praca magisterska - Kopia (10) 6

PRAWO WYBORCZE
Wybory, rozumiane jako regularne odnawianie składu parlamentu w wyniku decyzji
podejmowanych w szczególnej procedurze przez ogół obywateli posiadających pełnie praw
politycznych, są nie odłączna częścią każdego demokratycznego systemu politycznego.
Wybory parlamentarne są wynikiem realizacji zasady suwerenności Narodu i stanowią
podstawowa formę weryfikacji działań rządzących przez rządzących. Stąd istnienie i
przestrzeganie procedur wyborczych jest dziś podstawowa przesłanka dopuszczania danego
państwa do takich organizacji, jak Rada Europy, Unia Europejska lub nawet NATO.
Z wyborów zawsze musi pochodzić tzw. Pierwsza izba parlamentu (w Polsce-Sejm) nie ma
natomiast powszechnie przyjętego wymogu wybieralności drugiej izby ( np. Izba lordów w
Wielkiej Brytanii ), choć jest reguła w wielu krajach. Drugą powszechnie przyjęta procedura
wyborczą są wybory lokalne odnoszące się zawsze do szczebla gminnego, a wielu państwach
(od 1998r. Także w Polsce) przeprowadzane też na wyższych stopniach podziału
terytorialnego.
Wybory, aby zasługiwały na to miano, muszą być przeprowadzone w oparciu o zasadę
pluralizmu politycznego, w więc w oparciu o swobodną konkurencję partii politycznych i ich
programów.
Wybory przeprowadzony być muszą w oparciu o szczególnie w tym celu ustalone regulacje
prawne, którym celem jest zapewnienie uczciwego i uporządkowanego ich przebiegu.
Pojecie prawa wyborczego jest używane w dwóch znaczeniach.
;
W znaczeniu podmiotowym oznacza ono jedno z praw obywatela. Z natury rzeczy
przysługuje ono tylko obywatelom (w tym sensie nie można wiec traktować praw
wyborczych jako prawa czł0owieka). Rozróżnia się pojecie prawa wyborczego czynnego
(prawo do głosowania w wyborach, czyli prawo do wybierania) i biernego (prawo do
kandydowania, do uzyskania mandatu w wyniku wyborów). Pomiędzy biernym a czynnym
prawem wyborczym mogą zachodzić i często zachodzą dosyć poważne różnice. O ile zasada
powszechności czynnego prawa wyborczego jest zasada absolutną, o tyle przy określaniu
biernego prawa wyborczego dopuszcza się różnego rodzaju ograniczania - np. polegające na
ustanowieniu wyższej granicy wieku.
;
W znaczeniu podmiotowym prawo wyborcze oznacza gałąŹ prawa regulującą kwestie
przygotowania, przeprowadzania i ustalania wyników wyborów, zarazem jest to jedna z
dziedzin prawa konstytucyjnego. W dzisiejszych czasach prawo wyborcze ma bardzo
rozbudowany charakter. W Polsce podstawą do uregulowania prawa wyborczego są
postanowienia konstytucji (przede wszystkim art.62, art.96 ust.2, art.98-101, art.127-129,
art.169 ust.2 i 3).
Zasadnicze regulacje prawa wyborczego są zawierane w ustawach, w Polsce noszą one
tradycyjna nazwę: ordynacja wyborcza. Prowadzone są prace nad skodyfikowaniem
wszystkich przepisów wyborczych w jednym akcie ; kodeksie wyborczym, na razie jednak
każda z procedur wyborczych jest normowana w odrębnej ustawie.
Obowiązują więc:
ü
Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. ; Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej
polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej,
ü
Ustawa z dnia 27 września 1990 r. - o wyborze Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej
(ostatnio zmieniona ustawą z 28 kwietnia 2000 r.),
ü
Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. ; Ordynacja wyborcza do rad gminy, rad powiatów i
sejmików województw,
ü
Ustawa z dnia 20 czerwca 2002r. O bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i
prezydenta miasta.
Niektóre unormowania o bardziej szczegółowym charakterze zawarte zostały w aktach
wykonawczych niższego rzędu, duże znaczeni w praktyce miały dotąd uchwały Państwowej
Komisji Wyborczej, a także interpretacja przepisów wyborczych, zawarte w orzecznictwie
sadowym, zwłaszcza w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Naczelnego Sądu
Administracyjnego i Sądu Najwyższego.
System wyborczy, to całokształt prawnych i poza prawnych reguł określających sposób
przygotowania, przeprowadzania i ustalania wyników wyborów. Prawo wyborcze jest zawsze
elementem (i to podstawowym) systemu wyborczego; poza normami prawnymi na system
wyborczy składają się też różnego rodzaju normy, zasady i zwyczaje o charakterze poza
prawnym, zwłaszcza pewne zasady i zwyczaje polityczne.
