4% wartości dodanej brutto, średnio w kraju – 4,3%) oraz usług nierynkowych (w województwie – 19,2%, średnio w kraju – 15,6%). NiŜszy od średniej jest udział przemysłu (województwo – 21,5%, kraj – 23,3%) oraz usług rynkowych (województwo – 46,0%, kraj – 51,3%). Takie kształtowanie się struktury gospodarki stanowi o mniejszej niŜ w innych regionach konkurencyjności i innowacyjności, bowiem przemysł i usługi rynkowe są dziedzinami najłatwiej absorbującymi nowoczesne technologie. W 2003 r. dynamika wartości dodanej brutto w województwie warmińsko mazurskim była najwyŜsza w kraju i wyniosła 107,5% (przeciętna w kraju 104,1%). Na wysoką dynamikę miał wpływ przyrost produkcji w przemyśle – o 17,2%, rolnictwie (4,5%), usługach rynkowych (5,4%), usługach nierynkowych (7,1 %). W budownictwie odnotowano spadek o 3,5 %. 9 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Rycina nr 10: Struktura wartości dodanej brutto wg rodzajów działalności gospodarczej w 2003 r. Polska Warm ińsko-Mazurskie 19,2% Rolnictw o 8,4% 15,6% 4,3% 23,3% Przemysł 21,5% Budow nictw o 5,5% 4,8% 46,0% Usługi rynkow e Usługi nierynkow e 51,3% W latach 1998 – 2003 odnotowano spadek udziału rolnictwa w generowaniu wartości dodanej województwa z 10,1% do 8,4% (kraj zmniejszenie z 6,2% do 4,3%); przemysłu zmniejszenie z 22,7 % do 21,5 % (kraj z 25,7% do 23,3 %); budownictwa z 6,8% do 4,8% (kraj z 7,1% do 5,5%). Jednocześnie wzrósł udział wartości usług nierynkowych z 16,6 % do 19,2 % (kraj z 13,8% do 15,6%), a usług rynkowych z 43,8 % do 46,0 % (kraj z 47,3 % do 51,3%). Zmiany te są zbyt nikłe, by wnioskować o przełamaniu ukształtowanej struktury gospodarki. Wartość dodana brutto na 1 pracującego w regionie była najwyŜsza w usługach rynkowych, najniŜsza zaś – w rolnictwie. W wolumenie wartości dodanej brutto, generowanej przez przemysł, stosunkowo wysoki jest udział przetwórstwa przemysłowego. Województwo warmińsko-mazurskie naleŜy do grupy regionów uznawanych za słabo uprzemysłowione. Jego udział w krajowym wolumenie produkcji sprzedanej przemysłu, kształtował się w latach ubiegłych się na poziomie 2,4 – 2,6%, a w 2004 r. obniŜył się do 2,3%. Największy udział ma w tym zakresie podregion olsztyński, z którego pochodziło w 2003 r. 47% produkcji sprzedanej, z elbląskiego – 41%, a z ełckiego – 12,1%. W 2004 r. udział podregionu elbląskiego obniŜył się do 37%, olsztyńskiego – wzrósł do 49%, a ełckiego – do 14%. Produkcja sprzedana przemysłu w przeliczeniu na 1 mieszkańca kształtowała się w latach 1999 – 2004 poniŜej średniej krajowej, zwiększając się z 64% tej średniej w roku 1999 do 69% w roku 2002 i 2003. W 2004 r. osiągnięto tylko 62% średniej krajowej. W 2004 r. produkcja sprzedana na 1 mieszkańca wynosiła w województwie 11,1 tys. zł (średnia krajowa - 17,7 tys. zł.). Poziom produkcji sprzedanej przemysłu na 1 mieszkańca dawał województwu 14 miejsce wśród 16 regionów, wobec 11 miejsca w 2003 r. W województwie największe znaczenie w sekcji „Przetwórstwo przemysłowe” ma produkcja artykułów Ŝywnościowych i napojów. Jej wartość stanowi ok. 1/3 wartości produkcji sprzedanej. Istotne w skali kraju znaczenie ma produkcja mięsa drobiowego (przede wszystkim indyczego) wołowego i wieprzowego, wędlin, masła, piwa. W regionie produkowane są takŜe soki owocowe i warzywne, mroŜonki, kasze, mąki, przetwory i galanteria mleczna, miód, ryby (wędzone i konserwy). Przetwórstwo spoŜywcze oparte jest przede wszystkim na surowcach lokalnych wysokiej jakości, produkowanych w warunkach czystego środowiska naturalnego. Wyroby przemysłu spoŜywczego są w znacznym stopniu eksportowane, stąd poziom produkcji jest dość silnie uzaleŜniony od sytuacji na rynkach zagranicznych. Znaczący jest udział województwa w krajowej produkcji opon, tarcicy 10 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 iglastej, tarcicy liściastej, maszyn do obróbki plastycznej metali. WaŜne znaczenie ma produkcja wyrobów z drewna, a przede wszystkim mebli. Meblarstwo staje się jedną z wiodących dziedzin przemysłu w regionie, umacniając jego pozycję w kraju i za granicą. Przemysł znajduje się w zainteresowaniu inwestorów zagranicznych głownie kapitału francuskiego, holenderskiego, niemieckiego, szwedzkiego. W 2004 r. sprzedaŜ produkcji budowlano – montaŜowej stanowiła 2,7 % produkcji krajowej, podczas gdy w latach 1999 -2003 wahała się w przedziale 2,0 % do 2,6 %. SprzedaŜ na 1 mieszkańca wynosiła w województwie 1353 zł, co daje 10 lokatę w kraju (kraj 1904 zł). W latach 1999 – 2004 wystąpił stały wzrost sprzedaŜy produkcji budowlano - montaŜowej, podczas gdy w kraju tendencje te były zmienne. Rycina nr 11 : Struktura wartości dodanej brutto na 1 pracującego wg rodzajów działalności w województwie warmińsko – mazurskim w latach 1999 – 2003 zł 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1999 2000 2001 lata 2002 2003 rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, rybołóstwo i rybactwo przemysł budownictwo usługi rynkowe usługi nierynkowe 2.2.3. Inwestycje, innowacyjność Poziom inwestycji w województwie warmińsko-mazurskim kształtuje się w ostatnich latach na poziomie 2-3 % inwestycji krajowych. Największe znaczenie mają inwestycje w przemyśle, stanowiące, podobnie jak w kraju, ponad 1/3 nakładów inwestycyjnych. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wartość inwestycji w gospodarce narodowej plasowała województwo na końcowych miejscach wśród 16 regionów i kształtowała się na poziomie od 53% średniej krajowej w 1999 r. ( w regionie – 1743 zł, średnio w kraju – 3259 zł) do 69% w 2003 i 2004 r. ( 2003 r. region 2001 zł, kraj – 2902 zł; 2004 r. region 2165 zł, kraj – 3155 zł). 11 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Poziom inwestycji w przedsiębiorstwach jest jednym z waŜnych czynników zarówno wzrostu ich konkurencyjności, jak i rozwoju całego obszaru. W województwie warmińskomazurskim rysują się obszary wyraźnej koncentracji inwestycji w niektórych powiatach, przy znacznym niedoinwestowaniu w innych. Rycina nr 12: Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w roku 2004 wg powiatów w województwie warmińsko – mazurskim. Wprowadzaniu nowych technologii i innowacyjności w przedsiębiorstwach nie sprzyja spadający poziom nakładów inwestycyjnych na środki trwałe. W roku 2004 nakłady te (liczone w cenach bieŜących) były o 45% niŜsze niŜ w roku 2000, w tym nakłady na maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia (a więc nośniki nowoczesnych technologii) zmniejszyły się o 42%. Jednym z efektów inwestycji jest wzrost wartości brutto środków trwałych. Wartość brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach powyŜej 9 osób w przeliczeniu na 1 mieszkańca, mimo stałego wzrostu, trwale plasuje województwo na 14 pozycji w kraju. W 1999 roku wartość ta wynosiła w województwie 11393 zł, średnio w kraju – 20144 zł (57% średniej krajowej); w 2003 r. – 14078 przy średniej krajowej 24440 zł (58% średniej), a w 2004 r. – 15071 zł (59% średniej) . W latach 1999 – 2002 nakłady inwestycyjne samorządów w przeliczeniu na 1 mieszkańca kształtowały się poniŜej średniej krajowej, stanowiąc od 75% tej średniej w 1999 r. ( województwo – 237,0 zł, kraj – 318,4 zł) do 87% w roku 2002r. Wydatki inwestycyjne samorządów w roku 2003 przekroczyły średnią krajową o 4% ( region – 335,7 zł, kraj – 322,2). Nie bez wpływu na takie kształtowanie się wskaźników pozostawały projekty inwestycyjne, realizowane przez samorządy regionu z udziałem środków europejskich. 12 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 W województwie znajduje się 15 jednostek badawczo – rozwojowych (1,6% krajowej ich liczby), zatrudniających 1290 osób (odpowiednio 1,6%), z tego 330 w jednostkach naukowo – badawczych. Potencjał naukowo – badawczy w regionie koncentruje się głównie w Uniwersytecie Warmińsko - Mazurskim w Olsztynie. Ma on jedne z największych w kraju osiągnięcia w pracach badawczo – rozwojowych i we wdraŜaniu wynalazków, przede wszystkim w takich dziedzinach jak: - mleczarstwo (nowe technologie serów dojrzewających, twarogów, śmietanki, kazeiny), - przemysł mięsny, przetwórstwo owocowo – warzywne. Nakłady finansowe na działalność badawczą i rozwojową były jednymi z najniŜszych w kraju, w przeliczeniu na 1 mieszkańca ponad trzykrotnie niŜsze niŜ w kraju, plasując region na 12 pozycji. Relacja nakładów na działalność B+R do Produktu Krajowego Brutto wynosiła w regionie 0,3% we wszystkich latach 1999-2003, obniŜając się w 2004 r. do 0,23%. Zatrudnienie w działalności badawczo-rozwojowej stanowi ok. 1,6% zatrudnienia krajowego, a na 1000 osób aktywnych zawodowo jest ponad dwukrotnie mniejsze niŜ średnio w kraju ( województwo – 2 osoby, kraj – 4,5 os.). Nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle stanowią niespełna 2% nakładów krajowych i plasują województwo na końcowych miejscach wśród 16 województw. 2.2.4. Dochody ludności Region generuje stosunkowo niski popyt konsumpcyjny głównie ze względu na trwale utrzymujący się niski poziom przeciętnych wynagrodzeń (w 2004 r.86,5 % średniej krajowej – 15 lokata) oraz emerytur i rent z pozarolniczego systemu ubezpieczeń (87% średniej – 12 lokata). Dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwach domowych wynosił w roku 2004 – 89,4% średniej krajowej (12 miejsce w kraju). Liczba osób, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w przeliczeniu na 10 tys. ludności wyniosła w 2004 r. 897,4 – 15 lokata za województwem kujawsko pomorskim. Zgodnie z danymi NSP 2002 własne źródło dochodu posiadało 819,3 tys. osób tj. 57,4% ludności województwa, w tym z pracy utrzymywało się 29,4% mieszkańców regionu (średnio w kraju – 32,3%). Na utrzymaniu, a więc bez własnych dochodów, pozostawało aŜ 42,7% mieszkańców regionu (w kraju –38%). Liczba osób utrzymywanych przypadających na 1000 osób posiadających własne źródło utrzymania w 2002 r. wyniosła w województwie 719 (kraj 630). Omawianą sytuację obrazuje poniŜszy wykres (ryc. nr 13). W stosunku do NSP 1988 r odsetek ludności utrzymującej się z pracy obniŜył się o 13,8 pkt., a procentowy udział mieszkańców utrzymujących się z własnych niezarobkowych źródeł (renty, emerytury, zasiłki) wzrósł z 16,2 % do 27,9 % (kraj 28 %). 13 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Rycina nr 13: Struktura ludności wg źródeł utrzymania w województwie warmińsko-mazurskim w 2002 roku (wg Narodowego Spisu Powszechnego) na utrzy maniu ; 42,7% niezarobkowe źródło utrzy mania; 27,9% praca poza rolnictwem ; 25,2% praca w rolnictwie; 4,2% 2.2.5. Przedsiębiorczość Na koniec 2004 r. w województwie zarejestrowanych było 108,9 tysięcy podmiotów gospodarczych (12 miejsce w Polsce, 3% krajowej liczby podmiotów), co w stosunku do roku 1999 stanowiło wzrost o 12,7%. Tempo przyrostu liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w województwie warmińsko-mazurskim było w latach 1999-2004 wyraźnie niŜsze od średniej krajowej. śaden z podregionów ani Ŝadne z miast na prawach powiatu nie osiągnęło przeciętnej dla kraju. Porównanie tempa przyrostu podmiotów w przemyśle, budownictwie i usługach rynkowych w kraju i województwie wskazuje, Ŝe w latach 19992003 zostały zakonserwowane podstawowe cechy struktury gospodarczej regionu – niski udział przemysłu i budownictwa oraz duŜe znaczenie usług nierynkowych, opartych głównie na finansowaniu budŜetowym. Do sektora prywatnego zaliczało się 93,8% podmiotów. Wśród podmiotów dominują firmy z sekcji handel i naprawy (30,2%) oraz obsługa nieruchomości i firm (16,7%). Udział podmiotów przemysłowych i budowlanych kształtuje się na poziomie 9%. W 2004r. na 10 tys. ludności przypadało 762 podmioty gospodarcze przy średniej krajowej 937 podmiotów- 13 lokata w kraju. Liczba podmiotów prowadzonych przez osoby fizyczne na 10 tys. ludności wzrosła z 500 w roku 1998 do 573 w 2004 r. (14 lokata w kraju); średnio w kraju wskaźnik ten wyniósł w roku 2004 – 724. Wśród podmiotów gospodarki narodowej w województwie warmińsko-mazurskim (2004 r.) dominują podmioty prowadzone przez osoby fizyczne – 75,2% (kraj – 77,3%), spółki handlowe stanowią 4,5% podmiotów (kraj – 6,1%), spółdzielnie – 0,7% (kraj – 0,5%) W końcu 2004r. w regionie funkcjonowało tylko 56 przedsiębiorstw państwowych, wobec 80 w 1999 r. Wśród spółek handlowych 16,8% stanowiły spółki z udziałem kapitału zagranicznego (średnio w kraju – 23,4%). Na obszarach wiejskich funkcjonowało w 2004 r. tylko 23,5% podmiotów gospodarczych. W przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w miastach było 970 podmiotów, a na wsi – 450. 14 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w Olsztynie (1220) i Elblągu (947) wyraźnie przewyŜsza średnią wojewódzką. W powiatach ziemskich średnio na 10 tys. mieszkańców przypada 670 podmiotów gospodarczych. W 9 powiatach wskaźnik ten jest niŜszy od średniej. NajwyŜszą liczbę podmiotów gospodarczych na 10 000 mieszkańców rejestruje się w powiatach: giŜyckim (909) i mrągowskim (882), najniŜszą zaś – w powiecie bartoszyckim (554) oraz nowomiejskim ( 541) i działdowskim (536). Zachętą do podejmowania działalności gospodarczej jest funkcjonowanie w regionie Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej z kilkunastoma podstrefami oraz Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej – podstrefy w Gołdapi i Ełku. Ponadto w regionie zidentyfikowano 85 instytucji i organizacji, w róŜnej formie wspierających przedsiębiorczość. Są to agencje, fundacje i stowarzyszenia rozwoju regionalnego i lokalnego, inkubatory przedsiębiorczości, instytucje szkoleniowo – doradcze, banki i instytucje finansowe. Pewne usługi na rzecz biznesu świadczą teŜ państwowe i prywatne uczelnie wyŜsze. ZauwaŜalny jest niedobór instytucji świadczących usługi dla biznesu we wschodniej części województwa. W regionie nie powołano Ŝadnego ośrodka transferu technologii, klastrów lub innych form upowszechniających innowacyjność. Rycina nr 14: Wskaźnik przedsiębiorczości wg powiatów w województwie warmińsko – mazurskim w 2004 roku ( liczba podmiotów gospodarczych ogółem na 10 tys. mieszkańców - stan na 31. 12. 2004r.) 2.3. Sytuacja społeczna Generalnie moŜna stwierdzić, Ŝe sytuacja społeczna w regionie kształtuje się niekorzystnie. Podstawowe wskaźniki w tym zakresie są niŜsze od średniej krajowej, a fizyczną dostępność do usług, zwłaszcza na poziomie ponadlokalnym, utrudnia rozproszenie sieci osadniczej i niedostatki komunikacji publicznej. 15 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Sytuacja społeczna w regionie charakteryzuje się: - wysoką stopą bezrobocia, niskim poziomem zatrudnienia i małą mobilnością siły roboczej - niskimi dochodami rozporządzalnymi na 1 osobę w rodzinach i wyŜszym odsetkiem osób utrzymywanych - gorszą jakością edukacji - ograniczoną dostępnością do infrastruktury edukacyjnej - gorszą dostępnością do usług medycznych, zarówno w opiece podstawowej jak i specjalistycznej - trudniejszymi warunkami mieszkaniowymi. 2.3.1. Rynek pracy Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego (opracowane metodą BAEL) w 2004 r. 601 tys. mieszkańców województwa w wieku ponad 15 lat uwaŜanych było za aktywnych zawodowo (przeciętna roczna). Wśród nich 467 tys. pracowało, a 134 tys. poszukiwało pracy jako osoby bezrobotne. Liczba bezrobotnych (na koniec roku) od 2001 r. wykazuje spadek z 178,4 tys. osób do 162,4 tys. osób w 2004 r. i 150,9 tys. osób w 2005 r. tj. o 16,4 % (wykres nr 7). Ponad pół miliona osób (45% populacji, tak samo jak średnio w kraju) było biernych zawodowo - z racji wieku lub niespełniania warunków do uznania ich za bezrobotnych. Współczynnik aktywności zawodowej wyniósł 53,5% i był niewiele niŜszy niŜ średnio w kraju (54,7%), jednak wskaźnik zatrudnienia wynosił tylko 41,6% (średnia dla Polski – 44,3%). Częściej bez pracy pozostają kobiety (wskaźnik zatrudnienia 34,6%, dla męŜczyzn – 49,3%). W miastach pracę miało 43,5% ludności, na wsi – 38,4%. w kraju (odpowiednio 42,9% i 45,2%). Rycina nr 15; Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie warmińsko – mazurskim w latach 1999-2005 (stan na koniec roku). 250 000 bezrobotni 200 000 178 353 142 443 176 629 158 150 170 430 162 361 150 910 150 000 100 000 50 000 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2.3.2. Stopa bezrobocia Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie warmińsko-mazurskim na koniec grudnia 2004 roku wynosiła 29,2% , średnio w kraju - 19,0% (w końcu grudnia 2005 – 16 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 województwo 27,5%, kraj – 17,6%). Stopa bezrobocia jest w regionie najwyŜsza w Polsce. Od 2000 r. nastąpił wzrost stopy bezrobocia w województwie o 3,4 pkt (kraj 3,9 pkt.). W województwie warmińsko-mazurskim odnotowuje się duŜe zróŜnicowanie przestrzenne w natęŜeniu bezrobocia. Poza aglomeracją olsztyńską, gdzie stopa bezrobocia jest niska i wynosi 11,0%, w kilkunastu powiatach jest ponad trzykrotnie wyŜsza. Według danych Urzędów Pracy, w populacji bezrobotnych rejestrowanych w 2004 r. 78% poprzednio pracowało, przede wszystkim w działalności produkcyjnej - 17,5%, handlu 12,8%, budownictwie, rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie oraz administracji publicznej i obronie narodowej, ubezpieczeniach społecznych po 7,1%. Problemy rynku pracy w województwie pogłębiane są przez niską mobilność zawodową i przestrzenną pracowników (dalekie i kosztowne dojazdy do pracy), wysoki udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych (ponad 52,3% pozostaje bez pracy powyŜej 12 miesięcy), co skutkuje pogłębiającą się biedą i postępującą marginalizacją całych obszarów województwa, brakiem kwalifikacji wśród bezrobotnych i nieelastycznością rynku pracy. Utrzymywanie się takiej sytuacji w zakresie podaŜy pracy moŜe w przyszłości zaowocować zniechęceniem inwestorów. Rycina nr 16: Stopa bezrobocia w województwie warmińsko – mazurskim. Stan na 31.XII.2005 r. 2.3.3. Zatrudnienie Liczba pracujących w regionie, zarówno w liczbach bezwzględnych, jak w przeliczeniu na 1000 ludności systematycznie spada. W 1998 r. pracowało w regionie 454 tys. 17 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 osób, w 2002 r. – 384,4 tys. osób, w 2004 r. – 386,6 tys. osób, spadek wyniósł więc ok. 15% (kraj 19 %). Na 1000 ludności w województwie pracowało 171 osób (kraj 387 osób). Rycina nr 17: Struktura pracujących w województwie warmińsko - mazurskim i w Polsce w 2004 r. Warm ińsko - Mazurskie 40,0% 33,1% 35,0% 28,5% Polska 36,2% 28,3% 30,0% 25,0% 20,0% 21,0% 17,4% 17,3% 18,2% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo budownictwo i przemy sł usługi ry nkowe usługi pozary nkowe Struktura pracujących w regionie i w Polsce w 2004 r. róŜnią się nieznacznie i cechują się wysokim udziałem osób pracujących w rolnictwie – 17,4%, (kraj 17,3%) w ogólnej liczbie pracujących, w przemyśle i budownictwie zatrudnionych było 28,5 %, (kraj 28,3 %) i w usługach rynkowych 33,1% (kraj 36,2) i nierynkowych 21,0% (kraj 18,2%). W porównaniu do 2000 roku wzrósł udział pracujących głównie w usługach rynkowych o 3,8 punkty. (kraj 5,9) i usługach nierynkowych o 3 punkty (kraj 3 punkty) przy wydatnym obniŜeniu w rolnictwie tj. o 9,2 punkty. 2.3.4. Edukacja W roku szkolnym 2004/2005 w regionie funkcjonowało 586 szkół podstawowych dla dzieci i młodzieŜy (uczyło się w nich 113,0 tys. dzieci) oraz 265 gimnazjów (68,5 tys. uczniów), z czego na wsi 113 (43%). W szkołach na poziomie średnim uczyło się 84 tys. osób, o ponad 20 tys. mniej niŜ w 2000 r. Z ogólnej liczby 1487 szkół dla dzieci i młodzieŜy 1331 szkoły prowadzone były przez jednostki samorządu terytorialnego. Gminy regionu wydają na oświatę 60% średniej krajowej, co skutkuje m.in. wyraźnie gorszymi niŜ w innych rejonach kraju wynikami egzaminów, mniejszą liczbą uczestników i laureatów olimpiad itp. Rozproszenie sieci osadniczej skutkuje koniecznością dalekich dowozów dzieci i młodzieŜy. W ostatnim okresie rysuje się w województwie warmińsko-mazurskim wzrost zapotrzebowania na kadry z konkretnymi umiejętnościami zawodowymi. Ponadgimnazjalne szkolnictwo zawodowe nie dysponuje jednak nowoczesnymi placówkami do praktycznej nauki zawodu, a takŜe odpowiednim zapleczem socjalno-bytowym dla uczniów. W roku szkolnym 2004/2005 w województwie funkcjonowało 106 ponadpodstawowych szkół średnich zawodowych (8% liczby krajowej) oraz 216 szkół ponadgimnazjalnych (5% liczby krajowej). Łącznie uczyło się w nich 35 tys. uczniów (4% liczby krajowej). Niekorzystne wskaźniki w zakresie edukacji utrzymują się takŜe na poziomie szkół wyŜszych, mimo iŜ w porównaniu do 2000 r. nastąpił wzrost liczby studentów o 36 % (kraj 22 %). W roku akademickim 2004/2005 funkcjonowało w województwie warmińskomazurskim 9 szkół wyŜszych oraz 5 filii. Studiowało w nich 61,4 tys. studentów, w tym 18 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 ponad 50% na studiach dziennych (kraj 48 %). Tylko Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie oraz Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Elblągu są uczelniami państwowymi. Największą uczelnią w regionie jest olsztyński uniwersytet – 36,4 tys. studentów, w tym 24,6 tys. – na studiach dziennych. Liczba studentów na 10 tys. ludności wyniosła w województwie 393 – 13 lokata w kraju (kraj 493). Uczelnie wymagają dalszego rozwoju bazy materialnej i wyposaŜenia w nowoczesny sprzęt i pomoce optymalizujące proces kształcenia. Konieczne są inwestycje w zaplecze socjalno-bytowe dla studentów i kadry naukowej oraz stwarzanie warunków materialnych dla szerszego pozyskiwania kadry naukowej z kraju i zagranicy. 