Ramowy plan nauczania - Zespół Szkół Integracyjnych w Lubinie
advertisement
Ramowe plany nauczania Jak przygotować się do zmiany Ramowe plany nauczania ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 23 marca 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz.U. Nr 54 poz. 442) Akty prawne powiązane z przygotowaniem organizacji roku szkolnego ustawa o systemie oświaty, ustawa Karta Nauczyciela, ustawa o kulturze fizycznej, ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli, rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, 33 Akty prawne powiązane z przygotowaniem organizacji roku szkolnego rozporządzenie w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia, rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych, rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, rozporządzenie o dopuszczalnych formach realizacji czwartej obowiązkowej godziny wychowania fizycznego, rozporządzenie w sprawie sposobu i trybu organizowania indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, 44 Akty prawne powiązane z przygotowaniem organizacji roku szkolnego • rozporządzenie w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji, • rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, • rozporządzenie w sprawie organizowania wczesnego wspomagania dzieci, • rozporządzenie w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania, • rozporządzenie w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki, 55 rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych, rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej uczniów należących do mniejszości narodowych i grup etnicznych, rozporządzenie w sprawie warunków tworzenia, organizacji oraz działania klas i szkół sportowych oraz szkół mistrzostwa sportowego, rozporządzenie w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim. 66 Nowa podstawa programowa Od 1 września 2009 r. w przedszkolach, w klasie pierwszej szkoły podstawowej i w klasie pierwszej gimnazjum wchodzi w życie nowa podstawa programowa. Zmienią się również ramowe plany nauczania dla I etapu edukacyjnego (klasy I-III szkoły podstawowej) i III etapu edukacyjnego (gimnazjum). Pamiętajmy !!! Przez najbliższe 5 lat w szkołach podstawowych i 2 lata w gimnazjach pracujemy z dwiema podstawami programowymi i dwoma ramowymi planami nauczania. 7 W każdym roku szkolnym jest średnio 36-37 tygodni nauki (po odliczeniu przerw świątecznych, ferii zimowych i dni wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych). Podstawa programowa została napisana w taki sposób, by można ją było zrealizować w ciągu 30 tygodni. Minimalny wymiar godzin lekcyjnych podany w ramowych planach nauczania rozpisany jest na 32 tygodnie lub w niektórych przypadkach na 30 tygodni. 8 W okresie przejściowym inaczej dysponować będziemy godzinami dyrektorskimi: zgodnie z przepisami dotyczącymi starej podstawy programowej (w klasach 2- 6 szkoły podstawowej i 2 - 3 gimnazjum) – tak jak dotychczas zgodnie z nowymi zapisami (klasy I szkoły podstawowej i I klasa gimnazjum) 9 Karta Nauczyciela oraz nowe rozporządzenie o ramowych planach wprowadzają dwa typy godzin do dyspozycji dyrektora: dotychczasowe określone w załącznikach do ramowych planów nauczania określone w KN uszczegółowione w rozporządzeniu i w zmienionych załącznikach do rozporządzenia 10 10 Godziny do dyspozycji dyrektora szkoły: 1) godziny przeznaczone na realizację zajęć, o których mowa w § 2 ust. 5 rozporządzenia 2) godziny przeznaczone na realizację zajęć, o których mowa w § 2 ust. 5a rozporządzenia (art. 42 KN) Liczba godzin uzależniona od typu placówki X 11 11 GDDD - Szkoła podstawowa - rok szkolny 2009/2010 (okres przejściowy) typ godzin godziny do dyspozycji dyrektora z Karty Nauczyciela numer par.2 ust.5a pkt 1 zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów: na pracę z uczniem zdolnym lub mającym trudności w nauce par.2 ust. 5a pkt 2 zajęcia rozwijające zainteresowania ucznia par.2 ust. 5 pkt.1 par.2 ust.5 pkt.2 godziny do dyspozycji dyrektora z rozporządzenia w sprawie ramowych planów nauczania Brzmienie przepisu prawnego par.2 ust.5 pkt.3 par.2 ust.5 pkt.4 par.2 ust.5 pkt.5 podstawa programowa dla klas nowa I stara II i III IV-VI zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych, realizację dodatkowych zajęć edukacyjnych, dla których nie została ustalona podstawa programowa, lecz program nauczania tych zajęć został włączony do szkolnego zestawu programów nauczania, a w przypadku klas, w których realizowana jest dotychczasowa podstawa programowa kształcenia ogólnego) - także na realizację dodatkowych zajęć edukacyjnych z języka obcego, języka mniejszości narodowej, etnicznej lub języka regionalnego, nieujętych w ramowym planie nauczania dla danego etapu edukacyjnego, jeżeli wymiar godzin umożliwia realizację podstawy programowej ustalonej dla tych zajęć, realizację ścieżek edukacyjnych, obejmujących zestaw treści i umiejętności o nie dotyistotnym znaczeniu wychowawczym, których