uodpornienie wrażliwych inwestycji na zmianę klimatu

EUROPEAN COMMISSION
DIRECTORATE-GENERAL
CLIMATE ACTION
Dokument roboczy
Wytyczne dla kierowników projektu:
uodpornienie wrażliwych inwestycji na zmianę
klimatu
Spis treści
1.
CZĘŚD 1: WPROWADZENIE I KONTEKST .................................................................................................... 5
1.1.
Cele i zadania niniejszych wytycznych..................................................................................... 5
1.2.
Możliwośd zastosowania niniejszych wytycznych ................................................................... 6
1.3.
Proporcjonalnośd w stosowaniu wytycznych .......................................................................... 7
1.4. Inne instrumenty polityczne i wytyczne UE stosowane w dziedzinie środków trwałych i
infrastruktury....................................................................................................................................... 7
1.5.
Rola publicznych instytucji finansowych, banków komercyjnych i firm ubezpieczeniowych 10
1.6.
Kontekst zmian klimatycznych .............................................................................................. 11
1.7.
Konsekwencje zmian klimatycznych dla środków trwałych i infrastruktury ......................... 13
1.7.1.
1.8.
2.
Przystosowanie systemów zasobów trwałych i infrastruktury oraz ich komponentów 15
Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności ............................................................... 15
CZĘŚD 2: WYTYCZNE DLA KIEROWNIKÓW PROJEKTÓW ............................................................................ 21
2.1.
Integracja odporności na zmiany klimatu do tradycyjnego cyklu życia środków trwałych... 21
2.1.1.
Zadania i obowiązki zespołu projektowego................................................................... 23
2.1.2.
Etap „strategii” .............................................................................................................. 27
2.1.3.
Etapy „planowania” i „projektowania” ......................................................................... 28
2.1.4.
Etap „pozyskiwania / budowy”...................................................................................... 31
2.1.5.
Etapy „funkcjonowanie” i „likwidacji” ........................................................................... 32
2.2.
Przedstawianie działao odporności na klimat inwestorom i ubezpieczycielom ................... 33
2.3.
Moduły w procesie odporności na klimat ............................................................................. 33
2.3.1.
Moduł 1: Zidentyfikowanie obszarów projektu wrażliwych na klimat .......................... 34
2.3.2. Moduł 2: Ocena narażenia na zagrożenia związane z klimatem ........................................ 39
2.3.3. Moduł 3: Ocena podatności................................................................................................. 43
2.3.4.
Moduł 4: Ocena ryzyka .................................................................................................. 46
2.3.5.
Moduł 5: Zidentyfikowanie wariantów przystosowawczych ......................................... 53
2.3.6.
Moduł 6: Ocena możliwości adaptacyjnych .................................................................. 60
2.3.7.
3.
Moduł 7: Integracja planu działania na rzecz adaptacji z cyklem rozwoju projektu ..... 67
ZAŁĄCZNIKI .................................................................................................................................... 69
3.1.
Załącznik nr I: Typologia inwestycji / projektów ................................................................... 69