2.3.5. Ochrona zdrowia Stacjonarną opiekę zdrowotną w roku 2004 świadczyły w województwie 34 szpitale ogólne, dysponujące 6,2 tys. łóŜek, 3 szpitale psychiatryczne – 744 łóŜek oraz 2 zakłady opiekuńczo-lecznicze (84 łóŜka), 6 zakładów pielęgnacyjno - opiekuńczych (233 łóŜka) i 2 hospicja (41 łóŜek). Na 10 tys. mieszkańców przypada 43,3 łóŜek w szpitalach ogólnych (kraj – 48,0), najwięcej na oddziałach chirurgicznych i chorób wewnętrznych. W latach 2002-2003 zreorganizowane zostało lecznictwo onkologiczne oraz kardiologia, zyskując nowoczesne wyposaŜenie i zwiększone moŜliwości terapeutyczne (np. leczenie radiologiczne). Sytuacja szpitali pogarsza się – przy malejącej liczbie łóŜek przyjmują coraz więcej pacjentów, dotknięte są takŜe problemem nie dofinansowania i zadłuŜenia. Na 1 łóŜko w szpitalach ogólnych w województwie przypadało 233 osób (kraj 208), co plasuje województwo na 13 miejscu w kraju. Sieć szpitali i zakres świadczonych przez nie usług wymaga restrukturyzacji, a baza materialna – podwyŜszenia standardów. Ambulatoryjną opiekę świadczyły 434 zakłady opieki zdrowotnej. Liczba udzielonych porad ambulatoryjnych na 1 mieszkańca w roku 2004 wyniosła 5,6 (kraj 6,0). Wsparcia wymaga pełne wdroŜenie planu zintegrowanego ratownictwa medycznego w województwie, a takŜe rozwój specjalistycznego lecznictwa ambulatoryjnego. Zgodnie z prognozami demograficznymi w najbliŜszych latach znacznie wzrośnie liczba ludności w wieku poprodukcyjnym. Wyłoni się silniejszy popyt na specyficzne usługi zdrowotne, pielęgnacyjne, rehabilitacyjne i bytowe. Rozwój usług tego typu powinien stać się jednym z waŜnych czynników konkurencyjności regionu. 2.3.6. Kultura Kultura jest istotnym elementem rozwoju społeczeństwa, a jej odpowiednie wykorzystanie moŜe być takŜe waŜnym czynnikiem ekonomicznym. Silniejszego wsparcia wymaga baza materialna instytucji kultury, zwłaszcza o zasięgu ponadlokalnym. Mieszkańcy województwa warmińsko-mazurskiego uczestniczą w kulturze przede wszystkim poprzez czytelnictwo oraz udział w imprezach, zespołach artystycznych i kołach zainteresowań prowadzonych przez domy i ośrodki kultury oraz kluby i świetlice. W regionie funkcjonują 3 teatry (Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie ma status placówki narodowej) oraz filharmonia, a takŜe 29 kin stałych. Orkiestra filharmoniczna nie dysponuje własną siedzibą. W 2004 r. w 23 placówkach muzealnych zgromadzone było 153,2 tys. muzealiów. Zorganizowano 76 wystaw, które odwiedziło 422 tys. osób (2,4% liczby krajowej). 19 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Muzealnictwo w regionie wymaga wsparcia, zwłaszcza w zakresie bazy lokalowej, wyposaŜenia i kadry merytorycznej. Region dysponuje takŜe licznymi zabytkami architektury świeckiej i sakralnej (zwłaszcza gotyckiej i barokowej) znajdują się tu teŜ ciekawe stanowiska archeologiczne i miejsca wydarzeń historycznych. Ochrona dziedzictwa kulturowego nie odpowiada standardom nowoczesności; konieczne są inwestycje w tym zakresie, łącznie z rewitalizacją centrów miast, mających niejednokrotnie średniowieczny układ urbanistyczny. 2.3.7. Mieszkalnictwo Warunki mieszkaniowe ludności województwa są gorsze niŜ przeciętnie w kraju. W regionie w 2004 r. znajdowało się 454 tys. mieszkań, 3,6% ogólnej liczby mieszkań w kraju. Na 1000 ludności przypadało w regionie 318 mieszkań, przeciętnie w kraju – 332. Powierzchnia uŜytkowa mieszkania na 1 osobę to 20,6 m², o ponad dwa metry mniej niŜ przeciętnie w kraju. Wartość tego wskaźnika najniŜsza jest wśród 16 województw. Prawie 1/3 mieszkań wybudowana została w latach 1979-2004 (w kraju – 30%), jednocześnie 34% mieszkań pochodzi sprzed 1945 r. Mieszkania są na ogół lepiej niŜ przeciętnie wyposaŜone w podstawowe instalacje (z wyjątkiem gazu sieciowego). Ponad połowa (54%) mieszkań w regionie jest własnością osób fizycznych, 26% naleŜy do spółdzielni mieszkaniowych, a 13% - do gmin. Struktura jakościowa i wiekowa zasobów mieszkaniowych wskazuje na konieczność pilnej rewaloryzacji i rewitalizacji miast, zwłaszcza w zakresie humanizacji zabudowy z wielkiej płyty oraz modernizacji (z zachowaniem walorów historyczno-architektonicznych) najstarszych budynków. 2.3.8. Równość szans Zagadnienia równości szans kobiet i męŜczyzn są w województwie warmińskomazurskim dostrzegane, jednakŜe jeszcze nie przyniosło to istotnej poprawy. Wskaźnik zatrudnienia wynosił w 2004 r. dla kobiet 34,6%, podczas gdy dla męŜczyzn – 49,3%. Kobiety częściej niŜ męŜczyźni kontynuują edukacje na poziomie wyŜszym – prawie 60% studentów to kobiety. Mimo to w 2004 r. stopa bezrobocia (wg BAEL) wśród kobiet w wieku 15 i więcej lat wynosiła 24,4%, wśród męŜczyzn – 20,5%. Współczynnik aktywności zawodowej wyniósł dla kobiet 46,0%, dla męŜczyzn – 61,8%. 2.4. Infrastruktura komunikacyjna Województwo warmińsko-mazurskie, poprzez swoje połoŜenie w Europie Środkowej na osi wschód-zachód, połoŜenie w regionie Bałtyku oraz bezpośrednie sąsiedztwo z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej jest waŜnym obszarem w europejskich powiązaniach komunikacyjnych. Istniejąca infrastruktura drogowa nie pozwala jednak na pełne wykorzystanie tego połoŜenia jako czynnika rozwoju, wpływając niekorzystnie na dostępność komunikacyjną i atrakcyjność inwestycyjną regionu. Podstawowa sieć dróg ukształtowana jest prawidłowo, zapewniając moŜliwości powiązań wewnątrzregionalnych. Problem stanowi zły stan techniczny dróg, brak obwodnic 20 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 miejscowości i duŜa liczba obiektów nienormatywnych (mostów, wiaduktów) w ciągach dróg. Na pogorszenie się sytuacji w drogownictwie wpływ miało w ostatnich latach: - najwyŜsze w Polsce zwiększenie natęŜenia ruchu samochodów wysokotonaŜowych - zuŜycie nawierzchni spowodowane procesem starzenia się; - wieloletnie zaniedbania inwestycyjne na drogach (brak obwodnic, nienormatywne łuki poziome i pionowe, zbyt wąskie jezdnie w stosunku do natęŜenia ruchu itp.) - destrukcyjne działanie warunków atmosferycznych. Problemy te występują zarówno na drogach krajowych, jak i wojewódzkich i gminnych. Skutkiem powyŜszych zjawisk są: utrudnienia w transporcie towarów i osób polegające m.in. na braku moŜliwości osiągania poŜądanego czasu podróŜy i niskim stopniu bezpieczeństwa ruchu na drogach. 2.4.1. Połączenia transportowe Przez obszar Warmii i Mazur przebiegają obrzeŜnie dwa korytarze transportowe: - Korytarz I A – Ryga- Kaliningrad – Gdańsk, będący odgałęzieniem korytarza I (Helsinki – Ryga-Kowno – Warszawa (Via Baltica); - Korytarz VI – Gdańsk – Katowice – śylina, w którym przebiega linia kolejowa magistralna Gdynia – Iława – Warszawa – Zebrzydowice Powiązania międzynarodowe stanowią: - droga międzynarodowa E-77 Gdańsk – Olsztynek – Nidzica – Warszawa – Kraków – Budapeszt, - projektowana droga ekspresowa nr 22 Tczew – Elbląg – Grzechotki. - międzynarodowy port lotniczy w Szymanach k. Szczytna; - międzynarodowy port morski w Elblągu; - międzynarodowe przejścia graniczne (drogowe w Bezledach, Gronowie i Gołdapi, kolejowe w: Braniewie, Skandawie i Głomnie; morskie w Elblągu i Fromborku; lotnicze: w Szymanach) 2.4.2. Transport drogowy Sieć dróg publicznych zapewnia prawidłowe połączenia wewnątrz regionu. Wewnętrzna spójność transportowa województwa ograniczana jest złym stanem technicznym dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych oraz obiektów inŜynierskich (mapa nr 5). Na 100 km² przypada tylko 50,8 km dróg publicznych o twardej nawierzchni, przy średniej w kraju – 80,7 km. Drogi publiczne o twardej nawierzchni liczą 12,3 tys. km (5% sieci krajowej). Nawierzchnie ulepszoną (w róŜnym stanie technicznym) ma 92% tych dróg (kraj 92,5%). Najbardziej obciąŜone oraz wymagające pilnej modernizacji odcinki dróg i jednocześnie strategiczne dla rozwoju regionu i komunikacji z innymi regionami to drogi: - nr 16 Grudziądz – Olsztyn – Augustów; 21 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - międzynarodowa E 77 relacji Gdańsk – Olsztynek – Nidzica - Warszawa – Kraków – Budapeszt (jako droga krajowa oznaczona nr 7), - nr 51 relacji Olsztynek – Olsztyn – Bezledy. Władze regionalne stale rekomendują rządowi polskiemu udoskonalenie tych połączeń jako priorytetowych. Rycina nr 18: Istniejący układ komunikacyjny w województwie warmińsko –mazurskim 2.4.3. Infrastruktura transportowa – kolejowa Województwo warmińsko – mazurskie posiada stosunkowo gęstą sieć linii kolejowych, która liczyła 1,5 tys. km. Od 1999 roku następuje jednak systematyczny spadek długości linii eksploatowanych z 1509 km do 1211 w 2004 r. tj. prawie o 20 % (kraj o 12 %). Wskaźnik linii kolejowych eksploatowanych na 100 km2 w województwie warmińsko mazurskim zmalał z 6,2 km w roku 1999 do 5,0 km w roku 2004 (kraj z 7,0 do 6,4). W dobrym stanie technicznym jest ok. 80% linii o znaczeniu krajowym i tylko 50% lokalnym. Zły stan techniczny obiektów inŜynierskich, długoletnie zaległości w naprawach głównych podtorza, brak nowoczesnych urządzeń sterowania ruchem, brak zabezpieczeń na przejazdach kolejowych w poziomie szyn, wpływa na jakość świadczonych usług przewozowych i bezpieczeństwo w przewozach pasaŜerów. Prawie trzy czwarte linii o znaczeniu państwowym jest w dobrym stanie technicznym. W złym stanie technicznym są linie Korsze - Głomno, Olecko - Gołdap. Połowa linii o 22 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 znaczeniu lokalnym jest w dobrym stanie technicznym. Najtrudniejsza sytuacja na liniach lokalnych jest na odcinku Szczytno – Pisz. Szansą na wzmocnienie transportu kolejowego dla regionu jest modernizacja linii z Malborka przez Olsztyn do Suwałk, która stanowi połączenie z trasą o znaczeniu europejskim Rail Baltica. 2.4.4. Infrastruktura transportowa – wodna Ogólna długość dróg wodnych śródlądowych wynosi 352 km. NajwaŜniejsze drogi śródlądowe to: Kanał Elbląski, Kanał Jagielloński, Jezioro Jeziorak oraz Miłomłyn – Szeląg, rzeka Pisa, szlak Wielkich Jezior Mazurskich. Do morskich dróg wewnętrznych na obszarze województwa naleŜy Zalew Wiślany, który posiada połączenie z Morzem Bałtyckim oraz portami morskimi nad Zatoką Gdańską – Gdańskiem i Gdynią Port Elbląg posiada dobrą infrastrukturę portową (nabrzeŜa posiadają urządzenia cumownicze, moŜna dokonywać przeładunków towarów sypkich, są tory poddźwigowe, oraz jest bocznica kolejowa). Elbląg to węzeł dróg wodnych śródlądowych i morskich. Ruch statków na Zalewie odbywa się torami wodnymi. Główny tor wodny prowadzi przez środek Zalewu z Elbląga do granicy z Rosją, od niego prowadzą odgałęzienia do portów i przystani. Stan techniczny torów wodnych wymaga pogłębienia zarówno toru głównego jak i torów doprowadzających statki do portów i przystani. W części Zalewu naleŜącej do województwa warmińsko - mazurskiego znajdują się 3 porty: Tolkmicko, Frombork, Nowa Pasłęka, 2 przystanie Suchacz, Kamienica Elbląska oraz 4 porty rybackie (Suchacz, Tolkmicko, Frombork, Nowa Pasłęka). 2.4.5. Infrastruktura transportowa – lotnicza Na terenie województwa zlokalizowany jest port lotniczy drugorzędny – regionalny port w Szymanach k/Szczytna, na którym odprawiany jest ruch międzynarodowy osobowy (dotychczas tylko loty czarterowe) oraz lotniska lokalne w Olsztynie – Dajtkach, Kętrzynie i Elblągu. Ruch lotniczy w porcie w Szymanach od 2001 r. systematycznie maleje, coraz większego znaczenia nabierają natomiast lotniska lokalne w Olsztynie i Kętrzynie. TakŜe w Elblągu (mimo małej skali ruchu) notuje się wzrost liczby operacji lotniczych. Tabela nr 1: Operacje startów i lądowań w ruchu komunikacyjnym na zarejestrowanych lotniskach województwa warmińsko – mazurskiego. Port/Lata Szymany Olsztyn Kętrzyn Elbląg 1999 238 235 140 21 2000 788 343 180 24 2001 928 385 209 26 2003 516 423 297 25 2003 418 430 312 31 2004 346 550 . . 23 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Lotniska nie są wyposaŜone w urządzenia umoŜliwiające lądowanie samolotów w trudnych warunkach atmosferycznych Ponadto ich stan i rodzaj nawierzchni jest w duŜej mierze niezadowalający, niedostosowany do obsługi ruchu lotniczego. W odległości kilkunastu kilometrów od Olsztyna istnieje przedwojenne lotnisko w Gryźlinach, mające dobre połoŜenie i niekolizyjne warunki rozwoju, w przeciwieństwie do lotniska w Olsztynie-Dajtkach, gdzie nie ma moŜliwości wystarczającego wydłuŜenia pasa startowego dla lotów międzynarodowych (m.in. z powodu otaczających terenów leśnych oraz bliskości osiedla domków jednorodzinnych). 2.4.6. Łączność Województwo zajmuje 13 miejsce w kraju pod względem liczby telefonicznych łączy głównych operatorów telekomunikacyjnych sieci publicznych (w 2004 r. – 284,7 na tysiąc mieszkańców, poziom średniej krajowej wynosi 328,6). 2.5. Obszary wiejskie i rolnictwo Ludność wiejska liczyła na koniec 2004 r. 569,9 tys. osób, tj. ok. 40 % mieszkańców województwa. Gęstość zaludnienia obszarów wiejskich naleŜy do najniŜszych w kraju – 24 osoby/1 km2 (analogiczny wskaźnik występuje jedynie w województwie zachodniopomorskim), średni wskaźnik krajowy wynosi 50 osób, najwyŜszy występuje w województwie małopolskim 121 osób/1 km2. Bezrobotni na wsi (79,6 tys. osób) stanowią 49% ogółu bezrobotnych w województwie (w kraju 42 %). Procentowy udział mieszkań wyposaŜonych w instalację wodociągową, łazienkę, ustęp jest wyŜszy niŜ średnio w kraju, nieco niŜszy w centralne ogrzewanie. W województwie tylko 2,5 % mieszkań wyposaŜonych jest w gaz sieciowy, a w kraju 17,5 %. Wskaźnik telefonii przewodowej na 1000 ludności w województwie wynosi 169 (kraj 184). Liczba ludności przypadających na 1 aptekę wynosi 9 osób; w kraju 5,9. Na terenach wiejskich zarejestrowanych jest 25,6 tys. podmiotów gospodarczych tj 23,5 % ogółu podmiotów w województwie. Rolnictwo odgrywa istotną rolę w strukturze gospodarki województwa warmińskomazurskiego, wytwarzając 8,4 % wartości dodanej brutto (kraj 4,3%). Na koniec 2004 r. w rolnictwie i leśnictwie pracowało 67,3 tys. osób tj ponad 17 % ogółu pracujących. Na obszarze województwa połoŜone są śuławy wymagające odrębnego potraktowania sprawach zagroŜenia przeciwpowodziowego, melioracji, wyposaŜenia w środki trwałe. Warunki przyrodnicze takie jak krótki okres wegetacji, ukształtowanie terenu i zróŜnicowanie jakościowe gleb stawiają przed rolnictwem województwa wymóg wysokiego poziomu uzbrojenia technicznego; powodują, Ŝe jednostkowe koszty produkcji rolniczej są wyŜsze, dochodowość natomiast mniejsza niŜ w innych regionach kraju. Mimo tych trudnych warunków rolnictwo jest jedną z głównych gałęzi gospodarki regionu, czemu sprzyja znaczny areał uŜytków rolnych oraz korzystna struktura wielkościowa gospodarstw. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa indywidualnego w województwie dwukrotnie wyŜsza jak w kraju (województwo 18 ha – 1 lokata w kraju; kraj 8,4 ha). W 2004 r. województwo warmińsko-mazurskie wytworzyło 5,2% krajowej produkcji globalnej rolnictwa i 5,6% towarowej produkcji rolniczej. 24 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 2.6. Turystyka Warmia i Mazury dysponują znaczącymi w skali europejskiej walorami turystycznoprzyrodniczymi. Atrakcją tych terenów jest krajobraz, lasy, jeziora, czyste środowisko naturalne, a takŜe liczne zabytki architektury i kultury, stanowiska archeologiczne i miejsca historyczne. Region jest predestynowany przede wszystkim do rozwoju funkcji rekreacyjnej i turystyki kwalifikowanej – Ŝeglarstwa, hippiki, turystyki pieszej, rowerowej i samochodowej. Do dyspozycji osób odwiedzających w 2004r. nasze województwo było 341 obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania, które zapewniały 34,8 tys. miejsc noclegowych (8 lokata w kraju), w tym całorocznych 15,3 tys., tj. 44% całej bazy. W strukturze miejsc noclegowych zbiorowego zakwaterowania wg rodzajów zarejestrowanych przez Urząd Statystyczny, w 2004r. największy udział mają: hotele – 8.329 miejsc; ośrodki wczasowe – 5.796 miejsc; ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe – 2794 miejsca. Warmia i Mazury stają się coraz atrakcyjniejszym miejscem dla organizowania szkoleń, konferencji, imprez firmowych i korporacyjnych. Baza noclegowa w ciągu ostatnich lat przeszła znaczne zmiany jakościowe oraz własnościowe. Znaczna liczba naleŜących do duŜych zakładów pracy sezonowych ośrodków wczasowych została zlikwidowana lub sprywatyzowana. Istotnie wzrosła liczba hoteli (w latach 2000-2004 o 26%). Coraz większego znaczenia nabierają obiekty noclegowe na obszarach wiejskich – liczbę gospodarstw, zajmujących się tą działalnością, określa się na ok. 2,3 tys. Specyficzną formą zakwaterowania są jachty i łodzie. Szacuje się, Ŝe w sezonie na jeziorach pływa od 12 do 14 tys. jednostek, które dysponują ok. 40 tys. miejsc noclegowych. Taka sytuacja stwarza określone potrzeby w zakresie obsługi oraz infrastruktury. Baza noclegowa turystyki jest zróŜnicowana przestrzennie w podregionach. Wśród powiatów zdecydowanym liderem jest powiat mrągowski, na którego obszarze zlokalizowanych jest 6 tys. miejsc noclegowych, więcej niŜ w całym podregionie elbląskim. Rycina nr 19: Miejsca noclegowe w obiektach noclegowych zbiorowego zakwaterowania w podregionach województwa warmińsko – mazurskiego w latach 2002 – 2004. 25 19,918 20,379 18,786 20 15 9,579 10 7,946 7,28 6,372 5,739 8,717 5 0 elbląski olsztyński 2002 2003 ełcki 2004 Stopień wykorzystania miejsc noclegowych netto w obiektach zbiorowego zakwaterowania w 2004r. wynosił 30,1%, wobec 33,8% przeciętnie w kraju. W 2004r. z noclegów w bazie zbiorowego zakwaterowania skorzystało 762,7 tys. turystów, z tego 28,5 % 25 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 stanowili turyści. zagraniczni. Blisko 90% osób to korzystający z obiektów całorocznych. Podobnie, jak w latach poprzednich najpopularniejszymi obiektami były hotele. Turystyka jest nadal obszarem wielkiej, ale ciągle niewykorzystanej szansy rozwojowej dla regionu. Istotnym utrudnieniem jest niska dostępność komunikacyjna regionu, ale teŜ niewystarczająca oferta usług towarzyszących i całorocznych. Zbyt słabo wykorzystywane są moŜliwości wzmocnienia usług sanatoryjnych i odnowy biologicznej. 2.7. Analiza SWOT regionu. 