realizacja może odbywać się w ramach nauczania przedmiotów lub bloków przedmiotowych, o których mowa czy w § 3 ust. 10, lub w postaci odrębnych zajęć - w przypadku klas, w których reali-zowana jest dotychczasowa podstawa programowa kształcenia ogólnego, zorganizowanie zajęć dla grupy uczniów z uwzględnieniem ich potrzeb, w tym zajęć dydaktyczno – wyrównawczych i zajęć ruchowych o charakterze korekcyjnym - w przypadku klas, w których realizowana jest dotychczasowa podstawa programowa kształcenia ogólnego nauczanie historii i geografii kraju pochodzenia mniejszości narodowych i dziedzictwa kulturowego mniejszości etnicznych - w szkołach z nauczaniem w języku mniejszości narodowych, etnicznych lub języku regionalnym. nie dotyczy 12 GDDD - Gimnazjum - rok szkolny 2009/2010 (okres przejściowy) typ godzin godziny do dyspozycji dyrektora z Karty Nauczyciela numer par.2 ust.5a pkt 1 zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów: na pracę z uczniem zdolnym lub mającym trudności w nauce par.2 ust. 5a pkt 2 zajęcia rozwijające zainteresowania ucznia par.2 ust. 5 pkt.1 par.2 ust.5 pkt.2 godziny do dyspozycji dyrektora z rozporządzenia w sprawie ramowych planów nauczania Brzmienie przepisu prawnego par.2 ust.5 pkt.3 par.2 ust.5 pkt.4 par.2 ust.5 pkt.5 podstawa programowa dla klas stara nowa I II III zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych, realizację dodatkowych zajęć edukacyjnych, dla których nie została ustalona podstawa programowa, lecz program nauczania tych zajęć został włączony do szkolnego zestawu programów nauczania, a w przypadku klas, w których realizowana jest dotychczasowa podstawa programowa kształcenia ogólnego4) - także na realizację dodatkowych zajęć edukacyjnych z języka obcego, języka mniejszości narodowej, etnicznej lub języka regionalnego, nieujętych w ramowym planie nauczania dla danego etapu edukacyjnego, jeżeli wymiar godzin umożliwia realizację podstawy programowej ustalonej dla tych zajęć, realizację ścieżek edukacyjnych, obejmujących zestaw treści i umiejętności o istotnym znaczeniu wychowawczym, których realizacja może odbywać się w ramach nauczania przedmiotów lub bloków przedmiotowych, o których mowa w § 3 ust. 10, lub w postaci odrębnych zajęć - w przypadku klas, w których realizowana jest do-tychczasowa podstawa programowa kształcenia ogólnego, zorganizowanie zajęć dla grupy uczniów z uwzględnieniem ich potrzeb, w tym zajęć dydaktyczno – wyrównawczych i zajęć ruchowych o charakterze korekcyjnym - w przypadku klas, w których realizowana jest dotychczasowa podstawa programowa kształcenia ogólnego nauczanie historii i geografii kraju pochodzenia mniejszości narodowych i dziedzictwa kulturowego mniejszości etnicznych - w szkołach z nauczaniem w języku mniejszości narodowych, etnicznych lub języku regionalnym. 13 Godziny wynikające z art. 42 ust. 2 pkt 2 oraz ust. 3a – 3c ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela W wymiarze 1 godziny od 1 września 2009 r. dla wszystkich nauczycieli, a od dnia 1 września 2010 r. – w wymiarze 2 godzin tygodniowo dla nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów. Uwaga: obowiązek realizacji godzin dotyczy również nauczycieli – wychowawców świetlic szkolnych, bibliotekarzy, pedagogów, logopedów, katechetów itd. (godzina = 60 minut) Wprowadzone wobec wszystkich zatrudnionych nauczycieli poza dyrektorami i wicedyrektorami szkół, a także nauczycielami, którzy obowiązki kierownicze pełnią w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze. 14 14 Godziny wynikające z art. 42 ust. 2 pkt 2 oraz ust. 3a – 3c ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela przeznaczane są na: zajęcia opieki świetlicowej, lub godziny do dyspozycji dyrektora z przeznaczeniem na: prowadzenie zajęć zwiększających szanse edukacyjne uczniów – w zależności od potrzeb: na pracę z uczniem zdolnym lub z uczniem mającym trudności w nauce, organizowanie dla grup uczniów zajęć rozwijających ich zainteresowania. 15 15 Warto, żeby przydział godzin z KN nastąpił po rozpoznaniu potrzeb uczniów i szkoły i był modyfikowany w trakcie roku szkolnego – zgodnie z potrzebami uczniów. Godziny te pozwolą na indywidualne podejście do ucznia. Nie są one wliczane do tygodniowego limitu, jakiego uczeń nie może przekroczyć. Realizacja tych godzin musi być dokumentowana w indywidualnych dziennikach prowadzonych przez poszczególnych nauczycieli (przewiduje się zmianę w przepisach o prowadzeniu dokumentacji szkolnej). Przeprowadzenie tych zajęć jest rejestrowane i rozliczane w sposób określony w art. 42 ust. 7a pkt 2 Karty Nauczyciela. 16 16 Proponuje się następujący sposób wyliczenia tych godzin: dla nauczyciela pełnozatrudnionego niezależnie od „pensum” i ewentualnych godzin ponadwymiarowych 1 godzina w tygodniu godzina = 60 minut (od 2010 w SP i G 2 godziny w tygodniu) dla nauczyciela niepełnozatrudnionego: liczba godzin na jakie zatrudniono nauczyciela w danym roku szkolnym x liczby tygodni roku szkolnego przez 18 godzin (czyli etat), np.: 15 x 36 : 18 = 30 (nauczyciel zatrudniony na 15/18 ma w ciągu roku wykazać w ewidencji 30 godz. – pamiętaj jednak, że rozliczamy te godziny półrocznie! W przypadku nauczycieli uzupełniających etat godziny te liczy się proporcjonalnie w każdej placówce). 