Status pracownika sądu i prokuratury
advertisement
Ins INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWO CI ut tyt m Wy dr Micha Raczkowski iar Status pracownika s du i prokuratury – urz dniczy czy Warszawa 2015 wo dli wie pra uS pracowniczy? ci Ins Spis tre ci I. Uwagi wst pne ........................................................................................................ 1 tyt II. Stan obecny............................................................................................................ 2 A. Poj cie pracownika s du i prokuratury ............................................................... 2 ut B. Rola pracownika s du i prokuratury w realizowaniu funkcji tych jednostek ........ 7 C. ród a regulacji ................................................................................................... 9 m Wy D. Nabór pracowników s dów i prokuratury .......................................................... 10 E. Podstawa zatrudnienia ..................................................................................... 11 F. Zmiana stosunku pracy ..................................................................................... 16 G. Rozwi zanie stosunku pracy ............................................................................ 18 iar H. Obowi zki ......................................................................................................... 19 I. Wynagrodzenie .................................................................................................. 22 uS J. Czas pracy ........................................................................................................ 24 K. Odpowiedzialno ............................................................................................. 25 Wnioski ................................................................................................................. 26 pra III. Status urz dniczy czy pracowniczy pracownika s du i prokuratury.................... 28 A. Poj cie „statusu pracowniczego” i „statusu pracowniczego”............................. 28 B. Model urz dniczy czy pracowniczy? ................................................................. 30 wie C. ród a regulacji ................................................................................................. 32 D. Podstawy zatrudnienia ..................................................................................... 33 E. Wynagrodzenia ................................................................................................. 34 wo dli ci Ins I. Uwagi wst pne tyt Analiza niniejsza zosta a przygotowana na zlecenie Instytutu Wymiaru Sprawiedliwo ci. Jej temat - okre lenie charakterystyki stosunku pracy pracownika ut du i prokuratury - sk ania do uj cia go w dwóch p aszczyznach. Z jednej strony na postawione w nim pytanie odpowiedzie mo na z perspektywy istniej cych uregulowa prawnych. Z drugiej strony mo na go potraktowa jako kwesti de lege m Wy ferenda. Opracowanie niniejsze obejmuje obie p aszczyzny. Odpowied na pytanie, na ile zatrudnienie w modelu „urz dniczym” czy „pracowniczym” wyst puje obecnie, jest bowiem niezb dna nie tylko dla dokonania oceny istniej cego stanu prawnego, ale tak e dla sformu owania uwag dotycz cych mo liwych kierunków zmian. wo dli wie pra uS iar ci Ins II. Stan obecny tyt A. Poj cie pracownika s du i prokuratury ut Omawiana grupa zawodowa w sposób oczywisty definiowana jest przez pryzmat pracodawców, u których wykonuje prac . Chodzi o jednostki organizacyjne szeroko m Wy rozumianego wymiaru sprawiedliwo ci. Ich wskazanie stanowi pierwsze kryterium, na podstawie którego zdefiniowany zostanie przedmiot niniejszej analizy. Wypada jedynie dla porz dku wskaza , e zgodnie z art. 3 k.p. status pracodawcy mo e mie jednostka organizacyjna cho by nie posiada a osobowo ci prawnej albo iar osoba fizyczna, zatrudniaj ce pracowników. Konstrukcja ta dostosowana jest nie tylko do potrzeb szeroko poj tego sektora prywatnego, w którym dominuj osoby fizyczne i prawne jako pracodawcy, ale tak e sektora publicznego, w którym (by u terminologii prawa finansowego) jednostki sektora finansów uS funkcjonuj publicznych. Jako jednostki organizacyjne, a zatem wyodr bnione organizacyjnie byty, maj one status pracodawców, dysponuj c tak e samodzielno ci finansow . Kluczowe z perspektywy prawa pracy pozostaje uprawnienie do zatrudniania we pra asnym imieniu1. Uwagi te maj na celu wskazanie, e zatrudnienie pracowników s dów i prokuratury ró ni si od stosunków s bowych, w których nie wyst puj poszczególne podmioty wie zatrudniaj ce, a zamiast nich pojawia si poj cie „formacji”, w której pe ni si s Za formacj tego rodzaju nie mo na uzna 2 . ani s downictwa, ani szczególnie prokuratury (mimo tre ci art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. w ka dym wypadku jednostki organizacyjne, z których sk adaj si te organy wymiaru sprawiedliwo ci. wo dli o prokuraturze3). Pracodawcami s 1 O cechach pracodawcy por. np. K. R czka [w:] M. Gersdrof, K. R czka, M. Raczkowski, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2014, s. 21-25. 2 Szeroko na ten temat J. Stelina [w:] System prawa administracyjnego, t. XI pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego i A. Wróbla, Warszawa 2011, s. 157 i n. 3 tj. Dz. U. z 2011 r., Nr 270 poz. 1599 zm., dalej jako „ustawa o prokuraturze”. ci 2 Ins Dla porz dku i jasno ci dalszych rozwa wypada wymieni te jednostki. B to, je li chodzi o s downictwo, wymieniaj c z art. 175 ust. 1 Konstytucji: 1/ s dy powszechne (rejonowe, okr gowe i apelacyjne)4, tyt 2/ s dy wojskowe (wojskowe s dy okr gowe i s dy garnizonowe)5, 3/ s dy administracyjne (wojewódzkie s dy administracyjne i Naczelny S d ut Administracyjny)6, 4/ S d Najwy szy7. Nie mo na oczywi cie pomija sprawuj cych wymiar sprawiedliwo ci Trybuna ów: m Wy Konstytucyjnego i Stanu (art. 188 Konstytucji, art. 198 Konstytucji). Je li jednak chodzi o przedmiot niniejszej analizy, istotne b tylko regulacje dotycz ce Trybuna u Konstytucyjnego8 jako pracodawcy, obs ug Trybuna u Stanu zapewnia bowiem S d Najwy szy9. Je li natomiast chodzi o prokuratur , wchodz w gr : iar 1/ Prokuratura Generalna, prokuratury rejonowe, okr gowe i apelacyjne10, 2/ Naczelna Prokuratura Wojskowa, wojskowe prokuratury okr gowe i uS garnizonowe11. We wszystkich wymienionych jednostkach organizacyjnych zatrudnienie znajduje ca y szereg kategorii pracowników. Nie wszyscy z nich jednak b stanowili wyklucza si bowiem tradycyjnie pra przedmiot niniejszej analizy. Z zakresu poj cia „pracownik s du i prokuratury” kluczowych pracowników tych organów, wie 4 Art. 1 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju s dów powszechnych, tj. Dz. U. z 2015 r. poz. 133, dalej jako „u.s.p.”. 5 Art. 3 § 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju s dów wojskowych, tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 952 ze zm. 6 dli Art. 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju s dów administracyjnych., tj. Dz. U. z 2014 r. poz. 1647, dalej jako „p.u.s.a.”. 7 Ustawa z dnia 23 listopada 2003 r. o S dzie Najwy szym, tj. Dz. U. z 2013r., poz. 499 ze zm., dalej jako „ustawa o SN”. wo 8 Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. z 1997, Nr 102 poz. 643 ze zm., dalej jako „ustawa o TK”. 9 Art. 20e ust. 2 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu, tj. Dz. U. z 2002 r., Nr 101, poz. 925 ze zm. 10 Po rednio z art. 6 ust. 1 ustawy o prokuraturze. 11 Po rednio z art. 6 ust. 2 ustawy o prokuraturze. ci 3 Ins a mianowicie s dziów i prokuratorów12. Wykluczy przypadnie tak e asesorów w si s dach administracyjnych, dziowskich13. W gr wchodz którym powierza pe nienie obowi zków natomiast wszystkie pozosta e grupy zawodowe, tyt zatrudnione w s dach i prokuraturach. B to: 1/ referendarze i starsi referendarze s dowi (i starsi w art. 10 p.u.s.a.), ut 2/ kuratorzy s dowi, 3/ asystenci s dziów i prokuratorów, 4/ dyrektorzy s dów, m Wy 5/ urz dnicy i inni pracownicy trybuna ów, s dów i prokuratur14. Ostatnia z wymienionych kategorii podlega uszczegó owieniu w przepisach wykonawczych. Si gaj c do najszerszej regulacji, dotycz cej s dów powszechnych, wojskowych i analogicznie prokuratur (rozporz dzenie Ministra Sprawiedliwo ci z dnia 8 grudnia 2014 r. w sprawie stanowisk i szczegó owych zasad wynagradzania iar urz dników i innych pracowników s dów i prokuratury oraz odbywania sta u urz dniczego)15, mo na wskaza listy stanowisk, traktowanych przez prawodawc uS jako urz dnicze i pracownicze. I tak w s dach powszechnych i wojskowych tworzy si nast puj ce stanowiska urz dnicze: g ówny ksi gowy i zast pca g ównego ksi gowego; audytor wewn trzny; pra radca prawny; pe nomocnik ds. ochrony informacji niejawnych i jego zast pca; inspektor i starszy inspektor ds. biurowo ci; protokolant i starszy protokolant s dowy; migrator ksi g wieczystych; administrator bezpiecze stwa informacji; dli g ówny specjalista; Tak np. W. Sanetra, Ogólne za PiZS 11/2012, s. 3. 