Wysoce zjadliwa grypa ptaków H5N8 w Polsce w 2016

Wysoce zjadliwa grypa ptaków H5N8 w
Polsce w 2016/2017 r.
Krzysztof Niemczuk, Krzysztof Śmietanka
Państwowy Instytut Weterynaryjny – PIB w Puławach
Grypa (influenza) ptaków
 Termin „grypa ptaków” ma szeroki zakres znaczeniowy
i obejmuje zakażenia wirusami influenzy (grypy) typu A,
należącymi do rodziny Orthomyxoviridae
 Obraz kliniczny jest bardzo szeroki, od zakażeń
bezobjawowych, po chorobę o bardzo gwałtownym,
systemowym przebiegu i wysokiej śmiertelności
 Ze względów praktycznych i celów administracyjnego
zwalczania wyróżniamy grypę ptaków o wysokiej
zjadliwości (HPAI) i niskiej zjadliwości (LPAI)
 Choroba w formie HPAI i LPAI H5 i H7 jest zwalczana z
urzędu
Gospodarze dla wirusów
grypy
H17-H18
H3 i H7
H7, H10, H13
H1,H3,H13
H1-H16
H1, H2 i H3
H3
H5
H10
głównie
H5, H6,
H7, H9
Wirus grypy typu A
 segmentowany
genom
RNA
(8 segmentów) umożliwiający reasortację
 polimeraza RNA zależna od RNA - wysoka
częstotliwość
mutacji
i wynikająca z niej zmienność genetyczna i
antygenowa
 obecność otoczki – wrażliwość na środki
dezynfekcyjne, ale
stosunkowo duża
oporność w środowisku
 różnorodność
konformacyjna
glikoprotein
powierzchniowych hemaglutyniny (H1-H16) i
neuraminidazy (N1-N9) implikuje podział
wirusów grypy na podtypy (pomiędzy
którymi brak krzyżowej odporności)
Mechanizm reasortacji genetycznej
Wirusy H5N8 należą do dużej grupy wirusów określanych jako H5Nx i
wywodzących się od wirusa H5N1
H5
H5N2
H5N5
H5N6
H5N8
Epidemia HPAI H5N8
2016/2017
w Europie i Polsce
H5N8 w Europie – 2014/2015
Drób i ptaki dzikie:
 Niemcy
 Holandia
Tylko drób:
 Wielka Brytania
 Węgry
 Włochy
Tylko ptaki dzikie:
 Szwecja
Sytuacja w Europie: 2016-2017
Sytuacja w Europie: 2014-2015
Sytuacja w Europie: 2016-2017
Sytuacja w Europie: 2016-2017
Państwo
Liczba zdarzeń
u dzikich ptaków
Liczba ognisk u
drobiu
Liczba ognisk u
dzikich ptaków
Państwo
Liczba zdarzeń
u dzikich ptaków
Liczba ognisk u
drobiu
Liczba ognisk u
dzikich ptaków
utrzymywanych
utrzymywanych
w zamknięciu
w zamknięciu
Austria
53
2
1
Luksem-
0
4
0
Belgia
3
0
2
burg
Bułgaria
13
71
2
Niemcy
728
91
15
Chorwacja
12
11
0
Polska
68
65
0
Czechy
39
38
1
Portugalia
1
0
0
Dania
49
1
1
Rumunia
93
45
2
Finlandia
14
0
1
Słowacja
58
9
2
Francja
50
485
3
Słowenia
44
0
0
Grecja
9
6
0
Szwecja
30
3
2
Hiszpania
2
10
0
Węgry
63
236
5
Holandia
47
9
10
Wielka
22
10
0
Irlandia
10
0
0
Brytania
Litwa
5
0
0
5
16
0
Włochy
Geneza epidemii HPAI H5Nx w Europie
i Ameryce Północnej w 2014 i 2016 r.
Kierunki migracji dzikich kaczek przez Europę
Źródło:
DG Health and Food Safety
Jakie ptaki mogą brać udział w bezobjawowym
przenoszeniu wirusa H5N8 (hipoteza)?
Świstun
Krzyżówka
Jakie ptaki uznawane są za „wskaźnik”
obecności wirusa na danym terenie (wysoka
wrażliwość, padnięcia)?
