ENDOKRYNOLOGIA prof. Henryk Stępień

Projekt „OPERACJA SUKCES – unikatowy model kształcenia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego w Łodzi odpowiedzią na potrzeby
gospodarki opartej na wiedzy” współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki.
KARTA PRZEDMIOTU
1. Nazwa przedmiotu (kursu)
Choroby wewnętrzne - endokrynologia
2. Numer kodowy kursu
3.
1.
2.
3.
4.
Jednostka dydaktyczna
Zakład Immunoendokrynologii, Katedra Endokrynologii UM w Łodzi
Klinika Endokrynologii, Katedra Endokrynologii UM w Łodzi
Zakład Morfometrii Gruczołów Dokrewnych, Katedra Endokrynologii UM w Łodzi
Zakład Zaburzeń Endokrynnych i Metabolizmu Kostnego, Katedra Endokrynologii UM w Łodzi
4. Typ kursu
Obowiązkowy
5. Poziom studiów według klasyfikacji bolońskiej
Studia magisterskie jednolite
6. Rok studiów
V
7. Semestr
X
8. Liczba punktów ECTS
9. Koordynator kursu
dr hab. n. med. Hanna Ławnicka
10. Osoby prowadzące zajęcia
Zakład Immunoendokrynologii:
1. prof. dr hab. n. med. Henryk Stępień
2. prof. dr hab. n. med. Gabriela Mełeń-Mucha
3. dr hab. n. med. Hanna Ławnicka
4. dr n. med. Ewelina Motylewska
5. lek. Hanna Wosik (doktorantka)
Klinika Endokrynologii:
1. prof. dr hab. n. med. Jan Komorowski
2. prof. dr hab. n. med. Jolanta Kunert-Radek
3. lek. Sylwia Bednarska (doktorantka)
4. lek. Dominik Wojtczak (doktorant)
Zakład Morfometrii Gruczołów Dokrewnych:
1. prof. dr hab n. med. Dorota Słowińska-Klencka
2. dr hab. n. med. prof. nadzw. UM Mariusz Klencki
3. dr n. med. Bożena Popowicz
Zakład Zaburzeń Endokrynnych i Metabolizmu Kostnego
1. prof. dr hab. n. med. Ewa Sewerynek
11. Efekty nauczania
Wiedza
Cele ogólne
Po zakończeniu kursu choroby wewnętrzne endokrynologia student:
zdobywa wiedzę z zakresu:
1. badania podmiotowego i przedmiotowego ze
szczególnym uwzględnieniem symptomatologii
zaburzeń czynności układu
wewnątrzwydzielniczego
2. epidemiologii, etiologii i patofizjologii chorób
układu wewnątrzwydzielniczego ze
szczególnym uwzględnieniem chorób układu
podwzgórzowo-przysadkowego, tarczycy,
nadnerczy, przytarczyc i nowotworów
neuroendokrynnych
3. rodzaju, właściwego doboru i interpretacji
badań dodatkowych (laboratoryjnych,
hormonalnych i obrazowych) stosowanych w
diagnostyce endokrynologicznej
4. diagnostyki różnicowej i rozpoznawania
endokrynopatii ze szczególnym
uwzględnieniem chorób układu
podwzgórzowo-przysadkowego, tarczycy,
nadnerczy, przytarczyc i nowotworów
neuroendokrynnych
5. zasad i metod leczenia chorób układu
wewnątrzwydzielniczego, zwłaszcza chorób
układu podwzgórzowo-przysadkowego,
tarczycy, nadnerczy, przytarczyc i
nowotworów neuroendokrynnych
6. stanów nagłych i zagrażających życiu
uwarunkowanych chorobami układu
wewnątrzwydzielniczego
7. endokrynologicznych przyczyn nadciśnienia
Cele szczegółowe
Po zakończeniu kursu choroby wewnętrzne endokrynologia student:
podaje definicje, opisuje etiologię i patogenezę,
wymienia objawy podmiotowe i przedmiotowe,
wymienia metody diagnostyczne, przeprowadza
różnicowanie i podaje zasady leczenia:
1. chorób podwzgórza i przysadki: guzów
okolicy podwzgórzowo-przysadkowej,
pourazowych i jatrogennych uszkodzeń
układu podzwgórzowo-przysadkowego,
chorób naciekowo-zapalnych, moczówki