Szczegółowe unormowania prawa wyborczego są zbudowane wokół tzw. podstawowych
zasad prawa wyborczego. Są to zasady, ukształtowane w rozwoju historycznym i traktowane
dzisiaj jako konieczne przesłanki demokratyzmu wyborów. Jeżeli wiec te zasady nie są
urzeczywistnione, to wybory nie mogą przybrać demokratycznego charakteru. Nie są to
jednak przesłanki wystarczające.
Podstawowe zasady prawa wyborczego określa się tradycyjnie mianem przymiotniki
wyborcze, które stanowią pewien kanion i odnoszą się do praw wyborczych obywateli i
sposobu głosowania ; mówi się więc, że wybory są powszechne, równe i bezpośrednie, a
głosowanie ; tajne. Stąd wywodzi się pojecie wyborów czteroprzymiotnikowych. Piąty
przymiotnik ; proporcjonalności odnosi się do innego zagadnienia, a mianowicie do sposobu
ustalania wyników wyborów.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. nadaje charakter pięcioprzymiotnikowy prawo
wyborczemu do Sejmu (art.96 ust.1), a w odniesieniu do Senatu wymienia tylko zasady
powszechności, bezpośredniości i tajnego głosowania (art.97 ust.1). wybory prezydencki
maja charakter czteroprzymiotnikowy (art.127 ust.1), jest to oczywiste, bo przy jednym
mandacie do obsadzania nie ma możliwości zastosowania proporcjonalności. Także jako
czteroprzymiotnikowe scharakteryzowane są wybory do organów stanowiących samorządu
terytorialnego (art.169 ust.2), co oznacza pozostawienie ustawodawcy zwykłemu swobody w
określaniu sposobu ustalania wyników wyborów.
Podstawowe zasady prawa wyborczego:
Ř
Zasada powszechności ; zasada ta określa krąg podmiotów, którym przysługuje prawo
wyborcze i wymaga, by wszystkim, w zasadzie, dorosłym obywatelom państwa
przysługiwało co najmniej czynne prawo wyborcze. Zasada powszechności zakłada więc, iż
wszelkie podmiotowe ograniczenia praw wyborczych mogą mieć jedynie naturalny charakter,
natomiast wyklucza takie ograniczenia, które odbiegają od tej naturalności, maja charakter
polityczny. Tego typu ograniczenia polityczne nazywa się cenzusami wyborczymi. Postulat
nadania prawu wyborczemu charakteru powszechnego przewijał się przez cały wiek XIX, a
pełną realizacje znalazł dopiero w XX w., wraz z przyznaniem praw wyborczych kobietom,
zniesieniem cenzusu majątkowego. W Polsce zasada powszechności została zrealizowana już
w ordynacji wyborczej z 28 listopada 1918 roku.
Przesłanki posiadania czynnego prawa wyborczego są w Polsce od dawna jednolite w
odniesieniu do wszystkich procedur wyborczych i referendalnych (art.62). Pierwsza jest
posiadanie obywatelstwa polskiego; prawa wyborcze stanowią szczególna kategorie praw
politycznych i dlatego muszą przysługiwać obywatelom danego państwa. W obecnym stanie
prawnym praw wyborczych nie maja obywatele państw obcych oraz tzw. bezpaństwowcy
(osoby nie posiadające żadnego obywatelstwa), nawet jeżeli na stale zamieszkują na
terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Trzeba zauważyć, że z wejściem Polski do Unii
Europejskiej tworzy konieczność przyznania czynnego i biernego prawa wyborczego do
samorządu gminnego także dla obywateli innych państw Unii stale zamieszkujących w
Polsce.
Druga przesłanką jest uzyskanie czynnego prawa wyborczego jest ukończenie osiemnastego
roku życia, co musi nastąpić najpóŹ niej w dniu głosowania. Jest to granica wieku zbliżona z
określeniem pełnoletności, ma więc ona charakter naturalny i nie może być traktowana jako
cenzus wyborczy. Gdyby natomiast Konstytucja podnosiła wiem np. do 30 lat, to wówczas
można byłoby mówić o wprowadzeniu przez nią cenzusu wieku. Trzecia przesłanką jest
posiadanie pełni praw publicznych ; art.62 ust.2 Konstytucji pozbawia praw wyborczych
osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały pozbawione praw publicznych albo
wyborczych. Pozbawienie praw publicznych (które zawsze obejmuje pozbawienie praw
wyborczych) jest jednym z tzw. środków karnych (art.39 kk.), które mogą lub muszą być
orzeczone w razie wskazania za popełnienie określonego przestępstwa (art.40 kk.). Osoby,
których na taka karę nie skazano, zachowują pełnie praw wyborczych, nawet jeżeli odbywają
karę pozbawienia wolności i dlatego obwody głosowań tworzy się również w zakładach
karnych i aresztach śledczych.