3.2. Załącznik nr II: Studium przypadku przedstawiające zastosowanie Wytycznych do kosztów i
korzyści zapobiegania powodziom w Kopenhadze ........................................................................... 71
3.3.
Załącznik nr III: Portale o zasięgu europejskim mapujące narażenie w ujęciu geograficznym
74
3.4.
Załącznik nr IV: Lista kontrolna do identyfikacji ryzyka ......................................................... 76
3.5.
Załącznik nr V: Przykładowy rejestr ryzyka............................................................................ 77
3.6.
Załącznik nr VI: Przykładowa macierz ryzyka ........................................................................ 79
3.7. Załącznik nr VII: Modelowanie przyszłych trendów klimatycznych przy wykorzystaniu tzw.
globalnych modeli klimatycznych (Global Climate Models – GCM) .................................................. 81
3.8. Załącznik nr VIII: Wybrane przykłady możliwości adaptacyjnych w podziale na kategorie
projektów .......................................................................................................................................... 84
3.9.
Załącznik nr IX – zakres możliwości adaptacyjnych ............................................................... 87
3.10.
Załącznik nr X: Możliwości adaptacyjne – lista kontrolna ................................................. 89
3.11.
Załącznik nr XI: Słowniczek ................................................................................................ 91
3.12.
Źródła................................................................................................................................. 94
Niniejsze wytyczne opierają się na sprawozdaniu koocowym w ramach umowy o świadczenie usług nr
071303/2011/610951/SER/CLIMA.C3 („Wytyczne dla kierowników projektu: uodpornienie na zmianę
klimatu (climate-proofing) inwestycji wrażliwych”), zrealizowanej przez Acclimatise (nazwa handlowa
firmy Climate Risk Management Ltd), Wielka Brytania oraz przez COWI A/S z Danii.
1.
CZĘŚĆ 1: WPROWADZENIE I KONTEKST
Do przygotowania niniejszych wytycznych korzystano z przydatnych informacji zaczerpniętych od
licznych zainteresowanych podmiotów, które miały możliwośd zgłoszenia uwag do wstępnej wersji
roboczej. Wśród osób przedstawiających uwagi byli między innymi przedstawiciele Europejskiego
Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, KPMG, Network Rail, Instytutu
Europejskiej Polityki Ochrony Środowiska oraz KfW. Zarówno przedstawiciele Europejskiego Banku
Inwestycyjnego (EBI), jak i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBRD), zgodzili się już
przetestowad wytyczne w niektórych projektach pilotażowych.
1.1. Cele i zadania niniejszych wytycznych
Podstawowym celem niniejszych wytycznych jest wesprzed wykonawców projektów dotyczących
infrastruktury i środków trwałych, aby w swoich projektach zadbali o zwiększenie ci odporności (ang.
resilience) na dzisiejszą zmiennośd klimatu i jego zmianę w przyszłości.
Opracowanie niniejszych Wytycznych to jeden z wysiłków podjętych w UE w celu włączenia kwestii
adaptacji do zmiany klimatu do głównego nurtu polityki w odpowiedzi na białą księgę opublikowaną
przez Komisję w 2009 r. dotyczącą adaptacji do zmiany klimatu1. Mają one na celu wspomagad
wykonawców projektów dotyczących infrastruktury i środków trwałych.
Wytyczne mają pomóc wykonawcom projektów zrozumied, co mogą zrobid, by zwiększyd odpornośd
projektów inwestycyjnych na zmiennośd i zmianę klimatu. Przekazują informacje o krokach, jakie
można podjąd, by włączyd kwestię odporności (ang. resilience) na zmianę klimatu do zwykłej oceny
projektu realizowanej przez wykonawców inwestycji w ramach cyklu życia projektu. Mają na celu:

wspomóc zarządzanie dodatkowym ryzykiem wynikającym ze zmiany klimatu,

uzupełnid zwykły proces oceny projektu stosowanej w realizacji projektu, ale

nie zastępowad elementów istniejącego procesu realizacji projektu.
Wytyczne te mają także objaśnid, jak stosowad siedem modułów stanowiących pakiet narzędzi do
zwiększania odporności na zmianę klimatu. Moduły te pomogą:

określid, jak bardzo narażony jest dany projekt na zmiennośd i zmianę klimatu,

ocenid obecne i przyszłe zagrożenia dla powodzenia projektu związane ze zmianą klimatu,

zidentyfikowad oraz ocenid odpowiednie i efektywne kosztowo warianty przystosowania do
zmiany klimatu, aby zwiększyd odpornośd inwestycji, oraz

włączyd środki adaptacyjne (środki zwiększające odpornośd) do cyklu życia projektu.
Zastosowanie niniejszych Wytycznych powinno pomóc zminimalizowad związane ze zmianą klimatu
straty dla ogółu społeczeostwa, inwestycji publicznych, prywatnych oraz publiczno-prywatnych,
dzięki czemu projekty inwestycyjne będą opierad się na solidniejszych podstawach, a gospodarki
paostw będą bardziej odporne na niekorzystny wpływ zmiany klimatu. Wytyczne powinny pomóc
1
Zob. COM(2009) 147 koocowy, pkt 3.2.5
wykonawcom w zwiększeniu powodzenia ich projektów inwestycyjnych i zapewnid trwałośd tych
projektów w długim terminie.
Stosując niniejsze Wytyczne wykonawcy projektów mogą także wykazad podmiotom finansującym te
projekty, że kwestia uodpornienia inwestycji na zmianę klimatu została uwzględniona.
Wreszcie warto wspomnied, że wciąż przybywa doświadczeo w zakresie przystosowania do zmiany
klimatu. Niniejsze Wytyczne należy uznad za pakiet narzędzi o charakterze aktywnym i
dynamicznym, który może byd aktualizowany w przyszłości w oparciu o doświadczenia nabyte
podczas ich stosowania w rzeczywistych projektach.
1.2. Możliwość zastosowania niniejszych wytycznych
Niniejsze wytyczne mogą byd z korzyścią stosowane w każdym projekcie inwestycyjnym2, którego cykl
życia przekracza 20 lat, ponieważ właśnie w takiej perspektywie czasowej wpływ zmiany klimatu
będzie coraz mocniej odczuwalny. W załączniku I przedstawiono typologię rodzajów inwestycji i
projektów, dla których opracowano niniejsze wytyczne.
Wytyczne te mogą byd stosowane w dwóch rodzajach projektów:

„projektach, na które klimat ma wpływ" - projektach w zakresie środków trwałych i
infrastruktury, których powodzenie może byd zagrożone, jeśli pominięta zostanie kwestia
zmiany klimatu,

