przewodnik farmacja - Uniwersytet Medyczny im. Karola

UNIWERSYTET MEDYCZNY
im. KAROLA MARCINKOWSKIEGO
w POZNANIU
HIGIENA
PRZEWODNIK
po seminariach i ćwiczeniach
dla studentów V roku
farmacji
pod redakcją
Prof. dr hab. Jerzego T. Marcinkowskiego
Poznań, rok ak. 2015/2016
Zajęcia prowadzą:
dr farm. Andrzej Kaniewski, dr n. biol. Ewa Ulatowska-Szostak, dr Jarosław Skommer,
dr n. med. Daniel Zielonka, lek Małgorzata Bernatek-Piątek
Informacje o dydaktyce
Przedmiot „Higiena i epidemiologia” (na V roku studiów farmacji) obejmuje łącznie 30 godzin, w tym: 15 godzin
seminariów i ćwiczeń z higieny oraz 15 godzin seminariów i ćwiczeń z epidemiologii. Obowiązuje zaliczenie pisemne
przedmiotu na prawach egzaminu. Niniejszy przewodnik obejmuje wyłącznie zagadnienia z zakresu higieny.
Charakterystyka ogólna: higiena
Higiena – (grec. hygieinós – leczący, przynoszący zdrowie) jest nauką zajmującą się wzajemnym oddziaływaniem
między organizmem człowieka a szeroko pojętym środowiskiem (rozpatrywanym w mikro- i makroskali), w którym on
żyje, pracuje i uczy się. Jest więc nauką o wpływach środowiska materialnego i społecznego oraz zachowań człowieka
na stan jego zdrowia.
Postęp cywilizacyjny spowodował rozległe, wielokierunkowe zmiany wprowadzając do środowiska czynniki o
szerokim spektrum oddziaływania na ustrój. W związku z tym powstają specyficzne zespoły warunków środowiska
zewnętrznego człowieka. Czynniki środowiskowe są obecnie bardzo istotnymi determinantami stanu zdrowia populacji a
w odniesieniu do jednostek mogą decydować – w przypadku osobniczych predyspozycji – o rozwoju procesu
chorobowego.
Higiena jako nauka zmierza do określenia granicy reakcji fizjologicznej na określony czynnik środowiska i ustalenia
warunków umożliwiających zachowanie równowagi między organizmem a otoczeniem. Określa możliwości adaptacyjne
organizmu do nowych, zmieniających się warunków otoczenia.
Higiena przyczynia się do opracowania praktycznych sposobów mających na celu eliminowanie z otoczenia i
postępowania człowieka czynników ujemnych dla zdrowia i wprowadzania bądź umacniania czynników dodatnich.
Wiedza i wskazania higieny wynikają z przyswojenia dorobku różnych dziedzin medycznych i paramedycznych oraz
prowadzenia własnych badań z zakresu higieny.
Z higieny ogólnej najczęściej wydziela się higienę komunalną (woda, powietrze, gleba, mieszkanie), higienę pracy, higienę
żywności i żywienia, higienę szkolną, higienę społeczną. Wydziela się także inne działy tej nauki, jak np.: higienę
niemowląt, higienę kobiet (w tym higienę ciąży i połogu), higienę odzieży, higienę wzroku, higienę jamy ustnej.
Główne zadania higieny to:
analiza i ocena czynników zewnętrznych środowiska
określenie ich wpływu na ustrój ludzki
opracowanie wskazań dotyczących zmian danego środowiska
podanie sposobów unikania negatywnych, a wykorzystywania pozytywnych czynników działających na organizm
rozszerzanie i usprawnianie możliwości adaptacyjnych człowieka.
Obecnie w nauczaniu akademickim higieny odchodzi się od klasycznej higieny koncentrującej się głównie na ocenie
środowiska człowieka. Dzisiejsza higiena skłania się coraz wyraźniej ku medycynie środowiskowej opisującej przede
wszystkim zaburzenia subkliniczne a nawet treści kliniczne (tzw. choroby środowiskowe i cywilizacyjne).
Ogólne cele kształcenia
Po zakończeniu zajęć student powinien:
identyfikować i oceniać czynniki środowiska zewnętrznego oddziaływujące na człowieka
opanować podstawowy zasób wiedzy dotyczącej występowania czynników ryzyka, stanowiących dla
człowieka zagrożenie ze względu na możliwości wystąpienia chorób inwazyjnych lub cywilizacyjnych
określić wzajemne związki pomiędzy czynnikami środowiska a zdrowiem i chorobą
wskazać możliwości poprawy środowiska na przykładach: higieny psychicznej, higieny pracy, higieny
żywienia i żywności i przedmiotów użytku, higieny komunalnej, higieny szkolnej
przedstawić sposoby unikania ujemnego i wykorzystania pozytywnego działania czynników występujących
w środowisku na organizm, analizować sytuację zdrowotną w danym środowisku.