Kaczka czernica
(przypadki H5N8
dominowały na początku
epidemii)
Łabędź niemy
(przypadki H5N8
dominowały w środkowej
i późnej fazie)
HPAI H5N8 (H5N5)
- sytuacja w Polsce
• 1 zdarzenie u dzikich ptaków: 4.11.2016 r.
• 1 ognisko u drobiu fermowego: 3.12.2016
• 1 ognisko u drobiu przyzagrodowego: 18.12.2016
• ostatni przypadek u dzikich ptaków: 7.03.2017
• ostatnie ognisko u drobiu: 16.03.2017
Aktualna sytuacja w Polsce
(stan na 28.06.2017)
 65 ognisk u drobiu
- 38 u fermowego
- 27 u przyzagrodowego
 68 zdarzeń u dzikich ptaków
Analiza filogenetyczna (15 szczepów)
A/chicken/Poland/79A/2016(H5N8) podkarp/Wapowce
A/turkey/Italy/17VIR1574-1/2017(H5N8)
A/mallard/Czech Republic/2705-17/2017(H5N8)
A/chicken/Poland/85A/2016(H5N8) malop/Ksiaz Wlk
8266
A/domestic duck/Poland/47/2017(H5N8) wielkopolskie/Bierzow
A/chicken/Poland/114/16(H5N8) malop/Dabrowa Tarn
A/mute swan/Czech Republic/1813-17/2017(H5N8)
A/mute swan/Poland/108/2016(H5N8) mazow/Jozefow
21
A/chicken/Czech Republic/2644-17 1/2017(H5N8)
A/mute swan/Croatia/9/2017(H5N8)
44
A/turkey/Czech Republic/38-17 5/2017(H5N8)
A/turkey/Poland/192/2017(H5N8) podlaskie
A/chicken/Croatia/103/2016(H5N8)
77
A/mute swan/Croatia/104/2016(H5N8)
81
A/mute swan/Croatia/15/2017(H5N8)
A/mute swan/Croatia/85/2016(H5N8)
A/mute swan/Croatia/78/2016(H5N8)
41
A/breeder duck/Croatia/21/2017(H5N8)
50
A/mute swan/Croatia/70/2016(H5N8)
41
A/shelduck/Italy/17VIR1572-24/2017(H5N8)
A/chicken/Italy/17VIR1684-2/2017(H5N8)
20
66 A/chicken/Italy/17VIR1751-3/2017(H5N8)
A/chicken/Kalmykia/2661/2016(H5N8)
A/chicken/Astrakhan/3131/2016(H5N8)
54
A/domestic goose/Poland/33/2016(H5N8) lubuskie/Deszczno
27 94
A/domestic goose/Poland/72/2016(H5N8) lubuskie/Bialoblocie
A/turkey/Poland/78/2016(H5N8) lubuskie/Glinik
A/turkey/Poland/83/2016(H5N8) lubuskie/Deszczno
59
A/mallard/Poland/17/2017(H5N8) zachpom/Walcz
A/chicken/Poland/002/17(H5N8) opolskie/Cisek/Kedz Kozle
A/chicken/Czech Republic/206-17 2/2017(H5N8)(H5N8)
89
80
A/Eurasian wigeon/Netherlands/1/2016(H5N8)
A/turkey/England/052131/2016(H5N8)
A/chicken/Sergiyev Posad/39/2017(H5N8)
60
A/wigeon/Italy/17VIR57-3/2017(H5N8)
83
38 A/tufted duck/Germany-SH/R8446/2016(H5N8)
69 A/tufted duck/Denmark/17740-1/2016(H5N8)
71
A/herring gull/Poland/84/2016(H5N8) zachpom/Swinoujscie
A/Common Goldeneye/Sweden/SVA161117KU0322/SZ0002165/2016(H5N8)
63
A/wild duck/Germany-BW/R8455/2016(H5N8)
42
A/Tufted Duck/Switzerland/V237/2016(H5N8)
45
A/wild duck/Poland/82A/2016(H5N8) zachpom/Lubczyna
88
54
A/Chicken/Sweden/SVA161122KU0453/SZ0209316/2016(H5N8)
A/wild duck/Poland/57/2017(H5N8) lubuskie/Gryzyce
A/chicken/Czech Republic/2764-17 2/2017(H5N8)
94
40
91 A/chicken/Czech Republic/2764-17 1/2017(H5N8)
A/common tern /Uvs-Nuur Lake/26/2016(H5N8)
A/grey heron /Uvs-Nuur Lake/20/2016(H5N8)
A/black-headed gull/Tyva/41/2016(H5N8)
97
53