13 wo 12 wie sekretarz i starszy sekretarz s dowy; enia ukszta towania statusu prawnego pracowników s dowych, Art. 26 § 2 p.u.s.a. 14 Por. szczególnie: ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach s dów i prokuratury, tj. Dz. U. z 2011 r., Nr 109 poz. 639 ze zm., dalej jako „u.p.s.p.” 15 Dz. U. z 2015 r., poz. 54. ci 4 Ins inspektorzy ds. obronnych, specjali ci i inspektorzy ds. bhp i przeciwpo arowych; tyt inspektor i starszy inspektor ksi gowy; kasjer; administrator systemów informatycznego i teleinformatycznego, inspektor ut bezpiecze stwa teleinformatycznego; informatyk; bibliotekarz i archiwista. kolei do m Wy Z stanowisk urz dniczych w prokuraturach i prokuraturach wojskowych zalicza si nast puj ce stanowiska: dyrektor departamentu/biura w Prokuraturze Generalnej, zast pca dyrektora departamentu/biura w Generalnej, dyrektor finansowo- iar administracyjny; Prokuraturze g ówny ksi gowy i zast pca g ównego ksi gowego; audytor wewn trzny; uS radca prawny; pe nomocnik i zast pca pe nomocnika ds. ochrony informacji niejawnych; inspektor i starszy inspektor ds. biurowo ci; referendarzy; pra referentów trzech stopni (starszy, m odszy i referent); referentów prawnych; analityków kryminalnych; g ówny specjalista; inspektorzy ds. obronnych, wie administrator bezpiecze stwa informacji; specjali ci inspektor i starszy inspektor ksi gowy; kasjer; inspektorzy ds. bhp i wo dli przeciwpo arowych; i administrator systemów informatycznego i teleinformatycznego, inspektor bezpiecze stwa teleinformatycznego; informatyk; bibliotekarz i archiwista. ci 5 Ins Grupa stanowisk pracowniczych obejmuje w dach nast puj ce stanowiska: sekretarki i sekretarze oraz transkrybenci; tyt wartownicy i konwojenci; wo ni s dowi i go cy; operatorzy ksi g wieczystych; ut kierowcy; maszynistki, telefonistki i operatorzy urz dze elektronicznych; magazynierzy; m Wy rzemie lnicy i konserwatorzy; robotnicy i palacze; portierzy, dozorcy i osoby sprz taj ce. Z kolei w prokuraturach stanowiska pracownicze to: iar sekretarki i sekretarze; pracownicy biura podawczego i go cy; kierowcy; uS maszynistki, telefonistki i operatorzy urz dze elektronicznych; magazynierzy; rzemie lnicy i konserwatorzy; pra robotnicy i palacze; portierzy, dozorcy i osoby sprz taj ce; Dla porz dku nale y wskaza , e mówi c o pracownikach s dów i prokuratury mamy wie na uwadze osoby zatrudnione w ramach stosunku pracy (art. 22 § 1 k.p.), niezale nie od tego, czy podstaw istnienia tej wi zi prawnej jest umowa o prac , mianowanie czy powo anie. Wypada jednak zauwa , e jednostki organizacyjne wymiaru sprawiedliwo ci korzystaj tak e z innych form zatrudnienia. Wedle wiedzy autora opracowania tymczasowych16. Stosuje si ciej umowy o si przypadki si gania po pracowników tak e szeroko rozumiane zatrudnienie cywilnoprawne wiadczenie us ug na warunkach zlecenia, art. 750 k.c.). wo (najcz zdarza y dli niniejszego 16 Zob. ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych, Dz. U. Nr 166 poz. 1608 ze zm. ci 6 Ins Kwestie te zostan zasygnalizowane w ramach problematyki podstaw zatrudnienia w s dach i prokuraturach. tyt B. Rola pracownika s du i prokuratury w realizowaniu funkcji tych jednostek ut Zasadniczym zadaniem s dów i trybuna ów w uj ciu ustrojowym pozostaje sprawowanie wymiaru sprawiedliwo ci (art. 10 i art. 175 ust. 1 Konstytucji). Oznacza ce rozstrzyganie sporów prawnych17. Zadanie to realizuj m Wy ono wi s dziowie, a zatem nie nale y ono do kompetencji pracowników s dowych w prezentowanym w niniejszej analizie uj ciu. Z kolei zadaniem prokuratury jest strze enie praworz dno ci i czuwanie nad ciganiem o prokuraturze), które to zadania realizuj przest pstw (art. 2 ustawy prokuratorzy. Tak e w tym przypadku zadania pracowników prokuratury w uj ciu niniejszej analizy nie sprowadzaj si do iar realizacji tak okre lonego przedmiotu. Nie mo na jednak stwierdzi , e rola pracowników s dów i prokuratury ogranicza si uS wy cznie do wspomagania g ównej dzia alno ci tych organów. Wypada wskaza , e do kompetencji s dów nale y szereg czynno ci, nie stanowi cych wymiaru sprawiedliwo ci sensu stricto. S to np. czynno ci z zakresu pra prowadzenia rejestrów (rejestry KRS, ksi gi wieczyste) ale tak e szereg czynno ci podejmowanych przed rozpocz ciem lub w toku postepowania s dowego, nie polegaj cych jednak na rozstrzyganiu sporu. Ustawodawca pos uguje si tu wie terminem „czynno ci z zakresu ochrony prawnej”, umo liwiaj c ich wykonywanie referendarzom s dowym (art. 147 § 1 u.s.p., art. 149 i nast. u.s.p.)18. Rola pozosta ych pracowników s dów i prokuratury realizowaniu ich z nich – asystenci s dziów dli podstawowych funkcji pozostaje ró norodna. Cz w i prokuratorów, cz onkowie Biur Studiów i Analiz - ma z tymi funkcjami istotny zwi zek, wspieraj c bezpo rednio procesy decyzyjne. Asystenci, ale tak e inni wo pracownicy s dów i prokuratur (w szczególno ci sekretarze, protokolanci, wo ni sadowi) maj dost p do informacji o prowadzonych post powaniach czy ferowanych Por. np. B. Banaszak, Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2012, uwaga 12 do art. 10. 18 Zob. tak e J. awnicka, Referendarz s dowy, PS 5/2007, s. 96 i n. 7 ci 17 Ins rozstrzygni ciach, a zatem danych wra liwych w rozumieniu art. 27 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych19. Na etapie wykonywania orzecze dowych istotn rol pe ni kuratorzy s dowi, realizuj c zadania wychowawczo- tyt resocjalizacyjne, diagnostyczne, profilaktyczne i kontrolne20. Tak e i oni wi c maj dost p do danych wra liwych. Maj c na uwadze rosn ce znaczenie systemów ut informatycznych, wiedza o dzia alno ci organów wymiaru sprawiedliwo ci dost pna jest tak e osobom zarz dzaj cy tymi systemami (szeroko ujmowana kadra informatyczna). m Wy Trzeba jednak przyzna , e wielu pracowników wykonuje czynno ci o charakterze administracyjnym lub obs ugi, nie uczestnicz c w realizowaniu funkcji podstawowych zatrudniaj cych ich instytucji. Nie oznacza to deprecjonowania ich roli w dzia alno ci dów czy prokuratur. Szczególne znaczenie wypada w tym miejscu przyzna dyrektorom s dów, których rola zosta a podniesiona do rangi organów s dowych (art. iar 31a i nast. u.s.p.). Do ich zada nale y wykonywanie czynno ci, przypisanych w odr bnych przepisach kierownikowi jednostek - w zakresie finansowym, uS gospodarczym, kontroli finansowej, gospodarowania mieniem Skarbu Pa stwa oraz audytu wewn trznego w tych obszarach. Dyrektorzy s dów s zwierzchnikami bowymi i dokonuj czynno ci z zakresu prawa pracy oraz reprezentuj s d w tym zakresie wobec pracowników s du, z wy czeniem s dziów, referendarzy s dowych pra oraz asystentów s dziów. Konkluduj c, jedynie niektórzy pracownicy s dów (referendarze) wykonuj obowi zki z zakresu udzielania ochrony prawnej, pozostali (tak w s dach jak i prokuraturach) lub po rednio wspieraj zatrudniaj cych ich jednostek. Mog realizowanych zada , a z pewno ci mie wie bezpo rednio proces orzekania albo dzia alno jednak dost p do danych dotycz cych wszyscy wp ywaj mniej lub bardziej na kszta towanie spo ecznego wizerunku wymiaru sprawiedliwo ci. Wszystkie te dli okoliczno ci uzasadniaj specyficzne instytucje, podobne do regulacji prawa urz dniczego, wyst puj ce z mniejszym lub wi kszym nasileniem w regulacji wo prawnej ich statusu jako osób zatrudnionych. 19 tj. Dz. U. z 2014 r. poz. 1182 ze zm. 20 Art. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach s dowych, tj. Dz. U. z 2014 r. poz. 795 ze zm. ci 8 Ins C. ród a regulacji tyt Stosunki zatrudnienia pracowników s dów i prokuratury stanowi przedmiot regulacji niezwykle z onej. Nie ma przypadku, w którym ca problematyki mie ci aby si w jednym akcie rangi ustawowej, za zasad mo na natomiast uzna stan, w którym ut zastosowanie znajduj co najmniej trzy tego rodzaju akty prawne. Najszerszy zakres podmiotowy wydaje si mie ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. m Wy o pracownikach s dów i prokuratury. W znacznej cz ci dotyczy ona jednak tylko stanowisk urz dniczych (pracowników dotycz tylko art. 14a-17 ustawy). Przewiduje ona jednocze nie, e w sprawach nieunormowanych w pierwszej kolejno ci stosuje si regulacje ustawy z dnia 16 wrze nia 1982 r. o pracownikach urz dów pa stwowych21 a w sprawach nieuregulowanych tak e w tej ustawie - przepisy Kodeksu pracy. Potwierdza to istnienie wy ej zasygnalizowanej zasady. iar Jeszcze bardziej rozbudowane pozostaj pracowników, obj tych ustaw stosunki pracy niektórych kategorii o ustroju s dów powszechnych. Chodzi tu uS o referendarzy i asystentów s dziów. W obu przypadkach ich status prawny jest regulowany ustaw ustrojow . Niemniej jednak zawiera ona zastrze enie, e w sprawach nieunormowanych (art. 151b § 4 u.s.p, art. 155 § 9 u.s.p.) stosuje si pra przepisy o pracownikach s dów i prokuratury (z wy ej przedstawionymi odes aniami). W tych wi c przypadkach dochodzi czwarty szczebel regulacji. Inaczej wygl da status prawny pracowników organów s dowych najwy szego wie szczebla. W przypadku Trybuna u Konstytucyjnego, S du Najwy szego i Naczelnego du Administracyjnego w sprawach nieuregulowanych znajduj zastosowanie od razu przepisy ustawy o pracownikach urz dów pa stwowych22. Nie ma tu wprawdzie wprost przewidzianego odes ania do Kodeksu pracy, jednak wynika ono – podobnie dli jak w przypadku kuratorów s dowych - z art. 5 k.p. Przewiduje on, e je eli stosunek pracy okre lonej kategorii pracowników reguluj przepisy szczególne, przepisy 21 wo kodeksu stosuje si w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami. Stanowi on wi c Dz. U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.). 