prostej, zespołu nieadekwatnego wydzielania
hormonu antydiuretycznego (zespół
Schwartza i Barttera, SIADH), zespołu
pustego siodła, niedoczynności przedniego
płata przysadki, naczyniopochodnych
uszkodzeń przysadki (poporodowa martwica
przysadki, udar krwotoczny), guzów przysadki
(guz prolaktynowy, guz wydzielający hormon
wzrostu, guz wydzielający hormon
adrenokortykotropowy [ACTH-zależny
przysadkowy zespół Cushinga i zespół
Nelsona], guz gonadotropinowy, guz
tyreotropinowy, nieczynne hormonalnie guzy
przysadki, przypadkowo wykryte guzy
przysadki)
2. chorób tarczycy: nadczynności tarczycy
(choroba Gravesa i Basedowa, wole guzkowe
toksyczne, guzek autonomiczny pojedynczy,
rzadkie przyczyny nadczynności tarczycy),
pierwotnej i wtórnej niedoczynności tarczycy,
orbitopatii tarczycowej, chorób tarczycy
tętniczego
8. zaburzeń endokrynnych w chorobach
nowotworowych
9. zasad, zalet i ryzyka profilaktyki jodowej
10. profilaktyki, diagnostyki i leczenia osteoporozy
11. zaburzeń hormonalnych i metabolicznych w
przebiegu zaburzeń w kontroli energetycznej
człowieka (otyłość, zespół metaboliczny,
jadłowstręt psychiczny)
przebiegających z eutyreozą (wole
miąższowe, wole guzkowe, przypadkowo
wykryte guzki tarczycy), zapaleń tarczycy
(przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie
tarczycy, podostre zapalenie tarczycy, ostre
bakteryjne i niebakteryjne zapalenie
tarczycy), raków tarczycy (rak brodawkowaty,
rak pęcherzykowy, rak niezróżnicowany, rak
rdzeniasty)
3. chorób kory nadnerczy: pierwotnej (choroba
Addisona) i wtórnej niedoczynności kory
nadnerczy, ACTH-niezależnego zespołu
Cushinga, hiperaldosteronizmu pierwotnego
(zespół Conna), zespołów nadmiaru
androgenów (guzy nadnerczy wydzielające
androgeny, wrodzony przerost kory
nadnerczy), przypadkowo wykrytego guza
nadnercza, raka kory nadnercza
4. chorób rdzenia nadnerczy (guz
chromochłonny)
5. chorób przytarczyc: pierwotnej i wtórnej
nadczynności przytarczyc, niedoczynności
przytarczyc
6. chorób rozproszonego układu
wewnątrzwydzielniczego: nowotworów
neuroendokrynnych (isulinoma, gastrinoma,
glukagonoma, VIP-oma, somatostatinoma)
7. chorób gonad: zaburzeń miesiączkowania,
zespołu policystycznych jajników,
przedwczesnego wygaśnięcia czynności
jajników
8. zespołów wielogruczołowych:
poliendokrynopatii uwarunkowanych
autoimmunologicznie (APSI, APSII, APSIII),
zespołów mnogich nowotworów gruczołów
dokrewnych (MEN1, MEN2A, MEN2B)
9. ektopowego wydzielania hormonów
10. nadciśnienia tętniczego uwarunkowanego
hormonalnie
11. hirsutyzmu i wirylizacji
12. osteoporozy pierwotnej i wtórnej
13. stanów nagłych i zagrażających życiu
uwarunkowanych zaburzeniami czynności
układu wewnątrzwydzielniczego: przełomu
tarczycowego, przełomu nadnerczowego,
udaru przysadki, przełomu
hiperkalcemicznego, tężyczki, przełomu
hipometabolicznego
Umiejętności praktyczne
Cele ogólne
Po zakończeniu kursu choroby wewnętrzne endokrynologia student:
1. samodzielnie przeprowadza wywiad lekarski
ze zwróceniem szczególnej uwagi na
Cele szczegółowe
Po zakończeniu kursu choroby wewnętrzne endokrynologia student:
1. wymienia dane z wywiadu lekarskiego
mogące wskazywać na obecność chorób
2.
3.
4.
5.
6.