2
Do nauki przedmiotu zaleca się:
1. Marcinkowski J. T. (red.): HIGIENA (higiena środowiska, higiena żywności i żywienia, higiena
w zakładach opieki zdrowotnej). Wyd. AM w Poznaniu, Poznań 1995.
2. Marcinkowski J. T. (red.): HIGIENA CZŁOWIEKA. Wyd. AM w Poznaniu, Poznań 1995.
3. Marcinkowski J. T. (red.): PODSTAWY HIGIENY. Volumed, Wrocław 1997.
3. Marcinkowski J. T. (red.): HIGIENA – PROFILAKTYKA W ZAWODACH MEDYCZNYCH (wybrane
zagadnienia). Wyd. AM w Poznaniu, Poznań 2002.
4. Jethon Z. (red.): MEDYCYNA ŚRODOWISKOWA I ZAPOBIEGAWCZA, Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1997.
RAMOWY PROGRAM ZAJĘĆ
Seminaria i ćwiczenia
Promocja zdrowia i marketing społeczny– dr Jarosław Skommer
Hasło programowe
Promocja zdrowia 1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Cele szczegółowe
Podać genezę promocji zdrowia.
Podać definicję promocji zdrowia wg WHO i przedstawić koncepcję jej wielosektorowego działania.
Przedstawić czynniki warunkujące poprawę stanu zdrowia społeczeństwa na podstawie I i II rewolucji
zdrowia.
Przedstawić analizę chorób cywilizacyjnych z punktu widzenia promocji zdrowia.
Wyjaśnić pojęcia: zachowania zdrowotne, style życia.
Przedstawić czynniki warunkujące zachowania prozdrowotne w społeczeństwie.
Znaczenie programów profilaktycznych i promocyjnych we współczesnej polityce zdrowotnej.
Biometeorologia człowieka – dr Andrzej Kaniewski
Hasło programowe
Klimat i bioklimat
Bodźce klimatyczne
Pogoda i procesy pogodotwórcze
Aktywne sytuacje pogodowe
Patologia bioklimatyczna i
biometeorologiczna
Promieniowanie słoneczne
Globalne zmiany klimatyczne
Siła działania i toksyczność leku
Cele szczegółowe
Uzasadnić zainteresowania pracowników służby zdrowia problematyką bioklimatologii.
Zilustrować zdrowotne znaczenie czynników klimatycznych.
Podać definicję pogody i sformułować zdrowotne znaczenie czynników pogodowych.
Wymienić aktywne sytuacje pogodowe i ocenić ich znaczenie dla zdrowia człowieka.
Uszeregować zaburzenia i schorzenia związane z oddziaływaniem klimatu i pogody.
Określić następstwa nadmiernej ekspozycji na promieniowanie słoneczne.
1. Opisać przyczyny i skutki takich zjawisk jak: dziura ozonowa, efekt cieplarniany.
2. Opisać przyczyny i skutki tworzenia się ozonu w troposferze.
Opisać wpływ temperatury i innych czynników pogodowych na siłę działania i toksyczność
leków.
3
Higiena pracy – dr Daniel Zielonka
Hasło programowe
Higiena pracy
Cele szczegółowe
Podać definicję higieny pracy i nauk jej pokrewnych (fizjologia pracy, medycyna pracy,
psychologia pracy).
Chemiczne zagrożenia zawodowe Wymienić i scharakteryzować rodzaje potencjalnych zagrożeń zawodowych natury
chemicznej.
Biologiczne zagrożenia zawodowe Wymienić i
scharakteryzować rodzaje potencjalnych zagrożeń zawodowych natury
biologicznej.
Fizyczne zagrożenia zawodowe
Wymienić i scharakteryzować rodzaje potencjalnych zagrożeń zawodowych natury
fizycznej.
Charakterystyka higieniczna
Podać co obejmuje charakterystyka higieniczna stanowisk pracy.
stanowisk pracy
Ochrony osobiste. Odzież
Wyjaśnić pojęcia: ochrony osobiste, odzież ochronna. Podać przykłady i zastosowanie.
ochronna.
Ergonomia
Podać cele i podział ergonomii.
Ergonomiczna lista kontrolna, analiza ergonomiczna.