2.7.1 Sytuacja makroekonomiczna, innowacyjność i inne podstawowe uwarunkowania MOCNE STRONY SŁABE STRONY - - - - Stosunkowo wysoki udział przetwórstwa przemysłowego w wartości dodanej brutto ZróŜnicowany branŜowo przemysł Dziedziny o silnym potencjale innowacyjnym (przemysł meblarski, produkcja Ŝywności, działalność związana z turystyką), Obecność duŜych firm krajowych i zagranicznych Wysoki stopień wykorzystywania funduszy europejskich Wyodrębniające się obszary o wyŜszym potencjale rozwojowym Bardzo niskie w skali europejskiej zagroŜenia katastrofami Średnioroczny wzrost PKB powyŜej średniej europejskiej - Niska konkurencyjność regionu w skali UE i Polski, wynikająca m.in. z oddalenia od ponadlokalnych zbytu, źródeł energii i większości surowców pozarolniczych Zbyt niski udział sektorów działalności pozarolniczej i usług rynkowych w strukturze wartości dodanej brutto Niskie zasoby kapitału wewnętrznego i słaby napływ kapitału zewnętrznego Niskie dochody ludności i słaby popyt wewnętrzny Niskie dochody gmin Niskie nakłady inwestycyjne i na działalność badawczo rozwojową i innowacyjną Słabo rozwinięty przemysł Słaba oferta i jakość usług turystycznych Słabo rozwinięta przedsiębiorczość Nie w pełni wdroŜony regionalny system wspierania innowacji, rozwoju i transferu technologii do sektora MŚP Nieliczne powiązania między nauką a przedsiębiorstwami Niska skłonność do budowania więzi między samymi przedsiębiorcami Niedostateczne wdraŜanie systemów zarządzania jakością oraz certyfikacji produktów Słaba promocja zagraniczna regionu Nieliczne marki rozpoznawalne na rynkach SZANSE ZAGROśENIA - - - - OŜywienie gospodarcze poprzez wzrost zainteresowania kapitału zewnętrznego Wzrost popytu zewnętrznego na ofertę turystyczno-wypoczynkową regionu w ciągu całego roku Stworzenie i promocja produktu turystycznego i marki Wykorzystanie współpracy z zagranicznymi ośrodkami partnerskimi dla rozwoju - Załamanie się koniunktury gospodarczej w kraju Kryzys gospodarczy w krajach sąsiednich. Niespójny i niestabilny system prawny Brak stabilnej polityki rządu wspierającej sektor MSP Brak preferencji prawnych oraz ekonomiczno-finansowych dla turystyki Nadmierny fiskalizm Ucieczka firm zagranicznych oraz brak zainteresowania regionem nowych Brak zainteresowania firm zewnętrznych tworzeniem miejsc pracy w województwie Brak systemowych rozwiązań finansowania rozwoju społecznoekonomicznego regionów Pogarszająca się sytuacja finansów publicznych 26 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - - gospodarczego Wzrost moŜliwości eksportu poprzez upowszechnienie norm jakościowych Moda na produkty wytwarzane na bazie naturalnych surowców Rozwój usług rynkowych o swobodnej lokalizacji i nowoczesnych technologiach Wzrastająca świadomość konsumpcji bezpiecznej Ŝywności wysokiej jakości Polityka państwa odnośnie wspierania MŚP Rozwój partnerstwa publiczno-prywatnego Skuteczny lobbying polityczny w Warszawie i Brukseli Utrudnienia w kontaktach gospodarczych z państwami spoza UE (Rosja, Ukraina, Białoruś) Niewykorzystywanie dostępnej puli funduszy europejskich 2.7.2 Rozwój zasobów ludzkich, zagadnienia społeczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY - - - - - Znaczne zasoby siły roboczej Bogactwo kulturowe i etniczne, w tym róŜnorodność narodowa i etniczna Rosnąca aktywność organizacji pozarządowych Potencjał naukowobadawczy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego; rozwój innych uczelni Napływ kadry naukowej do uniwersytetu i innych uczelni Warunki dla edukacji ekologicznej - Wysoki poziom bezrobocia, bezrobocie długotrwałe, niska aktywność i mobilność siły roboczej Wzrastający wskaźnik osób zagroŜonych wykluczeniem społecznym Wzrastające uzaleŜnienie znacznych grup ludności od pomocy zewnętrznej Wyraźnie zarysowane obszary depopulacji Dość powszechne postawy bierności i bezradności, dziedziczenie biedy i niekorzystnych postaw społecznych Niewystarczające zasoby materialne organizacji pozarządowych Nieodpowiedni i nieadekwatny do potrzeb poziom wykształcenia mieszkańców Gorsza jakość edukacji i utrudniony dostęp do infrastruktury edukacyjnej Niedoinwestowanie szkolnictwa zawodowego Niewystarczająca dostępność do usług społecznych, zarówno podstawowych jak i wyŜszego rzędu Niedoinwestowanie sfery społecznej, niska jakość usług Niedorozwój i słaba dostępność usług na terenach wiejskich Niskie wykształcenie i słaba mobilność ludności wiejskiej SZANSE ZAGROśENIA - - - Napływ wysoko kwalifikowanej kadry Rozwój edukacji ekologicznej poprzez rozwój agroturystyki Wykorzystanie łączności mniejszości narodowych z ich ojczyznami - Postępujący proces starzenia się społeczeństwa , nasilające się procesy migracyjne powodujące odpływ młodych, wykształconych ludzi Utrzymywanie się wysokiego poziomu bezrobocia Niepowodzenie programów aktywizacyjnych Pogłębianie się niekorzystnych postaw społecznych i szersze dziedziczenie biedy Brak poczucia bezpieczeństwa publicznego Postępujące uboŜenie ludności wiejskiej 27 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - Rozwój lecznictwa uzdrowiskowego i specjalistycznego - Rozwój usług społecznych, świadczonych przez organizacje pozarządowe - Wykorzystanie inicjatyw i wydarzeń kulturalnych do promocji regionu i rozwoju turystyki - Wzrost znaczenia i rozwój uczelni wyŜszych - Uregulowania prawne sprzyjające rozwojowi organizacji pozarządowych. - Powiększanie się obszarów wykluczenia społecznego 2.7.3. Infrastruktura, aspekty przestrzenne, środowisko przyrodnicze. MOCNE STRONY SŁABE STRONY - - - - Przygraniczne połoŜeniegranica zewnętrzna Unii Europejskiej PołoŜenie w obszarze Morza Bałtyckiego Korzystne warunki przyrodnicze dla rozwijania turystki, agroturystyki, rekreacji, uzdrowisk oraz tzw., „czystego” przemysłu Wolne, niezagospodarowane tereny pod inwestycje Równomierne rozmieszczenie sieci miast o funkcjach ponadlokalnych Bliskość projektowanych tras A1 i Via Baltica Równomierna i wystarczająca sieć dróg Dostęp znacznej części regionu do infrastruktury teleinformatycznej Istniejąca infrastruktura dla ruchu lotniczego SZANSE - - Połączenie projektowanych tras Via Baltica z A1 (drogą nr 16) Rozwój tanich linii lotniczych Uzyskanie bezpośredniego dostępu do morza poprzez otwarcie Cieśniny Pilawskiej Większe wykorzystanie walorów przyrodniczych i - Słaba dostępność komunikacyjna regionu – jeden z obszarów o najniŜszej dostępności w skali UE PołoŜenie peryferyjne w stosunku do krajowych centrów aktywności Znaczne rozproszenie sieci osadniczej, niskie zaludnienie na obszarach wiejskich Zły stan techniczny dróg o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym Niski stan bezpieczeństwa ruchu drogowego Słabo rozwinięta funkcja metropolitarna Olsztyna Słaba infrastruktura techniczna na terenach wiejskich i małych miast Problemy z gospodarką odpadami Niewystarczający stan infrastruktury turystycznej Obszary miejskie, powojskowe, poprzemysłowe wymagające rewitalizacji ZagroŜenie powodziowe śuław, zaniedbanie systemów melioracyjnych i przeciwpowodziowych Słaba komunikacja wewnętrzna województwa (kolej, autobusy) i zewnętrzna Znaczne zróŜnicowanie przestrzenne w regionie – przyrodnicze, komunikacyjne, gospodarcze Słaby rozwój sieci szerokopasmowego dostępu do Internetu Wykluczenie cyfrowe województwa Niski udział energii Ŝe źródeł odnawialnych Niska podaŜ uzbrojonych terenów inwestycyjnych Niedorozwój małych miast jako ośrodków usług dla otaczających terenów wiejskich ZAGROśENIA - Pominięcie województwa w planowaniu krajowych i międzynarodowych korytarzy komunikacyjnych Niewykorzystanie moŜliwości, stwarzanych przez przygraniczne połoŜenie 28 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - - kulturowych do rozwoju turystyki Wzmocnienie funkcji metropolitalnej Olsztyna Wzrost nakładów budŜetowych, w tym z funduszy UE, na infrastrukturę Rozwój funkcji rezydencjalnej na terenach wiejskich otaczających duŜe miasta 29 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 ROZDZIAŁ 3 POMOC ZAGRANICZNA I KRAJOWA DLA REGIONU W LATACH 2000 - 20052. 3.1 Program Phare SSG. W wyniku wprowadzenia instrumentów pomocy przedakcesyjnej kluczowe znaczenie dla realizacji polityki rozwoju regionalnego w regionie pełniły kolejne edycje programów Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza. Podstawowym zadaniem programu Phare SSG było zmniejszenie opóźnień i wyrównanie nierówności w poziomie rozwoju regionów poprzez promowanie aktywności gospodarczej, programowanie tworzenia nowych miejsc pracy, rozwiązywanie problemów społecznych, a takŜe rozwój infrastruktury działalności gospodarczej. 3.1.1 Całkowita wartość pomocy udzielonej w ramach programów Phare SSG w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2000-2003 przedstawia się następująco (w mln EUR): Tabela 1 Rok 2000 2001 2002 2003 Razem Udział środków (w mln EUR) Phare Kraj Łącznie 20,72 29,4 50,12 14,5 17,27 31,74 9,76 8,89 18,65 10,78 7,21 17,99 55,76 62,77 118,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Departamentu Polityki Regionalnej W ramach programów Phare SSG (2000,2001,2002,2003) województwo warmińskomazurskie wykorzystało środki UE w łącznej kwocie 55,76 w mln EUR3. 3.1.2 Łączną wielkość środków wydatkowanych w ramach programów Phare SSG 2000, 2001, 2002, 2003, ( z wkładem krajowym) z podziałem na podstawowe kierunki inwestowania przedstawia poniŜszy wykres: 2 Dane za 2005 r. dotyczące niektórych programów pomocowych znajdują się obecnie w fazie opracowywania. Stan na dzień 25.05.2005. Podane kwoty mogą ulec zmianie, poniewaŜ trwa realizacja programów PHARE 2002 i PHARE 2003. 3 30 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Rycina nr 1: Podstawowe kierunki inwestowania w ramach kolejnych edycji programu Phare SSG (lata 20002003) mln EUR Podział środków 70 60 50 40 30 20 10 0 Rozwój zasobów ludzkich 66,38 43,58 Rozwój Małych i Średnich Przedsiębiorstw Projekty infrastrukturalne 8,57 1 Podstawowe kierunki inwestowania 3.1.3 Pomoc udzieloną w kolejnych latach realizacji programu Phare SSG z podziałem na podstawowe kierunki inwestowania przedstawiają poniŜsze zestawienia: Tabela 2 – Zestawienie projektów Phare 2000 ESC Udział środków (w mln EUR) Podstawowe kierunki inwestowania (typ projektu) Phare Kraj Łącznie Rozwój zasobów ludzkich DuŜe projekty infrastrukturalne Małe projekty infrastrukturalne Rozwój Małych i Średnich Przedsiębiorstw 3,3 11,32 2,7 3,4 1,15 12,85 0,9 14,5 4,45 24,17 3,6 17,9 Razem 20,72 29,4 50,12 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Departamentu Polityki Regionalnej Tabela 3 – Zestawienie projektów Phare 2001 ESC Udział środków (w mln EUR) Podstawowe kierunki inwestowania (typ projektu) Phare Kraj Łącznie Rozwój zasobów ludzkich DuŜe projekty infrastrukturalne Rozwój Małych i Średnich Przedsiębiorstw 2,18 9,14 3,18 0,73 3,14 13,4 2,91 12,25 16,58 Razem 14,5 17,27 31,74 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Departamentu Polityki Regionalnej 31 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Tabela 4 – Zestawienie projektów Phare 2002 ESC Udział środków (w mln EUR) Podstawowe kierunki inwestowania (typ projektu) Phare Kraj Łącznie Rozwój zasobów ludzkich DuŜe projekty infrastrukturalne Rozwój Małych i Średnich Przedsiębiorstw 0,91 7,25 1,6 0,3 5,93 2,66 1,21 13,18 4,26 Razem 9,76 8,89 18,65 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Departamentu Polityki Regionalnej Tabela 5 – Zestawienie projektów Phare 2003 ESC Udział środków (w mln EUR) Podstawowe kierunki inwestowania (typ projektu) Phare Kraj Łącznie Rozwój zasobów ludzkich DuŜe projekty infrastrukturalne Rozwój Małych i Średnich Przedsiębiorstw 0 8,96 1,82 0 4,19 3,02 0 13,15 4,84 Razem 10,78 7,21 17,99 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Departamentu Polityki Regionalnej 3.2 Przedakcesyjny instrument Polityki Strukturalnej ISPA. Podstawowym celem funduszu ISPA było wsparcie krajów kandydujących do członkostwa w UE w zakresie społecznej i gospodarczej spójności poprzez współfinansowanie duŜych projektów inwestycyjnych w sektorze środowiska i transportu. W województwie warmińsko – mazurskim zrealizowane zostały dwa projekty z zakresu ochrony środowiska na ogólną wartość dofinansowania z funduszu ISPA w kwocie 31,09 mln EUR ( patrz tabela poniŜej ). Tabela 6 – projekty Programu ISPA Lokalizacja Olsztyn Elbląg Tytuł projektu Modernizacja miejskiej oczyszczalni ścieków w Olsztynie Modernizacja wraz z rozbudową systemu zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spoŜycia w Elblągu Koszt Wnioskodawca całkowity (mln EUR) Wkład ISPA (mln EUR) Urząd Miasta Olsztyn 38,14 21,74 Urząd Miasta Elbląg 15,58 9,35 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Departamentu Polityki Regionalnej 3.3 Program Operacyjny SAPARD. Środki przedakcesyjna przyznane dla województwa warmińsko – mazurskiego w ramach Programu SAPARD zostały przeznaczone na rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich. Program SAPARD został uruchomiony w 2002 r. i objął następujące działania: 32 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - Działanie 1. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych - Działanie 2. Inwestycje w gospodarstwach rolnych - Działanie 3. Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich - Działanie 4. RóŜnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich Dane dotyczące realizacji programu SAPARD w województwie warmińsko – mazurskim przedstawia poniŜsza tabela : Tabela nr 7 – wykorzystanie środków SAPARD w województwie warmińsko-mazurskim w PLN. Progra m Działanie Działanie 1 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych Schematy/komponenty 1.1. Sektor mleczarski 1.1. Sektor mięsny 1.1. Sektor rybny 1.2. Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i porawy marketingu owoców i warzyw Planowany budŜet Programu Środki SAPARD limit krajowy 2.1. Restrukturyzacja produkcji mleka SAPARD Działanie 2 Inwestycje w gospodarstwac h rolnych Działanie 3 Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich Działanie 4 RóŜnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich 2.2.1. Modernizacja gospodarstw produkcja bydła mięsnego 2.2.2. Odbudowa produkcji owczarskiej 2.2.3. Modernizacja produkcji trzody chlewnej i drobiu 2.3. Zwiększenie róŜnorodności produkcji gospodarstw rolnych 3.1. Zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wodę wraz z uzdatnianiem 3.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych 3.3. Gospodarka odpadami stałymi 3.4. Drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich 3.5. Zaopatrzenie w energię 4.1. Tworzenie źródeł dodatkowego dochodu w gospodarstwach rolnych 4.2. Tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich 4.3. Publiczna infrastruktura turystyczna na obszarach wiejskich 20 100 508,79 76 267 401,17 25 707 223,54 Ilość Wartość zatwierdzonych zatwierdzonyc projektów (popisane umowy) h projektów (podpisane Środki Łącznie umowy) SAPARD 31 36 253 406,59 34 47 027 567,34 5 9 778 252,40 107 618 050,2 3 10 14 558 823,90 35 2 958 529,95 1 70 000,00 0 0,00 19 349 347,03 37 2 820 397,05 304 13 500 420,03 55 22 900 131,51 39 29 798 164,72 1 861 952,78 53 22 506 393,22 0 0,00 153 5 068 553,78 135 19 272 414,05 15 756 779,85 228 131 787,17 Łącznie 908 Źródło: Opracowanie własne Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Olsztynie 76 066 642,23 25 097 747,68 228 131 787,17 W województwie warmińsko – mazurskim łącznie we wszystkich działaniach programu SAPARD zawarto 908 umów, na łączną kwotę 228 131 787,17 PLN. 33 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 3.4 Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich – PAOW. Głównym celem programu było wniesienie wkładu finansowego, inwestycyjnego oraz wiedzy i umiejętności w szeroko rozumiany rozwój gospodarczy obszarów wiejskich poprzez: - zwiększenie pozarolniczego zatrudnienia na obszarach wiejskich, - wsparcie procesu decentralizacji samorządów i rozwoju regionalnego, - zapewnienie Polsce pomocy w budowaniu potencjału instytucjonalnego niezbędnego do uzyskania przedakcesyjnych i strukturalnych funduszy UE Wykorzystanie środków PAOW w województwie warmińsko – mazurskim w stosunku do planowanego budŜetu Programu przedstawia poniŜsza tabela: Tabela 8 – wykorzystanie środków PAOW w województwie warmińsko – mazurskim (w EUR) Planowany budŜet Programu Program Komponent Dotacja PAOW Wkład krajowy Łącznie Ilość zatwierdzo nych projektów A - Mikrokredyt 1 610 000 1 834 000 3 444 000 1 B-1 - Program 9 184 000 11 227 000 351 Program przekwalifikowa 2 043 000 ń Aktywizacji 3 122 000 brak danych 3 122 000 218 Obszrów B-2 - Edukacja Wiejskich C 3 271 000 brak danych 3 271 000 46 Infrastruktura Łącznie 10 046 000 11 018 000 21 064 000 616 Źródło: Opracowanie własne Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa. Wartość wykorzystanych środków Dotacja PAOW Wkład krajowy Łącznie 1 610 000 1 830 596 3 440 596 2 037 031 9 175 872 11 212 903 2 966 374 17 271 324 20 237 698 3 271 287 19 315 026 22 586 313 9 884 692 47 592 818 57 477 510 W województwie warmińsko – mazurskim w ramach Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich zawarto łącznie 616 umów na ogólną wartość dofinansowania ( środki zagraniczne ) w kwocie 9 884 692 EUR. 3.5 Pomoc udzielona w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Do głównych celów ZPORR naleŜy zaliczyć: tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów, przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów, sprzyjanie długotrwałemu rozwojowi gospodarczemu, sprzyjanie spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej. Zgodnie z opracowanym Programem Rozwoju Regionalnego Województwa Warmińsko – Mazurskiego na lata 2004 – 2006 została rozdysponowana na następujące priorytety i działania: • Priorytet 1: „Rozbudowa i modernizacja infrastruktury słuŜącej wzmacnianiu konkurencyjności regionu” (drogowej, ochrony środowiska, społecznej, turystyki i kultury oraz społeczeństwa informacyjnego) - 54 % ogólnej alokacji. W priorytecie 1 wyróŜnia się następujące działania: 34 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 − − − − − • Priorytet 2: „Wzmocnienie rozwoju Zasobów Ludzkich” 16 % priorytecie 2 wyróŜnia się następujące działania: − − − − − − • Działanie 1.1: „Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego”; Działanie 1.2: „Infrastruktura ochrony środowiska”; Działanie 1.3: „Regionalna infrastruktura społeczna”; Działanie 1.4 „Rozwój turystyki i kultury”; Działanie 1.5: „Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego” ogólnej alokacji. W Działanie 2.1: „Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnych rynków pracy i moŜliwości kształcenia ustawicznego”; Działanie 2.2: „Wyrównywanie szans edukacyjnych przez programy stypendialne”; Działanie 2.3: „Reorientacja zawodowa osób odchodzących z rolnictwa”; Działanie 2.4: „Reorientacja zawodowa osób zagroŜonych procesami restrukturyzacyjnymi”; Działanie 2.5: „Promocja przedsiębiorczości”; Działanie 2.6: „regionalne strategie innowacyjności i transfer wiedzy”; Priorytet 3: „Rozwój lokalny” (przede wszystkim obszarów wiejskich, małych miast, obszarów zdegradowanych) - .30 % alokacji. W priorytecie 2 wyróŜnia się następujące działania: − − − − − Działanie 3.1: „Obszary wiejskie”; Działanie 3.2: „Obszary podlegające restrukturyzacji”; Działanie 3.3: „Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe”; Działanie 3.4: „Mikroprzedsiębiorstwa”; Działanie 3.5: „Lokalna infrastruktura społeczna”. Alokacja przewidziana na lata 2004 – 2006 w ramach komponentu regionalnego Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w części dotyczącej województwa warmińsko – mazurskiego wynosi 182 mln Euro (tj. ok. 728 ml zł)4. W związku z faktem, iŜ Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013 dysponować będzie jedynie środkami Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (bez środków Europejskiego Funduszu Społecznego) skoncentrowano się tylko na analizie wykorzystania EFRR w ramach ZPORR (priorytet 1 i priorytet 3). Środki ZPORR przeznaczone na Priorytet 1 oraz Priorytet 3 w podziale na poszczególne działania przedstawia poniŜsza tabela: Tabela 9 - Środki ZPORR przeznaczone na Priorytet 1 oraz Priorytet 3 w podziale na poszczególne działania przedstawia poniŜsza tabela w PLN5 Program Priorytet Działanie Wskaźniki produktu (liczba zatwierdzonych projektów) Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego na lata Priorytet 1: „Rozbudowa i modernizacja infrastruktury 1.1 1.2 1.3 14 13 11 Łącznie środki publiczne (zagraniczne+krajowe) 605 013 860 391 259 817 32 307 304 4 przyjęto kurs 1 € = 4 zł Szacunkowa wartość wynika z róŜnic kursowych przy określaniu alokacji i przy obliczaniu wartości realizowanych p rojektów. Maksymalny margines błędu 5% 5 35 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 słuŜącej wzmacnianiu konkurencyjności regionu” 2004-2006 Priorytet 3: „Rozwój lokalny” 1.4 1.5 Łącznie 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Łącznie 4 0 42 53 5 3 159 24 244 286 Łącznie ∗środki publiczne UE (ERDF) 321 449 244 0 1350030225 118 012 658 10 588 704 19 010 255 11 997 992∗ 177 449 941 337059550 1687089775 W wyniku przeprowadzonego porównania absorpcji środków przez 3 podregiony na poziomie nuts 3 Województwa Warmińsko-Mazurskiego: 35 elbląski, 36 olsztyński i 37 ełcki wyłaniają się wyraźne tendencje w skali ich absorpcji w tychŜe podregionach. Dotychczasową absorpcja środków EFRR, w ramach priorytetu I i III ZPORR w latach 2004-2005 przedstawia Wykres nr 2. Na dzień 31.12.2005r. z dostępnych w ramach ZPORR (lata 2004-2006) środków EFRR w kwocie 598 935 350 zł (kurs euro 3,90) decyzjami Zarządu Województwa przyznanych zostało 427 732 679 zł (zróŜnicowanie kursów) co daje zatwierdzenie do wykorzystania około 71% środków. NaleŜy podkreślić, iŜ środki o których mowa są jedynie „zarezerwowane” do wykorzystania w ramach składanych wniosków aplikacyjnych, a ich faktyczne wykorzystanie jest zaleŜne od etapu realizacji poszczególnych projektów. Rycina nr 2 - całościowa absorpcja środków EFRR lata 2004-2005 na poziomie NUTS 3, priorytety I i III. Wykres 2 Porównanie wykorzystania środków EFRR (w ramach ZPORR) według nuts3, rok do roku. Suma z Kwota dofinansowania z EFRR (zł) 200 000 000 zł 189 325 470 180 000 000 zł 160 000 000 zł 140 000 000 zł 120 000 000 zł 92 756 163 100 000 000 zł 80 000 000 zł 53 325 569 60 000 000 zł 40 000 000 zł 35 279 828 28 808 847 28 236 803 20 000 000 zł 0 zł 35 36 37 Rok 2004 2005 Nuts 3 36 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 3.6 Program Sąsiedztwa Polska – Litwa – Obwód Kaliningradzki Federacji Rosyjskiej (INTERREG III A / TACIS CBC 2004 - 2006). Środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przyznane dla województwa warmińsko – mazurskiego (po dwóch rundach aplikacyjnych w 2005 r.) w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III A / TACIS CBC 2004 – 2006 przedstawiają się następująco (w EUR): Tabela 7 Priorytet Działanie alokacja ERDF na cały program środki ERDF w EUR przyznane dla woj. warmińsko-mazurskiego (po II rundach aplikacyjnych w 2005 r.) % środków przyznanych dla beneficjentów z woj. warmińskomazurskiego 6 251 392,00 7 265 131,00 4 561 826,00 7 265 131,00 25 343 480,00 5 068 696,00 3 379 131,00 8 447 827,00 33 791 307,00 0,00 905 411,00 0,00 1 476 143,60 2 381 554,60 350 846,19 289 907,94 640 754,13 3 022 308,73 0,00 12,46 0,00 20,32 9,40 6,92 8,58 7,58 8,94 Działanie 1.1 Działanie 1.2 Priorytet Działanie 1.3 1 Działanie 1.4 Razem Działanie 2.1 Priorytet Działanie 2.2 2 Razem Ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Departamentu Polityki Regionalnej 3.7 Sektorowy Program Operacyjny – Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. Celem generalnym SPO WKP jest poprawa pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw, działających na terenie Polski w warunkach jednolitego Rynku Europejskiego, wykorzystując zasoby sfery naukowo-badawczej oraz korzyści związane z stosowaniem nowoczesnych technologii, w tym technologii informacyjnych oraz technologii wspierających ochronę środowiska, określa cele, priorytety i działania dotyczące realizacji polityki w zakresie przedsiębiorczości i innowacyjności, ze szczególnym uwzględnieniem sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Wsparcie rozwoju konkurencyjności przedsiębiorstw w województwie warmińsko mazurskim ze środków SPO WKP (w PLN)6: Tabela nr 9 Nazwa programu Cel i charakterystyka Działanie 2.1 Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez doradztwo SPO - Wzrost Działanie 2.3 Wzrost konkurencyjności Konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez Przedsiębiorstw inwestycje Źródło: Dane Warmińsko-Mazurskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. 