A/wild duck/Tyva/35/2016(H5N8)
A/great crested grebe/Tyva/34/2016(H5N8)
A/great crested grebe/Uvs-Nuur Lake/341/2016(H5N8)
99
A/mute swan/Croatia/102/2016(H5N5)
A/mute swan/Poland/64/2017(H5N5) dolnosl/Msciwojow
99
99
A/wigeon/Italy/16VIR9616-3/2016(H5N5)
A/painted stork/India/10CA03/2016(H5N8)
A/duck/Eastern China/S1109/2014(H5N8)
A/goose/Zhejiang/925104/2014(H5N8)
A/goose/Zhejiang/925037/2014(H5N8)
A/duck/Eastern China/S0215/2014(H5N8)
A/goose/Zhejiang/925106/2014(H5N6)
A/goose/Jiangsu/QD5/2014(H5N8)
A/duck/Eastern China/JY/2014(H5N8)
A/duck/Eastern China/S1210/2013(H5N8)
A/goose/Eastern China/CZ/2013(H5N8)
A/duck/Zhejiang/W24/2013(H5N8)
A/MuteSwan/Sweden/SVA-1503130141-SZ543/2015(H5N8)
A/duck/England/36226/14(H5N8)
99
A/chicken/Netherlands/emc-3/2014(H5N8)
59
A/turkey/Germany-MV/R2472/2014(H5N8)
74
A/chicken/Netherlands/14015531/2014(H5N8)
55
A/domestic duck/Hungary/7341/2015(H5N8)
41
62
71
Niemcy, Dania,
Szwecja, Holandia,
Anglia, Walia
Węgry, Chorwacja,
Rumunia, Czechy
„outliers”
85
98
46
86
95
62
40
97
0.005
Gatunki dzikich ptaków u których
stwierdzono wirusy H5N8 i N5 w Polsce
• Zdecydowaną większość przypadków wykryto u łabędzi niemych
• Pojedyncze przypadki u mewy srebrzystej, kaczki krzyżówki, gęsi, kormorana,
łabędzia krzykliwego
Gatunki drobiu u których najczęściej wykrywano
wirus H5N8 i charakterystyka gospodarstw
Liczebność drobiu w gospodarstwach (+)
POLSKA
<200
200-1000
1000-10 000
>10 000
24
4
9
28
Charakterystyka ognisk HPAI H5N8
 wirus H5N8 powodował ostry przebieg i wysoką śmiertelność
nie tylko u drobiu grzebiącego, ale również wodnego
 u indyków problem rozpoczynał się zwykle od nagłego
„wyciszenia” stada, utraty apetytu i pragnienia
 wśród objawów obserwowano objawy nerwowe (drgawki,
przewracanie się na grzbiet), duszność, wypływ z nosa i
biegunkę
 czas trwania choroby był niekiedy tak szybki, że śmierć ptaka
nie poprzedzały objawy kliniczne
 śmiertelność jest bardzo wysoka i przy braku interwencji
administracyjnej prawdopodobnie sięgnęłaby 100%.
Charakterystyka ognisk HPAI H5N8 – c.d.
 przebieg kliniczny u kur były podobny, nie zawsze
obserwowano objawy kliniczne(właściciele zazwyczaj
zgłaszali padnięcia, które poprzedzały osowiałość i brak
apetytu/pragnienia)
 u drobiu wodnego przebieg jest bardziej wydłużony w czasie,
a śmiertelność znacznie niższa (w warunkach
eksperymentalnych u kaczek wyniosła 20-30%)
 u gęsi często jedynym zauważalnym objawem, oprócz
nieznacznego wzrostu śmiertelności, były zaburzenia
produkcji nieśnej i składanie jaj bez skorup, tzw. „lanie jaj”
 przy dłużej trwającym procesie chorobowym mogą pojawić się
objawy nerwowe w postaci skrętów szyi, drgawek i zaburzeń
koordynacji ruchowej
HPAI H5N8 u kaczek Pekin
Obrzęk powiek i zapalenie spojówek,
Źródło: PIWet-PIB Puławy
Skręt szyi
Źródło: PIWet-PIB Puławy
HPAI H5N8 u kaczek Pekin – c.d.