17 17 Reasumując - należy stwierdzić, że uczniowie będą korzystać ze zwiększonej w stosunku do okresu obecnego liczby godzin do dyspozycji dyrektora szkoły (dotychczasowych i nowych – przeznaczonych na realizację art. 42 ust. 2 pkt 2 Karty Nauczyciela), co ilustruje zamieszczona tabela. 18 Organizacja nowego roku szkolnego – godziny do dyspozycji dyrektora 19 Organizacja nowego roku szkolnego – ramowy plan nauczania Arkusze organizacji szkół podstawowych i gimnazjów na rok szkolny 2009/2010 muszą uwzględniać: w odniesieniu do klas II-VI szkoły podstawowej oraz klas II i III gimnazjów obowiązujące dotychczas ramowe plany nauczania; w odniesieniu do klasy I szkoły podstawowej i klasy I gimnazjum nowe ramowe plany nauczania. 20 Organizacja nowego roku szkolnego – ramowy plan nauczania Nowością rozporządzenia (dotyczy klas, realizowana jest nowa podstawa programowa) w których brak określenia tygodniowej liczby godzin w cyklu kształcenia przeznaczonej na poszczególne obowiązkowe zajęcia edukacyjne, określone minimalne ogólne liczby godzin, które należy przeznaczyć na realizację podstawy programowej z poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych w całym cyklu kształcenia (np. język polski – co najmniej 450 godzin przedmiotu w cyklu kształcenia - bez określenia liczby godzin w każdym tygodniu nauki, tak jak do tej pory), dodanie nowych przedmiotów lub zmiana nazwy obecnie funkcjonujących. 21 W rozporządzeniu podane są sumaryczne tygodniowe liczby godzin w cyklach kształcenia (w klasach I-III szkoły podstawowej: 60 godz. zajęć obowiązkowych, 3 godz. do dyspozycji dyrektora szkoły i 6 religia/etyka, a w gimnazjum: 88 godz. zajęć obowiązkowych, 3 godz. do dyspozycji dyrektora szkoły i 6 religia/etyka). Taka liczba godzin (zwiększona o obowiązkowe podziały na grupy na określonych zajęciach) musi być zatwierdzona przez organy prowadzące w arkuszach organizacji szkół opracowywanych przez dyrektorów tych szkół. 22 22 W ramowym planie nauczania opisane są: obowiązkowe zajęcia edukacyjne o charakterze dydaktyczno-wychowawczym, w toku których odbywa się nauczanie przedmiotów, bloków przedmiotowych, realizacja modułów, kształcenie zintegrowane (edukacja wczesnoszkolna) lub realizacja ścieżek edukacyjnych oraz zajęć w profilu, zajęcia z religii/etyki, 23 23 godziny do dyspozycji dyrektora szkoły, w tym „nowe” i „dotychczasowe” godziny przeznaczone na realizację zajęć, o których mowa w § 2 ust. 5, godziny przeznaczone na realizację zajęć, o których mowa w § 2 ust. 5a; zajęcia rewalidacyjne dla uczniów niepełnosprawnych, zajęcia socjoterapeutyczne organizowane dla uczniów z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne. 24 24 Wprowadza się nazwę edukacja wczesnoszkolna. Wskazuje się liczbę godzin niektórych edukacji (ze względu na możliwość innego ich realizowania) - 190 godzin języka obcego nowożytnego, - po 95 godzin zajęć komputerowych, edukacji plastycznej i edukacji muzycznej, - 290 godzin wychowania fizycznego. Decyzję, co do liczby godzin pozostałych edukacji pozostawia się nauczycielowi. 25 25 1) edukacja polonistyczna 2) język obcy nowożytny 3) edukacja muzyczna 4) edukacja plastyczna 5) edukacja społeczna 6) edukacja przyrodnicza 7) edukacja matematyczna 8) zajęcia komputerowe 9) zajęcia techniczne 10) wychowanie fizyczne 26 Umożliwia się dyrektorowi decyzję, co do wyłączenia z bloku zajęć zintegrowanych poszczególnych edukacji (tj. zajęcia komputerowe, plastyczne, itp. może prowadzić zarówno specjalista-nauczyciel z klas IV-VI jak i nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej) Uwaga: nauczyciel nauczania początkowego nie musi kończyć studiów podyplomowych, ani kursów kwalifikacyjnych do prowadzenia zajęć komputerowych, wystarczy, jeśli dysponuje odpowiednimi kompetencjami (ocenia to dyrektor szkoły) Uwaga: wprowadzenie specjalistów do edukacji wczesnoszkolnej i wydzielanie poszczególnych edukacji (zwłaszcza jeśli są to zajęcia artystyczne) należy przeprowadzać w uzasadnionych przypadkach, zgodnie z zaleceniem zawartym w podstawie programowej „Edukacja w klasach I-III szkoły podstawowej realizowana jest w formie kształcenia zintegrowanego. W klasach I-III szkoły podstawowej edukację dzieci powierza się jednemu nauczycielowi ” 27 27 Uwaga – zmieniło się rozporządzenie w sprawie kwalifikacji nauczycieli, i tam: Uelastyczniono przepis dotyczący kwalifikacji do nauczania na wczesnym etapie edukacyjnym (przedszkole i klasy I-III szkoły podstawowej). W nowym stanie prawnym kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach i klasach I-III szkół podstawowych posiadać będzie osoba, która ukończyła studia wyższe na kierunku pedagogika w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. Prawo do nauczania na wczesnym etapie edukacyjnym ma również osoba, która legitymuje się dyplomem ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. 