6 Wskaźnik Dotacja 16 umów 220 450 69 umów 50 557 469 Dane na koniec grudnia 2005 r. 37 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 3.8 Krajowa pomoc publiczna dla województwa warmińsko – mazurskiego. W wyniku reformy administracji publicznej (Ustawa z dnia 12 maja 2000 r o wspieraniu rozwoju regionalnego, Dz. U nr 48 poz. 550 z późn. zmianami) nastąpiła zmiana sposobu zarządzania, administrowania i organizacji przepływu środków publicznych, której zadaniem było usprawnienie finansowania najtrudniejszych zadań inwestycyjnych o charakterze regionalnym, pochłaniających najwięcej środków finansowych z budŜetów jednostek samorządu terytorialnego. WaŜnym narzędziem dofinansowania zadań słuŜących rozwojowi regionalnemu stały się środki finansowe w ramach kontraktów wojewódzkich. W ramach kontraktów wojewódzkich, zawartych pomiędzy Radą Ministrów a Samorządem Województwa Warmińsko – Mazurskiego na lata 2001 – 2003, na rok 2004 oraz na rok 2005 zrealizowanych zostało w regionie 184 zadań o łącznej wartości 384 125,19 tys. zł. Wkład budŜetu państwa stanowił około 50 %, pozostałe środki pochodziły z budŜetu jednostek samorządu terytorialnego (gminy, miasta, powiaty) oraz środków innych podmiotów. ZaangaŜowanie środków finansowych na zadania Kontraktu Wojewódzkiego dla Województwa Warmińsko – Mazurskiego, finansowane ze środków krajowych w latach 2001 – 2003, w roku 2004 oraz w roku 2005 (w tys. zł) przedstawia się następująco: Tabela 10 Środki krajowe Realizacja Kontraktu Wojewódzkiego w latach 2001 - 2003 Realizacja Kontraktu Wojewódzkiego w 2004 r. Realizacja Kontraktu Wojewódzkiego w 2005 r. Łącznie Dotacja budŜetu państwa Dotacja JST i innych podmiotów Łączna dotacja Dotacja budŜetu państwa Dotacja JST i innych podmiotów Łączna dotacja Dotacja budŜetu państwa Dotacja JST i innych podmiotów Łączna dotacja Dotacja budŜetu państwa Dotacja JST i innych podmiotów Łączna dotacja Plan Wykonanie 128 674,00 122 148,48 % wykonania planu 94,9 125 593,72 143 851,13 114,5 254 267,72 63 704,007 265 999,61 60 366,718 104,6 94,8 24 793,69 25 261,72 101,9 88 497,69 85 628,44 96,8 21 946,00 21 902,58 99,8 7 316,00 10 594,57 144,8 29 262,00 32 497,15 111,1 214 324,00 204 417,77 95,4 157 703,41 179 707,42 114,0 372 027,41 384 125,19 103,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Departamentu Polityki Regionalnej Podstawowe kierunki inwestowania ( wykres nr 2 ), zgodnie z przyjęta procedurą wyboru zadań stanowiły w latach 2001 – 2005: 7 Bez uwzględnienia środków na ZPORR oraz IW INTERREG. Z uwzględnieniem środków przeznaczonych na inwestycje w środki trwałe w zakresie regionalnych pasaŜerskich przewozów kolejowych. 8 38 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - infrastruktura drogowa – ok. 37 % ogółu poniesionych kosztów na zadania Kontraktów, - infrastruktura związana z ochroną środowiska (kanalizacje, oczyszczalnie, przepompownie ścieków, wodociągi) – ok. 15 % ogółu poniesionych kosztów na zadania Kontraktów, - infrastruktura społeczna – szpitale, szkoły, opieka społeczna – ok. 38 % ogółu poniesionych kosztów na zadania Kontraktów. - inne – turystyka, kultura, rozwój przedsiębiorczości (fundusz poŜyczkowy dla przedsiębiorczości), rozwój zasobów ludzkich – ok. 9 % ogółu poniesionych kosztów na zadania Kontraktu. Wykres nr 3: Podstawowe kierunki inwestowania w ramach Kontraktów dla województwa warmińsko – mazurskiego. Podział środków infrastruktura drogowa 9% 16% 37% infrastruktura społeczna infrastruktura związana z ochroną środowiska 38% inne ∗∗∗ ChociaŜ starano się o moŜliwe jak najbardziej szczegółowe zidentyfikowanie i oszacowanie źródeł oraz wysokości zagranicznej i krajowej pomocy publicznej dla województwa warmińsko – mazurskiego, to na dzień 27 lutego 2006 r. nie wszystkie środki wykorzystane w regionie zostały uwzględnione w powyŜszym opracowaniu. Zestawienie będzie sukcesywnie aktualizowane. 39 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 ROZDZIAŁ 4 STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 jest kolejnym etapem realizacji Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do roku 2020 i w pełni uwzględnia cele i priorytety, określone w tym dokumencie. Celem głównym strategii jest Spójność ekonomiczna, społeczna i przestrzenna Warmii i Mazur z regionami Europy. Spójność ekonomiczna to wzrost gospodarczy, umoŜliwiający województwu warmińskomazurskiemu zmniejszenie dystansu rozwojowego w stosunku do innych regionów kraju i Europy. Spójność społeczna – to tworzenie nowych miejsc pracy i poprawa szeroko rozumianych warunków Ŝycia ludności. Spójność przestrzenna oznacza włączenie się województwa do głównej sieci infrastruktury transportowej w Polsce oraz w transeuropejską sieć korytarzy transportowych, a takŜe poprawę powiązań komunikacyjnych wewnątrz regionu. Osiągnięcie celu strategicznego wymaga podejmowania działań nie tylko w wymiarze zewnętrznym, ale takŜe w wymiarze wewnątrzregionalnym. W wymiarze zewnętrznym jest to zarówno cała problematyka infrastruktury transportowej, jak i uwzględnienie działań podejmowanych w europejskiej przestrzeni bałtyckiej. W wymiarze wewnątrzregionalnym duŜe znaczenie przypisywane jest wzmocnieniu roli miast jako ośrodków rozwoju lokalnego i ponadlokalnego, w tym centrów subregionalnych – Elbląga i Ełku. Szczególnego uwzględnienia wymaga wzmocnienie funkcji metropolitalnej Olsztyna oraz jego znaczenia w stosunku do innych stolic województwa. Strategia rozwoju przewiduje, Ŝe w horyzoncie jej obowiązywania (do 2020 roku) działania podejmowane będą w trzech obszarach priorytetowych: Konkurencyjna Gospodarka; Otwarte Społeczeństwo; Nowoczesne Sieci. Logikę Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do roku 2020 obrazuje poniŜszy diagram: 40 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Spójność ekonomiczna, społeczna i przestrzenna Warmii i Mazur z regionami Europy Priorytety strategiczne Konkurencyjna gospodarka Otwarte społeczeństwo Nowoczesne sieci Cel strategiczny Cel strategiczny Cel strategiczny Wzrost konkurencyjności gospodarki Cele operacyjne 1. wzrost konkurencyjności firm 2. skuteczny system pozyskiwania inwestorów zewnętrznych 3. wspieranie systemu produkcji i promocja wytwarzanej w regionie Ŝywności wysokiej jakości 4. wzrost potencjału turystycznego 5. wzrost konkurencyjności usług dla starzejącego się społeczeństwa 6. wzrost liczby miejsc pracy 7. wzrost potencjału instytucji i otoczenia biznesu 8. tworzenie społeczeństwa informacyjnego 9. doskonalenie administracji Wzrost aktywności społecznej Cele operacyjne 1. dostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy 2. róŜnorodna i dostępna edukacja 3. rozwój społeczeństwa obywatelskiego 4. wysoki poziom zabezpieczenia i dostępności usług medycznych Wzrost liczby i jakości powiązań sieciowych Cele operacyjne 1. zwiększenie zewnętrznej dostępności komunikacyjnej oraz wewnętrznej spójności 2. dostosowana do potrzeb sieć nośników energii 3. intensyfikacja współpracy międzyregionalnej 4. monitoring środowiska 5. zapewnienie bezpieczeństwa publicznego 6. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego sprzyjającego integracji oraz zapobieganiu wykluczeniu społecznemu 7. wzrost dostępności mieszkań 8. wzrost atrakcyjności bazy sportowo – rekreacyjnej 9. poprawa jakości i ochrona środowiska 41 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Jako priorytetowe dla realizacji celów strategii uznano w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 elementy, wzmacniające potencjał rozwojowy województwa warmińsko-mazurskiego oraz jego konkurencyjność, a takŜe zwiększające udział województwa w nowoczesnych sieciach (komunikacyjnych, teleinformatycznych, infrastrukturalnych, środowiska przyrodniczego). Z takiego podejścia wynika, Ŝe celem głównym Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 jest Wzrost konkurencyjności gospodarki oraz liczby i jakości powiązań sieciowych Cel główny RPO Warmia i Mazury będzie osiągnięty poprzez spójną i konsekwentną realizację następujących celów szczegółowych: 1. Poprawa połączeń sieciowych województwa warmińsko-mazurskiego. 2. Wzrost konkurencyjności firm, produktów i usług. 3. WyŜsza konkurencyjność województwa jako miejsca inwestowania, pracy i Ŝycia Cele te traktowane są horyzontalnie i zawierają w sobie wszelkie działania mające na celu uzyskanie przez województwo warmińsko-mazurskie wyŜszego poziomu konkurencyjności w stosunku do innych regionów kraju i Europy. Są one w stosunku do siebie komplementarne, a ich realizacja poprzez efekt synergii znacząco wpłynie na realizację celu głównego zarówno Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 –2013, jak i Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa WarmińskoMazurskiego do roku 2020. Cel 1. Poprawa połączeń sieciowych województwa warmińsko-mazurskiego Jak wynika z analizy SWOT, jednym z podstawowych problemów województwa warmińsko-mazurskiego jest bardzo słaba dostępność komunikacyjna w wymiarze powiązań międzyregionalnych oraz niedorozwój infrastruktury transportowej i komunikacyjnej wewnątrz regionu. Szczególnie istotne dla Warmii i Mazur jest uzyskanie bezpośredniego dostępu do głównych korytarzy transportowych, które w praktyce omijają województwo, przebiegając jedynie przez północną część (korytarz IA – Ryga – Kaliningrad – Gdańsk) oraz zachodni kraniec województwa (korytarz VI, w którym przebiega magistralna linia kolejowa Gdynia – Iława – Warszawa – Zebrzydowice). :Podstawową arterią, umoŜliwiającą połączenie województwa warmińsko-mazurskiego zarówno z korytarzem VI, jak i korytarzem I (Via Baltica) jest przebiegająca równoleŜnikowo droga krajowa nr 16 Grudziądz – OlsztynAugustów. Uzyskanie przez nią standardów drogi GP o parametrach zbliŜonych do drogi ekspresowej nie tylko zwiększy w istotny sposób dostępność komunikacyjną województwa, ale takŜe – poprzez zbieranie ruchu wysokotonaŜowego z innych dróg – wpłynie dodatnio na stan środowiska przyrodniczego. 42 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 W ramach działań, zmierzających do realizacji niniejszego celu, przewidziane są takŜe przedsięwzięcia słuŜące rozwojowi lokalnemu, mające jednak charakter sieciowy i dotyczące powiązań komunikacyjnych obszarów rozwojowych oraz lokalnej infrastruktury przesyłu energii. Województwo warmińsko-mazurskie z racji posiadanych walorów przyrodniczych o znaczeniu europejskim jest znaczącym elementem sieci przyrodniczych międzynarodowych (Natura 2000, Corinn, Zielony Pierścień Bałtyku) oraz krajowych (Zielone Płuca Polski). Działania związane z zachowaniem i polepszeniem stanu środowiska przyrodniczego województwa warmińsko-mazurskiego wpłyną na wzrost udziału regionu w sieciach przyrodniczych i umocnienie jego pozycji w tym zakresie. Istotną kwestią, wynikającą z diagnozy oraz potrzeb nowoczesnej gospodarki, jest konieczność zwiększenia udziału województwa warmińsko-mazurskiego w sieciach teleinformatycznych oraz zwiększenia dostępności do sieci, a takŜe rozwój e-usług. Na osiągnięcie celu Poprawa połączeń sieciowych województwa warmińskomazurskiego wpływać będzie realizacja działań przewidzianych w ramach osi priorytetowych: - Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna Środowisko przyrodnicze Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Cel 2. Wzrost konkurencyjności firm, produktów i usług. Jest to cel o charakterze horyzontalnym, odnoszący się do firm ze wszystkich sektorów gospodarki. Istotnym elementem osiągnięcia tego celu jest wzmocnienie firm istniejących i pomoc dla nowotworzonych, wzrost potencjału instytucji otoczenia biznesu, aktywny marketing regionu, produktu i marki. Szczególną wagę przywiązuje się do wzrostu potencjału turystycznego województwa warmińsko-mazurskiego, szerokiej akcji promocji województwa i jego oferty turystycznej, a takŜe szerszego wykorzystania i adaptacji obiektów dziedzictwa kulturowego. Ze względu na fakt, iŜ turystyka jest jedną z głównych dziedzin zrównowaŜonego rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego i dysponuje znacznymi moŜliwościami rozwoju, została potraktowana w Regionalnym Programie Operacyjnym Warmia i Mazury w sposób szczególny, stanowiąc osobną oś priorytetową. Na osiągnięcie celu Wzrost konkurencyjności firm, produktów i usług wpływać będzie realizacja działań przewidzianych w ramach osi priorytetowych: - Przedsiębiorczość Turystyka. 43 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Cel 3. WyŜsza konkurencyjność województwa jako miejsca inwestowania, pracy i Ŝycia Województwo warmińsko-mazurskie dzięki swoim walorom przyrodniczym i krajobrazowym moŜe stać się terenem o wysokiej atrakcyjności zamieszkiwania dla osób oraz lokowania firm, których działalność nie jest ściśle związana lokalizacją. Postęp w wykorzystywaniu internetu dla działalności gospodarczej będzie sprzyjał ruchom migracyjnym z wielkich aglomeracji i przenoszeniu się na wieś i do mniejszych ośrodków miejskich. Istotne czynniki, wpływające na atrakcyjność lokalizacyjną, to, obok dostępności komunikacyjnej, takŜe dostępność wykwalifikowanej siły roboczej i nieskrępowany dostęp do odpowiedniej jakości usług edukacyjnych, zdrowotnych, kulturalnych. Istotnym elementem w tym zakresie jest takŜe rozwój szkolnictwa wyŜszego, przyciągającego swoim poziomem znaczącą liczbę studentów z kraju i zagranicy. Znaczniejszą rolę powinny odgrywać miasta – przede wszystkim wzmacniana będzie rola Olsztyna jako stolicy województwa i miejsca rozwoju funkcji metropolitalnych, a takŜe Elbląga i Ełku – dwóch ośrodków wzrostu o znaczeniu subregionalnym. Wpływ na rolę miast jako skupisk ludności, firm i usług ma takŜe jakość rozwiązań urbanistycznych i architektonicznych (humanizacja blokowisk, rewitalizacja starówek) oraz sposób zagospodarowania terenów miejskich, w tym terenów powojskowych i poprzemysłowych. Na osiągnięcie celu WyŜsza konkurencyjność województwa jako miejsca inwestowania, pracy i Ŝycia wpływać będzie realizacja działań przewidzianych w ramach osi priorytetowych: - Infrastruktura społeczna Rozwój, restrukturyzacja i rewitalizacja miast. Cele Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 realizowane będą poprzez konkretne przedsięwzięcia, odnoszące się do następujących osi priorytetowych: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna Środowisko przyrodnicze Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Przedsiębiorczość Turystyka Infrastruktura społeczna Rozwój, restrukturyzacja i rewitalizacja miast. Pomoc techniczna Przedsięwzięcia rozwojowe w ramach RPO Warmia i Mazury na lata 2007-2013 lokowane będą w województwie proporcjonalnie do liczby ludności na obszarach o niskim oraz wysokim i przeciętnym potencjale rozwojowym (20% środków na obszary o niskim potencjale rozwojowym i 80 % - na obszary o wysokim i przeciętnym potencjale rozwojowym). 44 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Wzrost konkurencyjności gospodarki oraz liczby i jakości powiązań sieciowych Cele szczegółowe RPO Poprawa połączeń sieciowych województwa warmińskomazurskiego Wzrost konkurencyjności firm, produktów i usług WyŜsza konkurencyjność województwa jako miejsca inwestowania, pracy i Ŝycia Osie priorytetowe (cele operacyjne) 1. Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna Cel Poprawa zewnętrznej i wewnętrznej spójności transportowej regionu 2. Środowisko przyrodnicze Cel Wzmocnienie pozycji województwa w europejskich sieciach przyrodniczych poprzez poprawę lub zachowanie dobrego stanu środowiska i zapobieganie jego degradacji 3. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Cel 4. Przedsiębiorczość Cel Wzrost potencjału gospodarczego i konkurencyjności przedsiębiorstw Warmii i Mazur 5. Turystyka Cel Wzrost udziału turystyki w gospodarce regionu poprzez zwiększenie atrakcyjności oferty turystycznej regionu 6. Infrastruktura społeczna Cel Szeroka dostępność do usług społecznych dobrej jakości czynnikiem wzrostu konkurencyjności regionu 7. Rozwój, restrukturyzacja i rewitalizacja miast Wzmocnienie miast o wysokim potencjale rozwojowym jako Cel atrakcyjnych centrów przedsiębiorczości usług i zamieszkiwania Zwiększenie dostępu do sieci i wykorzystania technik informatycznych w gospodarce i sferze społecznej 45 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Cele Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 są kierunkowo zgodne z Narodową Strategią Spójności, a ich realizacja przyczyni się do osiągnięcia celów NSS. Mimo nieco innego układu celów NSS i RPO osie priorytetowe, zawarte w Regionalnym Programie Operacyjnym, przypisać moŜna do celów szczegółowych NSS – Podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw; Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej oraz Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Realizacja celu głównego i celów szczegółowych Regionalnego Programu Operacyjnego przyczynić się powinna nie tylko do poprawy sytuacji województwa warmińsko-mazurskiego i jego lokaty na mapie gospodarczej Polski, ale takŜe do wzmocnienia pozycji naszego kraju w całej Unii Europejskiej. Wzmocnienie przedsiębiorstw i ich konkurencyjności, a przede wszystkim oddziaływanie na rozwój szeroko pojętej turystyki jako branŜy o silnym potencjale innowacyjnym pozwoli na stopniowe niwelowanie luki rozwojowej, dzielącej województwo warmińsko-mazurskie od innych regionów w kraju i UE. Osie priorytetowe RPO „Przedsiębiorczość” i „Turystyka” w pełni odpowiadają celowi NSS - – Podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. Do realizacji tego celu przyczyni się takŜe realizacja działań wynikających z osi priorytetowej RPO „Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego”, która w programie wojewódzkim przypisana jest do celu „Poprawa połączeń sieciowych województwa warmińsko-mazurskiego”. Związane z tym celem dwie pozostałe osie priorytetowe RPO – „Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna” oraz „Środowisko przyrodnicze” wpisują się w skali kraju w realizację celu NSS Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski i jej regionów. Poprawa dostępności komunikacyjnej województwa warmińsko-mazurskiego jest aktualnie podstawowym warunkiem jego rozwoju społeczno-gospodarczego. Cel NSS Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej – jest w swej istocie toŜsamy z celem, określonym w Regionalnym Programie Operacyjnym Warmia i Mazury jako „WyŜsza konkurencyjność województwa jako miejsca inwestowania, pracy i Ŝycia”. Odnosi się on do zagadnień usług edukacyjnych na wszystkich szczeblach, ponadpodstawowych usług ochrony zdrowia oraz problemów, związanych ze wzmocnieniem roli Olsztyna jako centrum obszaru metropolitalnego oraz innych miast o wysokim potencjale rozwojowym 46 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Relacja celów szczegółowych RPO Warmia i Mazury do celów szczegółowych Narodowej Strategii Spójności i priorytetów określonych w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty. SWW NSS Uczynienie z Europy i jej regionów miejsca bardziej atrakcyjnego dla inwestowania i pracy Tworzenie warunków dla utrzymania trwałego i wysokiego tempa wzrostu gospodarczego Większa liczba miejsc pracy Wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego Rozwój wiedzy i innowacyjności na rzecz wzrostu gospodarczego Podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw w tym szczególnie sektora usług Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski i jej regionów Wymiar terytorialny polityki spójności Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej RPO Warmia i Mazury Cel - Wzrost konkurencyjności firm, produktów i usług Osie priorytetowe: „Przedsiębiorczość”, „Turystyka” Cel – Poprawa połączeń sieciowych województwa warmińsko-mazurskiego Oś priorytetowa „Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego” Cel – Poprawa połączeń sieciowych województwa warmińsko-mazurskiego Osie priorytetowe „Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna”, „Środowisko przyrodnicze” Cel – WyŜsza konkurencyjność województwa jako miejsca inwestowania, pracy i Ŝycia Osie priorytetowe „Infrastruktura społeczna”, „Rozwój, restrukturyzacja i rewitalizacja miast” Rozwój obszarów wiejskich 47 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Wskaźniki dla celu głównego Regionalnego Programu Operacyjnego – Warmia i Mazury 2007-2013: CEL GŁÓWNY PROGRAMU WZROST KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI ORAZ LICZBY I JAKOŚCI POWIĄZAŃ SIECIOWYCH Częstotliwość Wartość Wartość pomiaru bazowa docelowa Wskaźniki Dynamika Produktu Krajowego Brutto (rok poprzedni = 100) Roczne 2002r. – 102,6 Wskaźnik zatrudnienia wg BAEL w % Roczne 2004r. – 41,6 Wskaźniki dla celów szczegółowych Regionalnego Programu Operacyjnego - Warmia i Mazury 2007-2013: CEL SZCZEGÓŁOWY 1. POPRAWA POŁĄCZEŃ SIECIOWYCH WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO 2. WZROST KONKURENCYJNOŚCI FIRM, PRODUKTÓW I USŁUG. 