22 Art. 17 ust. 5 ustawy o TK, art. 1 ust. 1 pkt 3b) ustawy o pracownikach urz dów pa stwowych; ten ostatni przepis stosowany jest do pracowników NSA z mocy odes ania wynikaj cego z art. 49 p.u.s.a. ci 9 Ins wewn trzn norm odsy aj , czyni c zb dnymi wymienione wcze niej odes ania do Kodeksu pracy. tyt Tak rozbudowane odes ania s oczywi cie krytykowane w literaturze23. Trudno tak e zrozumie ró nice, dla których odsy a si do ró nych przepisów w podobnych przypadkach. Ocena racjonalno ci tych odes w kontek cie poszczególnych ut instytucji zostanie przeprowadzona w dalszej analizie. m Wy D. Nabór pracowników s dów i prokuratury Daleko id ce podobie stwa do statusu urz dników w administracji publicznej i samorz dowej wykazuj wyst puj ce w zatrudnieniu pracowników s dów i prokuratury instytucje, zwi zane z naborem do pracy. iar Po pierwsze, od kandydatów do tego rodzaju pracy wymaga si spe niania mniej lub bardziej rozbudowanych wymaga kwalifikacyjnych, umo liwiaj cych podj cie pracy. i jako tych wymaga pozostaje wprost proporcjonalna do odpowiedzialno ci zwi zanej z prac „szeregowych” uS Ilo na poszczególnych stanowiskach. I tak w odniesieniu do pracowników ustawodawca wprowadza jedynie kwalifikacyjne dla poszczególnych stanowisk (por. przywo ane ju wymagania rozporz dzenie pra Ministra Sprawiedliwo ci z dnia 8 grudnia 2014 r.). W przypadku urz dników, wymagania te nabieraj ju formy rygorów selekcyjnych24 i okre lone s w ustawie (art. 2 u.p.s.p.). Nale do nich: pe na zdolno (wymaga si o przest pstwo tak e, by wobec za przest pstwo lub przest pstwo skarbowe kandydata wie nieposzlakowana opinia, niekaralno do czynno ci prawnych, nie toczy o si post powanie cigane z oskar enia publicznego lub przest pstwo skarbowe), odpowiedni stan zdrowia, odbycie sta u urz dniczego w s dzie lub w prokuraturze. dli W przypadku referendarzy (art. 149 § 1 u.s.p.) wymaga si posiadania obywatelstwa polskiego i pe ni praw publicznych, nieskazitelno ci charakteru, uko czenia studiów wo prawniczych, okre lonego wieku (24 lata) a tak e uko czenia aplikacji ogólnej lub 23 W. Sanetra, Ogólne za enia..., s. 6, por. tak e A. Dubowik, Zatrudnianie urz dników s dowych w wietle ustawy o pracownikach s dów i prokuratury z 1998 r. [w:] Zatrudnianie pracowników s dów z perspektywy prawa pracy i zarz dzania pod red. A. Rycaka, Warszawa 2014, s. 45-49. 10 . Pisarczyk, A. Dubowik, Prawo ci 24 O rygorach selekcyjnych w prawie urz dniczym por. np. urz dnicze, Warszawa 2009, s. 106 i n. Ins zdanego egzaminu s dziowskiego, prokuratorskiego, notarialnego, adwokackiego lub radcowskiego. Analogiczne przes anki (z wyj tkiem ostatniej) stosuje si do asystenta s dziego (art. 155 § 2 u.s.p.). Podobnie wygl da sprawa w przypadku tyt zawodowych kuratorów s dowych (art. 5 ust. 1 ustawy o kuratorach s dowych), gdzie wymaga si uko czenia odpowiednich studiów (poza prawniczymi tak e – a ut ciwie przede wszystkim - z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych czy socjologicznych), uko czenia aplikacji kuratorskiej i zdania takiego egzaminu. Równie daleko idzie ustawodawca kreuj c rygory dla dyrektora s du (m. in. m Wy posiadanie sta u pracy, w tym sta u na stanowisku kierowniczym oraz wiedzy w zakresie zarz dzania instytucjami publicznymi, finansów publicznych, prowadzenia inwestycji i gospodarowania mieniem Skarbu Pa stwa, art. 31a § 1 u.s.p.). Rola rygorów selekcyjnych nie ogranicza si jedynie do okre lenia wymaga , jakim maj odpowiada kandydaci na poszczególne stanowiska. Przede wszystkim iar bowiem ich uj cie w ustawie uniemo liwia swobodne modyfikowanie wymaga przez kierowników poszczególnych jednostek, stanowi c wyraz uniformizmu oczekiwa od by publicznej. uS kandydatów do s Nabór do pracy w s dach i prokuraturze, co wypada wskaza po drugie, stanowi przecie element naboru do s by publicznej w rozumieniu art. 60 Konstytucji RP, prawach25. W konsekwencji odbywa si pra a zatem pozostaje otwarty dla wszystkich obywateli polskich na jednakowych on na podstawie otwartego konkursu, a o przyj ciu kandydata decyduje komisja konkursowa (art. 3b u.p.s.p.). Procedury konkursowe przewiduje si tak e w celu zatrudnienia referendarzy s dowych (art. wie 149a u.s.p.) i asystentów s dziów (art. 155 § 2 u.s.p.). Nie przewiduj ich natomiast ustawa o pracownikach urz dów pa stwowych oraz ustawa o kuratorach s dowych. dli E. Podstawa zatrudnienia wo Stosunek pracy jako prawna forma zatrudnienia mo e wynika z szeregu czynno ci, stanowi cych jego podstaw . S to umowa o prac , powo anie, mianowanie, wybór, spó dzielcza umowa o prac (art. 2 k.p.). W wymiarze sprawiedliwo ci w sposób ci 11 Ins oczywisty nie ma miejsca na spó dzielcze umowy w spó dzielczo ci pracy). Nie stosuje si tak e wyboru, o prac (stosowane cz cego powierzenie funkcji przez wi ksze gremium z nawi zaniem stosunku pracy (np. kierownicze funkcje tyt w samorz dzie terytorialnym). W s downictwie i prokuraturach s natomiast stosowane wszystkie pozosta e formy. ut Najszerszy zakres podmiotowy ma umowa o prac . Z zasady jest to umowa na czas nieokre lony (por. art. 4 ust. 2 u.p.s.p.). Ustawodawca dopuszcza jednak szeroko m Wy stosowanie umowy na czas okre lony do osób rozpoczynaj cych prac w aparacie wymiaru sprawiedliwo ci. Dotyczy to zarówno regulacji ogólnych (sta urz dniczy, art. 4 ust. 1 u.p.s.p.) jak i szczególnych (por. art. 155ca § 2 u.s.p. w odniesieniu do asystentów s dziów). Okres odbywania „sta u” ró ni si w odniesieniu do poszczególnych stanowisk, od 6 miesi cy (art. 3 ust. 2 u.p.s.p.) do 2 lat dla asystentów s dziów (art. 155ca § 1 u.s.p.) Specyficzn regulacj przewiduje art. iar 100a ust. 13 ustawy o prokuraturze. Asystenci prokuratora w Prokuraturze Generalnej mog by – z mocy odes ania do art. 471 u.p.u.p. - zatrudniani na uS podstawie umowy o prac zawartej na czas pe nienia funkcji przez osob zajmuj kierownicze stanowisko pa stwowe. Umowy takie nie s typowymi umowami na czas wykonania okre lonej pracy (w rozumieniu art. 25 § 1 k.p.), podlegaj bowiem – co wprost przewiduje art. 471 ust. 1 in fine u.p.u.p. - rozwi zaniu za dwutygodniowym „nieurz dniczych” podlegaj pra wypowiedzeniem. W pe nym natomiast zakresie zastosowaniu do pracowników przepisy Kodeksu pracy o rodzajach umów o prac (umowy na czas nieokre lony, okre lony (w tym na zast pstwo)), próbny oraz na czas wykonania okre lonej pracy (art. 25 § 1 i 2 k.p.). wie Dla dwóch kategorii pracowników s dów i prokuratury ustawodawca jako podstaw zatrudnienia przewiduje mianowanie. S to referendarze s dowi (art. 149 § 1 in principio u.s.p.) oraz kuratorzy s dowi (art. 4 ustawy o kuratorach s dowych). dli W klasycznym uj ciu, jako podstawa nawi zania stosunku s bowego o charakterze wo administracyjnym, mianowanie mia o podwójny skutek. Z jednej strony prowadzi o do nawi zania takiej wi zi prawnej, z drugiej strony stanowi o akt inwestytury, wyposa aj c pracownika w mo liwo dokonywania w imieniu pa stwa czynno ci 25 12 ci O naborze pracowników sadów i prokuratury w kontek cie konstytucyjnym T. Duraj [w:] Prawo urz dnicze. Komentarz pod red. K. Barana, Warszawa 2014, uwaga 4 do art. 3-4. Ins o w adczym charakterze26. W toku rozwoju historycznego dosz o do przekszta cenia administracyjnoprawnych stosunków s bowych w stosunki pracy, pierwiastek administracyjny uleg zatem ograniczeniu. Niemniej jednak w przypadku wymiaru tyt sprawiedliwo ci prawo wymierzania sprawiedliwo ci w imieniu Rzeczypospolitej przekazane zostaje s dziom w si elementów publicznoprawnych w regulacji ut zacierania nie jako pracownikom mianowanym. Mimo stosunków pracy z mianowania, w dalszym ci gu do ich cech charakterystycznych nale wi ksza ni w umownych stosunkach pracy stabilizacja zatrudnienia oraz zakres i charakter m Wy dyspozycyjno ci a tak e podleganie odpowiedzialno ci dyscyplinarnej27. Stabilizacja zatrudnienia wyra a si w daleko szerszej ochronie przed rozwi zaniem stosunku pracy. Polega ona co do zasady na rezygnacji z dopuszczalno ci jego zako czenia z powodów dostatecznie uzasadnionych, dobranych z otwartego katalogu (art. 45 § 1 k.p.) na rzecz katalogów zamkni tych. Swoist „przeciwwag ” dla stabilizacji stanowi pracownika mianowanego, szersza co do zakresu iar dyspozycyjno w przypadku pracowników umownych28, obejmuj ca np. przeniesienia s mo liwo rodków ni bowe czy zawieszania stosunku pracy. Kodeks pracy umo liwia jedynie pracodawcy (art. 42 § 4 k.p.). Przeniesienia s uS skierowanie pracownika do innej pracy na okres 3 miesi cy w roku kalendarzowym bowe mog natomiast trwa d ej, cho nie s nieograniczone czasowo. Przyk adem rozbudowanej regulacji dotycz cej zmian miejsca wykonywania pracy mo e by pra dowych (szerzej o tym w dalszej cz art. 151a u.s.p. dotycz cy referendarzy ci analizy). W powszechnym prawie pracy nie ma natomiast mo liwo ci „zawieszenia” pracownika w umownym stosunku pracy jednostronnym aktem pracodawcy, wie osi gni cie takiego efektu mo liwe jest co do zasady dzi ki instytucji urlopu bezp atnego (art. 174 k.p.), realizowanego na zasadzie porozumienia obu stron stosunku pracy. dli Abstrahuj c od szczegó owych rozwi za , podejmuj c prób mianowania wydaje si , syntezy problematyki e po czenie stabilizacji i dyspozycyjno ci, ma na celu wo 26 Np. Z. Sypniewski, Charakter prawny stosunków pracy na podstawie mianowania [w:] Studia nad Kodeksem pracy pod red. W. Ja kiewicza, Pozna 1976, s. 212 27 J. Stelina, Charakter prawny stosunku pracy z mianowania, Gda sk 2005, s. 237. 