Czwartą przesłanką jest posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych ; art.62 ust 2
Konstytucji pozbawia praw wyborczych osoby, które zostały ubezwłasnowolnione na
podstawie prawomocnego wyroku sądowego. Jak wiadomo, ubezwłasnowolnienie jest
orzekane z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego (art.13 i art.16 kc.).
Krąg osób posiadających bierne prawo wyborcze jest ukształtowany różnie, w zależności od
rodzaju wyborów. Zawsze przesłanka jest posiadanie czynnego prawa wyborczego, tylko w
odniesieniu do wyborów lokalnych jest to przesłanka wystarczającą (ale za to trzeba
zamieszkiwać na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego i nie tylko w dniu
wyborów, ale przez cały okres piastowania mandatu).
Tym, najwyraŹ niej różnicuje prawo kandydowania w różnego rodzaju wyborach, jest granica
wieku. Jedynie w wyborach do organów stanowiących samorządu terytorialnego wynosi ona
18 lat, tyle samo, co w odniesieniu do czynnego prawa wyborczego. W wyborach do Sejmu
wynosi ona 21 lat (art.99 ust.1 Konstytucji). Natomiast w wyborach do Senatu granica ta
wynosi obecnie 30 lat (art.99 ust2), co oznacza wyraŹ ne jej podniesienie. W wyborach
prezydenckich granice wieku ustalono na 35 lat (art.127 ust.3 Konstytucji), a w wyborach
wójta (burmistrza, prezydenta miasta) ; na 25 lat.
Zasada powszechności prawa wyborczego może nabrać realne charakteru tylko wtedy, jeżeli
ordynacje wyborcze ustala system gwarancji tej zasady, tzn. system procedur i instytucji.
Systemem gwarancji jest:
nakaz wyznaczenia wyborów na dzień wolny od pracy (art.98 ust.2 i art. 128 ust.2
Konstytucji), co w praktyce oznacza wyznaczenie wyborów na niedzielę. W wyborach
wszelkich typów lokale wyborcze w kraju są otwarte od godziny 6:00 do godziny 20:00.
zasada tworzenia obwodów głosowania. Obwód głosowania to jednostka terytorialna,
w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców. Obwody tworzone są wg kryterium
terytorialnego, tzn. obejmują pewien obszar wraz z jego mieszkańcami. Obecnie przyjmuje
się strukturę stałych obwodów głosowania. Są one tworzone przez rade gminy na wniosek
wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Realizacji zasady powszechności prawa wyborczego
służą przepisy ustalające wielkość obwodu ; powinien on obejmować od 500 do 3000
mieszkańców, chyba że lokalne warunki uzasadniają tworzenie obwodu mniejszego. Celem
tego unormowania jest ułatwienie oddania głosu, zarówno przez wyeliminowanie tłoku, jak i
przez dopasowanie granic obwodowych do warunków geograficznych i możliwości
komunikacyjnych między miejscowościami.
Oprócz obwodów terytorialnych tworzone są jeszcze tzw. obwody specjalne w
szpitalach i zakładach pomocy społecznej, a także w zakładach karnych i aresztach śledczych
(tam spis obejmuje, tylko te osoby, które nie zostały pozbawione praw publicznych). Nie
tworzy się obwodów głosowania w jednostkach wojskowych i w skoszarowanych
jednostkach policyjnych. Natomiast żołnierze odbywający służbę mogą, na swój wniosek,
zostać dopisani do spisu wyborców w miejscowości w której odbywają służbę. Obwody
wyborcze tworzy się tez na polskich statkach morskich oraz w polskich placówkach
dyplomatycznych bądŹ konsularnych za granicą.
instytucja rejestrów i spisów wyborców. Każda gmina prowadzi stały
rejestr
wyborców, obejmujący wszystkie stale zamieszkałe na terenie gminy osoby, którym
przysługuje prawo wyborcze. Rejestr ten jest wykorzystywany przy wszystkich wyborach i
referendach, a jego aktualizacja następuje na bieżąco, nie zależnie od terminów kolejnych
wyborów. Każdy może wnieść do urzędu gminy reklamację na nieprawidłowości w rejestrze
wyborców (a wiec przede wszystkim na pominiecie jakieś osoby). Decyzje w sprawie
reklamacji podejmuje wójt (burmistrz, prezydent miasta), a od decyzji nie uwzględniającej
reklamacji lub powodującej skreślenie z rejestru przysługuje odwołanie do sadu rejonowego,
którego rozstrzygniecie jest ostateczne.
instytucja zaświadczeń do głosowania ; wyborca może wybrać takie zaświadczenie w
swoim urzędzie gminy i wówczas może glosować poza miejscem stałego zamieszkanie (nie
dotyczy to wyborów lokalnych)
procedura protestu wyborczego ; wyborca bezprawnie nie dopuszcza do oddania
głosu może wnieść protest kwestionując ważność wyborów, konieczne jest jednak, by to
naruszenie prawa mogło mieć wpływ na wyniki wyborów.