3. WYśSZA KONKURENCYJNOŚĆ WOJEWÓDZTWA JAKO MIEJSCA INWESTOWANIA, PRACY I śYCIA Wskaźniki Liczba podmiotów w przemyśle, budownictwie i usługach rynkowych Częstotliwość Wartość Wartość pomiaru bazowa docelowa Raz na rok Udział województwa w Raz na rok Produkcie Krajowym Brutto Napływ ludności na pobyt stały 2002 r. – 2,9 % Raz na rok 48 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 ROZDZIAŁ 5 OSIE PRIORYTETOWE I DZIAŁANIA PROGRAMU 5.1. Informacje o osiach priorytetowych i ich celach. Oś priorytetowa 1: Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna. Cel: Poprawa zewnętrznej dostępności i wewnętrznej spójności transportowej regionu. Uzasadnienie wyboru osi Województwo warmińsko – mazurskie jest połoŜone peryferyjnie w stosunku do europejskich i krajowych centrów aktywności, a w skali europejskiej naleŜy do grupy regionów o najsłabszej dostępności komunikacyjnej ( według raportu ESPON In Progress, Preliminary results by autumn 2003, sporządzonego dla Komisji Europejskiej w 2004 r.) Wynika to głównie ze złego stanu technicznego istniejącej infrastruktury transportu drogowego, a takŜe szynowego i lotniczego wykazującej, z powodu długoletnich zaniedbań inwestycyjnych, duŜe braki jakościowe. Stanowi to znaczącą przeszkodę w swobodnym przesyłaniu towarów i przemieszczaniu się osób, czego skutkiem jest ograniczenie działalności gospodarczej i atrakcyjności dla potencjalnych inwestorów, obniŜenie jakości Ŝycia mieszkańców oraz ograniczenie ruchu turystycznego w regionie. Wg Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową (Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2005) dostępność transportowa województwa warmińsko-mazurskiego jako czynnik atrakcyjności inwestycyjnej plasuje je na 13 miejscu wśród 16 województw, w klasie D. Dostępność województwa jest jednym z podstawowych warunków lokalizacji nowych podmiotów gospodarczych oraz konkurencyjności juŜ istniejących, a takŜe wykorzystywania potencjału turystycznego regionu i moŜliwości współpracy międzynarodowej. Dobre, bezkonfliktowe powiązania komunikacyjne regionalnych, subregionalnych i lokalnych ośrodków wzrostu z otaczającymi je terenami są istotnym czynnikiem ograniczającym bezrobocie na terenach wiejskich , a takŜe zwiększającym dostępność do usług, edukacji i miejsc wypoczynku. Stan dróg jest takŜe istotnym elementem bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Drogi Warmii i Mazur są w większości kręte i wąskie, z drzewami w skrajni, bez utwardzonych poboczy, ze zdewastowaną nawierzchnią. Przy narastającej liczbie osób odwiedzających województwo w celach turystycznych, rekreacyjnych, biznesowych i zdrowotnych, zwiększeniu się liczby samochodów i częstotliwości przejazdów mieszkańców województwa zły stan dróg wpływa na wzrost liczby wypadków drogowych. Zwiększone zagroŜenie wypadkami drogowymi wpływa niekorzystnie na decyzje przyjazdowe turystów i decyzje o lokalizacji firm. Województwo warmińsko-mazurskie charakteryzuje się niekorzystnymi warunkami naturalnymi dla rozwoju sieci transportu lądowego (ukształtowanie terenu, duŜy udział lasów i wód powierzchniowych, złe warunki geologiczne), co powoduje znacznie wyŜsze koszty 49 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 inwestycji. W tej sytuacji władze regionalne dąŜą do rozwoju komunikacji lotniczej jako najnowocześniejszego w dobie globalizacji sposobu na przełamanie bariery zewnętrznej dostępności i zmniejszenie niekorzystnych efektów peryferyjnego połoŜenia województwa. Jest to w pełni zgodne z zapisami Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2020. Drugą szansą poprawy dostępności komunikacyjnej województwa jest rozwój komunikacji kolejowej w oparciu o zrestrukturyzowaną i zmodernizowaną sieć. Szersze wykorzystanie komunikacji kolejowej jest takŜe poŜądane z punktu widzenia ochrony środowiska, a poprzez odciąŜenie dróg w ramach transportu intermodalnego obniŜy koszty inwestycji drogowych. Warunki naturalne województwa warmińsko-mazurskiego (ok. 3 tys. jezior, liczne kanały i cieki wodne) stwarzają moŜliwości ich wykorzystania dla celów Ŝeglugi pasaŜerskiej i przewozu towarów. Jednym z elementów dostępności transportowej jest takŜe sprawna i nowoczesna sieć przesyłowa energetyki, co warunkuje niezawodność dostaw energii elektrycznej o odpowiednim napięciu. Wszelkie działania powinny realizowane być z uwzględnieniem ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko oraz człowieka. Opis działań oraz typy projektów: Działania, podejmowane w ramach osi priorytetowej Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna zgrupowane będą w dwóch podstawowych obszarach. Pierwszy z nich dotyczy poprawy konkurencyjności województwa i jego dostępności komunikacyjnej w wymiarze regionalnym i powiązań ponadregionalnych, drugi zaś – komunikacyjnej infrastruktury i sieci wewnatrzregionalnych. W szczególności będą to: 1.1 Rozbudowa regionalny: - - i modernizacja infrastruktury transportowej warunkującej rozwój drogi krajowej nr 16 (nie jest objęta siecią TEN ani TINA), dróg wojewódzkich, powiatowych (łącznie z obejściami miejscowości , obiektami inŜynierskimi, urządzeniami ochrony przed hałasem, obiektami i urządzeniami dla wędrówek zwierząt) – umoŜliwiających kompleksowe rozwiązywanie problemów komunikacyjnych, a takŜe tworzenie sieci i powiązań układów, obsługujących gospodarkę kolei o znaczeniu regionalnym ( szeroko rozumiana infrastruktura, tabor ) transport intermodalny wewnętrznych szlaków Ŝeglownych wodnych małych portów i przystani lotniska regionalnego. 1.2 Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury transportowej słuŜącej rozwojowi lokalnemu - dróg stanowiących dostęp do terenów przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego pod inwestycje 50 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - dróg na obszarach przemysłowych dróg stanowiących bezpośredni dostęp do obszarów stanowiących kompleksy turystyczne i usługowe transportu miejskiego lokalnej infrastruktury przesyłu energii. Kategorie interwencji: 16; 18; 22; 23; 25; 26; 29; 30; 31;33. Beneficjenci: - samorząd województwa warmińsko-mazurskiego/Zarząd Dróg Wojewódzkich w Olsztynie - jednostki samorządu terytorialnego województwa warmińsko-mazurskiego, ich stowarzyszenia i związki/zarządy dróg - samorządowe jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną, których przedmiot działalności mieści się w zakresie niniejszej osi - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Olsztynie - gestorzy sieci energetycznych. Komplementarność: Działania, które będą podejmowane w ramach niniejszej osi priorytetowej są komplementarne z Programami Operacyjnymi na lata 2007-2013 Infrastruktura i Środowisko oraz Rozwój Polski Wschodniej. Oś priorytetowa 2: Środowisko przyrodnicze. Cel: Wzmocnienie pozycji województwa w europejskich sieciach przyrodniczych poprzez poprawę lub zachowanie dobrego stanu środowiska i zapobieganie jego degradacji Uzasadnienie wyboru osi Środowisko przyrodnicze regionu charakteryzuje się walorami unikatowymi w skali europejskiej, stanowiąc istotne ogniwo Zielonych Płuc Polski i Zielonych Płuc Europy. Poprawa (tam, gdzie jest to wymagane) lub utrzymanie dobrego stanu tego środowiska oraz przeciwdziałanie niepoŜądanym jego zmianom stanowi jedną z zasadniczych przesłanek podejmowania wszelkiego rodzaju działalności na przewaŜających obszarach województwa warmińsko-mazurskiego (rozwój zrównowaŜony). Czystość i bogactwo środowiska przyrodniczego Warmii i Mazur naleŜą do najmocniejszych stron regionu i są jednym z głównych czynników jego rozwoju. Zasoby surowców rolnych i leśnych stanowią podstawę do rozwoju przemysłu drzewnego i meblarskiego, a przede wszystkim produkcji Ŝywności o najwyŜszych walorach zdrowotnych i smakowych. Jest to takŜe atut dla lokalizacji przemysłów wysokiej technologii, wymagających czystości środowiska. 51 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Walory przyrodnicze regionu są podstawą rozwoju turystyki, w tym kwalifikowanej i hobbystycznej. UmoŜliwiają one takŜe szersze wprowadzenie nowych funkcji uzdrowiskowej (zidentyfikowano 8 miejscowości, które mają warunki do rozwoju funkcji sanatoryjnej), odnowy biologicznej, specjalistycznych usług rehabilitacyjnych, a takŜe opiekuńczych dla ludzi starszych. Łatwy dostęp do niezanieczyszczonego środowiska przyrodniczego jest takŜe istotnym elementem warunków i poziomu Ŝycia mieszkańców. Z jednej strony moŜe on pośrednio zmniejszać odpływ ludności poza województwo, z drugiej zaś – stanowić zachętę do osiedlania się w województwie warmińsko-mazurskim. Wody powierzchniowe są głównym atutem regionu i ich czystość warunkuje rozwój turystyki wodnej i wypoczynku przywodnego. W południowej części województwa warmińsko-mazurskiego znajdują się takŜe ogromne zbiorniki wód podziemnych (w większości pozbawione izolacji od zanieczyszczeń z powierzchni ziemi), stanowiące m.in. potencjalne źródło zaopatrzenia w wodę dla aglomeracji warszawskiej. Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych jest sprawą dotyczącą nie tylko województwa warmińskomazurskiego, lecz takŜe regionów sąsiednich, ze względu na przebiegające przez nasz region wododziały. Kolejnym, bardzo wraŜliwym obszarem jest ochrona powierzchni ziemi przed zanieczyszczeniami stałymi. W tym zakresie konieczne jest zastosowanie najnowocześniejszych rozwiązań technicznych i technologicznych oraz znaczny wzrost świadomości społeczeństwa. Na przewaŜającym obszarze województwa warmińsko-mazurskiego nie notuje się w zasadzie duŜego zagroŜenia powodziowego. NajwraŜliwszy pod tym względem jest teren śuław Wiślanych, połoŜonych depresyjnie w ujściu Wisły. Zakres i częstotliwość występujących tu powodzi i powodowanych przez nie zniszczeń gospodarczych i przyrodniczych stanowi problem o zasięgu ponadlokalnym. Na rzece Łynie, Drwęcy i innych rzekach powodzie mają charakter lokalny. Województwo warmińsko-mazurskie nie dysponuje znaczącymi własnymi źródłami energii elektrycznej i gazowej duŜej mocy, zasilane jest sieciami przesyłowymi ze źródeł zewnętrznych. Z jednej strony nie notuje się z tego względu zanieczyszczeń powietrza, z drugiej zaś- energia jest droŜsza niŜ w innych regionach kraju. Ponadto jednym z głównych źródeł zanieczyszczania powietrza w regionie są procesy spalania W tej sytuacji istotnym elementem zwiększenia konkurencyjności województwa, obniŜenia kosztów gospodarowania i poprawy jakości powietrza jest wzrost znaczenia lokalnych źródeł energii odnawialnej. Opis działań oraz typy projektów: Działania zgrupowane wokół tej osi odnoszą się przede wszystkim do dziedzin najbardziej zagroŜonych degradacją lub gdzie jest wymagane usunięcie zagroŜeń. Będą to przedsięwzięcia związane przede wszystkim z ochroną wód powierzchniowych i podziemnych poprzez budowę, rozbudowę i modernizację kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Większego znaczenia nabierze naturalna forma ochrony wód, jaką jest zwiększenie lesistości na obszarach wododziałowych i wysokich zagroŜeń wód powierzchniowych i podziemnych. Tworzone i rozbudowywane będą takŜe systemy lokalnego monitoringu jakości wód w aspekcie zanieczyszczeń rolniczych. 52 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Działania związane z ochroną powierzchni ziemi dotyczyć będą szerokiego spektrum inwestycji w dziedzinie gospodarki odpadami, a takŜe przedsięwzięć edukacyjnych i promocyjnych w tym zakresie. Wśród działań na rzecz ochrony środowiska przewidziane jest takŜe stworzenie sprawnie działającego systemu hydrotechnicznego regulującego stosunki wodne oraz zabezpieczenie przeciwpowodziowe, a takŜe unowocześnienie urządzeń osłony przeciwpowodziowej. Realizacja projektów dotyczących odnawialnych źródeł energii doprowadzi do wzrostu jej udziału w bilansie energetycznym regionu wpływając korzystnie na poprawę jakości powietrza w województwie. 2.1. Poprawa i zapobieganie degradacji środowiska poprzez budowę, rozbudowę i modernizację infrastruktury ochrony środowiska; - - budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków, w tym dokończenie realizacji Masterplanu dla Wielkich Jezior Mazurskich oraz zagospodarowania szlaków wodnych (punkty odbioru odpadów stałych i płynnych) zalesianie gruntów, zwłaszcza wyłączonych z uŜytkowania rolniczego, połoŜonych w zlewniach jezior, zagroŜonych erozją, na terenach wód podziemnych bez izolacji tworzenie lokalnego monitoringu jakości wód w aspekcie zanieczyszczeń rolniczych przedsięwzięcia w zakresie gospodarki odpadami, przewidziane w Programie Gospodarki Odpadami Województwa Warmińsko-Mazurskiego 2.2. Ochrona środowiska przed zanieczyszczeniami i zniszczeniami - inwestycje w infrastrukturę wytwarzania i przesyłu energii ze źródeł odnawialnych inwestycje wodno-kanalizacyjne na istniejących i tworzonych obszarach koncentracji szeroko pojętego biznesu inwestycje w zakresie ochrony przeciwpowodziowej ( w tym budowa zbiorników hydrotechnicznych, wałów przeciwpowodziowych, małej retencji wodnej itp.) Kategorie interwencji: 39; 40; 41; 44;46;48; 53; 54; 55. Beneficjenci: - samorząd województwa warmińsko-mazurskiego - jednostki samorządu terytorialnego województwa warmińsko-mazurskiego oraz ich stowarzyszenia i związki - samorządowe jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną, których przedmiot działalności obejmuje zakres niniejszej osi - regionalne dyrekcje lasów państwowych, działające na terenie województwa - organizacje pozarządowe, których przedmiotem działania jest środowisko przyrodnicze - uczelnie wyŜsze i instytucje naukowo-badawcze - podmioty, wykonujące usługi publiczne w zakresie ochrony środowiska 53 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Komplementarność Działania realizujące cel tej osi priorytetowej będą komplementarne z Programem Operacyjnym Infrastruktura i Ochrona Środowiska na lata 2007-2013 Oś priorytetowa 3: Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego. Cel: Zwiększenie dostępu do sieci i wykorzystania technik informatycznych w gospodarce i sferze społecznej Uzasadnienie wyboru osi Region Warmii i Mazur w rozwoju infrastruktury informatycznej odbiega od poziomu krajowego i zdecydowanie od poziomu Unii Europejskiej. Zmniejszenie róŜnic ilościowych i jakościowych w infrastrukturze i usługach z zakresu dostępu do Internetu, telekomunikacji oraz e-administracji jest znaczące dla moŜliwości rozwoju i konkurencyjności regionu. W kontekście rozwoju regionu szczególnie istotne jest wyrównanie dysproporcji w zakresie dostępu i wykorzystania Internetu w stosunku do innych regionów Polski oraz wewnątrz województwa pomiędzy duŜymi jednostkami osadniczymi, a obszarami wiejskimi i małymi miastami. Tworzenie programów informatyzacji, rozwój sieci i technik informatycznych jest jednym z podstawowych warunków funkcjonowania nowoczesnej gospodarki i sfery społecznej wspierając przedsiębiorczość, zwiększając atrakcyjność inwestycyjną oraz atrakcyjność zamieszkania poprzez poprawę jakości Ŝycia, edukacji i obsługi administracyjnej. Działania oraz typy projektów: W ramach tej osi priorytetowej realizowane będą działania i projekty związane z upowszechnianiem nowoczesnych technik informacyjnych wśród mieszkańców Warmii i Mazur i szerszym wykorzystaniem moŜliwości informatyki dla rozwoju przedsiębiorczości. 3.1.Tworzenie infrastruktury społeczeństwa informacyjnego - budowa szkieletowych regionalnych i lokalnych sieci szerokopasmowych platformy elektroniczne na poziomie regionalnym i lokalnym 3.2. Promocja i ułatwianie dostępu do usług teleinformatycznych - rozwój e - administracji i promocja e - usług publicznych dostęp do technik teleinformatycznych dla przedsiębiorców tworzenie i wzmocnienie sieci publicznych punktów zapewniających dostęp do Internetu. rozwój edukacji teleinformatycznej 54 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Kategorie interwencji: 10; 13; 14; 15 Beneficjenci: - samorząd województwa warmińsko-mazurskiego - jednostki samorządu terytorialnego województwa warmińsko-mazurskiego oraz ich stowarzyszenia i związki - samorządowe jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną, których przedmiot działalności obejmuje zakres niniejszej osi - szkoły i uczelnie wyŜsze - instytucje ochrony zdrowia - małe i średnie przedsiębiorstwa - instytucje otoczenia biznesu - organizacje pozarządowe - samorząd gospodarczy /zawodowy Komplementarność Działania realizujące cel tej osi priorytetowej będą komplementarne z Programem Operacyjnym Konkurencyjna Gospodarka na lata 2007-2013 Oś priorytetowa 4: Przedsiębiorczość. Cel: Wzrost potencjału gospodarczego i konkurencyjności przedsiębiorstw Warmii i Mazur. Uzasadnienie wyboru osi Jak wynika z opracowanych diagnoz oraz analizy SWOT, niedostateczny rozwój przedsiębiorczości jest, obok słabej dostępności komunikacyjnej, podstawową przesłanką niskiej konkurencyjności województwa warmińsko-mazurskiego. Celem działań, proponowanych w ramach osi „Przedsiębiorczość” jest stworzenie warunków dla zwiększenia aktywności gospodarczej mieszkańców regionu, przyciągnięcie inwestorów z zewnątrz, wzrost udziału województwa w Produkcie Krajowym Brutto, a w konsekwencji spadek poziomu bezrobocia i wzrost liczby osób pracujących. Województwo warmińsko-mazurskie charakteryzuje się niŜszym od średniej krajowej poziomem przedsiębiorczości. Wskaźnik liczby podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców wynosił w roku 1999 – 660, w 2003 r. – 773, a w 2004 - 762. Dystans do kraju zwiększał się systematycznie – w roku 1999 liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w województwie kształtowała się na poziomie 84 % średniej krajowej, która wynosiła 786, w r. 2003 obniŜyła się do 82% (przy średniej 938 podmiotów), a w roku 2004 .do 81% (średnia krajowa – 937). Wskaźnik przedsiębiorczości wykazuje znaczne – i powiększające się zróŜnicowanie terytorialne, wpływające na tworzenie się jednej strony 55 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 obszarów o podwyŜszonej konkurencyjności i pręŜności gospodarczej, a z drugiej – obszarów biedy i wykluczenia. Tempo przyrostu liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w województwie warmińsko-mazurskim ogółem jest niŜsze od średniej krajowej. śaden z podregionów ani Ŝadne z miast na prawach powiatu nie osiąga przeciętnej kraju. Jedynie usługi nierynkowe rozwijały się szybciej od przeciętnej, co wskazuje na zbyt duŜy udział sektora publicznego w gospodarce regionu. Jeszcze gorzej wypadają porównania aktywności gospodarczej osób fizycznych. Zakłady osób fizycznych, prowadzących działalność gospodarczą, działalność gospodarczą stanowiły w 1999 r. 79% ogólnej liczby podmiotów w województwie (w kraju – 80%), natomiast w 2003 r. – w województwie – 80%, a w kraju – 84 %. Przeciętnie w województwie przypadło na 10 tys. ludności w 1999 r. 530, a w 2003 r. 587 takich podmiotów. Średnia krajowa wynosiła odpowiednio 625 i 732 podmioty. W 2004 wartość tego wskaźnika obniŜyła się zarówno w województwie (do 573), jak i w kraju (do 724). Wskaźnik ten tylko w województwie podkarpackim i lubelskim ma niŜszą wartość. Jednym z czynników słabego rozwoju przedsiębiorczości w województwie warmińsko-mazurskim jest niewystarczający potencjał instytucji otoczenia biznesu, nierównomierne rozmieszczenie tych instytucji w regionie, brak spójnych systemów informacji gospodarczej i doradztwa. Podejmowane w tym zakresie inicjatywy charakteryzują się duŜym stopniem rozproszenia i autonomizacji, a instytucje wspierające biznes same wymagają wzmocnienia. Dominujące w gospodarce małe i średnie przedsiębiorstwa charakteryzują się ogólnie niskim stopniem innowacyjności i nowoczesności. Zbyt niski jest udział firm przemysłowych i usług rynkowych, zbyt wysoki natomiast – podmiotów handlowych i świadczących usługi nierynkowe. Unowocześnienie zarówno struktury gospodarki, jak i poszczególnych przedsiębiorstw stanowi jedna z głównych przesłanek wzrostu konkurencyjności województwa warmińsko-mazurskiego. W sytuacji społeczno-gospodarczej województwa warmińsko-mazurskiego, kiedy konieczne jest szybkie zwiększenie konkurencyjności regionu, wsparcie przewidywane w ramach osi priorytetowej Przedsiębiorczość nasilone będzie na obszarach o podwyŜszonym potencjale rozwojowym oraz w dziedzinach o wyŜszych moŜliwościach konkurencyjnych przemyśle i turystyce wraz z usługami towarzyszącymi – logistycznymi, rachunkowymi i finansowymi. W szczególności wspierane będą inwestycje w całoroczną bazę hotelowousługową, usługi sanatoryjne, odnowy biologicznej, rehabilitacji, usługi zdrowotne i socjalne dla ludzi starszych. Wśród podmiotów przemysłowych szczególną wagę będą mieć firmy, stosujące nowoczesne techniki i technologie. Wyłączone zostaną ze wsparcia podmioty, których działalność moŜe szkodzić środowisku. Osiągnięcie celu osi priorytetowej, jakim jest Wzrost potencjału gospodarczego i konkurencyjności przedsiębiorstw Warmii i Mazur, wymaga podejmowania wielu działań w róŜnych dziedzinach. Będzie to nie tylko bezpośrednie wsparcie inwestorów i instytucji otoczenia biznesu, ale takŜe oddziaływanie na dziedziny umoŜliwiające lub ułatwiające prowadzenie biznesu. WaŜnym elementem tej osi priorytetowej są teŜ przedsięwzięcia przełamujące niekorzystne stereotypy postrzegania Warmii i Mazur jako regionu peryferyjnego i zacofanego, a takŜe promujące marki i produkty regionalne. Opis działań oraz typy projektów: 56 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Podstawową grupę działań w tym obszarze stanowią przedsięwzięcia ułatwiające istniejącym i nowo powstającym podmiotom gospodarczym dostęp do kapitału (dotacje inwestycyjne, systemy poŜyczkowe i poręczeniowe), do wiedzy (instytucje otoczenia biznesu, doradztwo), do innowacji (współpraca z ośrodkami naukowymi, parki i centra naukowotechnologiczne). TakŜe wokół tej osi priorytetowej grupować się będą inicjatywy dotyczące tworzenia powiązań kooperacyjnych i klastrów, promocji jakości, tworzenia wizerunku gospodarczego regionu oraz systemu kreowania, produkcji i promocji produktów regionalnych, a takŜe przedsięwzięcia realizujące Regionalną Strategię Innowacyjności Województwa WarmińskoMazurskiego. 