7.
symptomatologię chorób układu
wewnątrzwydzielniczego
samodzielnie przeprowadza badanie
przedmiotowe uwzględniające objawy
charakterystyczne dla chorób układu
wewnątrzwydzielniczego, w tym badanie
gruczołu tarczowego, ocena obecności
objawów ocznych towarzyszących niektórym
zaburzeniom czynności tarczycy, badanie
objawów Chvostka i Trosseau
w oparciu o wyniki badania podmiotowego i
przedmiotowego formułuje rozpoznanie
wstępne
proponuje wybór optymalnego zestawu badań
dodatkowych stosowanych w diagnostyce
endokrynologicznej
rozumie i interpretuje wyniki badań
dodatkowych wykorzystywanych w
diagnostyce poszczególnych chorób układu
wewnątrzwydzielniczego
potrafi postawić rozpoznanie choroby na
podstawie wyników badania podmiotowego,
przedmiotowego i wyników badań
dodatkowych
proponuje postępowanie terapeutyczne dla
poszczególnych chorób układu
wewnątrzwydzielniczego - ze szczególnym
uwzględnieniem chorób układu
podwzgórzowo-przysadkowego, tarczycy,
nadnerczy, przytarczyc i nowotworów
neuroendokrynnych
gruczołów wydzielania wewnętrznego
2. wymienia odchylenia badania
przedmiotowego charakterystyczne dla
poszczególnych chorób gruczołów
dokrewnych
3. samodzielnie analizuje dokumentację
medyczną (karty informacyjne, historie
choroby) w odniesieniu do danych klinicznych
4. zna normy laboratoryjne niektórych badań
stosowanych w diagnostyce
endokrynologicznej i rozumie znaczenie
nieprawidłowych wyników tych badań (np.
stężenie TSH, fT3, fT4, kortyzolu, ACTH)
5. interpretuje wyniki testów dynamicznych
(stymulujących i hamujących)
wykorzystywanych w diagnostyce
endokrynologicznej:
 chorób układu podwzgórzowoprzysadkowego (test z GHRH, z insuliną,
z glukagonem, z klonidyną, z TRH, z
GnRH, z CRH, z metoclopramidem,
doustny test hamowania GH glukozą,
test hamowania z dexamethasonem, test
odwodnieniowy, test wazopresynowy)
 chorób nadnerczy (test pobudzania
wydzielania kortyzolu syntetycznym
ACTH, test pobudzania wydzielania
ACTH i kortyzolu za pomocą CRH, testy
hamowania dexamethasonem, test
objętościowy, test hamowania
wydzielania katecholamin klonidyną)
 chorób przytarczyc (test Ellswortha i
Howarda)
6. interpretuje wyniki badań obrazowych (rtg,
usg, tomografia komputerowa, rezonans
magnetyczny), w tym badań czynnościowych
(scyntygrafia) stosowanych w diagnostyce
chorób tarczycy, przytarczyc, przysadki,
nadnerczy i nowotworów neuroendokrynnych
7. interpretuje wynik badania pola widzenia u
chorego z guzem okolicy podwzgórzowoprzysadkowej/guzem przysadki lub po
operacji tej okolicy
8. interpretuje wynik badania
densytometrycznego kości
9. wymienia wskazania do wykonania biopsji
tarczycy i interpretuje wynik badania
cytologicznego gruczołu tarczowego
10. interpretuje wynik badania okulistycznego u
pacjenta z orbitopatią tarczycową (kliniczna
skala aktywności CAS, klasyfikacja NOSPECS,
EUGOGO)
11. wymienia wady i zalety metod stosowanych
w leczeniu nadczynności tarczycy
(farmakoterapia, terapia 131I, leczenie
chirurgiczne)
12. opisuje zasady leczenia tyreostatykami,
wymienia działania niepożądane, omawia
postępowanie w przypadku ich wystąpienia
13. wymienia wskazania i przeciwskazania do
leczenia chorób tarczycy 131I
14. definiuje pojęcie i wymienia przyczyny
hiperprolaktynemii czynnościowej i
rzekomego guza prolaktynowego
15. podaje definicję makroprolaktynemii
16. opisuje objawy i algorytm postępowania w
hiperprolaktynemii
17. opisuje objawy i algorytm postępowania w
hiperkortyzolemii
18. opisuje objawy i algorytm postępowania w
hiperandrogenizmie
19. opisuje algorytm diagnostyczny w
przypadkowo wykrytym guzie przysadki i
nadnerczy
20. podaje definicję tężyczki i wymienia
równoważniki tężyczki
21. zna normy laboratoryjne i interpretuje wyniki
badań gospodarki wapniowo-fosforanowej
22. podaje definicje i wymienia przyczyny
hiperkalcemii, hipokalcemii, hipofosfatemii,
hiperfosfatemii ze szczególnym
uwzględnieniem przyczyn