28 Tam e, s. 160 – 163. ci 13 Ins ciw realizacj zada pa stwa, przy równoczesnym ograniczeniu mo liwo ci wp ywów kierownictwa (szczególnie gdy ma ono wymiar polityczny) na sam relacj zatrudnienia i podejmowane przez pracownika decyzje. Pytanie, na ile i w tyt odniesieniu do których pracowników s dów i prokuratury istniej takie ryzyka, a w konsekwencji w odniesieniu do których ma sens stosowanie lub utrzymywanie ut mianowania jako podstawy zatrudnienia, stanowi zatem przedmiot zainteresowania doktryny prawa pracy. Z pewno ci nie budzi w tpliwo ci utrzymywanie mianowania w odniesieniu do s dziów z uwagi na konstytucyjne gwarancje ich niezawis ci (art. m Wy 178 ust. 1 ustawy zasadniczej). Je li chodzi o pracowników s dów i prokuratury sensu stricto, o ile akceptowana jest zasadno referendarzy s dowych, ze wzgl du na ich rol utrzymania mianowania dla jako osób realizuj cych czynno ci z zakresu ochrony prawnej, o tyle w tpi si w celowo utrzymywania mianowania jako podstawy zatrudnienia kuratorów s dowych29. iar Przechodz c na koniec do ostatniej ze stosowanych w wymiarze sprawiedliwo ci podstaw zatrudnienia, nale y zauwa , e instytucj powo ania w rozumieniu art. 68 uS i nast. k.p. ustawodawca rezerwuje dla jednej tylko kategorii pracowników s dów i prokuratury, ale za to kategorii szczególnej, bowiem pracownikami powo anymi s dyrektorzy s dów, uznawani za ich organy. Jakkolwiek w niektórych przypadkach mo e budzi w tpliwo ci, czy ustawodawca u ywaj c terminu „powo anie” ma na pra my li powierzenie funkcji, czy tak e nawi zanie zatrudnienia, to jednak brzmienie art. 32 § 1 u.s.p. nie pozostawia w tpliwo ci, e dyrektor jest pracownikiem s du30. Powo anie jest klasyfikowane jako najmniej „przyjazna” osobie zatrudnionej podstawa nawi zania stosunku pracy a to ze wzgl du na najwi ksz wie zatrudnienia31. Zosta a jednak w atwo nie w tym celu wprowadzona, z za zako czenia eniem, e dzie mia a zastosowanie do stanowisk kierowniczych (g ównie dyrektorów przedsi biorstw pa stwowych)32. Mo na zatem przyj , e powo anie dyrektora kontrol nad dzia alno ci administracyjn dli du, którego dokonuje Minister Sprawiedliwo ci, u atwia temu ostatniemu organowi s dów. Kwestia ta, stanowi ca tak e W. Sanetra, Ogólne za 30 Por. tak e Z. Kubot, Dyrektor s du jako organ s du, PiZS 12/2012, s. 23. enia..., s. 6-7. 31 wo 29 Odwo anie zrównane z wypowiedzeniem nie wymaga uzasadnienia, tak jak wypowiedzenie umowy na czas okre lony, por. uchwa a S du Najwy szego z dnia 10 stycznia 2007 r., sygn. III PZP 6/06, wykluczone jest tak e roszczenie o przywrócenie do pracy, art. 69 pkt 2 lit. c) Kodeksu pracy. 32 14 ci Np. T. Liszcz, Stosunek pracy dyrektora przedsi biorstwa pa stwowego w PRL, Lublin 1986. Ins w cz ci przedmiot analiz Trybuna u Konstytucyjnego33, b dzie podj ta szerzej w dalszym toku analizy, w cz ci po wi conej ustaniu stosunku pracy pracowników dów i prokuratury. tyt W tym miejscu wypada jeszcze odnie si do problematyki stosowania w zatrudnieniu w s dach i prokuraturze umów prawa cywilnego o wiadczenie us ug ut (szczególnie umowy o wiadczenie us ug na warunkach zlecenia, art. 750 k.c.). Si ganie do tych konstrukcji, wedle wiedzy autora niniejszego opracowania, mo e m Wy by powodowane ograniczeniami finansowymi s dów i prokuratur. Wynagrodzenia pracownicze finansowane s bowiem z tzw. osobowego funduszu p ac, na którego wysoko jednostki te nie maj wp ywu. W ostatnich kilku latach ustawodawca decydowa si (przepisami tzw. ustaw oko obud etowych34) limitowa wysoko tych funduszy na poziomie z poprzednich lat. Mo e to sprawia , e potrzeba realizowania zada przez jednostki sektora wymiaru sprawiedliwo ci, spowoduje si ganie do tzw. iar bezosobowego funduszu p ac, z którego z kolei finansowane s umów cywilnoprawnych. prace w ramach uS Ze wzgl dów systemowych mo e budzi w tpliwo ci, na ile jednostki sektora publicznego powinny si ga do tego rodzaju rozwi za (szerzej o tym w cz ci III, lit. D niniejszej analizy). Od strony prawa pracy natomiast zasadnicze kwestie wi art. 22 § 11 i § 12 k.p., uniemo liwiaj cych stosowanie zatrudnienia pra z regulacj si niepracowniczego zamiast pracowniczego w warunkach typowych dla stosunku pracy (tj. podleg ci co do miejsca, czasu wykonywanej pracy oraz konieczno wykonywania polece ). Nale oby zatem wyra nie unika przypadków, w których wie zatrudnienie niepracownicze w istocie mia oby cechy stosunku pracy. Uwaga ta w sposób szczególny odnosi si do jednostek organizacyjnych wymiaru sprawiedliwo ci, w przypadku których zarzuty nieprzestrzegania prawa pracy, mog yby by oceniane w uj ciu spo ecznym szczególnie nagannie. wo dli 33 Wyrok z dnia 7 listopada 2013 r., sygn. K 31/12, szczególnie pkt 6.2 uzasadnienia. 34 Por. np. ustawa z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w zwi zku z realizacj ustawy bud etowej (Dz. U. poz. 1456). ci 15 Ins F. Zmiana stosunku pracy tyt Jak ju wskazano wcze niej, charakteryzuj c stosunki pracy z nominacji, ich cech stanowi dyspozycyjno pracodawc pracownika rozumiana jako mo liwo dokonania przez jednostronnej zmiany stanowiska czy miejsca pracy w zakresie ut wi kszym, ni pozwala na to Kodeks pracy. Nie dziwi zatem regulacja stosunku pracy referendarza s dowego. Przy przenoszeniu referendarzy s dowych za zasad ustawodawca uznaje konieczno uzyskania zgody na tak czynno (art. 151a § 1 m Wy u.s.p.). Zasada ta doznaje jednak daleko id cych wyj tków w kolejnych jednostkach redakcyjnych tego przepisu. I tak w wietle § 2 pkt 1 tego przepisu mo na dokona przeniesienia referendarza bez jego zgody w razie zniesienia stanowiska w wyniku zmiany w organizacji s downictwa lub zniesienia danego s du lub wydzia u albo przeniesienia siedziby s du. Pozosta e przypadki (pkt 2 i 3), tj. powstanie stosunku iar powinowactwa lub zawarcie zwi zku ma w bezpo redniej zale no ci s na wniosek kolegium w skiego, wykluczaj ce pozostawanie bowej oraz konieczno przeniesienia referendarza ciwego s du okr gowego wydaj uS znaczenie praktyczne. Kolejne regulacje przewiduj si mo liwo mie mniejsze delegowania referendarza za jego zgod , lub wyj tkowo – bez zgody – co jednak jest ograniczone czasowo (do 6 miesi cy) a powtarzanie przeniesienia nie mo e nast powa pochodn uregulowa pra wcze niej ni po 3 latach (art. 151a § 6 u.s.p.). Unormowania te s do wyra podstawy zatrudnienia referendarza. Nie ma natomiast analogicznych w odniesieniu do kuratorów s dowych, których przenosi si na inne stanowisko na ich wniosek jedynie w razie utraty mo liwo ci wykonywania wie dotychczasowej pracy (art. 21 ustawy o kuratorach s dowych). Inaczej natomiast przedstawia si sprawa zmiany tre ci stosunku pracy urz dników dów i prokuratury a tak e asystentów s dziów, zatrudnionych na podstawie umowy dli o prac . Ustawa dopuszcza bowiem delegowanie urz dników s dowych, tak e bez ich zgody, przyznaj c takie uprawnienie Ministrowi Sprawiedliwo ci lub dyrektorowi wo du apelacyjnego (art. 11a ust. 2-4 u.p.s.p.35). W przypadku asystentów s dziów mo liwe jest delegowanie bez ich zgody na okres do 6 miesi cy, je li jest to 35 Przepis Art. 11a dodany ustaw z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy – Kodeks post powania karnego oraz niektórych innych utaw (Dz. U. Nr 64, poz. 432), która wesz a w ycie 12.07.2007 r. ci 16 Ins podyktowane interesem wymiaru sprawiedliwo ci (art. 155e § 3 u.s.p.). Rozwi zania te wypada oceni co najmniej krytycznie. Polegaj one na przeniesieniu konstrukcji znanych prawu urz dniczemu, zarezerwowanych dla pracowników mianowanych, do tyt pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o prac . Mo liwo ci takiej nie przewiduje ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o s bie cywilnej (art. 62 i 63), ut rezerwuj c przypadki jednostronnego przenoszenia pracownika bez jego zgody jedynie do urz dników s pracowników s by cywilnej (w nie pracownicy mianowani), a nie by cywilnej. Tych ostatnich mo na przenosi na ich wniosek albo m Wy za zgod (art. 64 ust. 1 ustawy). Rozwi zania te stanowi element regulacji s by cywilnej, w której funkcjonuje wprawdzie konstrukcja pracodawcy w uj ciu art. 3 k.p. – a zatem jest nim konkretny urz d – jednak potrzeby s pracodawcy. Mo na by mog dyktowa konieczno tu dopatrywa si przeniesienia do innego elementów typowych dla iar administracyjnoprawnych stosunków s bowych, w których nie wyst puje okre lony podmiot zatrudniaj cy, jest nim natomiast, jak wskazano w rozwa aniach lit. A uS powy ej, szeroko rozumiana formacja. Konstrukcja ta stosowana jest jednak wy cznie do pracowników mianowanych. Zrozumia e oczywi cie pozostaj potrzeby wymiaru sprawiedliwo ci, zwi zane np. pracownika b pra z jego reorganizacj , które mog wymaga zmiany stanowiska i miejsca zatrudnienia cego urz dnikiem wymiaru sprawiedliwo ci. Uwa am jednak, poddanie tej kategorii osób dyspozycyjno ci rozumianej jako mo liwo e dokonania