28 28 Uwaga: Określono kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela wychowawcy w świetlicach szkolnych i nauczyciela wychowawcy w internatach. Zgodnie z przepisami nowego rozporządzenia, kwalifikacje do pracy na stanowisku nauczyciela wychowawcy w świetlicach szkolnych i internatach będzie posiadać m. in. osoba, która ma kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w tym typie szkoły, w której prowadzona jest świetlica lub internat. 29 29 Godziny z art. 42 ust. 2 pkt 2 lit. a KN pozwalają na prowadzenie zajęć opieki świetlicowej, co nie jest tym samym, co etat nauczyciela świetlicy. Dyrektorzy mogą „kierować” te godziny do pracy świetlicowej, ale tylko w formie wspomagania nauczyciela świetlicy kiedy jest np. duża grupa uczniów. Porównywalnie, jeśli możemy z godzin art. 42 organizować zajęcia ruchowe, nie oznacza to, że można z tych godzin prowadzić wychowanie fizyczne. 30 30 Wychowanie do życia w rodzinie w gimnazjum przestaje być modułem wos-u! organizuje się je dla każdego ucznia, uczeń może w nich nie uczestniczyć pod warunkiem wniesienia przez rodziców lub ucznia pełnoletniego, wniosku o wyłączenie ucznia z tych zajęć (jest taki projekt rozporządzenia) przeznacza się na nie 14 godzin dla ucznia (19 dla nauczyciela) z godzin do dyspozycji dyrektora szkoły liczba tych godzin nie wchodzi w ogólny tygodniowy limit godzin dla klasy (obecnie limit ten wynosi 33 godziny dla klasy I gimnazjum) 31 31 Zajęcia z religii/etyki są realizowane zgodnie z przepisami w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (stan prawny się nie zmienił). Zgodnie z decyzją szkoły można już od 1 września we wszystkich klasach wprowadzić nową podstawę programową w zakresie nauczania etyki - decyzja w tej sprawie jest podejmowana samodzielnie przez każdą szkołę. Nowe rozporządzenie w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli pozwala dyrektorowi wskazać w szkole nauczyciela – humanistę, który w ramach studiów odbył kurs filozofii lub etyki, uprawniający do realizacji tego przedmiotu. Można w ten sposób zatrudnić nauczyciela uczącego w szkole podstawowej i gimnazjum. W klasach I-III szkoły podstawowej zajęcia z etyki może prowadzić nauczyciel-wychowawca. 32 32 Podział na grupy jest obowiązkowy na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z informatyki i technologii informacyjnej powyżej 24 uczniów. Od 1 września 2012 r. liczba uczniów w grupie nie może przekraczać liczby stanowisk komputerowych w pracowni komputerowej. 33 33 W gimnazjum wprowadza się drugi język obcy nowożytny jako obowiązkowy! Podstawa programowa została napisana dla poziomu III.0 (dla rozpoczynających naukę) i III.1. (dla kontynuujących naukę). Podział na grupy jest obowiązkowy na obu językach, z tym że przy podziale na grupy należy uwzględnić stopień zaawansowania znajomości języka obcego nowożytnego. Zajęcia mogą być prowadzone w grupach oddziałowych, międzyoddziałowych lub międzyklasowych liczących od 10 do 24 uczniów. W szkołach (począwszy od gimnazjum) liczących nie więcej niż dwa oddziały będzie możliwa realizacja takich zajęć w grupie nie mniejszej niż 7 uczniów. 34 34 UWAGA! Zgodnie z decyzją szkoły można już od 1 września 2009 r. we wszystkich klasach wprowadzić nową podstawę programową w zakresie nauczania języków obcych, a tym samym od września 2009 na zajęciach z języków obcych nowożytnych można we wszystkich klasach wprowadzić podział na grupy zaawansowania. 35 35 Zajęcia wychowania fizycznego są prowadzone w grupach liczących od 12 do 26 uczniów. Dopuszcza się tworzenie grup międzyoddziałowych lub międzyklasowych. W klasach IV – VI szkoły podstawowej i w gimnazjum zajęcia wychowania fizycznego mogą być prowadzone oddzielnie dla dziewcząt i chłopców. Już od 1 września 2009 r. dyrektor, po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, może we wszystkich klasach wprowadzić nową podstawę programową w zakresie wychowania fizycznego. Oznacza to, że możliwe jest wprowadzenie nowego sposobu organizacji tych zajęć we wszystkich szkołach. 36 36 W szkole podstawowej i gimnazjum organizuje się 4 godziny wychowania fizycznego, z których, jak do tej pory, jedna może być realizowana zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem w sprawie dopuszczalnych form realizacji w-f. Uwaga! Zgodnie ze zmianą Ustawy o Kulturze Fizycznej, która obecnie znajduje się w Sejmie przewidywane jest dopuszczenie do realizacji w innych formach 2 godzin wychowania fizycznego. 37 37 Wprowadzono nowy przedmiot w gimnazjum – edukacja dla bezpieczeństwa, na który zaplanowano 30 godzin. W chwili obecnej kwalifikacje do nauczania tego przedmiotu mają przede wszystkim nauczyciele przysposobienia obronnego. Przedmiot ten może być realizowany w każdej z klas gimnazjum. Ze względu na specyfikę treści powinien być realizowany w formie zblokowanej. Ze względu na to, że kontynuowany będzie w szkole ponadgimnazjalnej, można rozważyć taką organizację pracy, by przedmiot ten nauczany był w klasie III gimnazjum. Może on być zblokowany, np. po egzaminie gimnazjalnym. Jest więc czas, by w ciągu dwóch lat nauczyciele nabyli nowe kwalifikacje – powinno się czuwać nad tym procesem. 