endokrynologicznych
23. podaje definicję, wymienia przyczyny, opisuje
diagnostykę różnicową hiponatremii ze
szczególnym uwzględnieniem przyczyn
endokrynologicznych, w tym wymienia
przyczyny SIADH
24. podaje definicje i wymienia przyczyny
endokrynologiczne hipokaliemii i hiperkaliemii
25. opisuje powikłania endokrynologiczne
związane z wykonywaniem radiologicznych
badań kontrastowych wykorzystujących
kontrast jodowy
26. opisuje powikłania endokrynologiczne
związane ze stosowaniem niektórych leków
(amiodaron, interferon alpha)
27. wymienia przyczyny, opisuje diagnostykę i
metody leczenia nadciśnienia tętniczego
wtórnego uwarunkowanego hormonalnie
28. opisuje zasady leczenia
glikokortykosteroidami, wymienia działania
niepożądane i omawia profilaktykę powikłań
29. opisuje obraz kliniczny zespołu rakowiaka
Postawy etyczne i umiejętności ogólne
Cele ogólne
Po zakończeniu kursu choroby wewnętrzne endokrynologia student powinien:
Cele szczegółowe
Po zakończeniu kursu choroby wewnętrzne endokrynologia student:
1. wobec chorych, nauczycieli i kolegów
rozumieć i prezentować profesjonalną
postawę zawodową, naukową i etyczną w
zgodzie z zasadami kultury osobistej, etyki
zawodowej i wysokimi standardami
akademickimi
2. posiadać umiejętność pracy w zespole i
dobrze komunikować się w grupie
3. rozumieć konieczność ciągłego podnoszenia
swoich kwalifikacji i dzielenia się wiedzą
1. samodzielnie, profesjonalnie, z szacunkiem,
empatią i w sposób zrozumiały dla chorego
komunikuje się z pacjentem
2. ze zrozumieniem i logicznym wnioskowaniem
przeprowadza badanie podmiotowe i
przedmiotowe, dokonuje wyboru właściwych
badań dodatkowych i umiejętnie analizuje ich
wyniki, proponuje ewentualne dalsze
postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne
3. potrafi przeprowadzić merytoryczną analizę
przypadku klinicznego w profesjonalnej
dyskusji z kolegami
4. rozumie konieczność efektywnej
interdyscyplinarnej współpracy w procesie
diagnostyki i terapii
5. rozumie trudności i ograniczenia procesu
diagnostycznego i terapeutycznego i potrafi
stosować strategie rozwiązywania problemów
12. Sposób nauczania
zajęcia stacjonarne: 80%
nauka samodzielna: 20%
13. Liczba godzin zajęć
wykłady: 14 godzin
zajęcia w grupach dziekańskich (zajęcia seminaryjne): 12 godzin
zajęcia w grupach klinicznych (6 osób): 18 godzin
14. Wymagania wstępne i wymagania równoległe
Wiedza:
1. Znajomość anatomii i fizjologii gruczołów wydzielania wewnętrznego
2. Znajomość hormonów wydzielanych przez poszczególne gruczoły dokrewne oraz mechanizmów i efektów ich
działania
3. Znajomość sprzężeń zwrotnych regulujących czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego
4. Znajomość histologii i patomorfologii gruczołów wydzielania wewnętrznego
5. Znajomość podstaw medycyny nuklearnej (badanie scyntygraficzne)
Umiejętności:
1. Badanie podmiotowe i przedmiotowe
2. Interpretacja wyników podstawowych badań laboratoryjnych
Wymagania:
1. Zaliczenie przedmiotów niezbędnych do podjęcia nauki w czasie kursu:
anatomia prawidłowa, fizjologia, histologia, patofizjologia, patomorfologia, diagnostyka laboratoryjna,
propedeutyka interny, immunologia, farmakologia kliniczna - w zakresie objętym programem nauczania na
Wydziale Lekarskim
15. Zalecane kursy fakultatywne i zajęcia uzupełniające
16. Zawartość kursu
17. Metody nauczania i uczenia się
1. Wykłady
2. Seminaria w grupach dziekańskich
3. Zajęcia kliniczne
4. Analiza historii chorób, interpretacja wyników badań dodatkowych z zakresu diagnostyki endokrynologicznej
5. Samodzielne opracowanie i prezentacja wybranego zagadnienia z zakresu zaburzeń czynności układu
wewnątrzwydzielniczego
6. Dyskusja
18. Zalecane źródła nauczania
Podręczniki obowiązkowe:
1. Choroby układu wewnątrzwydzielniczego. Red. Barbara Jarząb. W: Interna Szczeklika. Podręcznik chorób
wewnętrznych 2014. Medycyna Praktyczna, Kraków 2014, wyd. 6. ISBN 978-83-7430-405-4.