„projektach mających na celu przystosowanie do zmiany klimatu” - których głównym celem
jest zmniejszenie narażenia na niebezpieczeostwo, jakie niesie zmiana klimatu, takie jak
systemy ochrony przeciwpowodziowej.
Komisja usilnie zachęca do stosowania tych wytycznych, zarówno w przypadku projektów
finansowanych przez UE, jak i innych. Wytyczne te wpisują się w kontekst zmian w polityce Komisji
Europejskiej dotyczącej przystosowania do zmiany klimatu, w której zwiększanie odporności na
zmianę klimatu wprowadzane jest do różnych obszarów polityki i instrumentów finansowania,
mających znaczenie z punktu widzenia środków trwałych i infrastruktury (niektóre przykłady zawiera
pkt 1.4).
Instytucje unijne i krajowe, a także organizacje finansowe mogą rozważyd, czy pragną zalecid
korzystanie z niniejszych wytycznych czy nałożyd wymóg ich wykorzystania w projektach, które
finansują.
Poszczególne paostwa członkowskie dysponują różnymi normami ustawowymi i wykonawczymi
regulującymi opracowywanie projektów. Co więcej, niektóre paostwa członkowskie zaczynają
włączad do swojego ustawodawstwa wymogi dotyczące oceny zagrożeo związanych ze zmianą
2
Rodzaje projektów zaliczad się będą przeważnie do jednej z następujących kategorii: infrastruktura,
energetyka, budownictwo (budynki) i infrastruktura.
klimatu oraz odporności na jego zmianę. Podobnie niektóre organizacje branżowe dokonały
przeglądu swoich wytycznych dotyczących projektowania, aby uwzględnid przyszłą zmianę klimatu3.
Niniejsze wytyczne nie mają na celu zastępowad ani określad standardów opracowywania projektu,
zgodnie z którymi mają pracowad wykonawcy projektów, nie mają też byd substytutem
szczegółowego planowania w ramach projektu. Projekt powinien byd zawsze opracowywany zgodnie
z wymogami krajowymi lub, w stosownych przypadkach, z branżowymi kodeksami postępowania. W
przypadku jednak gdy krajowe wymogi lub kodeksy dotyczące opracowywania projektów nie
zawierają jeszcze wskazówek dotyczących uwzględnienia zmiany klimatu, wytyczne te mogą pomóc
udoskonalid zarządzanie ryzykiem.
1.3. Proporcjonalność w stosowaniu wytycznych
Wytyczne zostały opracowane w taki sposób, by zminimalizowad dodatkowy nakład pracy i kosztów
dla wykonawców projektu. Jak już wspomniano, moduły opracowano tak, by można było je włączyd
do rutynowych analiz wykonywanych w ramach opracowywania projektu (takich jak wstępne
studium wykonalności, decyzje dotyczące miejsca realizacji, oceny oddziaływania na środowisko i
społeczeostwo, itd. zob. pkt 2.1). Zatem produktami zastosowania tych modułów będą zmienione
wersje tych rutynowych analiz, uwzględniające kwestię zmiany klimatu. Szacuje się, że zastosowanie
tych modułów mogłoby przeciętnie zwiększyd koszty tych rutynowych analiz o 1% do 10%.
Ponadto nie zawsze będzie konieczne, by wykonawcy projektów zastosowali wszystkie moduły,
dlatego zawierają one wiele „furtek”, opisanych w części 2 - na przykład po przeprowadzeniu
wstępnego studium wykonalności.
1.4. Inne instrumenty polityczne i wytyczne UE stosowane w
dziedzinie środków trwałych i infrastruktury
Przepisy dotyczące włączania działao dotyczących zmiany klimatu do głównego nurtu polityki i
monitorowania wydatków związanych z klimatem w następnych wieloletnich ramach finansowych
na lata 2014-2020 „Budżet z perspektywy «Europy 2020»”