38 38 Wprowadzono nowe przedmioty w gimnazjum – zajęcia artystyczne i zajęcia techniczne. Realizacja podstawy programowej w zakresie przedmiotów musi objąć co najmniej 60 godzin. Założeniem jest, by zajęcia odpowiadały zapotrzebowaniu młodzieży (np. zajęcia taneczne, chór, warsztaty plastyczne, teatralne, hafciarstwo, nauka jazdy na motorowerze, modelarstwo, klub radia CB, warsztaty kulinarne) ale przede wszystkim możliwościom organizacyjnym szkoły. Zajęcia mogą być realizowane blokowo lub okresowo. Zajęcia winny odbywać się w szkole, a jeśli poza nią, to musi je prowadzić osoba zatrudniona w szkole. obu 39 39 Ramowy plan nauczania dla klas I-III szkoły podstawowej, w tym szkoły podstawowej specjalnej, z wyjątkiem szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym. 40 40 Ramowy plan nauczania dla klas I – III SP 41 b) W trzyletnim okresie nauczania następujące zajęcia edukacyjne należy zrealizować co najmniej w wymiarze: - 190 godzin języka obcego nowożytnego, - po 95 godzin zajęć komputerowych, edukacji plastycznej i edukacji muzycznej, - 290 godzin wychowania fizycznego. Decyzję, co do liczby godzin pozostałych edukacji pozostawia się nauczycielowi. 42 42 Szkolny plan nauczania – szkoła podstawowa propozycja „ramówki” Zajęcia edukacyjne Klasa Klasa I II Klasa Razem III Uwagi Edukacja wczesnoszkolna 18 18 18 54 Należy pamiętać o edukacji muzycznej i plastycznej oraz zajęciach wychowania fizycznego Język obcy 2 2 2 6 Prowadzi specjalista Religia 2 1 2 1 2 1 6 3 Prowadzi specjalista 23 23 23 69 Zajęcia komputerowe GDDD Razem 43 Szkolny plan nauczania – szkoła podstawowa propozycja „ramówki” Zajęcia edukacyjne Klasa Klasa Klasa Razem I II III Uwagi Edukacja wczesnoszkolna 15 15 15 45 Należy pamiętać o edukacji muzycznej,plastycznej i komputerowe Język obcy 2 2 2 6 Prowadzi specjalista Wych.fizyczne 3 2 3 2 6 6 Prowadzi specjalista Religia 3 2 GDDD 1 1 1 3 Razem 23 23 23 69 44 Szkolny plan nauczania – szkoła podstawowa propozycja „ramówki” Zajęcia edukacyjne Klasa Klasa Klasa Razem I II III Uwagi Edukacja wczesnoszkolna 19 19 18 56 Nauczyciel ma kwalifikacje do nauki języka nowożytnego Muzyka 0 0 1 1 Prowadzi specjalista Plastyka 0 0 1 1 Prowadzi specjalista Wych. fizyczne 0 2 1 2 1 2 2 6 Prowadzi specjalista Religia Zajęcia komputerowe Prowadzi specjalista 1 1 1 3 22 23 24 69 GDDD Razem 45 Szkolny plan nauczania – szkoła podstawowa propozycja „ramówki” Zajęcia edukacyjne Klasa Klasa I II Klasa Razem III Uwagi Edukacja wczesnoszkolna 18 18 18 54 Należy pamiętać o edukacji muzycznej, plastyczniej i komputerowej oraz zajęciach wychowania fizycznego Język obcy 2 2 1 2 2 6 Prowadzi specjalista 2 1 23 2 1 23 6 3 69 Religia GDDD Razem 23 46 Ramowy plan nauczania dla gimnazjum dla dorosłych. Ramowy plan nauczania dla przysposabiających do pracy. oddziałów Ramowy plan nauczania dla gimnazjum, w tym gimnazjum specjalnego. 47 47 Ramowy plan nauczania dla gimnazjum, w tym gimnazjum specjalnego 48 Ramowy plan nauczania - gimnazjum W 3- letnim okresie nauczania klasa powinna mieć zorganizowane co najmniej: - 450 godzin języka polskiego, - 450 godzin z dwóch języków obcych nowożytnych (godziny te mogą być dowolnie rozdzielone pomiędzy te języki), a w oddziałach dwujęzycznych - dodatkowo 190 godzin na język obcy nowożytny będący drugim językiem nauczania, - po 30 godzin muzyki i plastyki, - 190 godzin historii i 65 godzin wiedzy o społeczeństwie, - po130 godzin geografii, biologii, chemii, fizyki, - 385 godzin matematyki, - 65 godzin informatyki, - 385 godzin wychowania fizycznego, - 30 godzin edukacji dla bezpieczeństwa, - po 60 godzin zajęć artystycznych, zajęć technicznych, - 95 godzin z wychowawcą. 49 49 Ramowy plan nauczania dla oddziałów przysposabiających do pracy 50 Ramowy plan nauczania dla gimnazjum dla dorosłych 51 Szkolny plan nauczania – propozycja dla gimnazjum Przedmiot Język polski Język obcy nowożytny Drugi język obcy Muzyka Plastyka Historia Wiedza o społ. Geografia Biologia Chemia Fizyka Matematyka Informatyka Wychowanie fizyczne Edukacja dla bezp. Zajęcia artystyczne Zajęcia techniczne Godziny z wychow. Wych. do życia w rodz. Godz. do dysp. dyr. Religia/ Etyka tygodniowo 1 g.dyr. 5 3 2 0,50 0,50 2 2 1 2 2 2 4 1 4 5 3 2 0,50 0,50 2 1 2 1 1 1 4 1 4 1 1 1 1 0,50 2 32 0,5 g.dyr. 3 4 2 2 2 1 1 1 1 1 4 4 1 1 1 1 0,50 2 33 g.dyr. 0,5 0,50 1,50** 2 29 2,0 Suma Łącznie* godz. w 3 letnim cyklu 14 8 6 1 1 6 2 4 4 4 4 12 2 12 1 2 2 3 1,5 1,5 6 97 462 264 198 33 33 198 66 132 132 132 132 396 66 396 33 66 66 99 49,50 49,50 198 3201 52 52 Przedmiot Oddziały Język polski Język obcy nowożytny Drugi język obcy nowożytny Muzyka Plastyka