4.1. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw: - 4.2. Wspieranie wytwarzania i promocji produktów regionalnych - 4.3. zwiększenie dostępu do kapitału inwestycyjnego, w tym dotacje na inwestycje dotacje na tworzenie nowych miejsc pracy wsparcie dla firm rozpoczynających działalność wspieranie rozwoju powiązań kooperacyjnych i tworzenie klastrów w najbardziej innowacyjnych i konkurencyjnych branŜach w województwie tworzenie sieci powiązań jednostek sektora B+R z biznesem wspieranie tworzenia parków technologicznych, inkubatorów przedsiębiorczości, wspólnych przedsięwzięć przemysłowo-naukowych systemy informacji o innowacjach kreowanie i promocja produktów regionalnych i rozpoznawalnych marek, wiązanych z województwem warmińsko-mazurskim marketing regionalny Wzrost potencjału instytucji otoczenia biznesu - rozwój systemowych instrumentów finansowania przedsiębiorstw wspieranie działalności eksportowej przedsiębiorstw wspieranie systemu obsługi inwestora na poziomie regionalnym wsparcie dla tworzenia spójnego systemu informacyjnego i doradczego dla przedsiębiorstw (w tym inwestycje w wyposaŜenie i infrastrukturę w nowopowstających i istniejących jednostkach otoczenia biznesu, naleŜących do systemu) Kategorie interwencji: 3, 4, 6, 7, 8, 9, 3, 68 Beneficjenci: - podmioty gospodarcze instytucje i organizacje wspierające rozwój przedsiębiorczości jednostki naukowe szkoły wyŜsze szkoły zawodowe 57 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - samorząd województwa - jednostki samorządu terytorialnego Komplementarność Działania realizujące cel osi priorytetowej są komplementarne z Programami operacyjnymi Konkurencyjna Gospodarka oraz Rozwoju Polski Wschodniej. Oś priorytetowa 5: Turystyka. Cel: Wzrost udziału turystyki w gospodarce regionu poprzez zwiększenie atrakcyjności oferty turystycznej regionu. Uzasadnienie wyboru osi Walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe województwa warmińsko – mazurskiego stanowią o wysokiej atrakcyjności turystycznej regionu. Potencjał ten nie jest jednak dostatecznie wykorzystany ze względu na niską jakość infrastruktury turystycznej i zbyt słabą ofertę dla turystyki poza sezonem letnim. Pierwszą przeszkodę stanowi słaba dostępność komunikacyjna województwa i jego peryferyjne połoŜenie. Ciągle niedostatecznie rozwinięta jest baza noclegowa, obiekty sportu i rekreacji, obiekty wypoczynku specjalistycznego oraz usługi okołoturystyczne. Nadal nie jest w wystarczającym stopniu przełamany stereotyp postrzegania Warmii i Mazur jako miejsca wyłącznie wypoczynku letniego, zwłaszcza związanego z wodą. Województwo warmińsko-mazurskie dysponuje znacznymi moŜliwościami rozwoju turystyki kwalifikowanej i hobbystycznej. Budowa bazy dla takiej turystyki (n.p. miejsca podpatrywania ptaków i zwierząt, ścieŜki rowerowe, zagospodarowane szlaki turystyczne, survival i inne) pozwoli na przyciągnięcie większej liczby turystów poza krótkim sezonem letnim, bez przekraczania chłonności turystycznej terenu i nadmiernej antropopresji. Region ma takŜe dobre warunki do rozwoju turystyki zimowej, zarówno zjazdowej, jak przede wszystkim biegów narciarskich, wyścigów i rajdów psich zaprzęgów, Ŝeglarstwa lodowego. Są to dziedziny o ogromnych moŜliwościach, które jednak – mimo pewnego postępu – nadal są prawie zupełnie nie wykorzystywane. Silną stroną województwa warmińsko – mazurskiego jest duŜa róŜnorodność kulturowa i narodowościowa oraz wysokiej jakości dziedzictwo kulturowe. Walory te mogą być wykorzystywane waŜny element atrakcyjności turystycznej województwa. Dziedzictwo kulturowe regionu jest bardzo zróŜnicowane, co wynika z burzliwej historii tych ziem, zmieniającej się ich przynaleŜności państwowej, róŜnorodności etnicznej. Dbałość o nie świadczy o otwartości społeczeństwa Warmii i Mazur, a jednocześnie o akceptacji historii. Dysponujemy zabytkami architektury gotyckiej (zamki i świątynie) i barokowej, osiemnasto- i dziewiętnastowiecznymi dworami, secesyjnymi kamienicami, ale teŜ i ciekawymi zabytkami techniki, jak wiadukty w Stańczykach, Kanał Ostródzko-Elbląski, Kanał Mazurski. Renowacja, utrzymanie, wprowadzenie nowych funkcji w tych obiektach jest jednym z elementów zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu. 58 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Znajdujące się na Warmii i Mazurach miejsca wydarzeń historycznych (pole bitwy pod Grunwaldem, Szlak Napoleoński, Kwatera Hitlera w GierłoŜy, bunkry w Mamerkach itp.) powinny być odpowiednio zagospodarowane, wzbogacając ofertę turystyczną regionu. Oferta ta powinna takŜe być poszerzona o przedsięwzięcia związane z kulturą współczesną. Z tego względu konieczne jest wsparcie inwestycji, dotyczących infrastruktury kultury. Atrakcyjność oferty turystycznej to nie tylko baza noclegowa, ale takŜe urządzenia paraturystyczne i towarzyszące. Jest to pole do znacznej aktywności gospodarczej, zwłaszcza na obszarach związanych z Ŝeglarstwem oraz na terenach zgrupowań domków rekreacyjnych, pensjonatów i gospodarstw agroturystycznych. W regionie występują moŜliwości rozwoju funkcji uzdrowiskowej, co wymaga (obok spełnienia warunków prawnych) odpowiedniej infrastruktury, związanej z tą funkcją . Przedsięwzięcia związane z rozwojem bazy turystycznej muszą być ściśle skorelowane z promocją i informacją turystyczną na róŜnych poziomach – od lokalnego po regionalny, w kraju i za granicami. Wzrastająca konkurencja między ofertami turystycznymi w kraju i zagranicą powoduje konieczność rozwoju i promocji lokalnych i regionalnych produktów turystycznych, wykorzystujących systemowo róŜnorodne walory atrakcyjności turystycznej. Jedną z nadal zbyt słabo wykorzystywanych na Warmii i Mazurach form turystyki jest turystyka kongresowa i konferencyjna, a takŜe wystawiennictwo i targi. Dodatkowym atutem dla promowania tego typu rozwiązań jest stosunkowa bliskość metropolii Warszawy i Gdańska (z lotniskami międzynarodowymi) oraz Kaliningradu i państw nadbałtyckich. Turystyka kongresowa i targowa wymaga specjalistycznej, dobrze wyposaŜonej bazy, stwarza jednak moŜliwości wykorzystywania jej przez cały rok. Efektem dodatkowym rozwoju turystyki będzie podwyŜszenie poziomu Ŝycia mieszkańców poprzez podwyŜszenie ilości i standardu usług oferowanych w województwie oraz rozwój lokalnej i regionalnej przedsiębiorczości. Podstawowym warunkiem, jaki muszą spełniać wszystkie formy działalności turystycznej i towarzyszącej turystyce, jest stosowanie rozwiązań uwzględniających wymagania ochrony środowiska. Turystyka na obszarze województwa warmińskomazurskiego ma być przyjazna i gościom, i środowisku przyrodniczego. Opis działań oraz typy projektów: Działania zgrupowane wokół osi priorytetowej Turystyka będą skierowane na budowę, rozbudowę i modernizację bazy noclegowej, obiektów dla turystyki specjalistycznej, zagospodarowanie i rozbudowę szlaków turystycznych i ścieŜek rowerowych oraz budowę i modernizację baz sportu, rekreacji i wypoczynku. Wsparcie dotyczyć będzie takŜe obiektów towarzyszących – gastronomicznych, rozrywkowych, świadczących usługi dla turystów. Pomoc inwestycyjna skierowana będzie takŜe na infrastrukturę rozwoju kultury o charakterze ponadlokalnym. Istotną grupę działań w tej osi priorytetowej stanowić będą projekty związane zagospodarowaniem i oznakowaniem szlaków i atrakcji turystycznych, w tym takŜe z udostępnianiem dla celów turystycznych zasobów przyrody regionu. 59 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Wspierane będą inwestycje w całoroczną bazę hotelowo-usługową i pensjonatową, a takŜe proponujące niekonwencjonalne formy turystyki i wypoczynku, zwłaszcza poza sezonem letnim. Osobne działania dotyczyć będą rozwoju informacji turystycznej, krajowej i zagranicznej promocji regionu i środowisk lokalnych, tworzenia i popularyzacji produktów turystycznych, opracowania i produkcji pamiątek i emblematów regionalnych, a takŜe upowszechniania tradycji kulinarnych wielokulturowego społeczeństwa Warmii i Mazur. Wśród działań zgrupowanych wokół tej osi przewiduje się takŜe moŜliwości szkoleń specjalistycznych i zawodowych dla kadry, związanej z realizacją programu. 5.1. Wzrost potencjału turystycznego - budowa, rozbudowa i modernizacja bazy noclegowej wszystkich typów budowa lub modernizacja infrastruktury na potrzeby turystyki kongresowej i konferencyjnej oraz obiektów wystawowo – targowych podstawowa infrastruktura, związana z rozwojem funkcji uzdrowiskowej zagospodarowanie i oznakowanie szlaków i atrakcji turystycznych rozwój infrastruktury turystycznej na obszarach o wybitnych walorach przyrodniczych; udostępnianie zasobów przyrody dla celów poznawczych i turystyki kwalifikowanej zagospodarowanie nieczynnych linii i obiektów kolejowych na cele turystyczne inwestycje w infrastrukturę kultury, wzbogacającą ofertę turystyczną województwa renowacja, odbudowa i adaptacja obiektów dziedzictwa kulturowego unowocześnianie form wykorzystywania obiektów dziedzictwa kulturowego, zabezpieczenia przed zagroŜeniami, urządzanie terenów otaczających, podświetlenia itp. 5.2. Wzrost atrakcyjności bazy sportowo – rekreacyjnej; 5.3 obiekty sportowo – rekreacyjne budowa i modernizacja infrastruktury sportowej o znaczeniu krajowym Promocja województwa i jego oferty turystycznej - systemy i centra informacji turystycznej tworzenie i promocja oferty turystycznej regionu programy rozwoju i promocji regionalnych i lokalnych produktów turystycznych lokalne i regionalne pamiątkarstwo tradycje kulinarne. Kategorie interwencji: 56, 57, 58,. 59;60;61. Beneficjenci: 60 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - Regionalna i lokalne organizacje turystyczne Podmioty gospodarcze Samorząd województwa Jednostki samorządu terytorialnego, ich stowarzyszenia i związki Organizacje pozarządowe Kościoły i związki wyznaniowe Okręgowe dyrekcje lasów państwowych, działające na terenie województwa Muzea Instytucje kultury Komplementarność Działania realizujące cel tej osi priorytetowej będą komplementarne z Programem Operacyjnym Konkurencyjna Gospodarka, PO Infrastruktura i Środowisko, Oś priorytetowa 6 : Infrastruktura społeczna. Cel: Szeroka dostępność do usług społecznych dobrej jakości konkurencyjności regionu. czynnikiem wzrostu Uzasadnienie wyboru osi Jedną z przesłanek podejmowania – zwłaszcza przez inwestorów zagranicznych decyzji o lokalizacji inwestycji jest dostępność do usług społecznych o wysokiej jakości. Brany pod uwagę jest poziom edukacji, wyŜsze uczelnie, opieka zdrowotna i bezpieczeństwo publiczne. Edukacja (do poziomu ponadgimnazjalnego) i podstawowa opieka zdrowotna stanowią podstawowe czynniki rozwoju społecznego, a ich dostępność wpływa w znacznym stopniu na atrakcyjność zamieszkania, zapobiega wyludnianiu się obszarów i przeciwdziała ich peryferyzacji. Zorganizowane systemy ratownictwa, dostępne usługi medyczne, wysokie poczucie bezpieczeństwa w duŜym stopniu wpływają takŜe na decyzje dotyczące wyboru Warmii i Mazur jako miejsca wypoczynku i uprawiania turystyki. Podobnie jak w innych dziedzinach, tak i w infrastrukturze społecznej sytuacja w województwie warmińsko-mazurskim sytuuje je na końcowych miejscach wśród 16 regionów. Odsetek uczniów i studentów w poszczególnych grupach wieku jest generalnie niŜszy od średniej krajowej. Na 10 tys. mieszkańców przypada o 100 studentów mniej niŜ średnio w kraju (województwo – 393 osoby, kraj – 493), co plasuje województwo warmińsko-mazurskie na 13 miejscu w kraju, za województwami: lubuskim, podkarpackim i opolskim. Specyficzne warunki województwa warmińsko-mazurskiego – rozproszenie sieci osadniczej, dalekie odległości, malejąca liczba dzieci i młodzieŜy na obszarach wiejskich, niechętne edukacji postawy społeczne – sprawiają, Ŝe przełamywanie tych barier staje się jednym z warunków rozwoju regionu i wzrostu jego konkurencyjności. 61 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Jednym z czynników rozwoju przedsiębiorczości jest dostęp do siły roboczej o odpowiednich kwalifikacjach. Przy duŜej stopie bezrobocia w województwie warmińskomazurskim zaczyna się obserwować niedobór ludzi o kwalifikacjach zawodowych, znających nowe techniki i technologie, umiejących posługiwać się nowoczesnymi narzędziami pracy. Zapewnienie takich kadr wymaga wzmocnienia szkolnictwa zawodowego, przede wszystkim rozbudowy i modernizacji warsztatów szkolnych, laboratoriów i innych miejsc praktycznej nauki zawodu, a takŜe rozwoju kształcenia zawodowego w systemie pozaszkolnym. Obok edukacji istotną kwestią jest zapewnienie właściwego poziomu usług zdrowotnych, przede wszystkim ponadpodstawowych. Warunkowane jest to posiadaniem nowoczesnego sprzętu diagnostycznego, zabiegowego, rehabilitacyjnego. Istotnym problemem w województwie warmińsko-mazurskim jest konieczność restrukturyzacji sieci szpitali i wprowadzenie nowych funkcji – opieki paliatywnej, rehabilitacji, opieki długoterminowej, a takŜe leczenia uzaleŜnień, jakie niesie ze sobą rozwój cywilizacyjny. Opis działań oraz typy projektów: Zgrupowane wokół osi priorytetowej „Infrastruktura społeczna” działania skierowane będą na budowę nowych, modernizację i rozbudowę istniejących placówek i obiektów świadczących usługi z zakresu edukacji na kaŜdym poziomie. Istotną przesłanką tych działań będzie poprawa dostępności przestrzennej do usług edukacyjnych, poprzez systemy dowoŜenia, ale teŜ i budowę internatów, burs i innych tego typu obiektów. Przewiduje się takŜe działania związane z unowocześnieniem wyposaŜenia w sprzęt i pomoce naukowe, a takŜe inwestycje w warsztatach szkolnych. Osobną grupę stanowią działania, mające na celu wzmocnienie słuŜb bezpieczeństwa publicznego poprzez poprawę bazy lokalowej, zakupy nowego wyposaŜenia i sprzętu, rozbudowę systemu straŜnic i posterunków. 6.1. Inwestycje w infrastrukturę edukacyjną - modernizacja i rozbudowa, tworzenie bazy dydaktycznej uczelni wyŜszych modernizacja i rozbudowa centrów kształcenia praktycznego i ustawicznego; budowa, rozbudowa i unowocześnienie bazy szkolnictwa zawodowego na wszystkich poziomach unowocześnienie bazy szkół podstawowych i gimnazjalnych; wyposaŜenie szkół, placówek edukacyjnych i szkół wyŜszych w nowoczesny sprzęt i pomoce optymalizujące proces kształcenia zaplecze socjalno- bytowe dla uczniów, studentów, nauczycieli i wykładowców zagranicznych 6.2. Wysoki poziom zabezpieczenia i dostępności medycznej i opiekuńczej - doposaŜenie w sprzęt i aparaturę medyczną placówek ochrony zdrowia o zasięgu ponadlokalnym wzmocnienie systemu ratownictwa medycznego tworzenie, wzmocnienie i modernizacja infrastruktury i jednostek ochrony zdrowia: 62 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - opieki paliatywnej, opieki długoterminowej, rehabilitacyjnych, ośrodków uzaleŜnień tworzenie i modernizacja infrastruktury słuŜącej wsparciu osób starszych i niepełnosprawnych Kategorie interwencji: 75; 76; 79. Beneficjenci: - samorząd województwa jednostki samorządu terytorialnego, ich stowarzyszenia i związki szkoły wyŜsze zakłady opieki zdrowotnej jednostki ratownictwa medycznego organizacje pozarządowe podmioty gospodarcze Komplementarność Działania realizujące cel tej osi priorytetowej będą komplementarne z Programem Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko i PO Rozwoju Polski Wschodniej. Oś priorytetowa 7 : Rozwój, restrukturyzacja i rewitalizacja miast. Cel: Wzmocnienie miast o wysokim potencjale rozwojowym jako atrakcyjnych centrów przedsiębiorczości, usług i zamieszkiwania . Uzasadnienie wyboru osi Miasta województwa warmińsko-mazurskiego cechuje znaczna rozpiętość wielkości, z przewagą miast małych i najmniejszych. W miastach do 20 tys. mieszkańców mieszka w województwie 33% ludności miejskiej, w kraju – 21%. Liczący 173 tys. mieszkańców Olsztyn jest na 22 miejscu wśród największych miast Polski, a Elbląg (128 tys.) – na 31. W strukturze sieci osadniczej miasta pełnią róŜne funkcje – ośrodków o znaczeniu lokalnym, ponadlokalnym, subregionalnym oraz regionalnym. Funkcję ośrodka regionalnego pełni Olsztyn, aplikujący do statusu metropolii. PodwyŜszonym potencjałem rozwojowym charakteryzują się przede wszystkim ośrodki o znaczeniu ponadlokalnym. Charakterystyczną cechą miast województwa warmińsko-mazurskiego jest znaczny udział zasobów mieszkaniowych w najstarszych grupach wieku, które wymagają 63 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 modernizacji i wprowadzenia współczesnych funkcji. Wiele z nich objętych jest juŜ ochroną konserwatorską. Miasta stanowią Ŝywy organizm, podlegający stałym przemianom. Niektóre obszary tracą swoje funkcje (np. tereny i budynki uŜytkowane kiedyś przez wojsko czy upadłe obecnie zakłady przemysłowe), powstają nowe dzielnice mieszkaniowe ze specyficznymi problemami, inne natomiast ulegają degradacji ze względów technicznych i ekonomicznych. Działania zgrupowane wokół osi priorytetowej Wzmocnienie miast o wysokim potencjale rozwojowym jako atrakcyjnych centrów zamieszkania, przedsiębiorczości i usług skierowane będą na wyeliminowanie przyczyn i skutków degradacji obszarów oraz na ich oŜywienie – aktywizację zarówno w aspekcie gospodarczym jak i społecznym. Zapobieganie degradacji obszarów miejskich dotyczyć będzie przede wszystkim dzielnic bloków mieszkaniowych, powstałych w latach 70-tych i 80 – tych ubiegłego wieku. Budowane w przestarzałych technologiach wielkiej płyty budynki wymagają pilnej termomodernizacji, wymiany instalacji wewnętrznych, modernizacji systemów grzewczych (w tym wprowadzenia energii ze źródeł odnawialnych), a takŜe zmian w bryłach architektonicznych obiektów i odnowienia elewacji. W duŜych skupiskach ludności, a takimi są te dzielnice, powstają takŜe problemy i napięcia społeczne. Tworzą się tu, zwłaszcza wśród młodzieŜy, grupy zagroŜone wykluczeniem środowiskowym. Powstanie infrastruktury kulturalnej, sportowej, informatycznej, terapeutyczno-poradniczej i opiekuńczej na osiedlach jest warunkiem zmiany niekorzystnych postaw młodzieŜy. Inne problemy występują na obszarach śródmiejskich, zabudowanych kamienicami, niejednokrotnie podlegającymi ochronie konserwatorskiej. Są one własnością prywatną lub naleŜą do wspólnot mieszkaniowych. Problemem tutaj jest pogarszający się stan techniczny budynków – dachów, instalacji wewnętrznych, elewacji – przy znacznym niedoborze środków finansowych na te cele. W centrach miast gromadzą się instytucje i podmioty gospodarcze, banki, usługi wyŜszego rzędu, istotne jest zatem właściwe zagospodarowanie terenów – chodników, oświetlenia, terenów zielonych. W warunkach miast województwa warmińsko-mazurskiego problem stanowią tereny pozostałe po zlikwidowanych jednostkach wojskowych oraz poprzemysłowe. Są one atrakcyjnie połoŜone i zabudowane, powinny więc być wykorzystane na cele produkcyjne, usługowe, kulturalne. Realizacja działań w miastach wpłynie bezpośrednio na wzrost potencjału gospodarczego, atrakcyjność inwestycyjną, przedsiębiorczość oraz poprawi jakość Ŝycia w regionie. Opis działań oraz typy projektów: Działania zgrupowane wokół osi „Rozwój, restrukturyzacja, i rewitalizacja miast” obejmować będą trzy grupy zagadnień: humanizację blokowisk, rewitalizację centrów miast, rewitalizację i adaptację terenów powojskowych i poprzemysłowych. W obszarze osiedli przewiduje się działania związane z budynkami z wielkiej płyty, otaczającymi je terenami osiedlowymi, budową, modernizacją i adaptacją obiektów na cele kulturalne, sportowe, opiekuńcze, terapeutyczno – poradnicze, informatyczne. 