Działania dotyczące zmiany klimatu, związane z łagodzeniem jej skutków i przystosowaniem się do
nich, zostały już włączone do wielu obszarów unijnej polityki i są realizowane poprzez szereg
instrumentów, a częśd obecnego budżetu UE przeznaczona jest na włączanie problematyki zmiany
klimatu do głównego nurtu polityki. Komisja zamierza zwiększyd udział środków budżecie
przeznaczony na ten cel do co najmniej 20 % dzięki pozyskaniu środków z różnych obszarów polityki.
W tym celu udział środków w budżecie UE na lata 2014-20204 musi zostad znacznie zwiększony, w
tym przez inwestycje w projekty, które nie dotyczą wyłącznie zmiany klimatu, ale mają znaczący
3
Na przykład, brytyjski Instytut Dyplomowanych Inżynierów Budownictwa (Chartered Institute of Building
Services Engineers), CIBSE, zob. http://www.cibse.org/index.cfm?go=page.view&item=1300
4
W dniu 29 czerwca 2011 r. Komisja Europejska przedstawiła swój wniosek w sprawie wieloletniego budżetu na
lata 2014-2020 pt. „Budżet z perspektywy «Europy 2020»”, w którym koncentruje się głównie na priorytetach
finansowania na szczeblu unijnym. Wnioski ustawodawcze dla każdego obszaru ujętego w budżecie zostaną
opublikowane przez Komisję Europejską i będą omawiane przez Radę i Parlament Europejski w latach 20122013. Budżet zostanie wprowadzony w 2014 r.
komponent związany z klimatem. Także proces monitorowania wydatków związanych z klimatem
zostanie włączony do stosowanej dotychczas metodyki pomiaru skuteczności unijnych programów.
Komisja Europejska przyjęła projekt pakietu prawodawczego mającego na celu modernizację
funkcjonowania wielu funduszy objętych wspólnymi ramami strategicznymi i dostosowanie ich do
celów w zakresie zrównoważonego wzrostu nakreślonych w strategii „Europa 2020”5. Pakiet
obecnie jest przedmiotem negocjacji z paostwami członkowskimi i Parlamentem Europejskim i może
podlegad zmianom. Główne elementy związane z przystosowaniem infrastruktury do zmiany klimatu
opisane są poniżej.
„Rozporządzenie ustanawiające wspólne przepisy dotyczące funduszy objętych zakresem
wspólnych ram strategicznych”
Proponowane rozporządzenie6 ustanawia wspólne przepisy o charakterze ogólnym dotyczące
funduszy objętych zakresem wspólnych ram strategicznych, w tym (w odniesieniu do infrastruktury)
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Funduszu Spójności.
Główne działania w odniesieniu do Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz
Funduszu Spójności obejmują wspieranie inwestycji zwiększających przystosowanie do zmiany
klimatu. Przystosowanie to obejmuje unikanie zniszczeo w otoczeniu architektonicznym,
zmniejszanie przyszłego ryzyka wystąpienia niedoboru wody oraz inwestowanie w systemy ochrony
przeciwpowodziowej i ochrony obszarów przybrzeżnych.
Instrument „Łącząc Europę”
We wniosku „Budżet z perspektywy „Europy 2020” Komisja postanowiła zaproponowad stworzenie
nowego zintegrowanego instrumentu wspierającego inwestycje w zakresie priorytetowej
infrastruktury UE w dziedzinie transportu, energetyki i telekomunikacji: instrumentu „Łącząc
Europę” ( ang. Connecting Europe Facility, w skrócie „CEF”). Proponowane rozporządzenie
ustanawia przepisy regulujące CEF7, a jednocześnie w dziedzinie transportu, energetyki i
telekomunikacji proponowane są zmienione wytyczne. Proponowane rozporządzenie ma ogólnie na
celu:
5