Historia Wiedza o społeczeństwie Geografia Biologia Chemia Fizyka Matematyka Informatyka Wychowanie fizyczne Edukacja dla bezpieczeństwa 1 g.dyr 5,0 3,0 2,0 1,0 0,0 2,0 1,0 2,0 1,0 1,0 1,0 4,0 1,0 4,0 0,0 0,0 0,0 1,0 0,0 0,5 2 g.dyr 5,0 2,0 1,0 2,0 0,0 1,0 2,0 1,0 1,0 2,0 1,0 1,0 4,0 1,0 4,0 0,0 1,0 1,0 1,0 0,0 0,5 3 g.dyr Suma 4,0 3,0 2,0 0,0 0,0 2,0 0,0 1,0 1,0 2,0 2,0 4,0 0,5 0,0 4,0 1,0 1,0 1,0 1,0 0,0 0,5 Zajęcia artystyczne Zajęcia techniczne Godziny z wychowawcą wych. do życia w rodzinie Godz. do dysp. Dyrektora Religia/ Etyka 2,0 2,0 2,0 tygodniowo 31,0 0,5 32,0 1,5 31,0 1,0 14 9 6 1 1 6 2 4 4 4 4 13 2 12 1 2 2 3 1,5 0,0 6 97 Łącznie 462 297 198 33 33 198 66 132 132 132 132 413 66 396 33 66 66 99 49,50 0,00 198 3201 Podstawa programowa reszta 450 12,00 495 450 45,00 50 30 3,00 30 3,00 190 8,00 65 1,00 130 2,00 130 2,00 130 2,00 130 2,00 385 27,50 65 1,00 385 11,00 30 3,00 60 6,00 60 6,00 95 4,00 42 -58,50 66 198,00 3201,00 53 Przedmiot Oddziały Język polski Język obcy nowożytny 1 g.dyr 5 3 Drugi język obcy nowożytny 2 Muzyka 1,00 Plastyka Historia 2 Wiedza o społeczeństwie 0 Geografia 1 Biologia 2 Chemia 1 Fizyka 1 Matematyka 4 Informatyka 1 Wychowanie fizyczne 4 Edukacja dla bezpieczeństwa Zajęcia artystyczne Zajęcia techniczne 1,00 Godziny z wychowawcą 1 0,50 wych. do życia w rodzinie Godz. do dysp. Dyrektora Religia/ Etyka 2 tygodniowo 31 0,5 2 g.dyr 4 2 2 3 5 3 2 1 2 1 2 1 1 1 4 2 1 1 1 2 2 4 1 4 1,00 1 1 1 0,50 0,50 0,50 4 0 1 1 0,50 2 32 g.dyr Suma 0,5 0,50 2 31 2,0 14 8 6 1 1 6 2 4 4,5 4,5 4,5 12 2 12 1 2 2 3 1,5 0,0 6 97 Łącznie 462 264 198 33 33 198 66 132 148,5 148,5 148,5 396 66 396 33 66 66 99 49,50 0,00 198 3185 Podstawa programowa reszta 450 12,00 462 450 12,00 50 30 30 190 65 130 130 130 130 385 65 385 30 60 60 95 42 66 3,00 3,00 8,00 1,00 2,00 18,50 18,50 18,50 11,00 1,00 11,00 3,00 6,00 6,00 4,00 -58,50 198,00 3184,50 54 Szkolny plan nauczania – propozycja dla gimnazjum Kolumnę „łącznie” przeliczono dla 33 tygodni każdego roku szkolnego, dla wykazania, że taka ilość jest wystarczająca dla zrealizowania podstawy programowej. Pozostałe 2-3 tygodnie w każdym roku proponuje się przeznaczyć na kontynuowanie obowiązkowych zajęć edukacyjnych realizowanych w systemie klasowo – lekcyjnym lub przeznaczyć na realizację projektów uczniowskich, wycieczki, imprezy szkolne i pozaszkolne – należy jednak kalendarz roku szkolnego przygotowywać bardzo starannie i zaplanować wszystko z możliwie jak największym wyprzedzeniem. Uwaga: należy pamiętać, ze realizacja zajęć w innej niż klasowo-lekcyjna formie może nastąpić w każdym momencie roku szkolnego – na przykład w jednym dniu w miesiącu, a nie tylko na końcu roku szkolnego. 55 55 Zaplanowanie kalendarza roku szkolnego 2009/2010 Planując rok szkolny pracuj z kalendarzem! Zobacz dokładnie, czy któryś dzień nie przepada częściej i układając podział godzin pamiętaj o tym - zaplanuj kalendarz roku tak, aby ilość poszczególnych dni (poniedziałek, wtorek, środa, czwartek, piątek) była taka sama – np. 33 56 Planując rok szkolny pracuj z kalendarzem! Zobacz dokładnie, czy któryś dzień nie przepada częściej i układając podział godzin pamiętaj o tym. 57 58 Krok po kroku do nowego roku 1. Opracowanie przez nauczycieli różnic pomiędzy „starą” podstawą programową a podstawą obowiązującą od dnia 30 stycznia 2009 r. 2. Dokładna analiza programowych. podręczników pod kątem zmian 3. Wstępne opracowanie planów nauczania z poszczególnych przedmiotów. 4. Zaplanowanie kalendarza roku szkolnego 2009/2010. 5. Opracowanie ramowego planu nauczania dla klasy I SP i klasy I Gimnazjum. 6. Opracowanie arkusza organizacyjnego. 59 Dyrektor szkoły będzie odpowiadał za to, aby łączne sumy godzin w ciągu trzech lat zajęć z danego przedmiotu były nie mniejsze niż wymienione w ramowym planie nauczania, a efekty określone w podstawie programowej zostały osiągnięte. 60 Programy nauczania do nowej podstawy od roku 2009/2010 Na podst. art. 22a UoSO Wybrane lub opracowane przez nauczycieli programy będzie dopuszczał do użytku szkolnego w danej szkole jej dyrektor. Będzie on odpowiedzialny za uwzględnienie w szkolnym zestawie programów nauczania całości podstawy programowej dla danego etapu edukacyjnego i podanie do wiadomości publicznej wykazu wybranych podręczników w terminie do 15 czerwca danego roku. 61 Dobre rady dla nauczycieli Przeczytaj dokładnie podstawę programową przedmiotu nie tylko dla swojego etapu edukacyjnego, ale wcześniejszego i późniejszego. Nie wymagaj od ucznia tego, czego nie mógł się nauczyć na etapie wcześniejszym, pomóż mu wyrównać braki! Zauważ, że nowa podstawa programowa zawiera standardy egzaminacyjne i jest napisana językiem wymagań – wskazuje na efekty kształcenia. Miej świadomość, że od września realizujesz 2 podstawy programowe. Dla klas I możesz sam napisać lub wybrać program, który zostanie dopuszczony przez dyrektora (nie będzie już listy ministerialnej). Śledź proces zatwierdzania podręczników na stronie MEN – przyda Ci się w momencie podejmowania decyzji. 