Ř
Zasada równości ; w znaczeniu formalnym zasadę równości można sprowadzić do
reguły: jeden człowiek ; jeden głos. Oznacza to, że nie możne być sytuacji, w której jednemu
wyborcy przypadałaby większa liczba głosów niż innym (np. kiedyś w Wielkiej Brytanii
głosowało się w miejscu zamieszkania, w miejscu posiadania odpowiednio znacznego
majątku oraz w siedzibie ukończonego uniwersytetu ; Oxford lub Cambridge) bądŹ w której
jeden wyborca może glosować w imieniu innych (np. dawna hiszpańska zasada, zgodnie z
która głowa rodziny oddaje głos za wszystkich jej pełnoletnich członków).
W dzisiejszych czasach ten aspekt zasady równości ma charakter oczywisty i powszechnie
przyjęty: każdy wyborca może glosować w danym okręgu. Tak rozumiana zasada równości
odnosi się w Polsce do wszystkich procedur wyborczych, a także do udziału w referendum.
W znaczeniu materialnym zasada równości wymaga, by głos każdego wyborcy miał tę samą
siłę, a więc, by mniej więcej w tym samym stopniu wpływał na wynik wyborów, tym samym,
każdy mandat poselski musi przypadać na taką samą, mniej więcej, liczbę wyborców.
Ř
Zasada bezpośredniości ; zasada ta oznacza, że oddaje swój głos na osobę lub osoby,
które mają zostać wybrane, a wiec objąć mandat obsadzony w drodze danego głosowania.
Tym samym wyborca decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku wymaga dochowania zasady bezpośredniości we
wszystkich postępowaniach wyborczych (art.96 ust.2, art.97 ust.2, art127 ust.2 i art.169
ust.2).
Głosować można tylko osobiście tym samym wykluczone jest głosowanie przez
pełnomocnika lub też za pośrednictwem poczty, poczty elektronicznej (e-mail) czy innych
podobnych technik.
Ř
Zasada tajności głosowania ; zasada ta oznacza zagwarantowanie każdemu wyborcy,
że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona i ujawniona. Każdy wyborca
musi oddawać głos w takich warunkach technicznych i politycznych, które wykluczają
możliwość takiego ustalenia, stwarzają mu nie skrępowane możliwości dokonania wyboru.
Zasada tajności głosowania pełni istotna role gwarancyjną, a tym samym staje się ona ściśle
powiązana z zasadą wolności wyborów.
Z tego względu zasadzie tajności głosowania należy przypisać bezwzględny charakter, tzn.
należy ja traktować jako obowiązek, a nie jako uprawnienie wyborcy.
Ordynacja wyborcza formułuje różnego rodzaju gwarancje zachowania tajności głosowania.
Wszystkie karty do głosowania musza być takie jednakowe, nie mogą być one zaopatrzone w
znaki czy numery. W każdym lokalu wyborczym musza zostać urządzone _ w odpowiednich
ilościach ; kabiny do głosowania, musza znajdować się w nich przybory do pisania. Wyborca
musi wejść do kabiny sam, a wypełniona kartę do głosowania osobiście wrzucić do urny.
Naruszenie przepisów ordynacji dotyczących głosowania może być podstawą protestu
wyborczego, może więc doprowadzić do unieważnienie wyborów.
Pewnym zakłóceniem zasady tajności są przepisy związane ze zgłaszaniem kandydatów
wyborach. Dla zgłoszenia listy kandydatów (Sejm, rady powiatowe, sejmiki województw) lub
kandydata (Senat, wybory prezydenckie) konieczne jest przedstawienie podpisów określonej
liczby wyborców.
Ř
Zasada proporcjonalności ; zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyników
głosowania i występuje alternatywnie wobec zasady większości. Ta ostatnia, stanowiącą
najprostszy sposób ustalania wyników, oznacza, że wybrany został ten, kto uzyskał
największą liczbę głosów. Jeżeli jest to warunek wystarczający, to mówimy o zasadzie
większości względnej: aby zostać wybranym należy uzyskać więcej głosów niż inny
kandydat.
Zasada większości bezwzględnej narzuca wymóg uzyskania nie tylko większej liczby głosów,
ale określa również odsetek oddanych głosów, który musi być wyższy niż 50%. Jeżeli żaden z
kandydatów nie uzyskał więcej niż 50% głosów, to przeprowadzana jest druga tura
głosowania. Pozostają w niej dwaj kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę głosów i nie
zrzekli się kandydowania, jeden z nich musi więc uzyskać więcej niż 50% głosów.