promowad inteligentne i trwałe rozwiązania w zakresie w pełni połączonych sieci
transportowych, energetycznych i cyfrowych,

zwiększyd konkurencyjnośd Europy dzięki kluczowym inwestycjom infrastrukturalnym oraz

umozliwid UE realizację jej celów w zakresie zrównoważonego wzrostu, określonych w
http://ec.europa.eu/europe2020/index_en.htm, strona odwiedzona ostatnio 11 września 2012 r.
6
COM(2011) 615 koocowy /2, zob.
http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/regulation/pdf/2014/proposals/regulation/gener
al/general_proposal_en.pdf, strona odwiedzona ostatnio 11 września 2012 r.
7
COM(2011) 665/3, zob.
http://ec.europa.eu/transport/infrastructure/connecting/doc/connecting/proposition.pdf strona odwiedzona
ostatnio 11 września 2012 r.
strategii „Europa 2020”, oraz unijnych celów „20-20-20” w dziedzinie polityki energetycznej i
polityki przeciwdziałania zmianie klimatu.
Proponowane rozporządzenie ma na celu m.in. włączenie kwestii przystosowania do zmiany klimatu
i zwiększenia odporności na jego zmianę do etapów przygotowania, opracowania i realizacji
inwestycji infrastrukturalnych.
Przewodnik Komisji Europejskiej do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych
Unijne rozporządzenia dotyczące polityki spójności nakładają wymóg przeprowadzenia analizy
kosztów i korzyści (CBA) wszystkich głównych projektów inwestycyjnych ubiegających się o
dofinansowanie z funduszy (strukturalnych oraz spójności).
Przewodnik Komisji Europejskiej do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych (wydany
przez DG REGIO w 2008 r.) zawiera szczegółowe wytyczne dla projektodawców pod kątem
przygotowania pełnej finansowej i ekonomicznej analizy kosztów i korzyści projektów, aby ustalid,
czy kwalifikują się do uzyskania dotacji z UE8.
Przedstawiona w niniejszych wytycznych metodyka analizy kosztów i korzyści (moduł 6) nie ma
zastąpid powyższych wymogów. Moduł 6 ma na celu ustrukturyzowad proces włączania zagrożeo i
niepewności związanych ze zmianą klimatu do oceny wariantów przystosowawczych, pod kątem
wyboru takich wariantów, które maksymalizują korzyści netto w postaci zwiększonej odporności na
obecny i przyszły klimat.
Wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące włączania problematyki zmiany klimatu i różnorodności
biologicznej do ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ)
W czasie przygotowywania niniejszych wytycznych, jednostka w Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska
odpowiedzialna za politykę spójności i ocenę oddziaływania na środowisko kooczy przygotowywad
Wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące włączania problematyki zmiany klimatu i różnorodności
biologicznej do ocen oddziaływania na środowisko. Wytyczne mają na celu wesprzed kierowników
projektów finansowanych ze środków publicznych lub środków prywatnych w uwzględnianiu zmiany
klimatu (i różnorodności biologicznej) w swoich OOŚ. Wytyczne mają zastosowanie we wszystkich
krajach członkowskich UE. W wytycznych zaleca się, by problematyka zmiany klimatu była
wprowadzona do procesu oceny projektu na jak najwcześniejszym etapie oraz by zakres tej
problematyki był dostosowany do szczególnego kontekstu danego projektu.
Wytyczne te mogą byd stosowane w połączeniu z wytycznymi OOŚ, które zawierają bardziej
szczegółowe informacje dotyczące uwzględniania zagrożeo wynikających ze zmiany klimatu na
etapie oceny oddziaływania projektu na środowisko.
8
Zob. http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/guides/cost/guide2008_en.pdf, strona
odwiedzona ostatnio 11 września 2012 r.
Wytyczne dotyczące ocena ryzyka i zarządzania kryzysowego skierowane do paostw
członkowskich
W 2010 r. Komisja Europejska opublikowała „Dokument roboczy służb Komisji w sprawie wytycznych
dotyczących oceny ryzyka i jego mapowania w ramach zarządzania w przypadku klęsk i katastrof”.
Głównym celem wytycznych jest zapewnid spójnośd różnych metodologii oceny ryzyka i ułatwid ich
przeprowadzanie na szczeblu krajowym w paostwach członkowskich UE. Wytyczne oparte są na
normach ISO i mają na celu zwiększenie przejrzystości i współpracy w działaniach mających na celu
zapobieganie wspólnym zagrożeniom i zarządzanie ryzykiem. Paostwa członkowskie dobrowolnie
zobowiązały się do przeprowadzenia krajowych ocen ryzyka do kooca 2011 r. oraz do dalszego
rozwoju metodologii oceny ryzyka na szczeblu krajowym.
Główne zasady i zalecenia zawarte w wytycznych dotyczących zarządzania w przypadku klęsk i
katastrof mogą byd równie dobrze powielane na szczeblach lokalnym i regionalnym oraz stosowane
przez inne zainteresowane podmioty, takie jak wykonawcy projektu. Wytyczne dotyczące oceny
ryzyka i jego mapowania w ramach zarządzania w przypadku klęsk i katastrof mogą byd stosowane w
połączeniu z niniejszymi wytycznymi dotyczącymi uodpornienia wrażliwych inwestycji na zmianę
klimatu, aby objąd jeszcze inne rodzaje zagrożeo (np. geofizyczne).
Zaleca się także, by w stosownych przypadkach krajowe oceny ryzyka i towarzyszące im mapy ryzyka
były wykorzystywane jako dodatkowe źródło informacji przy stosowaniu niniejszych wytycznych
dotyczących uodpornienia wrażliwych inwestycji na zmianę klimatu.
Inicjatywy podjęte w ramach unijnej polityki zapobiegania klęskom żywiołowym oraz katastrofom i
w dziedzinie zarządzania ryzykiem są blisko związane z inicjatywami w zakresie przystosowania do
zmiany klimatu, co daje możliwośd uzyskania efektu synergii, zwłaszcza w odniesieniu do celów dla
krótkoterminowych działao zapobiegawczych, które obejmują:
 Program najlepszych praktyk prowadzący do opracowania unijnych wytycznych w zakresie
minimalnych standardów zapobiegania klęskom żywiołowym oraz katastrofom
spowodowanym przez człowieka (2013), które skupią się na zarządzaniu, planowaniu,
badaniach naukowych i danych dotyczących klęsk żywiołowych i katastrof.