62 62 Dobre rady dla nauczycieli Planując swoją pracę pamiętaj, że masz efektywnie realizować minimalną liczbę godzin określoną rozporządzeniem o ramowych planach nauczania. Przeanalizuj swoje kompetencje (dot. przede wszystkim nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej) pod kątem umiejętności językowych, komputerowych, plastycznych, muzycznych i fizycznych. Jeśli jesteś nauczycielem języka obcego zaplanuj, opracuj lub wybierz narzędzia diagnostyczne badające poziom zaawansowania języka przez ucznia. Rok szkolny trwa średnio 36 - 37 tygodni, podstawa programowa została napisana tak, by można ją było zrealizować w ciągu 30 tygodniowych lat szkolnych, masz więc czas na powtórki i realizację swoich projektów. 63 63 Dobre rady dla nauczycieli Korzystaj z nowych pomocy dydaktycznych – np. programów multimedialnych. Jeśli ich nie masz – zgłaszaj ten problem dyrektorowi – może uda się go rozwiązać. Pomocne będzie numerowanie efektywnie zrealizowanych godzin obowiązkowych przedmiotu celem monitorowania realizacji treści podstawy programowej. Zwracaj się z problemami do dyrektora szkoły, zwłaszcza, gdy widzisz problemy z realizacją treści podstawy programowej. Miej świadomość, że to Ty jesteś odpowiedzialny (również służbowo) za realizację podstawy programowej. Dbaj o doskonalenie zawodowe. Bądź elastyczny. Zmień swój sposób myślenia! 64 64 Dokładnie przeczytaj rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania i podstawę programową. Pracuj z kalendarzem, policz dni robocze w każdym roku szkolnym. Zwróć uwagę na konkretne dni tygodnia, czy przypadkiem z planu „nie wypada” częściej któryś dzień (np. poniedziałek lub czwartek). Licz w cyklu 3-letnim. Zaplanuj liczbę tygodni, przez którą będziesz dzielił ilość godzin przeznaczonych na dany przedmiot lub edukację. Nanieś koncepcję na swój kalendarz. 65 65 Dobre rady dla dyrektorów Przedyskutuj wszystko z radą pedagogiczną. Zastanówcie się, na co przeznaczyć ewentualne godziny wykraczające poza wskazany limit godzin z danego przedmiotu – Pamiętaj, możesz je przeznaczyć na wycieczki, projekty, uroczystości, zielone szkoły lub zajęcia edukacyjne (przedmioty po „staremu”). Zrób diagnozę potrzeb i zainteresowań uczniów (planując zajęcia artystyczne, w-f oraz diagnozę możliwości szkoły). Przygotuj szkolny plan nauczania - propozycję na cykl 3-letni, która uwzględnia liczbę tygodni pracy w roku określoną przez Ciebie i radę pedagogiczną. 66 66 Dobre rady dla dyrektorów Pamiętaj o: nowych godzinach do dyspozycji dyrektora z art.42 ust. 2 pkt 2 KN, opracuj przydział tych godzin w odrębnym dokumencie, nowych przedmiotach, nowym limicie godzin (Gimnazjum 33 godz. Gimnazjum dwujęzyczne 35 godz.) (Szkoła Podstawowa – I etap edukacji – 24 godziny) oraz (wdż nie wchodzi w limit godzin w ramówce), liczbie godzin tygodniowo w 3-letnim okresie nauczania, 67 Dobre rady dla dyrektorów Pamiętaj o: podziale godzin w gimnazjum przeznaczonych na realizację 2 języków obcych – do Twojej decyzji należy sposób rozdzielenia tych godzin (np.: 8+6 lub 9+5), tym, że uczeń musi obowiązkowo uczestniczyć w zajęciach artystycznych i technicznych. Przedmioty wymienione w ramówce są obowiązkowe dla wszystkich uczniów, mogą być realizowane blokowo lub okresowo, tym, że w klasach 1-3 nie trzeba wydzielać „na siłę” odrębnych edukacji, tym, że edukacja dla bezpieczeństwa może być realizowana w zblokowanym wymiarze godzin (np. dopiero po egzaminie gimnazjalnym). 68 68 Dobre rady dla dyrektorów Bądź twórczy i otwarty na zmiany! Pamiętaj, że szkoła jest DLA UCZNIA! 69 69 Dobre rady dla organów prowadzących Wraz z wprowadzeniem reformy programowej, oprócz ramowego planu nauczania, zmienia się wiele innych przepisów. Konieczna jest znajomość filozofii tych zmian, aby dobrze wykorzystać jej możliwości. Warto pozwolić dyrektorom na poszukiwanie ciekawych rozwiązań organizacyjnych, nie ograniczać ich inwencji, wspierać w poszukiwaniu najlepszych rozwiązań – po prostu zaufać. 70 70 Dobre rady dla organów prowadzących Godziny do dyspozycji dyrektora szkoły, przeznaczone na realizację obowiązku określonego w art. 42 ust. 2 pkt 2 Karty Nauczyciela: są do dyspozycji dyrektora konkretnej szkoły lub placówki, nie są dodatkowo opłacane, ich przydział leży w kompetencji dyrektora szkoły, nie należy go w tym ograniczać, rejestrowanie i rozliczanie tych godzin odbywa się w cyklu półrocznym, godziny te dyrektor może przeznaczyć tylko na wspieranie uczniów ze specyficznymi wymaganiami i na rozwój zainteresowań, liczba tych godzin może być niższa od liczby etatów przeliczeniowych w arkuszu organizacji szkoły. 71 71 Dobre rady dla organów prowadzących Przez najbliższe 2 lata w gimnazjach i 5 lat w szkołach podstawowych będą funkcjonować dwa ramowe plany nauczania (stary i nowy). Warto zastanowić się na dostosowaniem arkusza organizacji szkoły, tak aby lepiej odpowiadał możliwościom wynikającym z nowych ramowych planów nauczania. 