64 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 W obszarze centrów miast działania skierowane będą na modernizację i rewitalizację zabudowy, a takŜe otaczających terenów. Wydatki na projekty w ramach tej osi powinny być zaplanowane w ramach zintegrowanych programów działań rozwoju miejskiego . 7.1. Humanizacja blokowisk - modernizacja i remonty budynków wielorodzinnych, zwłaszcza zrealizowanych w przestarzałych technologiach przemysłowych techniczne instalacje budynków projekty podnoszące efektywność energetyczną budowa, modernizacja i adaptacja obiektów na cele kulturalne, sportowe, opiekuńcze, terapeutyczno – poradnicze, informatyczne. 7.2. Rewitalizacja centrów miast - modernizacja, remonty i adaptacja zabudowy, objętej programami rewitalizacji zagospodarowanie terenów (tereny zielone, infrastruktura dla pieszych, mała architektura) 7.3. Rewitalizacja terenów powojskowych i poprzemysłowych - rekultywacja terenów zanieczyszczonych budowa i modernizacja lokalnej infrastruktury technicznej, warunkującej wprowadzenie nowych funkcji modernizacja i adaptacja zabudowy do nowych funkcji zagospodarowanie terenów. Kategorie interwencji: 62, 78 Beneficjenci: - jednostki samorządu terytorialnego - jednostki świadczące usługi publiczne na zlecenie jednostek samorządu terytorialnego - stowarzyszenia, związki i porozumienia jednostek samorządu terytorialnego - organizacje pozarządowe - spółdzielnie mieszkaniowe - wspólnoty mieszkaniowe - podmioty gospodarcze Komplementarność Działania realizowane w ramach osi priorytetowej są komplementarne z Programem Operacyjnym Kapitał ludzki. 65 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Oś priorytetowa 8 : Pomoc techniczna Cel: Zapewnienie zdolności administracyjnej instytucjom uczestniczącym we wdraŜaniu RPO Warmia i Mazury 2007-2013 oraz wsparcie potencjalnych beneficjentów programu Uzasadnienie wyboru osi Skuteczne wykorzystanie funduszy strukturalnych zaleŜy w duŜej mierze od zdolności administracyjnych instytucji uczestniczących we wdraŜaniu programów operacyjnych. W okresie programowym 2007-2013 instytucjom zaangaŜowanym we wdraŜanie funduszy strukturalnych na poziomie regionalnym powierzono więcej obowiązków niŜ w okresie programowym 2004-2006 (tj. oprócz wdraŜania i uczestniczenia we wdraŜaniu regionalnego programu operacyjnego, na poziomie województwa odbywać się będzie takŜe zarządzanie RPO 2007-2013). Ponadto skala środków pochodzących z funduszy strukturalnych, moŜliwych do pozyskania w regionie Warmii i Mazur w latach 2007-2013, jest o wiele większa niŜ alokacja jaką dysponowało województwo warmińsko-mazurskie w okresie 2004-2006. W związku z powyŜszym sprawna absorpcja przyznanych województwu środków z UE będzie wymagać nakładów finansowych, które zapewnią efektywne zarządzanie, wdraŜanie, monitorowanie, kontrolę i ocenę RPO Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Obsługa przez województwo tak złoŜonego systemu wymaga zaangaŜowania w ten proces wysoko wykwalifikowanych pracowników, którzy zostaną wyposaŜeni w odpowiedni sprzęt i narzędzia oraz stworzony zostanie dla nich odpowiedni system dokształcania i doskonalenia zawodowego. Ponadto do zadań instytucji zaangaŜowanych w realizację RPO Warmia i Mazury na lata 2007-2013 naleŜało będzie rozpowszechnianie i promocja programu oraz zapewnienie sprawnego przepływu i wymiany informacji pomiędzy uczestnikami procesu jego realizacji w celu podniesienia świadomości w społeczeństwie o moŜliwościach wykorzystania funduszy strukturalnych w regionie oraz kreowanie ich pozytywnego wizerunku wśród potencjalnych beneficjentów. WaŜne jest takŜe zapewnienie ciągłości programowania funduszy strukturalnych, w związku z tym do zadań instytucji realizujących RPO 2007-2013 naleŜało będzie równieŜ przygotowanie kolejnych dokumentów programowych na lata 2014-2018, co jest procesem skomplikowanym i długotrwałym, i tym samym wymagającym odpowiedniego wsparcia finansowego na jego przeprowadzenie. Opis działań i typy projektów Działania zgrupowane wokół osi priorytetowej Pomoc techniczna skierowane będą na wsparcie procesu realizacji RPO Warmia i Mazury na lata 2007-2013 oraz na zapewnienie ciągłości programowania na lata 2014-2018, jak równieŜ na wsparcie działań informacyjnych i promocyjnych RPO Warmia i Mazury na lata 2007-2013 wraz z promocją procesu programowania na kolejny okres programowy. 66 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 8.1. Wsparcie procesu realizacji RPO 2007-2013 oraz programowania na lata 2014-2020: - - - - - Zatrudnienie pracowników wypełniających zadania związane z przygotowaniem, wyborem, oceną, monitorowaniem, kontrolą i audytem projektów i programu oraz zajmujących się kontrolą finansową i weryfikacją płatności w ramach RPO 2007-20013 oraz uczestniczących w procesie programowania na lata 2014-2018, Wsparcie procesu oceny i selekcji projektów: organizacja prac i obsługa Komitetów Sterujących organizacja prac i obsługa paneli ekspertów, zakup ekspertyz na potrzeby oceny i selekcji wniosków, Organizacja prac i obsługa Komitetów Monitorujących RPO 2007-2013, a takŜe zbieranie i analiza danych na potrzeby procesu wdraŜania i monitorowania pomocy, Wsparcie procesu kontroli: kontrola realizacji projektów (w tym kontrola na miejscu realizacji projektu), Wsparcie procesu przygotowania projektów: finansowanie kosztów związanych z opracowaniem dokumentacji technicznej związanej z przygotowaniem projektów (np. studium wykonalności, analiza kosztów i korzyści, ocena oddziaływania na środowisko), Podnoszenie kwalifikacji osób zajmujących się wdraŜaniem RPO 2007-2013 oraz programowaniem na lata 2014-2020: organizacja i przeprowadzanie szkoleń dla personelu zaangaŜowanego w realizacje RPO 2007-2013 oraz programowanie na lata 2014-2018 oraz udział tych pracowników w szkoleniach i innych formach kształcenia w zakresie związanym z problematyką wdraŜania funduszy strukturalnych (np. seminaria, staŜe, wizyty studyjne, studia specjalistyczne, kursy językowe, itp.), organizacja i przeprowadzanie szkoleń dla pozostałych osób zaangaŜowanych we wdraŜanie RPO 2007-2013 oraz programowanie na okres 2014-2018 (w szczególności dla ekspertów dokonujących oceny projektów, członków Komitetów Sterujących i Komitetów Monitorujących), Stworzenie stanowisk pracy dla pracowników zajmujących się realizacją RPO 2007-2013 oraz programowaniem na okres 2014-2018: pokrycie kosztów wynajmu i remontu powierzchni biurowej, w której pracować będą osoby zaangaŜowane we wdraŜanie RPO 2007-2013 oraz programowanie na lata 2014-2018, jak równieŜ zakup sprzętu, wyposaŜenia i materiałów biurowych dla tych pracowników, Zakup sprzętu, wyposaŜenia i środków transportu na potrzeby wdraŜania RPO 2007-2013 oraz programowania na lata 2014-2018, Przygotowanie analiz, badań, sprawozdań oraz finansowanie pomocy ekspertów zewnętrznych w celu opracowania optymalnego systemu wdraŜania RPO 2007-2013 oraz kolejnego programu operacyjnego na lata 2014-2018, Wsparcie procesu oceny w ramach RPO 2007-2013 (ewaluacje mid-term, ongoing, ex-post, itp.) oraz przygotowanie ewaluacji ex-ante w trakcie opracowywania dokumentów programowych na lata 2014-2018 – finansowanie zarówno samych ocen, jak równieŜ obsługi całego procesu ewaluacji. 8.2. Działania informacyjne i promocyjne: - Przygotowanie, publikacja i upowszechnianie materiałów informacyjnych i promocyjnych – dokumentów programowych, podręczników procedur 67 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - wdraŜania, broszur, folderów, biuletynów informacyjnych, materiałów prasowych i innych publikacji na temat RPO 2007-2013 oraz procesu programowania na lata 2014-2018, Przygotowanie i upowszechnianie materiałów promocyjnych (np. gadŜety), Kampanie w mediach dotyczące RPO 2007-2013 oraz programowania na okres 2014-2018, Badania opinii publicznej oraz monitoring mediów, Badania ewaluacyjne działań promocyjnych i informacyjnych, Stworzenie i administrowanie stronami internetowymi na temat RPO 20072013 oraz programowania na okres 2014-2018, Organizacja i przeprowadzanie konferencji, seminariów i spotkań informacyjnych na temat RPO 2007-2013 oraz programowania na lata 20142018, Zakup sprzętu, wyposaŜenia i materiałów biurowych na potrzeby realizacji działań informacyjnych i promocyjnych RPO 2007-2013 oraz programowania na lata 2014-2018, Stworzenie, wyposaŜenie i utrzymanie punktów informacyjnych na temat RPO 2007-2013 oraz programowania na lata 2014-2018, Organizacja i przeprowadzanie szkoleń dla beneficjentów na temat RPO 20072013 oraz sposobów i zasad wdraŜania funduszy strukturalnych w okresie 2014-2018, Organizacja i przeprowadzanie imprez promujących fundusze strukturalne UE, RPO 2007-2013 oraz proces programowania na lata 2014-2020, Zatrudnienie osób zajmujących się informacją i promocją na podstawie umów cywilno-prawnych, Kategorie interwencji: 84, 85 Beneficjenci: - instytucja zarządzająca programem, - instytucje wdrąŜające program, - instytucja programująca na lata 2014-2018 Komplementarność Działania realizowane w ramach osi będą komplementarne do Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 68 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 o Wskaźniki monitoringu realizacji. Tabela: Wskaźniki monitoringu realizacji priorytetów i działań Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013. Rodzaj wskaźnika Nazwa wskaźnika Oś priorytetowa 1: Rezultatu Wartość w roku bazowym Zakładana wartość w roku docelowym Źródło danych Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna - Czas przejazdu na drodze krajowej nr 16 - Przewozy pasaŜerów i towarów transportem kolejowym - Ruch lotniczy (starty i lądowania) - Podmioty gospodarcze z ułatwionym dostępem komunikacyjnym Oddziaływania Dostępność komunikacyjna (syntetyk ESPON) Oś priorytetowa 2: Środowisko przyrodnicze Rezultatu Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska i gospodarkę wodną na 1 mieszkańca Oddziaływania Udział wód powierzchniowych w I i II klasie czystości Oś priorytetowa 3: Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Rezultatu - Liczba przedsiębiorstw korzystających z Internetu - Odsetek gospodarstw domowych korzystających z Internetu Oddziaływania Oś priorytetowa 4: Rezultatu Przedsiębiorczość Udział pracujących w sektorze prywatnym Oddziaływania Wartość dodana brutto na 1 mieszkańca w relacji do średniej krajowej Oś priorytetowa 5: Turystyka Rezultatu - Liczba miejsc noclegowych całorocznych - Liczba turystów korzystających z noclegów - Liczba zwiedzających muzea Oddziaływania Odsetek pracujących w usługach rynkowych Oś priorytetowa 6: Infrastruktura społeczna Rezultatu - Odsetek uczniów i studentów w poszczególnych grupach wieku - Liczba placówek medycznych w dziedzinach objętych programem 69 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Oddziaływania Liczba pracujących w dziedzinach objętych osią priorytetową Oś priorytetowa 7: Rozwój, restrukturyzacja i rewitalizacja miast Rezultatu - Liczba podmiotów gospodarczych w miastach - Liczba ludności miejskiej Oddziaływania Współczynnik urbanizacji Oś priorytetowa 8: Pomoc techniczna Rezultatu Oddziaływania 70 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 ROZDZIAŁ 6 PLAN FINANSOWY Plan finansowy dla Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia - Mazury na lata 20072013 w mln EUR - podział środków na osie priorytetowe Priorytety Udział priorytetu Środki Środki Wkład Krajowy we publiczne publiczne Środki UE wkład Ogółem wkładzie UE + UE prywatne (w %) publiczny UE krajowe (EFRR) ogółem (w %) 1=2+6 2=3+5 3 4=3/2 5 6 7 390,53 390,53 331,95 85% 58,58 0,00 32% 109,84 109,84 93,36 85% 16,48 0,00 9% 73,22 69,56 62,24 85% 7,32 3,66 6% 75% 32,85 32,85 19% 85% 85% 14,64 9,15 7,32 0,00 12% 5% 85% 16,48 0,00 9% 85% 85% 84% 5,49 9,29 170,28 0,00 0,00 43,83 3% 5% 100% IV. Podstawowa Infrastruktura techniczna regionalna i lokalna Środowisko przyrodnicze Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego Przedsiębiorczość 262,79 229,94 197,09 V. VI. Turystyka Infrastruktura społeczna 146,45 61,02 139,13 61,02 124,48 51,87 93,36 31,12 51,87 1037,34 I. II III. Rozwój, restrukturyzacja 109,84 109,84 i rewitalizacja miast VIII. Pomoc techniczna 36,61 36,61 IX. Rezerwa 61,16 61,16 Wartość programu ogółem 1251,45 1207,62 VII. Plan finansowy dla Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia - Mazury na lata 20072013 w mln EUR - podział środków na osie priorytetowe i lata Priorytety I. Podstawowa Infrastruktura techniczna regionalna i lokalna 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Środki Środki Krajowy publiczne publiczne Środki Ogółem wkład prywatne UE + UE publiczny krajowe (EFRR) 1=2+6 2=3+5 3 5 6 390,53 390,53 331,95 58,58 0,00 56,39 56,59 56,74 54,87 55,10 55,30 56,39 56,59 56,74 54,87 55,10 55,30 47,93 48,10 48,23 46,64 46,84 47,00 8,46 8,49 8,51 8,23 8,27 8,29 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 71 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 II. III. IV. V. VI. VII. 2013 Środowisko przyrodnicze 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 55,53 109,84 15,86 15,92 15,96 15,43 15,50 15,55 15,62 55,53 109,84 15,86 15,92 15,96 15,43 15,50 15,55 15,62 47,20 93,36 13,48 13,53 13,57 13,12 13,17 13,22 13,28 8,33 16,48 2,38 2,39 2,39 2,31 2,32 2,33 2,34 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego 73,22 69,56 62,24 7,32 3,66 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Przedsiębiorczość 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Turystyka 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Infrastruktura społeczna 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 10,57 10,61 10,64 10,29 10,33 10,37 10,41 262,79 37,95 38,08 38,18 36,92 37,08 37,21 37,37 146,45 21,15 21,22 21,28 20,58 20,66 20,74 20,82 61,02 8,81 8,84 8,87 8,57 8,61 8,64 8,68 10,04 10,08 10,11 9,77 9,82 9,85 9,89 229,94 33,20 33,32 33,41 32,31 32,44 32,56 32,70 139,13 20,09 20,16 20,21 19,55 19,63 19,70 19,78 61,02 8,81 8,84 8,87 8,57 8,61 8,64 8,68 8,99 9,02 9,04 8,74 8,78 8,81 8,85 197,09 28,46 28,56 28,64 27,69 27,81 27,91 28,03 124,48 17,98 18,04 18,09 17,49 17,56 17,63 17,70 51,87 7,49 7,52 7,54 7,29 7,32 7,34 7,38 1,06 1,06 1,06 1,03 1,03 1,04 1,04 32,85 4,74 4,76 4,77 4,62 4,63 4,65 4,67 14,64 2,11 2,12 2,13 2,06 2,07 2,07 2,08 9,15 1,32 1,33 1,33 1,29 1,29 1,30 1,30 0,53 0,53 0,53 0,51 0,52 0,52 0,52 32,85 4,74 4,76 4,77 4,62 4,63 4,65 4,67 7,32 1,06 1,06 1,06 1,03 1,03 1,04 1,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Rozwój, restrukturyzacja i rewitalizacja miast 109,84 109,84 93,36 16,48 0,00 15,86 15,92 15,96 15,43 15,50 15,55 15,62 15,86 15,92 15,96 15,43 15,50 15,55 15,62 13,48 13,53 13,57 13,12 13,17 13,22 13,28 2,38 2,39 2,39 2,31 2,32 2,33 2,34 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 72 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 VIII. Pomoc techniczna 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 IX. Rezerwa 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Wartość programu ogółem 36,61 5,29 5,31 5,32 5,14 5,17 5,18 5,21 61,16 8,83 8,86 8,89 8,59 8,63 8,66 8,70 1251,45 36,61 5,29 5,31 5,32 5,14 5,17 5,18 5,21 61,16 8,83 8,86 8,89 8,59 8,63 8,66 8,70 1207,62 31,12 4,49 4,51 4,52 4,37 4,39 4,41 4,43 51,87 7,49 7,52 7,54 7,29 7,32 7,34 7,38 1037,34 5,49 0,79 0,80 0,80 0,77 0,77 0,78 0,78 9,29 1,34 1,35 1,35 1,31 1,31 1,32 1,32 170,28 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 43,83 73 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 ROZDZIAŁ 7 SYSTEM ZARZĄDZANIA I WDRAśANIA PROGRAMU System realizacji został przygotowany przede wszystkim w oparciu o Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013 – wstępny projekt przyjęty w dniu 14 lutego 2006 r. przez Radę Ministrów RP . 7.1. Instytucje biorące udział w realizacji RPO Warmia i Mazury na lata 2007-2013 7.1.1. Instytucja koordynująca program – Minister właściwy ds. rozwoju regionalnego Do głównych zadań instytucji koordynującej regionalne programy operacyjne naleŜy zapewnienie jednolitych systemów zarządzania i kontroli oraz zapewnienie efektywności i prawidłowości wykorzystania środków we wszystkich regionach. Jej podstawowe zadania to: 1. negocjowanie programów operacyjnych z Komisją Europejską przy współpracy z Instytucjami Zarządzającymi, 2. zapewnienie jednolitości dokumentów związanych z wdraŜaniem, 3. przygotowanie wytycznych do formułowania kryteriów wyboru projektów. 7.1.2 Instytucja zarządzająca programem– Zarząd Województwa Warmińsko – Mazurskiego Funkcje instytucji zarządzającej RPO Warmia – Mazury Województwa Warmińsko – Mazurskiego. będzie pełnił Zarząd Instytucja zarządzająca moŜe delegować część lub całość funkcji, z zastrzeŜeniem zapewnienia skutecznego systemu raportowania i monitorowania tych funkcji instytucjom pośredniczącym, które sama wyznaczy. W ramach RPO przewiduje się moŜliwość przekazania wdraŜania działań m.in. dotyczących wsparcia przedsiębiorczości odpowiednim instytucjom pośredniczącym. Do głównych funkcji instytucji zarządzającej regionalnym programem operacyjnym naleŜy: 1. Przygotowanie projektu regionalnego programu operacyjnego, 2. Udział w negocjowaniu z Komisją Europejską regionalnego programu operacyjnego, 3. Określenie i zapewnienie stosowania procedur zapewniających prawidłowość wydatkowania środków finansowych w ramach programu, 74 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 4. Zapewnienie prowadzenia i stosowania rzetelnego systemu księgowego, sprawozdawczości finansowej oraz monitorowania, 5. Zapewnienie stosowania procedur monitorowania i raportowania nieprawidłowości oraz odzyskiwania kwot niezaleŜnie wypłaconych, Zadania instytucji zarządzającej obejmują w szczególności: 1. zapewnienie, Ŝe wybór projektów do finansowania następuje zgodnie z kryteriami stosowanymi dla programu operacyjnego i Ŝe projekty te, przez cały okres ich realizacji, są zgodne z odpowiednimi zasadami wspólnotowymi i krajowymi, 2. zapewnienie weryfikacji dostarczenia współfinansowanych produktów i usług oraz tego, Ŝe wydatki zadeklarowane przez beneficjentów zosta³y faktycznie poniesione i są zgodne z odpowiednimi zasadami wspólnotowymi i krajowymi, 3. zapewnienie istnienia systemu rejestrowania i przechowywania w formie elektronicznej szczegółowych rejestrów księgowych dla kaŜdego projektu w ramach programu operacyjnego oraz gromadzenia danych niezbędnych dla zarządzania finansowego, monitoringu, weryfikacji, audytów i oceny, 4. zapewnienie stosowania przez beneficjentów oraz wszystkie instytucje zaangaŜowane w realizację programu operacyjnego odrębnych systemów księgowania lub odpowiednich kodów księgowych dla wszystkich operacji finansowych związanych z projektem, 5. zapewnienie prowadzenia ewaluacji programu zgodnie z wymogami UE, 6. ustanowienie procedur dla zapewnienia, Ŝe wszystkie dokumenty związane z wydatkami i audytem, niezbędne dla zapewnienia właściwej ścieŜki audytu, są prawidłowo przechowywane, 7. zapewnienie, realizowanej przez komórki audytu wewnętrznego w Instytucji Zarządzającej, harmonizacji wykonywania audytu wewnętrznego, odnoszącego się do programów operacyjnych, 8. zapewnienie otrzymywania przez instytucję certyfikującą wszystkich niezbędnych informacji o procedurach i weryfikacjach prowadzonych w związku z wydatkami, dla potrzeb certyfikacji, 9. kierowanie pracą Komitetu Monitorującego program operacyjny i zapewnienie mu wymaganych dokumentów, umoŜliwiających monitorowanie wdraŜania PO w świetle jego celów, 10. przygotowanie oraz przekazywanie KE, zatwierdzonych przez komitet monitorujący, sprawozdań rocznych i końcowych na temat postępów realizacji programów, 11. przygotowanie opisu systemu określającego w szczególności organizację i procedury obowiązujące instytucje zarządzające i certyfikujące oraz instytucje pośredniczące, a takŜe instytucje audytowe lub inne instytucje odpowiedzialne za wykonywanie audytu w imieniu instytucji audytowej (zgodnie z art. 70.1 projektu rozporządzenia ogólnego), 12. zapewnienie zgodności realizacji programu z wymogami informowania i promocji, 13. przekazywanie Komisji informacji umoŜliwiających jej ocenę duŜych projektów, 14. przekazywanie Komisji Europejskiej rocznej prognozy wydatków programu na bieŜący i następny rok. 7.1.3. Komitet Monitorujący Komitet Monitorujący będzie powołany przez instytucję zarządzającą regionalnym programem operacyjnym. Do głównych zadań Komitetu Monitorującego program naleŜy: 75 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - - rozpatrywanie i zatwierdzanie działań i kryteriów wyboru projektów w ramach regionalnego programu operacyjnego (kryteria te podlegają rewizji w zaleŜności od potrzeb), rekomendowanie projektów do realizacji w ramach regionalnego programu operacyjnego, okresowe badanie postępu w zakresie osiągania szczegółowych celów, określonych w regionalnym programie operacyjnym, badanie rezultatów realizacji regionalnego programu operacyjnego, rozpatrywanie propozycji przesunięć środków finansowych w ramach priorytetów realizowanych w programach operacyjnych, rozpatrywanie i zatwierdzanie przygotowanych przez instytucję zarządzającą sprawozdań, rozpatrywanie i zatwierdzanie propozycji zmian regionalnego programu operacyjnego, rozpatrywanie i zatwierdzanie planu działań informacyjnych i promocyjnych w ramach regionalnego programu operacyjnego. 