przegląd głównych zagrożeo, jakie stanąd mogą przed UE w przyszłości (publikacja 2012 r.)
oparty o krajową analizę ryzyka wynikającą z oceny ryzyka przez paostwa członkowskie.
Dalsze informacje uzyskad można na stronie internetowej DG ECHO9. -/-
1.5. Rola publicznych instytucji finansowych, banków komercyjnych i
firm ubezpieczeniowych
W Europie, grupa robocza europejskich instytucji finansowych pracująca nad zagadnieniami
przystosowania do zmiany klimatu (ang. European Financing Institutions Working Group on
Adaptation to Climate Change, EUFI WACC), której członkowie obejmują przedstawicieli Komisji
Europejskiej, Europejskiego Banku Inwestycyjnego, EBRD, l'Agence française de développement
9
Zob. http://ec.europa.eu/echo/policies/prevention_preparedness/prevention_en.htm, strona odwiedzona
ostatnio 11 września 2012 r.
(AFD), KfW, Nordic Investment Bank (NIB) oraz Rady Europejskiego Banku Rozwoju (CEB), ma na celu
realizowad cele unijne w zakresie finansowania działao adaptacyjnych do zmiany klimatu. Instytucje
finansowe w ramach EUFIWACC już wprowadzają ocenę ryzyka związanego ze zmianą klimatu do
swoich dokumentów określających zasady należytej staranności dotyczące procesów oceny i
monitorowania inwestycji.
Inne międzynarodowe instytucje finansowe, takie jak Międzynarodowa Korporacja Finansowa (ang.
International Finance Corporation, IFC) Azjatycki Bank Rozwoju (AsDB, ang. Asian Development
Bank) czy Afrykaoski Bank Rozwoju (ang. African Development Bank, AfDB) także podejmują
pionierskie działania w celu uwzględnienia problematyki odporności na zmianę klimatu i
przystosowania do jego zmiany.
Niektóre banki komercyjne także dokonują przeglądu swoich procesów należytej staranności pod
kątem zagrożeo związanych ze zmianą kliamtu i przez szereg lat angażowały się w badania dotyczące
przystosowania do zmiany klimatu. Wśród nich są Barclays, HSBC oraz Standard Chartered.
Firmy ubezpieczeniowe już od jakiegoś czasu obserwują tendencję zwiększonych strat
ubezpieczonych, wywołanych zdarzeniami spowodowanymi pogodą. Dlatego to one najaktywniej
domagają się postępów w zakresie przystosowania do zmiany klimatu. Wielu ubezpieczycieli twierdzi,
że zaczęli wprowadzad zarządzanie ryzykiem związanym ze zmianą klimatu do swojej działalności w
zakresie asekuracji, inwestycji i zarządzania środkami trwałymi. Niektórzy z nich twierdzą także, że
podejmowanie działao służących przystosowaniu do zmiany klimatu może prowadzid do
korzystniejszych warunków ubezpieczenia środków trwałych.
Powyższe warunki pokazują, że przed zatwierdzeniem dotacji, pożyczek i inwestycji od wykonawców
projektów coraz częściej wymaga się, by wykonawcy wykazali, że przeprowadzili ocenę ryzyka i
narażenia związanego ze zmianą klimatu, oraz że włączyli do projektów odpowiednie środki
zwiększające odpornośd na zmianę klimatu.
1.6. Kontekst zmian klimatycznych
Zmiany klimatu nasilają się i nie można ich całkowicie powstrzymad. Niezbędne jest podjęcie działao
mających na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, aby uniknąd najgorszych skutków w
dłuższej perspektywie. Jednak niektóre zmiany wpisują się w sposób nieunikniony w system
klimatyczny. O ile zagrożenia i słabe punkty nie będą odpowiednio zarządzane, zmiany klimatu będą
w coraz większym stopniu wpływad na jakośd projektów i inwestycji dokonywanych w ramach tych