72 72 Dobre rady dla organów prowadzących Warto wspomóc szkołę w zadbaniu o wyposażenie w sprzęt i pomoce dydaktyczne zgodnie z potrzebami reformy. Klasy realizujące nową podstawę programową nie mogą być łączone z klasami realizującymi „stare” ramowe plany nauczania (w przypadku klas łączonych, wyjątek stanowi dopuszczalne realizowanie – na podstawie decyzji szkoły – w „starych” rocznikach nowej podstawy programowej wychowania fizycznego, języków obcych czy etyki w grupach międzyklasowych). Warto zadbać o taką organizację dowozu uczniów, by nie pogłębiać różnic możliwości wyboru zajęć sportowych i artystycznych. „Dowóz nie może rządzić planem lekcji w szkole.” 73 73 Inne zmiany w Ustawie o Systemie Oświaty 74 Odbiurokratyzowanie nadzoru pedagogicznego Odbiurokratyzowanie nadzoru pedagogicznego i jasne rozdzielenie zadań pomiędzy organy prowadzące szkoły oraz organy sprawujące nadzór pedagogiczny. Jest to działanie będące elementem racjonalnej decentralizacji kompetencji państwa w obszarze oświaty i wychowania, przejawiające się rezygnacją z opiniowania przez kuratora: arkusza organizacyjnego szkoły, który w dalszym ciągu będzie przygotowywany przez dyrektora szkoły i zatwierdzany przez organ prowadzący; planów pracy placówek doskonalenia nauczycieli; ustalanych przez dyrektora szkoły profili kształcenia ogólnozawodowego oraz zawodów, w których szkoła kształci; 75 Zgodnie z ustawą z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz zmianie niektórych innych ustaw w art. 31 w ust. 1 uchyla się pkt 6a Oznacza to, że kurator oświaty od 2009 r. nie opiniuje arkuszy organizacji szkoły. Nie znaczy to, że ministerstwo rezygnuje z kontroli nad organizacją szkoły. Zgodność arkuszy z prawem sprawdzą wizytatorzy w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego. 76 Odbiurokratyzowanie nadzoru pedagogicznego łączenia szkół i placówek w zespół oraz rozwiązywania zespołów; ustalania przez jednostki samorządu terytorialnego sieci szkół, likwidacji profili kształcenia ogólnozawodowego lub zawodu, w jakim szkoła kształci oraz przeniesienia kształcenia w określonym zawodzie do innej szkoły lub placówki (art. 2 pkt 1); dokonywania oceny pracy dyrektora szkoły w porozumieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny; 77 Odbiurokratyzowanie nadzoru pedagogicznego Powrót do obwiązujących do 2002 roku zasad przeprowadzania konkursu na stanowisko dyrektora szkoły. Zostanie zmniejszona liczba członków komisji: 3 przedstawicieli organu prowadzącego, 2 przedstawicieli organu sprawującego nadzór pedagogiczny, 1 przedstawiciel rady pedagogicznej, 1 przedstawiciel rodziców, po jednym przedstawicielu związków zawodowych. Przynajmniej połowę członków komisji będą stanowić przedstawiciele organów odpowiadających za pracę szkoły: organu prowadzącego szkołę i organu sprawującego nadzór pedagogiczny. 78 OBOWIĄZKI SAMORZĄDÓW Wprowadzenie mechanizmów kontroli nad wywiązywaniem się samorządów terytorialnych z obowiązku utrzymywania co najmniej średnich wynagrodzeń dla nauczycieli (określonych w Karcie Nauczyciela) poprzez zobowiązanie samorządów do: dokonania analizy średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego, uzupełnienia funduszu wynagrodzeń nauczycieli na dany rok w przypadku nieosiągnięcia wymaganej wysokości średnich wynagrodzeń dla poszczególnych stopni awansu zawodowego (patrz dodany art. 30a ust. 3) zobowiązanie RIO do kontrolowania średnich na poziomie jst 79 OBOWIĄZKI SAMORZĄDÓW Zobowiązanie organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego (odpowiednio: wójtów, burmistrzów, prezydentów, starostów i marszałków) do przedstawiania w terminie do dnia 31 października każdego roku radzie gminy, powiatu oraz sejmikowi województwa informacji o stanie realizacji zadań oświatowych tej jednostki za poprzedni rok szkolny, w tym o wynikach sprawdzianu i egzaminów, w szkołach tych typów, których prowadzenie należy do zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego 80 OBOWIĄZKI SAMORZĄDÓW Przekazywanie szkół osobom fizycznym lub osobom prawnym niebędącym jednostkami samorządu terytorialnego Pozwolenie JST na przekazanie szkoły lub placówki do prowadzenia innemu podmiotowi z ominięciem procesu likwidacyjnego. Samorząd będzie mógł przekazać szkołę, jeżeli: uczy się w niej nie więcej niż 70 uczniów; uzyska zgodę (pozytywną opinię) kuratora oświaty. 81 INNE ZMIANY W USTAWIE O SYSTEMIE OŚWIATY Inne zmiany w UoSO: zatrudnienie osób do kształcenia zawodowego, wprowadzenie definicji niepełnosprawności sprzężonych, odstąpienie od zalecania do użytku szkolnego środków dydaktycznych, nauczanie domowe, cudzoziemcy w polskim systemie oświaty, otwarcie polskiego systemu edukacji na świat poprzez stworzenie możliwości tworzenia oddziałów międzynarodowych, przejrzystość systemu dotowania przez jednostki samorządu terytorialnego szkół publicznych i niepublicznych, dostęp do internetu w szkołach. 82 Dziękujemy za uwagę http://www.reformaprogramowa.men.gov.pl/komentarze_eksperckie/ 83