Higiena różnych okresów życia – lek Małgorzata Bernatek-Piątek
Hasło programowe
Medycyna wieku rozwojowego 1.
2.
3.
Niepowodzenia szkolne
1.
2.
3.
Medycyna wieku podeszłego 1.
2.
Główne problemy geriatryczne 1.
2.
Geriatria społeczna
1.
2.
Higiena w wieku podeszłym
Cele szczegółowe
Podać definicję wieku rozwojowego.
Przedstawić czynniki determinujące rozwój.
Podać definicję i skutki akceleracji. Definicja trendu sekularnego.
Podać definicję i przyczyny niepowodzeń szkolnych.
Podać definicję i cechy zespołu deficytu uwagi i nadpobudliwości.
Podać definicję fobii szkolnej i postępowanie w przypadku jej stwierdzenia.
Podać definicję geriatrii, gerontologii, starzenia się.
Podać sposoby zdrowego starzenia się.
Wymienić najczęstsze problemy medyczne wieku podeszłego.
Podać sposoby rozwiązywania i/lub zapobiegania problemom geriatrycznym.
Podać typy złego traktowania ludzi starszych.
Podać strategię postępowania w przypadku stwierdzenia niewłaściwego traktowania ludzi
starszych.
1. Podać rolę ruchu higieny psychicznej w stosunku do ludzi starszych.
2. Podać codzienne zalecenia higieniczne w stosunku do osób starszych.
Medycyna środowiskowa– dr Ewa Ulatowska-Szostak
Dział lub grupa haseł
Czynniki środowiskowe
–
zagadnienia
wprowadzające
Choroba środowiskowa.
Zintegrowany
monitoring środowiska i
zdrowia.
Wybrane
czynniki
środowiskowe
i
ich
wpływ na organizm
człowieka.
Profilaktyka
skutków
zdrowotnych skażenia
środowiska
Hasło programowe
Podać definicje „zanieczyszczenia”.
Przeprowadzić charakterystykę ogólną zaburzeń stanu zdrowia wynikających z narażenia na czynniki
środowiskowe.
Przedstawić charakterystykę narażenia na czynniki środowiskowe.
Wymienić najistotniejsze zródła narażenia na substancje szkodliwe w środowisku.
Wyjaśnić pojęcie: choroba środowiskowa.
Podać typy chorób i zaburzeń wywołanych przez czynniki środowiskowe.
Wyjaśnić pojęcie: monitoring biologiczny, zintegrowany monitoring środowiska i zdrowia. Schemat DPSEEA.
Dokonać pomiaru i omówić wpływ na organizm człowieka wybranych czynników fizycznych (temperatura,
wilgotność, prędkość ruchu powietrza)
Skonstruować schemat działań mających na celu minimalizację środowiskowych zagrożeń zdrowia dla wybranych
czynników chemicznych.
4
Higiena szpitalna – dr Daniel Zielonka
Hasło programowe
Zakażenia szpitalne
Cele szczegółowe
1. Podać definicję zakażeń szpitalnych.
2. Wymienic źródła zakażeń szpitalnych (rezerwuary żywe i martwe) oraz drogi ich przenoszenia
(powietrzna, pokarmowa, bezpośrednia – przez przedmioty).
3. Zilustrować podstawowe czynniki zwiększające ryzyko występowania zakażeń szpitalnych (organizacja
przestrzenna terenu szpitala, układy komunikacyjne pomiędzy poszczególnymi oddziałami szpitala).
4. Omówić zasady postępowania z: odpadami i nieczystościami szpitalnymi, tkankami ludzkimi
(kremacja), sprzętem medycznym jednorazowego użytku i wielokrotnego użycia (sterylizacja).
Praktyczna higiena
1. Przedstawić podstawowe zasady higieny szpitalnej.
szpitalna
2. Wyjaśnić pojęcia: dezynfekcja, sterylizacja, aseptyka, antyseptyka, dezynsekcja, deratyzacja.
3. Podać metody sterylizacji.
Choroby zawodowe 1. Wymienić najczęstsze choroby zawodowe wśród fachowych pracowników służby zdrowia i oceń
stosowane metody zapobiegawcze.
2. Ocenić przepisy profilaktyczne w leczeniu krwią i preparatami krwiopochodnymi.
Szczepienia ochronne Wymienić szczepienia ochronne fachowych pracowników służby zdrowia.
AIDS, wzw.
Ocenić sposoby zapobiegania zakażeniom AIDS i wzw. w praktyce szpitalnej.
5