Podręczniki uzupełniające:
1. Wielka Interna, Endokrynologia cz I i cz II (tom 11 i 12). Red. Wojciech Zgliczyński, Medical Tribune Polska,
Warszawa 2011, wyd. I. ISBN 978-83-62597-29-1 (Endokrynologia cz I) i ISBN 978-83-62597-33-8
(Endokrynologia cz II).
2. Zaburzenia hormonalne. Red. Marek Pawlikowski. PZWL, 2003, wyd. 1. ISBN 8320027497.
3. Diagnostyka czynnościowa zaburzeń hormonalnych z elementami diagnostyki różnicowej. Praca zbiorowa
pod red. A. Lewińskiego i A. Zygmunta. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2011, wyd. 1. ISBN 978-83-6-608-616.
4. Endokrynologia ogólna i kliniczna Greenspana. Tom I i II. David G. Gardner, Dolores Shoback. Redaktor
naukowy wydania polskiego: Andrzej Lewiński. Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2011, wyd. II. ISBN Tom 1:
978-83-60608-62-3, ISBN Tom 2: 978-83-7563-072-5, ISBN Komplet: 978-83-7563-076-3.
5. Endokrynologia kliniczna dla ginekologa, internisty, pediatry. Red. Tomasz Romer. Springer PWN, Warszawa
1998, wyd. I. ISBN 83-86637-07-2.
Inne materiały dydaktyczne:
1. Endokrynologia Polska, Polish Journal of Endocrinology. Czasopismo Polskiego Towarzystwa
Endokrynologicznego. Redaktor Naczelny: Beata Kos-Kudła. Wyd. VM Media, Gdańsk. ISSN 0423-104X.
19. Zasady uzyskiwania zaliczeń
1. Omówienie w formie prezentacji lub referatu wybranego zagadnienia z zakresu zaburzeń czynności układu
wewnątrzwydzielniczego z wyłączeniem tematów omawianych podczas seminariów
2. Wykazanie się umiejętnością badania podmiotowego i przedmiotowego, interpretacji badań dodatkowych,
diagnostyki różnicowej, postawienia rozpoznania oraz zaproponowania sposobu leczenia pacjentów z
chorobami układu wewnątrzwydzielniczego – w czasie zajęć klinicznych
3. Zaliczenie ustne w ostatnim dniu ćwiczeń lub w innym ustalonym terminie
20. Zasady egzaminowania
Wiedza:
Pytania testowe z zakresu chorób układu wydzielania wewnętrznego w ramach egzaminu z chorób wewnętrznych.
umiejętności praktyczne:
postawy etyczne i umiejętności ogólne:
21. Język, w którym prowadzone są zajęcia
Polski
22. Informacje dodatkowe dostępne są pod adresem
Telefony:
 Kierownik Katedry Endokrynologii: prof. dr hab. n. med. Henryk Stępień: 42 632 48 54 i 42 6644 301
 Sekretariat Katedry Endokrynologii: 42 6644 309
 dr hab. n. med. Hanna Ławnicka, dr n. med. Ewelina Motylewska: 42 6644 308
e-mail:
[email protected]; [email protected]; [email protected]