przekszta cenia tre ci ich stosunków pracy na zasadach „urz dniczych”, stanowi wie niekonsekwencj ustawodawcy. W drugiej natomiast kolejno ci, omawiaj c zmiany stosunku pracy, wypada wskaza na szeroko stosowane przez ustawodawc , i to nie tylko w odniesieniu do pracy. Zmiana ta nie wp ywa na tre uprawnie dli pracowników mianowanych, mo liwo ci lub nawet obowi zek zawieszenia stosunku i obowi zków pracownika (np. wo miejsca pracy jak w przypadku delegowania), lecz na czasowym wy czeniu obowi zku wykonywania pracy36. Zawieszenie urz dnika a tak e osoby odbywaj cej sta urz dniczy mo liwe jest w przypadku wszcz cia post powania o cz ciowe 36 17 ci Por. A. Dubowik, Zatrudnianie urz dników s dowych… [w:] Zatrudnianie pracowników s dów.., s. 60. Ins ca kowite ubezw asnowolnienie pracownika (albo te gdy ustanowiono w toku post powania doradc tymczasowego) a tak e gdy prowadzone jest wobec pracownika post powanie o umy lne przest pstwo cigane z oskar enia publicznego tyt lub umy lne przest pstwo skarbowe, chyba e wcze niej stosunek pracy zosta rozwi zany w trybie art. 52 k.p. (art. 12b ust. 1 u.p.s.p.). Druga z wymienionych ut przes anek umo liwia tak e zawieszenie stosunku pracy referendarza s dowego (art. 151a § 15 u.s.p.). W okresie zawieszenia ogranicza si wynagrodzenie pracownika stosuj c ró ne mechanizmy (w przypadku referendarza zmniejszenie wynagrodzenia m Wy od 25%-50% przez ca y okres, w przypadku pracownika pe ne wynagrodzenie przez pierwsze 3 miesi ce, nast pnie po owa wynagrodzenia). G. Rozwi zanie stosunku pracy iar Konstrukcja zasad rozwi zywania stosunków pracy tak e przypomina regulacje stosowane w prawie urz dniczym. Charakteryzuje je okre lanie nie tylko uS przypadków, w których rozwi zanie stosunku pracy jest dopuszczalne (rozwi zanie fakultatywne), ale tak e takich, w których rozwi zanie stosunku pracy musi nast pi (por. art. 12 ust. 1 i 3 u.p.s.p., gdzie u ywa si trybu rozkazuj cego - „nast puje”)37. W powszechnym prawie pracy pozostawia si pracodawcy swobod rozwi zania pra stosunku pracy. Zarówno rozwi zanie za wypowiedzeniem (art. 32 § 1 k.p., „ka da ze stron mo e rozwi za ...”) jak i bez wypowiedzenia (art. 52 k.p. i 53 k.p., „pracodawca mo e rozwi za ...”) stanowi sk adnik uprawnienia pracodawcy do prowadzenia polityki kadrowej – oczywi cie w granicach ochrony szczególnej ogólnej przed rozwi zaniem stosunku wie i pracy. W przypadku pracodawcy „publicznego” swoboda ta jest ograniczona potrzeb ochrony interesu pa stwa bez wzgl du na decyzje osób kieruj cych jednostkami publicznymi. dli Ustawodawca si ga jednak do tego rodka jedynie w przypadku rozwi zania bez wypowiedzenia i to wy cznie w odniesieniu do urz dników (art. 12 u.p.s.p.). Kwestia w tym wi c zakresie zastosowanie znajduj 37 wo wypowiedzenia (zarówno urz dników jak i innych pracowników) nie jest regulowana, przepisy Kodeksu pracy. Funkcjonuje O obligatoryjnym i fakultatywnym rozwi zaniu stosunku pracy por. np. A. Dubowik, Prawo urz dnicze, s. 219. ci 18 . Pisarczyk, Ins zatem ochrona ogólna przed rozwi zaniem stosunku pracy, sk adaj ca si z konieczno ci skonsultowania zamiaru jego rozwi zania (art. 38 k.p.) oraz uzasadnienia wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.). Pracownicy umowni s tak e obj ci tyt ochron szczególn , tj. zakazami wypowiedzenia lub rozwi zania albo konieczno ci uzyskania zgody lub braku sprzeciwu na dokonanie czynno ci zmierzaj cej do ut zako czenia stosunku pracy (por. art. 16 u.p.u.p.). Mo liwe jest tak e rozwi zanie stosunku pracy za porozumieniem stron albo za wypowiedzeniem przez pracownika (art. 15 u.p.u.p.). m Wy Pe ny katalog przes anek rozwi zania, zarówno bez wypowiedzenia jak i za wypowiedzeniem wprowadza natomiast ustawodawca w odniesieniu do pracowników mianowanych, co tak e stanowi odzwierciedlenie regulacji prawa urz dniczego38. W przypadku referendarzy tak e si ga si do konstrukcji rozwi zania obligatoryjnego (pope nienie umy lnego, publiczno-skargowego, przest pstwa lub przest pstwa iar skarbowego, art. 151a § 16 zd. 1 u.s.p.). W innych przypadkach wypowiedzenie (np. uzyskanie dwukrotnej, negatywnej oceny; zniesienie s du lub jego reorganizacja uS uniemo liwiaj ca dalsze zatrudnienie; utrata zdolno ci do pracy na stanowisku orzeczona przez lekarza orzecznika ZUS) albo rozwi zanie bez wypowiedzenia (d ugotrwa a niezdolno do pracy w rozumieniu art. 53 k.p.) s uprawnieniem pracodawcy. Podobnie ukszta towany zosta zamkni ty katalog przyczyn rozwi zania pra stosunku pracy kuratora (art. 28 i art. 32 ustawy o kuratorach s dowych). H. Obowi zki wie Kodeks pracy charakteryzuj c generalnie obowi zki pracownicze skupia si na sumiennym i starannym wykonywaniu pracy a tak e przestrzeganiu polece prze onych (art. 100 § 1 k.p.). Od pracownika wymaga si pracy, dba o dobro pracodawcy a dli czasu pracy, ustalonego w zak adzie porz dku, dba tak e przestrzegania ci o bezpiecze stwo i higien tak e przestrzeganie tajemnicy wo przedsi biorstwa i innych informacji niejawnych, na przestrzeganiu zasad wspó ycia spo ecznego ko cz c (art. 100 § 2 k.p.). Wszystko to ma na celu w 38 Por. np. art. 71 ustawy o s ciwe bie cywilnej. ci 19 Ins realizowanie funkcji gospodarczej pracodawcy jako przedsi biorcy. Inaczej s natomiast zbudowane katalogi obowi zków pracowników s dów i prokuratury. tyt Na pierwszym miejscu wymienia si obowi zek przestrzegania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa, a w dalszej kolejno ci wymaga rzetelnego i bezstronnego oraz sprawnego i terminowego wykonywania ut powierzonych zada , dochowywania tajemnicy prawnie chronionej, godnego zachowania a wreszcie poszerzania wiedzy zawodowej (art. 6 u.p.s.p.). Niemal m Wy identycznie wygl daj katalogi obowi zków urz dniczych (art. 17 ust. 2 u.p.u.p., art. 76 ust. 1 ustawy o s bie cywilnej). Wida tu wyra nie nasycenie elementami publicznymi, z obowi zkiem przestrzegania prawa na pierwszym miejscu. Wykonywanie zada rzetelno ci (co mo na porównywa ma si cechowa nie tyko do obowi zku sumiennego i starannego iar wykonywania pracy oraz polece pracodawcy w uj ciu art. 100 § 1 k.p.)39, ale tak e bezstronno ci . Z tego wzgl du urz dnicy s dów i prokuratury nie mog kierowa si pogl dami politycznymi, religijnymi ani interesem indywidualnym oraz grupowym (art. uS 9 u.p.s.p.). Od pracowników zatrudnionych w podmiotach prywatnych nie wymaga si tego, co wi cej, w ramach dzia alno ci zwi zkowej maj oni prawo kierowa si swymi grupowymi interesami daj c od pracodawcy spe niania postulatów pra w zakresie warunków pracy i p acy40. O ile oczekiwania takie mog prezentowa tak e urz dnicy s dowi, to jednak wy czenie prawa do strajku (art. 19 ust. 3 ustawy o rozwi zywaniu sporów zbiorowych) istotnie ogranicza mo liwo Zreszt , ze wzgl du na do ich realizacji. szerokie i cis e uregulowanie uprawnie i obowi zków wie tych pracowników miejsce na dialog zbiorowy pozostaje bardzo ograniczone. ród obowi zków urz dników s du i prokuratury warto tak e zwróci uwag na ograniczenia dodatkowego zatrudnienia. Zarówno w ustawie o pracownikach s dów dli i prokuratury (art. 11) jak i ustawie o pracownikach urz dów pa stwowych (art. 19) wprowadzono zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia (o charakterze wo 39 Tak e tu da si jednak dostrzec ró nice w stosunku do modelu powszechnego prawa pracy – w aspekcie formalnym. Stosownie do art. 7 ust. 2 u.p.s.p. mo e on da pisemnego potwierdzenia polecenia s bowego je li ocenia, e polecenie jest sprzeczne z prawem lub zawiera znamiona pomy ki. Dopiero tak potwierdzone polecenie musi wykona . Analogicznego uprawnienia nie przewidziano w powszechnym prawie pracy. 40 Zob. np. art. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwi zywaniu sporów zbiorowych. ci 20 Ins pracowniczym) a tak e podejmowania innych zaj sprzecznych o stronniczo z obowi zkami /interesowno albo wywo uj cych tyt W podejrzenie (p.u.s.p.) albo podwa aj cych zaufanie do s du lub prokuratury (u.p.s.p.). Ograniczenia te ustanowione s publicznych41. (w tym zarobkowych), powszechnym prawie pracy wyra nie ze wzgl dów zabrania si pracownikom ut podejmowania dzia alno ci konkurencyjnej, i to tylko o tyle, o ile pracodawca dostrzega tak konieczno i wymaga od pracownika zawarcia w tym celu umowy o zakazie konkurencji (art. 1011 i nast. k.p.). Tu chodzi raczej o ograniczanie ryzyka m Wy konfliktu interesów ale tak e podwa ania zaufania do organów w adzy publicznej przez unikanie sugestii, e dodatkowo zarobkuj cy urz dnik mo e przychyla si do racji podmiotów, które go zatrudniaj lub w szerokim znaczeniu „za atwia ” co dla nich. Elementem wspólnym dla obowi zków pracowniczych i urz dniczych pozostaje iar natomiast poufno . Inny jednak, bo z zasady gospodarczy, ma charakter ochrony tajemnic pracodawcy-przedsi biorcy (por. np. art. 11 ustawy z dnia 16 kwietnia uS 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji). Pracodawca-jednostka wymiaru sprawiedliwo ci chroni informacje istotne dla obywateli i pa stwa, których jedynie wycinek mog stanowi informacje o charakterze tajemnic przedsi biorstwa (obecne przecie w post powaniach s dowych, cho by z zakresu zwalczania nieuczciwej one przecie do informacji niejawnych (por. art. 1 ust. 2 pkt 1 lit. pra