Skręt szyi
Źródło: PIWet-PIB Puławy
HPAI H5N8 u kaczek Pekin – c.d.
Osowiałość
Źródło: PIWet-PIB Puławy
Wypływ z nozdzrzy
Źródło: PIWet-PIB Puławy
HPAI H5N8 u kaczek Pekin – c.d.
Wylewy krwawe w mięśniu sercowym
Źródło: PIWet-PIB Puławy
Punkcikowate wybroczyny w mięśniu
sercowym
Źródło: PIWet-PIB Puławy
Charakterystyka ognisk HPAI H5N8 – c.d.
 w nielicznych obserwowanych przypadkach klinicznych u
dzikich ptaków (na ogół zgłaszano ptaki padłe) obserwowano
odłączanie się od stada, nietypowe zachowania i objawy
nerwowe, głównie kręcenie się wokół własnej osi (łabędzie)
 zmiany anatomo-patologiczne przy szybkim przebiegu mogą
nie występować (ewentualnie uwidaczniać się w formie
ogólnego przekrwienia narządów), a przy dłużej trwającym
procesie chorobowym dominują zmiany krwotoczne
Lokalizacja przypadków H5N8 u ptaków dzikich na tle sieci wodnej
Prognozy na przyszłość

aktualna sytuacja u drobiu w Europie wskazuje, że wirus ciągle
jest obecny w populacji dzikich ptaków (ogniska w WB,
Luksemburgu, Włoszech, a ostatnio u dzikich ptaków w Finlandii)

ryzyko wzrostu prewalencji zakażeń wraz ze spadkiem
odporności populacyjnej (jesień) jest wysokie; dodatkowo wciąż
realna jest możliwość ponownego wprowadzenia wirusa z Azji

wzrost częstości występowania wirusa u dzikich ptaków = wzrost
zagrożenia dla drobiu

Duża zmienność wirusa = wirus (jeśli się ponownie pojawi)
będzie się nieco różnił od poprzedniego
- wpływ na diagnostykę
- wpływ na właściwości biologiczne (możliwa „naturalna atenuacja” :
spadek patogenności dla drobiu wodnego?)
System wczesnego ostrzegania
prewalencja zakażeń
u dzikich ptaków
Moment krytyczny
Wirus u dzikich
ptaków –
bezobjwowych
siewców
Wzrost częstości
występowania
ptaków padłych –
„wskaźnikowych”
Ogniska u drobiu
wolnowybiegowego
Ogniska u drobiu
fermowego
Szczepienia p-ko grypie
Państwo Członkowskie może wprowadzić, pod
pewnymi warunkami:
• szczepienie interwencyjne – jako środek krótkoterminowy w
celu opanowania ogniska, kiedy istnieje znaczne i
bezpośrednie zagrożenie rozprzestrzenienia się AI
• szczepienie zapobiegawcze – jako środek długoterminowy w
sytuacjach podwyższonego ryzyka przedostania się do drobiu
wirusów AI ze środowiska naturalnego lub z innych źródeł (w
praktyce do tej pory nie stosowane)
Szczepienia p-ko grypie
Państwo Członkowskie zamierzające wprowadzić
szczepienie interwencyjne lub zapobiegawcze musi
przedłożyć Komisji do zatwierdzenia plan szczepienia,
który jest zgodny ze strategią DIVA
• Strategia „DIVA” oznacza możliwość odróżniania ptaków
szczepionych/zakażonych od szczepionych/niezakażonych
poprzez wykonanie badania diagnostycznego na obecność
przeciwciał przeciwko wirusowi terenowemu oraz poprzez
użycie nieszczepionych ptaków wskaźnikowych
Szczepienia p-ko AI
Pozytywy
 ogranicza śmiertelność i związane z tym straty (szczególne
znaczenie dla bardzo wartościowych ptaków np. w ZOO)
 zmniejsza możliwość zakażenia indywidualnych ptaków
>ogranicza ryzyko wprowadzenia choroby do szczepionej
fermy (większa ilość wirusa potrzebna do zakażenia ptaków
szczepionych)
 zmniejsza ilość wirusa wydalanego przez zakażone ptaki
>ogranicza możliwość przenoszenia się wirusa na inne fermy;
również ludzie są mniej eksponowani na ryzyko zakażenia