7.1.4. Jednostka monitorująco - kontrolna Ciągłość, trwałość i sprawność funkcjonowania systemu monitorowania i oceny zapewni wyspecjalizowana jednostka organizacyjna, która zostanie wyodrębniona w strukturze administracyjnej Urzędu Marszałkowskiego. Jej głównym zadaniem będzie gromadzenie i przetwarzanie danych pozwalających na ocenę realizacji kolejnych etapów wdraŜania Programu. Poprzez gromadzenie i opracowywanie danych, jednostka zapewni merytoryczną obsługę prac Komitetu Monitorującego. System monitorowania i oceny realizacji Programu będzie docelowo jednym z modułów systemu monitorowania i diagnozowania ogółu procesów i zjawisk społecznogospodarczych oraz zmian przestrzennych zachodzących w województwie. Będzie on funkcjonalnie powiązany m.in. z systemem informacji o terenie, a takŜe z systemem monitorowania zmian w zagospodarowaniu przestrzennym. 7.1.5. Jednostka finansująca Za otrzymywanie środków finansowych od Komisji Europejskiej oraz przekazywanie ich do beneficjentów odpowiada jednostka organizacyjna, wyodrębniona w urzędzie marszałkowskim, do której głównych zadań naleŜy9: - dokonywanie transferów środków finansowych do beneficjentów pomocy, przygotowanie raportów z przepływów finansowych i przekazywanie ich do instytucji koordynującej regionalne programy operacyjne, przygotowanie dla instytucji płatniczej10 sprawozdań na temat nieprawidłowości finansowych, rozliczanie środków finansowych zgodnie z właściwym rozporządzeniem UE. 9 Powierzenie urzędowi marszałkowskiemu nw. zadań wymaga zmiany m.in. Ustawy o finansach publicznych. Instytucja płatnicza, zarządzana przez ministra właściwego ds. finansów publicznych, odpowiada za system przyjmowania i przekazywania środków UE przeznaczonych na realizację programów operacyjnych oraz za koordynację przepływów finansowych. 10 76 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 7.1.6. Instytucja audytowa Zgodnie z NSRO dla wszystkich programów operacyjnych planowane jest powierzenie funkcji instytucji audytowej Generalnemu Inspektorowi Kontroli Skarbowej w strukturze ministerstwa właściwego do spraw finansów publicznych. Zadania instytucji audytowej obejmują: 1. przedstawienie Komisji, w terminie 9 miesięcy od zatwierdzenia programu operacyjnego, strategii audytu obejmującej podmioty dokonujące audytów, stosowaną metodologię, metody kontroli wyrywkowej dla potrzeb audytu oraz indykatywny plan audytu, 2. zapewnienie prowadzenia audytów w celu weryfikacji skutecznego funkcjonowania systemu zarządzania i kontroli programu operacyjnego, 3. przygotowanie raportu z oceny zgodności z art. 57 do 61 projektu rozporządzenia ogólnego systemu zarządzania i kontroli programu operacyjnego (zgodnie z art. 70 p.2 projektu rozporządzenia ogólnego), 4. zapewnienie prowadzenia audytów projektów na stosownej próbie, w celu weryfikacji zgłaszanych wydatków, 5. przygotowanie dla KE corocznych raportów oraz raportu końcowego z kontroli zawierających wyniki audytów przeprowadzonych w danym roku zgodnie ze strategią audytu oraz przedstawiających ewentualne stwierdzone braki w systemie zarządzania i kontroli programu operacyjnego, 6. coroczne przygotowanie, na podstawie kontroli i audytów przeprowadzonych na odpowiedzialność instytucji audytowej, opinii stwierdzającej, czy system zarządzania i kontroli daje uzasadnioną pewność, iŜ deklaracje wydatków przedkładane Komisji Europejskiej są poprawne i czy transakcje, których one dotyczą, są poprawne i zgodne z prawem, 7. coroczne przedstawianie, w uzasadnionych przypadkach, deklaracji częściowego zamknięcia, zawierającego ocenę zgodności z prawem i prawidłowości stosownych wydatków, 8. przedłoŜenie do Komisji Europejskiej deklaracji zamknięcia pomocy. 7.1.7. Ocena Za przeprowadzenie oceny regionalnego programu operacyjnego odpowiada zarząd województwa. Prowadzone oceny mają na celu poprawę jakości, efektywności i spójności pomocy funduszy strukturalnych w ramach wdraŜanych programów operacyjnych. Przed rozpoczęciem realizacji programu dokonana zostanie ocena ex-ante. W trakcie realizacji programu dokonywane będą roczne oceny realizacji programu operacyjnego oraz ocena expost, czyli ocena po zakończeniu realizacji programu. 7.1.8. Audyt wewnętrzny 77 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 W strukturze Urzędu wyodrębniona zostanie komórka audytu wewnętrznego. Zgodnie z NSRO Komórka audytu wewnętrznego nie jest zaangaŜowana w Ŝadną działalność operacyjną jednostki sektora finansów publicznych. Pełni ona funkcję ciała doradczego, zapewniając jednocześnie o prawidłowym funkcjonowaniu systemu zarządzania i kontroli. Ustanowienie audytu wewnętrznego wiąŜe się bezpośrednio z wdraŜaniem ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104 z późn. zm.). Komórki audytu wewnętrznego w Instytucji Zarządzającej mogą harmonizować wykonywanie audytu wewnętrznego odnoszącego się do programów operacyjnych w Instytucji Pośredniczącej i WdraŜającej. 7.1.9. Informacja i promocja Za informację i promocję odpowiada instytucja zarządzająca programem, czyli Zarząd Województwa Warmińsko – Mazurskiego. 7.1.10. Beneficjenci Beneficjentem jest podmiot, instytucja lub przedsiębiorstwo, publiczny lub prywatny, odpowiedzialny za realizację oraz monitorowanie i raportowanie wdraŜania projektów, które uzyskały dofinansowanie w ramach programu. 7.2. Procedura wyboru projektów do RPO Warmia i Mazury 2007 – 2013 Szczegółowa procedura naboru i oceny projektów określona zostanie w Podręczniku wdraŜania Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia – Mazury 2007 – 201311. Niemniej jednak naleŜy zakładać, iŜ opierać się będzie na następujących załoŜeniach : 1. Wybór projektów do RPO dokonywany jest przez Instytucję Zarządzająca, czyli Zarząd Województwa Warmińsko – Mazurskiego; 2. Za przygotowanie Kryteriów wyboru projektów odpowiada Zarząd Województwa, przy ewentualnej współpracy z Instytucją Koordynującą , tj. Ministerstwem Rozwoju Regionalnego (w zakresie kryteriów ogólnych) 3. Kryteria wyboru projektów zatwierdzone zostaną przez Komitet Monitorujący; 4. Wszystkie projekty, proponowane do dofinansowania w ramach RPO zgłaszane są – zgodnie z wyznaczonym trybem do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko – Mazurskiego (Jednostki odpowiedzialnej za odpowiedzialnej za nabór projektów); 5. Zarząd Województwa powoła Komitet Sterujący (ciało opiniodawcze) oraz Panele ekspertów, którzy uczestniczyć będą w procesie oceny projektów (Forma konkursowa) Ponadto Zarząd Województwa przewiduje dwie „drogi” wyboru projektów, tj. : 11 Zwanym dalej „RPO” 78 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 7.2.1 Formę „bezkonkursową” – „Lista projektów kluczowych” Forma ta dotyczyć będzie wyłącznie Projektów kluczowych z punktu widzenia realizacji strategii województwa warmińsko – mazurskiego, które umieszczone zostaną w „Planie inwestycyjnym Województwa Warmińsko – Mazurskiego” . Na podstawie zgłoszonych przez Beneficjentów opisów projektów – Jednostka ds. Wyboru Projektów dokona oceny merytorycznej przedsięwzięć ( przy uwzględnieniu kryteriów opisanych szczegółowo w Podręczniku wdraŜania …), uwzględniającej przede wszystkim : - spójność z zapisami Regionalnego Programu Operacyjnego, wpływ projektu na realizację strategii województwa, potrzeby i problemy Jednostka wyboru projektów zaproponuje – do zatwierdzenia Zarządowi Województwa „Listę projektów kluczowych … „ wraz ze szczegółowym ich uzasadnieniem. Lista ta będzie weryfikowana co pół roku, m.in. w oparciu o stan przygotowania technicznego, instytucjonalnego oraz nowe, zgłoszone propozycje. 7.2.2. Forma „konkursowa” 7.2.2.1 Weryfikacja projektów - „preselekcja” Zgodnie z wyznaczonym trybem beneficjent składa fiszkę projektową, na podstawie której Jednostka ds. Wyboru Projektów dokonuje sprawdzenia poprawności formalnej oraz merytorycznej pod kątem zgodności z zapisami RPO. Na właściwy konkurs zgłoszone zostaną projekty, zgodne z zapisami RPO oraz kompletne z punktu widzenia formalnego, które przeszły procedurę preselekcji. Akceptacja projektu podczas preselekcji nie oznacza zakwalifikowania projektu do realizacji, bowiem wybór projektu do dofinansowania uzaleŜniony jest od dalszej oceny merytorycznej . 7.2.2.2. Konkurs – „ocena merytoryczna” Panel Ekspertów, reprezentowany przez przedstawicieli Marszałka i instytucji regionalnych dokona oceny merytorycznej projektów i przyporządkuje im odpowiednią rangę w oparciu o kryteria merytoryczne i nadaną im wagę punktową, określoną Procedurach wdraŜania …. . 7.2.2.3. Listy rankingowe - opinia Komitety Sterujący wyda opinię dla Zarządu Województwa w zakresie przygotowanych list rankingowych i umieszczonych tam projektów. Przy formułowaniu opinii winny zostać uwzględnione taki kwestie jak np. : zasadność nadanych projektom poszczególnych wag punktowych 79 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 7.2.2.4. Zawarcie umów 80 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 ROZDZIAŁ 8 ZAŁĄCZNIKI 8.1. Szacunkowa lista głównych projektów Zostanie przygotowana, na tym etapie nie jest wymagana 8.2. Lista programów pomocy publicznej W opracowaniu dla wszystkich województw 8.3. Ewaluacja programu Zgodnie z art.57 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr116, poz. 1206) oraz projektem rozporządzenia Rady ustanawiającego ogólne przepisy dla Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności – art.46;art.47;art.66 Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007- 2013 poddany zostanie ewaluacji ex-ante (ocenie szacunkowej) przed rozpoczęciem realizacji programu (ewaluacja ex-ante), w trakcie wdraŜania ewaluacji ad-hoc, ocenie bieŜącej (ewaluacji on-going) oraz ocenie pełnej (ewaluacji ex-post) po zakończeniu realizacji programu. 8.3.1 Ewaluacja ex-ante (ocena szacunkowa) Instytucją odpowiedzialną za przeprowadzenie procesu ewaluacji ex-ante jest Samorząd Województwa reprezentowany przez Zarząd we współpracy z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego w ramach którego, w Departamencie Koordynacji Polityki Strukturalnej działa Krajowa Jednostka Oceny. Celem ewaluacji ex-ante jest podniesienie jakości programowania Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007-2013 poprzez analizę dokumentu w następujących ogólnych zakresach: - analiza mocnych i słabych stron regionu uwzględniająca specyfikę sytuacji społecznogospodarczej, regionalnego rynku pracy, stanu środowiska naturalnego, a takŜe: peryferyjnego połoŜenia regionu oraz niskiej dostępności komunikacyjnej, 81 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - ocena trafności przyjętych celów, priorytetów i planowanych działań - łącznie z alokacją środków budŜetowych - programu w stosunku do problemów i kwestii społeczno-gospodarczych, które program ma rozwiązać, ocena efektywności i trwałości planowanych działań w obszarach interwencji, ocena systemu wdraŜania i systemu wskaźników pod względem przyszłego systemu monitoringu i ewaluacji, ocena wartości dodanej z tytułu pomocy wspólnotowej, ocena sytuacji społeczno-gospodarczej, sytuacji na regionalnym rynku pracy z uwzględnieniem szans zawodowych kobiet i męŜczyzn, ocena stanu środowiska naturalnego wraz z rozwiązaniami zapewniającymi zgodność z krajową i wspólnotową polityką w tym zakresie, ocena spójności programu z krajowymi i wspólnotowymi dokumentami programowymi. PowyŜszy zakres procesu ewaluacji powinien odnosić się równieŜ do krajowych i europejskich trendów ekonomicznych z uwzględnieniem zmian zachodzących na rynkach pracy. 8.3.2 Ocena ad-hoc oraz ewaluacja on-going (ocena bieŜąca) W okresie trwania realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007-2013 przeprowadzona zostanie, przez podmiot powołany przez Instytucję Zarządzającą, ocena ad-hoc połączona z monitorowaniem programu. Wyniki oceny ad-hoc zostaną przekazane komitetowi monitorującemu program operacyjny, instytucji zarządzającej NSRO oraz Komisji Europejskiej. Ponadto podmiot powołany przez Instytucję Zarządzającą Regionalnym Programem Operacyjnym Warmia i Mazury na lata 2007-2013 odpowiedzialny będzie za przygotowanie oceny rocznej z realizacji programu i przygotowanie sprawozdania do przekazania dla Komisji Europejskiej. PowyŜsze sprawozdania roczne powinny zawierać następujące informacje: - postęp we wdraŜaniu RPO WiM, stan wykonania finansowego RPO WiM, stan wykonania finansowego w rozbiciu na kategorie pomocy, przyjęte przez Komisję Europejską, kroki podjęte przez instytucję zarządzającą RPO WiM oraz przez komitet monitorujący w celu zagwarantowania jakości i skuteczności procesu wdraŜania, działania podjęte w związku z promocją i informacją RPO WiM, informacje o postępie i finansowaniu duŜych projektów oraz globalnych dotacji. W celu przygotowania rocznych sprawozdań dla Komisji przeprowadzona moŜe zostać seria lub pojedyncze badania on-going. Europejskiej 8.3.3 Ewaluacja ex-post (ocena pełna) 82 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Przeprowadzona przez Komisję Europejskią we współpracy z Państwem Członkowskim i Instytucją Zarządzającą Regionalnym Programem Operacyjnym WarmiaMazury 2007-2013 ewaluacja ex-post przeprowadzona będzie dla kaŜdego celu po zakończeniu wdraŜania programu operacyjnego. Ewaluacja ex-post ma na celu: - podsumowanie i oceną całości programu, wpływ społeczno-gospodarczy i wpływ na priorytety Wspólnoty, ocenę skuteczności programowania w ramach kaŜdego celu oraz określenie wniosków dla polityki, dotyczących spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, zbadanie efektywności w osiągnięciu zakładanych celów, ocenę efektywności wykorzystania środków finansowych, określenie czynników przyczyniających się do osiągnięcia sukcesu lub poraŜki realizacji programu operacyjnego, łącznie z warunkami zrównowaŜenia i wskazuje dobre praktyki. 8.4. Ocena oddziaływania na środowisko Sprawa w toku 8.5. Sprawozdanie z przeprowadzonych konsultacji społecznych Konsultacje społeczne prac i samego wstępnego projektu RPO odbywają się w trzech formach. Pierwsza to zespół roboczy powołany przez Marszałka Województwa Warmińsko – Mazurskiego. Druga to proces zbierania propozycji – uwag oraz trzecia to prezentacja zapisów dokumentu na spotkaniach. W dniu 7 lutego 2005 roku Marszałek Województwa Warmińsko – Mazurskiego powołał Grupę Roboczą ds. opracowania Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013. W jej skład weszli zatrudnieni w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Warmińsko – Mazurskiego w Olsztynie specjaliści- dyrektorzy merytorycznych departamentów a ponadto szeroka reprezentacja partnerów społecznych i gospodarczych : - przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego w regionie (Urzędy Miasta w Olsztynie, Elblągu i Ełku, Urząd Gminy w Jedwabnie, Starostwo Powiatowe w Kętrzynie), środowisk biznesowych (Warmińsko – Mazurski Sejmik Gospodarczy), środowiska naukowego (Uniwersytet Warmińsko – Mazurski), środowiska organizacji pozarządowych (Rada Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko – Mazurskiego) przedstawiciel Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Olsztynie, przedstawiciel wojewody warmińsko-mazurskiego, 83 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 - instytucji finansowych (Banku Ochrony Środowiska w Olsztynie), Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Olsztynie Warmińsko-Mazurskiej Izby Rolniczej Warmińsko – Mazurskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie, wypełniając na etapie opracowywania dokumentu w ten sposób proces konsultacji dokumentu ze środowiskami, które reprezentują. Dobór instytucjonalny a potem osobowy grupy pozwolił na zebranie osób będących specjalistami w swoich dziedzinach, jednocześnie będących zainteresowanymi i zaangaŜowanymi w rozwój regionu. Skład osobowy Grupy oparto przede wszystkim o osoby przeszkolone w zakresie programowania operacyjnego rozwoju regionalnego w ramach akcji 3.3 Specjalnego Programu Przygotowawczego do Funduszy Strukturalnych programu przedakcesyjnego PHARE. Grupa do dnia dzisiejszego formalnie spotkała się cztery razy – na dwudniowych i jednodniowych warsztatach.. Uczestnikom warsztatów dostarczono wiedzę w zakresie projektów regulacji europejskich w sprawie Polityki Spójności, krajowe załoŜenia do programowania na lata 2007 – 2013 a takŜe aktualną diagnozę sytuacji społecznogospodarczej województwa warmińsko-mazurskiego. Metodą Aktywnego Planowania Strategicznego zidentyfikowano zarys programu operacyjnego Warmii i Mazur w części celów, osi priorytetowych i planowanych działań w kontekście realizacji Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2020. Dwukrotnie odbyło się takŜe nieformalne spotkanie części grupy i dotyczyły one koordynacji programowania rozwoju w regionie z prowadzonym na poziomie krajowym procesem opracowania programów operacyjnych rządu oraz weryfikacji wiedzy uczestników procesu Strategicznych zakresie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007 2013. Na początku stycznia 2006 r. odbyły się dwudniowe warsztaty poświęcone wypracowaniu wariantów instytucjonalnego systemu wdraŜania RPO w województwie warmińsko-mazurskim, z których sporządzono raport. Nieustannie zbierane są informacje oraz uwagi do projektu RPO, na które na dzień dzisiejszy składają się wnioski Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie, Prezydenta Miasta Elbląg, Związku Ochotniczych StraŜy PoŜarnych RP w Olsztynie, gestora sieci energetycznych Energetycznego regionie - Koncernu Energetycznego ENERGA. Na konsultacje ROP Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 składają się takŜe na dzień dzisiejszy spotkania odbyte dwukrotnie z reprezentantem organizacji pozarządowych - Radą Organizacji Pozarządowych Województwa Warmińsko – Mazurskiego oraz ze środowiskiem naukowym (Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie) a takŜe z przedstawicielami spółdzielni mieszkaniowych . W celu pełnego poddania weryfikacji społecznej projektu RPO Warmia i Mazury 2007-2013 sporządzono Plan konsultacji RPO Warmia Mazury 2007-2013 oraz społecznych konsultacji wyników prognoz oddziaływania na środowisko. Został on przygotowany z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2005 roku w sprawie trybu i terminów konsultacji, współdziałania i współpracy przy opracowywaniu Narodowego Planu Rozwoju, programów operacyjnych i strategii wykorzystania Funduszu Spójności oraz wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego pt. „Procedury przygotowania programów operacyjnych na lata 2007-2013 w ramach NSRO 84 Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013 Organizacja prac” i zgodnie z jego zapisami konsultacje zostaną przeprowadzone w okresie: druga połowa marca 2006 – 31 maja 2006. Zakończenie procesu konsultacji RPO Warmia i Mazury oraz konsultacji oceny oddziaływania na środowisko ww. Programu planowane jest na sierpień 2006. Planuje się włączenie w proces następujących uczestników: - Minister Rozwoju Regionalnego lub przedstawiciel przedstawiciele województw ościennych jednostki samorządu terytorialnego w województwie na spotkaniach w kaŜdym powiecie (gminy i powiaty) środowisko biznesowe środowisko naukowe środowisko młodzieŜowe organizacje pozarządowe organizacje turystyczne środowisko dziennikarskie Konsultacje zostaną przeprowadzone w następujących formach: - Upowszechnianie elektronicznej wersji RPO: strona internetowa (+formularz umoŜliwiający zgłaszanie uwag), dystrybucja płyt CD z dokumentem konferencje regionalne i spotkania w powiatach spotkania środowiskowe audycje radiowe i informowanie społeczeństwa poprzez telewizję regionalną inne upubliczniające treść dokumentu Promocja i informacja RPO Odpowiednią informację i promocję programu operacyjnego oraz projektów realizowanych w jego ramach, skierowaną do obywateli UE oraz beneficjentów zapewni instytucja zarządzająca. Informacja i promocja ma słuŜyć podkreśleniu roli Wspólnoty oraz zapewnić przejrzystość pomocy udzielanej ze środków polityki spójności. Informacja i promocja musi odpowiadać wymogom określonym w odpowiednim rozporządzeniu Komisji Europejskiej. 85