konkurencji). Nale e) i f) ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych, w wietle którego s dy, trybuna y oraz inne organy ochrony prawnej obj te s zakresem podmiotowym ustawy). Innymi s owy zakres tajemnic, których przychodzi chroni wie urz dnikom s dów i prokuratury pozostaje daleko szerszy ni prawie pracy. w powszechnym Specyficzny, urz dniczy, charakter ma tak e obowi zek poddania si ocenie dli okresowej, dokonywanej w odst pie 1-2 lat (art. 8 ust. 2 u.p.s.p.). Nie s nim obj ci pracownicy organów s dowych najwy szego szczebla ze wzgl du na tre art. 20 W pewnym sensie mo na wi za wo u.p.u.p., który znajduje zastosowanie jedynie do pracowników mianowanych. oceny okresowe z typowym dla prawa urz dniczego obowi zkiem podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez urz dnika 41 21 ci Szeroko w tej kwestii B. Cudowski, Dodatkowe zatrudnienie, Warszawa 2007, passim. Ins dowego. Oczywi cie nie oznacza to, e pracownicy zatrudnieni wy cznie na podstawie Kodeksu pracy nie podlegaj ewaluacji. Wielu pracodawców decyduje si na wprowadzenie takich procedur, wi c je te cz sto z regulacjami p acowymi. tyt Ponownie jednak wyznacznikiem ró nicy jest obowi zek dokonywania ocen w sferze publicznej i jedynie mo liwo ich dokonywania u pracodawców „prywatnych”. ut Oceny okresowe pracowników s dów powszechnych i wojskowych oraz prokuratury, podobnie jak oceny okresowe pracowników umownych w urz dach, nie maj enia na zatrudnienie. W prawie urz dniczym (por. np. art. 71 m Wy bezpo redniego prze ust. 1 pkt 1 ustawy o s stosuje si konstrukcj bie cywilnej) w odniesieniu do pracowników mianowanych obligatoryjnego wypowiedzenia w razie uzyskania dwóch kolejnych, negatywnych ocen okresowych42. Dla stanowisk pracowniczych tak surowej sankcji si nie stosuje. iar I. Wynagrodzenie uS Regulowanie warunków wynagradzania z perspektywy uregulowa prawnych mo na w pewnym uproszczeniu sprowadzi do dwóch modeli: regulacji ustawowej i uk adowej43. W modelu ustawowym zasady wynagradzania wynikaj z unormowa uk adowym pozostawia si kwesti pra powszechnie obowi zuj cych, ustalanych przez pa stwo, natomiast w modelu p ac stronom (g ównie zbiorowych stosunków pracy), a zatem pracodawcom i ich organizacjom z jednej strony a reprezentacji pracowniczej (zwi zkom zawodowym) z drugiej. Modele te nie wyst puj oddzielnie, wie w istocie – zarówno w warunkach gospodarki socjalistycznej – jak i obecnie regulacja uk adowa uzupe nia uregulowania powszechnie obowi zuj ce44. Nawet bowiem w powszechnym prawie pracy, w którym ustawodawca przewiduje jako za metod uk adow (art. 771 k.p.) ma miejsce regulowanie enie minimalnego wo dli 42 Podobnie art. 124 ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wy szym. 43 M. wi cicki, Prawo wynagrodzenia za prac , Warszawa 1963, s. 70-72, stosuje si tak e terminy regulacja powszechna i zak adowa, M. Sewery ski, Wynagrodzenie za prac , Warszawa 1981, s. 165 i 185. 44 W poprzednim ustroju por. M. wi cicki, Prawo wynagrodzenia za prac , s. 71-72. ci 22 Ins wynagrodzenia za prac 45 . Niemniej jednak w pozosta ej cz ci mo liwo autonomicznego kszta towania p ac na poziomie zak adu czy bran y umo liwia ich dopasowanie do uwarunkowa rynkowych46. tyt W prawie urz dniczym ustawodawca pos uguje si natomiast szeroko metod regulowania p ac przy pomocy przepisów bezwzgl dnie obowi zuj cych47, tak te ut sytuacja przedstawia si w obecnym modelu wynagradzania pracowników s dów i prokuratury. Materia normatywna dzieli si mi dzy ustaw i rozporz dzenia m Wy wykonawcze, przy czym ustawa okre la co do zasady sk adniki wynagrodzenia poszczególnych grup pracowników, natomiast ich wysoko (co dotyczy g ównie wynagrodzenia zasadniczego) jest uregulowana w przepisach wykonawczych. Je li chodzi o struktur wynagrodze , to ma ona charakter niezwykle z ony. Obok wynagrodzenia zasadniczego ustawodawca wprowadza liczne elementy uboczne, niekoniecznie zmienne (dodatki). Typowo stosuje si – oczywi cie obok iar cho wynagrodzenia zasadniczego – dodatki sta owe, nagrody jubileuszowe, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz odprawy emerytalno-rentowe48. Cz sto stosowane s uS tak e dodatki funkcyjne49 oraz specjalne (z tytu u powierzenia dodatkowych zada lub zwi kszenia obowi zków)50, ale pojawiaj si te dodatki zwi zane ze specyfik okre lonej pracy (dodatek kuratorów za prac pra o kuratorach s dowych). terenow , art. 14 ust. 5 ustawy Je li chodzi o p ace zasadnicze, to dla pracowników mianowanych stosuje si okre lenie kwot wynagrodze (dla kuratorów metod mno nikow 51 , dla referendarzy wie 45 cis e Ustawa z dnia 10 pa dziernika 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za prac , Dz. U. Nr 200 poz. 1679 ze zm. 46 M. Sewery ski, Wynagrodzenie za prac , s. 140 i nast. 47 Np. A. Dubowik, . Pisarczyk, Prawo urz dnicze, s. 185. dli 48 W wysoko ci wy szej ni przewidziane Kodeksem pracy, por. art. 921 k.p., który przewiduje odpraw w wysoko ci jednomiesi cznego wynagrodzenia. 49 wo Por. § 4 i tabela w za czniku nr 4 do rozporz dzenia Ministra Sprawiedliwo ci z dnia 8 grudnia 2014 r. w sprawie stanowisk i szczegó owych zasad wynagradzania urz dników i innych pracowników dów i prokuratury oraz odbywania sta u urz dniczego, Dz. U. z 2015 r. poz. 54, zob. tak e art. 151b § 2c u.s.p. w przypadku referendarzy. 50 Por. § 5 rozporz dzenia z dnia 8 grudnia 2014 r., w przypadku asystentów s dziów por. art. 155 § 4 pkt 1 u.s.p. 51 Rozporz dzenie Ministra Sprawiedliwo ci z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie wynagrodze kuratorów zawodowych i aplikantów kuratorskich. ci 23 Ins – przez odwo anie do wynagrodze s dziowskich w odpowiednich stawkach awansowych, por. art. 151b § 1 – 3 u.s.p.). Natomiast w regulacji dotycz cej urz dników i innych pracowników s dów i prokuratur stosuje si tyt wide kow , polegaj na okre leni minimalnych wynagrodzenia52. Niemniej jednak rozpi to i tzw. metod maksymalnych stawek stawek, jaka zosta a tu zastosowana ut (np. dla stanowisk samodzielnych 1 800 z – 7 000 z , dla stanowisk wspomagaj cych 1 600 z – 5 200 z ) jest trafnie krytykowana w literaturze, pozostawia bowiem zbyt wielk dowolno stosowania w indywidualnych przypadkach, co prowadzi do m Wy radykalnych ró nic w wynagrodzeniu za t sam prac w ró nych a nawet tych samych jednostkach53. Generalnie istniej ce regulacje p acowe, ze wzgl du na ich szczegó owo wyst puj ce niespójno ci i przestarza e rozwi zania, s krytycznie54. , oceniane w literaturze uS iar J. Czas pracy Ustawa o pracownikach s dów i prokuratury nie zawiera regulacji z zakresu czasu pracy. Zastosowanie znajduj zatem przepisy ustawy o pracownikach urz dów one limitowany – w stosunku do pra pa stwowych (art. 29 i 30 ustawy). Przewiduj regulacji Kodeksu pracy – katalog systemów czasu pracy, jakie mog by stosowane w urz dach. Ogranicza si on do systemu podstawowego (8 godzin na dob i przeci tnie 40 godzin w tygodniu w krótszym ni kodeksowy, 8 tygodniowym okresie wie rozliczeniowym) oraz systemu równowa nego (do 12 godzin na dob przy przeci tnie 40 godzinach pracy na tydzie ). Zasady kszta towania rozk adu czasu pracy wynikaj tak w jednostkach wymiaru sprawiedliwo ci jak i aparacie urz dniczym z Rozporz dzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2007 r. dli w sprawie czasu pracy pracowników urz dów administracji rz dowej. Zak ada ono stosowanie rozk adów czasu pracy 8.15-16.15 (§ 1), umo liwia jednak tak e wo 52 Por. za cznik nr 3 do rozporz dzenia z dnia 8 grudnia 2014 r. 53 A. Rycak, Wynagradzanie pracowników s dów powszechnych [w:] Zatrudnianie pracowników dów.., s. 169. 54 Tam e, s. 169-170, por. tak e opracowanie T. Oleksyna, Wynagradzanie – wyzwania uniwersalne i w s downictwie, zawarte w tym samym opracowaniu zbiorowym, s. 123 - 144. ci 24 Ins stosowanie tzw. ruchomych godzin rozpocz cia i ko czenia pracy (mi dzy 7 a 18, por. § 3 ust. 1). W przypadkach zwi zanych z obs ug interesantów mo liwe jest takie kszta towanie rozk adu czasu pracy, w wietle którego w jednym dniu praca jest tyt zaplanowana mi dzy godzin 8 a 18 (§ 3 ust. 3), co podlega skompensowaniu odpowiednio krótsz prac w inne dni. ut Stosowanie równowa nego czasu pracy jest mo liwe tak e dla stanowisk referendarskich (art. 151b § 2e u.s.p.). Zarówno w odniesieniu do referendarzy (jako m Wy opcja) jak kuratorów s dowych (jako standard) przewiduje si stosowanie czasu pracy mierzonego wymiarem zada . Ustawodawca pos uguje si tu jednak dwoma odmiennymi terminami (zadaniowy czas pracy w przypadku referendarzy, czas mierzony wymiarem zada w przypadku kuratorów). Na tle art. 83 § 1 u.s.p. w odniesieniu do s dziów S d Najwy szy uzna 55, e zwrotów takich nie mo na uto samia , co doprowadzi o S d Najwy szy do wniosku, e s dziowie nie maj iar prawa do wynagrodzenia z tytu u pracy w godzinach nadliczbowych. Na koniec wypada wspomnie , znajdowa uS sprawiedliwo ci e w ograniczonym zakresie mog zastosowanie tak e inne w wymiarze szczegó owe dotycz ce czasu pracy. W odniesieniu do kierowców stosuje si regulacje bowiem przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców56. pra K. Odpowiedzialno pracownika obejmuje zachowanie pracownika mo e by odpowiedzialno formalnym porz dkow przypadki, w których wie Odpowiedzialno niew ciwe sankcjonowane. Kodeks pracy przewiduje (art. 108 i nast. k.p.) za uchybienia o charakterze (nieprzestrzeganie organizacji i porz dku w procesie pracy, dli nieprzestrzeganie przepisów bhp i przepisów przeciwpo arowych, uchybienia w zakresie obecno ci w pracy i dokumentowaniu tego faktu oraz nietrze wo materialn pracodawcy. Oba te re imy b (art. 114 i nast. k.p.) za szkody wyrz dzone wo odpowiedzialno ) oraz znajdowa y zastosowanie do pracowników s dów 55 Uchwa a z dnia 8 kwietnia 2009 r., sygn. II PZP 2/09. 