 z przyczyn wymienionych w pkt.2 i 3 wybuchy choroby mają
mniejsze szanse wystąpić we właściwie zaszczepionej
populacji niż w nieszczepionej, a jeśli nastąpi zakażenie to
chorobę łatwiej zlikwidować niż w populacji nieszczepionej
Szczepienia p-ko AI
Negatywy
 szczepienie może „maskować” chorobę na fermie i opóźniać jej
wykrycie > konieczne kliniczne i laboratoryjne przeglądy
zgodnie z zasadami DIVA – postępowanie kosztowne; również
ograniczenia dla handlu bo szczepione ptaki (i ich produkty)
muszą być poddane specjalnej kontroli przed sprzedażą by
upewnić się, że nie są zakażone
 u pewnych gatunków ptaków (szczególnie u kaczek i gęsi)
odporność indukowana szczepieniem nie jest w pełni
zadowalająca
 szczepienie stwarza trudności organizacyjne/techniczne, jest
kosztowne – w celu indukowania i utrzymania wysokiego
poziomu odporności obecnie dostępne szczepionki wymagają
kilkukrotnej iniekcji
Szczepienia p-ko AI
Negatywy – c.d.
 niewłaściwie wykonane szczepienie (lub użycie szczepionek o
niskiej jakości) mogą prowadzić do utrzymywania się choroby
endemicznie (wirus może krążyć wśród nie w pełni
uodpornionych ptaków)
 może ono stworzyć fałszywy pogląd o właściwym
zabezpieczeniu skłaniając do złagodzenia bioasekuracji i
prowadzenia przeglądów ze strony właściciela fermy
 z uwagi na tendencję wirusów influenzy do mutacji może być
konieczność dostosowywania szczepu szczepionkowego do
pojawiającej się nowej odmiany wirusa terenowego
 szczepienie może skłonić państwa trzecie do zastosowania
restrykcji w odniesieniu do importu drobiu i produktów
drobiowych (mięsa, itp.)
Ocena ryzyka – mapowanie obszarów o zwiększonym ryzyku wprowadzenia
wirusa HPAI do populacji drobiu fermowego (mapa nie uwzględnia drobiu
przyzagrodowego) w Polsce przy użyciu metody MCDA (wielokryterialnego
modelowania decyzji)
Mapa ryzyka opracowana w oparciu o metodę MCDA wykazuje wysoki
poziom korelacji pomiędzy poziomem ryzyka i liczbą ognisk u drobiu
fermowego
H5N8: aspekt zoonotyczny
• jak dotychczas nie stwierdzono na świecie ani jednego
przypadku zakażenia wirusem HPAI/H5N8 u człowieka
• przeprowadzone badania genetyczne molekularnych
markerów przystosowania do organizmu ludzi
wskazują na profil charakterystyczny dla wirusów
ptasich i brak głównych cech przystosowawczych
stwierdzanych w szczepach wirusów grypy ptaków
wywołujących zakażenia człowieka
Ocena zagrożenia dla człowieka, wykonana przez
CEURL Weybridge, Wielka Brytania
(16.11.2016)
Z czego może wynikać teoretyczne zagrożenie
dla zdrowia człowieka?


Szybkie tempo mutacji wirusów grypy: wirus niepatogenny dla
człowieka dziś może stać się nim po pewnym czasie
Możliwość „wymieszania się” elementów genomu wirusa
ludzkiego i ptasiego podczas zakażenia wirusem H5N8
człowieka, który w danym momencie jest również
zainfekowany wirusem ludzkim: może powstać nowy wariant
- osoby należące do grupy ryzyka zawodowego (hodowcy drobiu, lekarze
weterynarii, ornitolodzy, myśliwi) powinny się szczepić przeciwko grypie ludzkiej
 Należy podkreślić, że są to zagrożenia teoretyczne i w naszych
warunkach mało prawdopodobne, jednak nie można ich
bagatelizować
• ocena ryzyka wprowadzenia wirusów grypy do Europy za
pośrednictwem dzikich ptaków
• raport z oceny sytuacji w Europie w 2016 i 2017 r.
Dziękuję za uwagę!