56 tj. Dz. U. z 2012 r., poz. 1155 ze zm. ci 25 Ins i prokuratury, albowiem co do wi kszo ci z nich przepisy pragmatyk nie wprowadzaj re imu odpowiedzialno ci dyscyplinarnej. tyt Zosta on zarezerwowany jedynie dla pracowników mianowanych – referendarzy i kuratorów s dowych. W odpowiedzialno ci, obu przypadkach cz cy odpowiedzialno stosuje si podwójny re im porz dkow za przewinienia mniejszej ut wagi (art. 152 § 7 u.s.p., art. 52 ust. 2 ustawy o kuratorach s dowych) z odpowiedzialno ci sensu stricto. Sankcje porz dkowe nak adaj ciwego s du, natomiast odpowiedzialno m Wy prezesi w dyscyplinarn wykroczenia nak adaj za wszystkie powa niejsze komisje dyscyplinarne. Przepisy ustawy o kuratorach dowych szczegó owo reguluj zasady nak adania tej odpowiedzialno ci, natomiast w przypadku referendarzy art. 152 ust. 9 u.s.p. zawiera w sprawach nieuregulowanych odes anie do ustawy o pracownikach mianowanych urz dów pa stwowych. iar Wnioski uS Przeprowadzona analiza prezentuje w sposób zwarty tre istniej cych regulacji, kszta tuj cych status prawny pracowników s dów i prokuratury. Uj cie to nie pra pretenduje do statusu wyczerpuj cego referatu obecnego stanu prawnego, ale te nie w takim celu zosta o przygotowane. Pozwala ono na syntez i wydobycie kluczowych cech charakteryzuj cych zatrudnienie omawianej kategorii osób. z rozwi zaniami stosowanymi wie Istniej cy stan prawny zach ca do porówna w zatrudnieniu urz dników administracji publicznej i samorz dowej. Mo na tu dostrzec w specyfik ciwie na ka dym kroku znacz ce podobie stwa, warunkowane pracy pracowników s dów i prokuratury. Wniosek taki znajduje tu o w adz s downicz Zdecydowan ró nic wykonawcz , to jednak obie wydaj si by publicznej (np. w rozumieniu art. 60 Konstytucji). wo stanowi element s a nie w adz dli uzasadnienie tak e w wietle regulacji ustawy zasadniczej, jakkolwiek bowiem chodzi wida w zakresie zastosowania mianowania jako podstawy zatrudnienia, obecnej jedynie w przypadku dwóch kategorii pracowników s dów i prokuratury. O ile jednak ró nica ta jest widoczna wzgl dem regulacji dotycz cych ci 26 Ins administracji publicznej, to ju nie b dzie ona dostrzegalna gdy do porównania yjemy pragmatyki pracowników administracji samorz dowej, z której w istocie mianowanie zosta o wykluczone57. tyt W tym miejscu mo na zatem przej do rozwa po wi conych pytaniu, stanowi cemu przedmiot niniejszej analizy, rozpoczynaj c od próby syntetycznego ut okre lenia cech modelu „urz dniczego” i „pracowniczego”. wo dli wie pra uS iar m Wy 57 Por. art. 4 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorz dowych, tj. Dz. U. z 2014 r. poz. 1202. ci 27 Ins III. Status urz dniczy czy pracowniczy pracownika s du ut tyt i prokuratury A. Poj cie „statusu pracowniczego” i „statusu pracowniczego” na pytanie, postawione na wst pie niniejszego opracowania, musi m Wy Odpowied okaza si trudna, albowiem nie da si w sposób zamkni ty i jednoznaczny wskaza cech „statusu” czy te „modelu” urz dniczego oraz pracowniczego. Prób krótkiego ich uj cia prezentuje poni sza tabela: Model urz dniczy Model pracowniczy iar Podstawa zatrudnienia uS Mianowanie (bardziej oczekiwane) lub Umowa na czas nieokre lony (bardziej umowa o prac na czas nieokre lony (mniej oczekiwana) lub umowy terminowe (mniej oczekiwana) oczekiwane) Dobór do zatrudnienia pra Jasne, jawne, przejrzyste kryteria naboru do Dowolne, dobrane przez pracodawc (osob by publicznej, okre lone ustawowo lub organ zarz dzaj cy) byle nie dyskryminuj ce Zmiana tre ci stosunku pracy wie Ograniczone mo liwo ci zmiany umówionego rodzaju pracy (polecenie zmieniaj ce); trwa a zmiana wymaga wypowiedzenia zmieniaj cego, podlegaj cego kontroli s du pracy, polecenia ustne Rozwi zanie stosunku pracy wo Ograniczanie przes anek rozwi zania, w przypadku pracowników mianowanych zamkni ty katalog, cz ciowy w przypadku pracowników umownych, obligatoryjne i fakultatywne rozwi zanie stosunku pracy dli Dyspozycyjno pracownika mianowanego (a nawet umownego) – zmiana umówionego rodzaju pracy na d szy czas ni w powszechnym prawie pracy i bez kontroli dowej, mo liwo jednostronnego zawieszania stosunku pracy; prawo dania pisemnego potwierdzenia polecenia Wi ksza atwo rozwi zania stosunku pracy (wypowiedzenie uzasadnione), mo liwo stosowania wypowiedzenia nieuzasadnionego w przypadku umów na czas okre lony, rozwi zanie stosunku pracy tylko fakultatywne ci 28 Ins Obowi zki pracownika najcz ciej Dodatkowe zatrudnienie ut tyt Dostosowane do specyfiki s by publicznej Dostosowane do potrzeb – – wymiaru sprawiedliwo ci/organu ochrony gospodarczych – pracodawcy, prawnej Obligatoryjne, dotyczy szeroko rozumianej Fakultatywne, ochrona pracodawcy tylko dodatkowej aktywno ci, zapobiega przed dzia alno ci konkurencyjn konfliktom interesów m Wy Czas pracy Podobny bo dopasowany do godzin i specyfiki dzia alno ci pracodawcy publicznego i prywatnego, aczkolwiek ró ni si podej cie do kompensowania pracy nadliczbowej Wynagrodzenia iar Jasne, obiektywne i równe wynagradzanie za t sam prac , co w istocie czy oba modele, cho oczywi cie ró ni si sama praca a przede wszystkim koncepcja róde regulacji acowej Model ustawowej regulacji p ac, limitowana Model uk adowej albo umownej regulacji p ac rola umowy uS Odpowiedzialno porz dkowa i materialna pra Mo liwo stosowania odpowiedzialno ci Odpowiedzialno dyscyplinarnej, ale tak e porz dkowej i materialnej Zestawienie tu zaproponowane nie jest oczywi cie zestawieniem zamkni tym w tym wie znaczeniu, e brak którego z elementów powoduje, e okre lony model przestaje by „modelem” pracowniczym lub urz dniczym. Mo liwe s oczywi cie ograniczone modyfikacje w zakresie poszczególnych elementów, przedstawia si ka dy z modeli. relacj nie da si unikn dli Oceniaj c ich wzajemn jednak generalnie tak oceny, e s to modele przeciwstawne. Rozwi zania, które ka dy z nich stosuje dla okre lonej instytucji wo prawa pracy, wychodz z odmiennych za a przez to pozostaj wzgl dem siebie dalece odmienne. Trudno te wyobrazi sobie konstrukcje mieszane, cz ce cechy jednego i drugiego modelu. Poszczególne ich elementy pozostaj bowiem ze sob w istotnej korelacji. Dla przyk adu wi ksza dyspozycyjno ci 29 urz dnika jest Ins kompensowana wi ksz sta ci zatrudnienia. Nie wydawa oby si zasadne czenie jednego z tych elementów z pochodz cymi z powszechnego prawa pracy konstrukcjami wzgl dnie szerokiej dopuszczalno ci tyt z dyspozycyjno ci ), a ju na pewno nie wypowiedzenia ( czonej czenie „zwyk ego” podporz dkowania ze zwi kszon stabilizacj zatrudnienia. Punktami wspólnymi wydaj si by regulacje ut acowe oraz unormowanie czasu pracy58. Nie wchodz c w inne tego rodzaju porównania wydaje si , e mo na i nale y przej nad kluczowym w wietle niniejszej analizy pytaniem o dobór jednego m Wy do rozwa z nich dla pracowników s dów i prokuratury. B. Model urz dniczy czy pracowniczy? i funkcjonalnej. aszczyzny prawnej nie sposób abstrahowa od tych regulacji ustawy uS W ramach iar Odpowied na to pytanie wymaga wzi cia pod uwag dwóch p aszczyzn: prawnej zasadniczej, przywo anych ju w cz ci I analizy, które wyznaczaj pozycj prawn aparatu wymiaru sprawiedliwo ci w ramach w adz publicznych. Ulokowanie s dów w ramach w adzy s downiczej a prokuratury w ramach organów ochrony prawnej pra (cho w istocie bez równie silnego jak w przypadku s downictwa umocowania konstytucyjnego) sprawia, e pojmowanej s cznie obie te instytucje funkcjonuj w ramach szeroko by publicznej. Specyfika tego funkcjonowania zbli a je – z wie pewno ci je li chodzi o zadania ich pracowników – do aparatu administracyjnego a nie dzia alno ci przedsi biorcy (uczestnika obrotu gospodarczego), do którego odnosz si kategorie powszechnego prawa pracy. Obecna w obrocie gospodarczym swoboda (por. np. art. 20 Konstytucji) obejmuje na przyk ad wolno osób dli podejmuj cych i kieruj cych w asn dzia alno ci gospodarcz w doborze rodków czy podstaw zatrudnienia oraz kreowania polityki zatrudniania a tak e zwalniania tak nie dysponuj wo cz onków za óg podleg ych im podmiotów. Swobod jednak kierownicy organów w adzy, zwi zani – w pewnym sensie tak jak i ich pracownicy – potrzebami pa stwa. Potwierdzaj 58 to rozwi zania szczegó owe, jak cho by te, 30 ci Por. art. 46 u.p.u.p., przewiduj cy – do pracowników na stanowiskach nieurz dniczych – Ins ce przejrzysto ci naboru do s by publicznej. Ewentualna „prywatyzacja” zatrudnienia pracowników s dów i prokuratury budzi zatem zastrze enia natury ustrojowej. tyt Nie by aby ona zreszt mo liwa i wskazana tak e z powodów funkcjonalnych. Rozwi zania powszechnego prawa pracy nie przystaj bowiem do specyfiki i potrzeb ut wymiaru sprawiedliwo ci. Nie sposób wyobra sobie na przyk ad stosowania umów o zakazie konkurencji jako formy ograniczania dodatkowej aktywno ci jej m Wy pracowników. Nie sposób by oby tak e stosowa dyspozycyjno ci w takiej postaci, jak przewidziana w art. 11a u.p.s.p. wprowadzonym relatywnie niedawno (w 2007 roku) w odniesieniu do urz dników59. Natomiast model „pracowniczy” z pewno ci dzie adekwatny do stanowisk obs ugi, a wi c stanowisk „nie urz dniczych” w wietle obecnej regulacji. korpusu s iar Podzielam zapatrywanie W. Sanetry60, e nie ma potrzeby tworzenia – na wzór by cywilnej – korpusu pracowników s dów i prokuratury. Oznacza oby to w szczególno ci zwi kszenie roli mianowania jako podstawy zatrudnienia, która to uS potrzeba nie wyst puje (por. uwagi lit. D poni ej). Niemniej jednak nie oznacza to mo liwo ci ewoluowania zatrudnienia tej kategorii pracowników (urz dników dowych) w kierunku powszechnego prawa pracy. Odpowiadaj c zatem na pra kluczowe w niniejszej analizie pytanie, bez w tpienia obecnie funkcjonuj ce modele – „urz dniczy” dla stanowisk wspomagaj cych i zwi zanych z orzekaniem (w s downictwie) i prowadzonymi post powaniami (w prokuraturze) a „pracowniczy” – dla pracowników pomocniczych i obs ugi, wie wymagaj utrzymania. Nie oznacza to jednak, e istniej ce regulacje powinny zosta utrzymane w obecnym kszta cie. W dalszym fragmencie zaproponowane zostan wo dli mo liwa albo potrzebna by aby ingerencja ustawodawcza. obszary, w których stosowanie przepisów „urz dniczych” ustawy w zakresie wynagrodzenia i czasu pracy 59 Nie zmienia to mojej krytycznej oceny tak daleko id cej dyspozycyjno ci pracowników umownych. 60 Ogólne za enia ukszta towania statusu prawnego pracowników s dowych [w:] Zatrudnianie pracowników s dów..., s. 22. ci 31 Ins C. ród a regulacji tyt Na uporz dkowanie a jednocze nie ujednolicenie zas uguje dotychczasowy stan prawny w aspekcie ilo ci regulacji i drobnych – zb dnych – ró nic w ukszta towaniu statusu poszczególnych pracowników. Uwa a si , e miejscem po temu powinna by ut ustawa o ustroju s dów powszechnych, aczkolwiek maj c na uwadze ju obecne rozbudowanie jej regulacji (por. np. przepisy o asystentach s dziów, oznaczone nie tylko numerami, ale tak e dwiema literami, np. art. 155ca, czy przepisy m Wy o referendarzach, gdzie wyst puj jednostki redakcyjne w artyku ach w postaci „§ 2a”), rozwi zaniem mog aby by jedna ustawa – tak jak ustawa o pracownikach dów i prokuratury – reguluj ca kwestie zatrudnienia wszystkich kategorii pracowników szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwo ci. Zmiana taka umo liwia aby wprowadzenie cz ci wspólnej, jednakowej dla iar wszystkich kategorii pracowników s dów i prokuratury, która nast pnie w cz ci szczegó owej dotyczy aby poszczególnych grup pracowniczych. Pozwoli oby to na uS unikni cie trudnych do uzasadnienia ró nic w ukszta towaniu tych samych instytucji. Mo na tu dla przyk adu przywo powtarzane ju rygory selekcyjne dla poszczególnych stanowisk, podczas gdy wystarczy oby utworzy katalog elementów wspólnych, ze wskazaniem elementów dodatkowych dla poszczególnych grup (tak pra jak to ukszta towano w art. 6 ustawy o pracownikach samorz dowych). Innym przyk adem mog by przywo ane ju ró nice w kszta towaniu wynagrodzenia za okres zawieszenia gdzie (jak wskazano w pkt F in fine w cz ci I) w przypadku wie referendarzy wynosi ono od 25%-50% przez ca y okres, w przypadku urz dników przys uguje natomiast pe ne wynagrodzenie przez pierwsze 3 miesi ce a nast pnie po owa wynagrodzenia. Powody do takiego ukszta towania s wskazania. Wydaje si , trudne do e mo na by tych ró nic unikn jednolicie kszta tuj c zawieszenia. Podobnie sprawa przedstawia si odno nie do instytucji delegowania pracownika do innego s du. dli instytucj do Niewielkie, acz istotne ró nice wo w ukszta towaniu tej instytucji (por. np. art. 11a ust. 4 u.p.s.p., który umo liwia delegowanie urz dnika tylko do innego s du w tej samej miejscowo ci i art. 155e § 3 u.s.p., stosowany do asystentów, gdzie gwarancji tej samej miejscowo ci nie uj to) niepo dane, mog „pi trowo ci” odes bowiem – w obecnym stanie prawnym, w warunkach – budzi w tpliwo ci co do zakresu kompetencji organów ci 32 Ins deleguj cych. Oczywi cie nie chodzi przy tym, by zatrze jakiekolwiek ró nice mi dzy poszczególnymi kategoriami pracowników. Zrozumia e na przyk ad pozostaje zró nicowanie d ugo ci sta u urz dniczego (art. 3 ust. 2 u.p.s.p. – 6 miesi cy) i sta u tyt asystentów s dziego (art. 155cb § 1 u.s.p. – 12 miesi cy) ze wzgl du na merytoryczny zakres obowi zków, bardziej – jak si wydaje – skomplikowany ut w przypadku asystentów. Proponuje si tak e w literaturze dopuszczenie w wi kszym stopniu modelu za prac m Wy uk adowego w regulowaniu wynagrodze w istocie wynagrodze , zostanie omówiona w cz 61 . Poniewa kwestia ta dotyczy ci po wi conej tej instytucji. D. Podstawy zatrudnienia iar Na zdecydowane utrzymanie zas uguje stosowanie mianowania do referendarzy dowych jako osób zaanga owanych w udzielanie ochrony prawnej. W tpliwe jest natomiast, w czym tak e podzielam oceny W. Sanetry, utrzymywanie mianowania uS w odniesieniu do kuratorów s dowych. Brak czytelnego motywu dla stosowania w ich przypadku mianowania mo e skutkowa oczekiwaniami innych grup pracowników dów i prokuratury co do uzyskania statusu pracowników mianowanych. Propozycje pra takie przedstawia si np. w literaturze dotycz cej asystentów s dziów62. Podzielam stanowisko K. Gonery63, e nie ma uzasadnienia dla stosowania mianowania dla tej grupy zawodowej, podobnie zreszt pracowników s dów i prokuratury. jak w odniesieniu do wszystkich innych grup wie Dostrzegam uzasadnienie dla stosowania powo ania dyrektora s du64 jako wyrazu kompetencji Ministra Sprawiedliwo ci w sprawowaniu administracyjnego nadzoru nad dli 61 wo Tam e, s. 26, w odniesieniu do administracji szeroko analizuje to zagadnienie P. Nowik, Metoda negocjacji uk adowych w zakresie kszta towania wynagrodzenia za prac pracowników administracji publicznej, Lublin 2014. 62 D. Wajda, Status prawny asystenta s dziego, PS 3/2006, s. 58 i n. 63 Status prawny asystentów s dziów [w:] Zatrudnianie pracowników s dów... s. 74-75. 64 Odmiennie W. Sanetra (Ogólne za enia..., s. 29-30) zdaniem którego powinna je zast pi umowa zawierana przez prezesa w ciwego s du. ci 33 Ins dami, cho downicz oczywi cie model ten wymaga odpowiedniej wspó pracy z w adz 65 . tyt Nie ma natomiast uzasadnienia dla w czania elementów prywatnoprawnych w postaci szeroko rozumianych elastycznych form zatrudnienia (zatrudnienie cywilnoprawne, zatrudnienie przez agencje pracy tymczasowej) jako form ut zatrudniania „urz dników”. Dla stanowisk pomocniczych i obs ugi, z uwagi na ich charakter, obj ty regulacj przede wszystkim powszechnego prawa pracy a zatem m Wy pozbawionych wp ywu pierwiastka publicznego, takie generalne wykluczenie by oby zbyt daleko id ce. Niemniej jednak z uwagi na ulokowanie wi kszo ci pracy w czasoprzestrzeni dyktowanej sposobem dzia ania jednostek organizacyjnych wymiaru sprawiedliwo ci, stosunek pracy, ze wzgl du na tre art. 22 § 1 k.p. (zobowi zanie do pracy pod kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym) pozostaje najbardziej adekwatny. Jak si wydaje jedynie nieliczne prace mog yby by iar wykonywane w warunkach, zapewniaj cych wykonawcy swobod czasu i sposobu pracy. stanowi jedynie w cz pra Problematyka wynagrodze uS E. Wynagrodzenia ci domen wyboru miejsca, prawa pracy, natomiast co do istoty – domen specjalistów z zakresu zarz dzania kadrami oraz ekonomistów. Od strony prawnej w tpliwo ci budzi wskazywana ju rozpi to oraz nadmiernie rozbudowane sk adniki wynagrodze , zaciemniaj ce obraz wie rzeczywistej p acy pracownika. Warto natomiast odwo p ac si do postulatów zwi kszenia roli uk adowego regulowania ac w miejsce ich okre lania w drodze aktów powszechnie obowi zuj cych. pewno ci zalet takiego rozwi zania by aby dli Z mo liwo elastycznego kszta towania p ac w poszczególnych jednostkach, dopasowuj c je do rzeczywistych 65 wo uwarunkowa funkcjonalnych (realizowane obowi zki). Por. przywo any ju wyrok Trybuna u Konstytucyjnego w sprawie K 31/12. ci 34 Ins Wymaga oby to jednak, poza zdecydowan zaplanowania wsparcia dla jednostek zmian wymiaru uj cia normatywnego tak e sprawiedliwo ci w zakresie funkcjonowania dialogu spo ecznego. W chwili obecnej, maj c na uwadze tyt i szerok cis regulacj stosunków zatrudnienia, miejsce na dialog zbiorowy pozostaje ograniczone, a co za tym idzie – nie s gromadzone do wiadczenia w prowadzeniu ut takiego dialogu. Obejmuje to zarówno perspektyw w niewielkiej cz pracowników, którzy jedynie ci s reprezentowani przez przedstawicielstwo zwi zkowe a tak e osób kieruj cych jednostkami wymiaru sprawiedliwo ci. Nie wykszta ca si praktyka m Wy kierowania „zasobami ludzkimi” i uzgadniania okre lonych, nowych, rozwi za z za ogami, skoro okre lone rozwi zania wymusza istniej cy porz dek prawny. Dlatego nie neguj c racjonalno ci postulatów zwi kszenia roli zak adowych róde wynagradzania, ich wprowadzanie wymaga oby zapewnienia nie tylko instrumentów prawnych, ale tak e – a mo e przede wszystkim – funkcjonalnych, nastawionych na zbiorowego. wo dli wie pra uS iar wykszta cenie umiej tno ci i elastyczno ci koniecznej dla prowadzenia dialogu ci 35