projektów.
Będą w dalszym ciągu postępowad zmiany średnich warunków klimatycznych, zaś ekstremalne
zdarzenia pogodowe będą się nasilad. Zjawiska te będą obejmowad coraz to nowe obszary, które
dotychczas nie zostały uznane za obszary narażone na występowanie tego typu zdarzeo. Mogą
również występowad nagłe, nieodwracalne zmiany, gdy system klimatyczny przekroczy tak zwane
„punkty krytyczne”, powodujące przejście do nowego stanu.
10
Np. topnienie lodu w Morzu Arktycznym w okresie letnim, topnienie pokrywy lodowej na Grenlandii,
zakłócenie atlantyckiej cyrkulacji termohalinowej (THC) i wymieranie lasów deszczowych w Amazonii.
W związku z powyższym, nie możemy opierad się na danych z przeszłości w sprawie przewidywania
przyszłych wydarzeo, a decyzje oparte na historycznych danych klimatycznych mogą nie byd
wiarygodne.
Nawet małe zmiany klimatyczne mogą mied znaczące następstwa. Gorące lato w 2003 roku w całej
Europie było zjawiskiem występującym raz na 500 lat. Doprowadziło do ponad 35 tysięcy zgonów i
miało poważne następstwa gospodarcze w wielu krajach. W 2040 roku, z powodu wzrostu
temperatury, zjawisko to może powtarzad się co 2 lata.
Najgorętsze miesiące wyczerpują źródła zasilania
Podczas upalnego lata 2003 roku, 17 reaktorów jądrowych we Francji pracowało przy zmniejszonej
wydajności lub trzeba było je zamknąd, ponieważ woda z rzeki chłodząca reaktory osiągnęła
maksymalne dopuszczalne temperatury. W rezultacie, EDF (francuski paostwowy dostawca energii
elektrycznej) został zmuszony do zakupu energii elektrycznej na wolnym rynku po cenach
dziesięciokrotnie przekraczających zwykłe ceny w okresie letnim. Przedsiębiorstwo EDR drastycznie
ograniczyło eksport energii, wzrósł import energii ze spółek zależnych za granicą i uzgodniono
przepisy dotyczące limitów zużycia energii elektrycznej przez duże zakłady przemysłowe.
Doprowadziło to do wysokich skoków cen energii elektrycznej ze względu na braki w zaopatrzeniu
(ceny wzrosły nawet o 1300%), jednak EDF nie mogło obciążyd wzrostem cen klientów. Spółka EDF
odnotowała straty na poziomie 300 mln EUR.
Przewidywane zmiany temperatury i opadów w całym regionie UE w nadchodzących latach
przedstawiono na rys. 1 i rys. 2. Kluczowe punkty można streścid w następujący sposób:

Wzrost temperatury w okresie zimowym ma byd wyższy w północno-wschodniej Europie (o
+2.5-3.0oC w roku 2050) niż w Europie południowo-zachodniej.

W okresie zimowym temperatury mogą wzrosnąd w południowej Europie o 2.5 oC w roku
2050. Biorąc pod uwagę, że powyższe kraje już obecnie doświadczają najgorętszych letnich
temperatur w regionie, wzrost temperatury będzie miał niekorzystny wpływ na większośd
sektorów przemysłu, na środowisko i społeczeostwo.

Średnia suma opadów zimą wzrośnie na przeważającym obszarze Europy. Niektóre kraje w
Europie Północnej mogą odnotowad wzrost opadów o ponad 25% w latach 50. XXI wieku.
Jednak niektóre kraje Europy Południowej są bardziej narażone na obniżenie sum opadów, co
będzie miało bezpośrednie konsekwencje dla użytkowników wody.

Szacuje się, że ogółem średnia suma opadów w okresie letnim zmaleje na przeważającym
obszarze Europy Południowej, a w niektórych krajach suma opadów może spaśd nawet o 50%
w latach 50. XXI wieku. W połączeniu z wysokimi temperaturami w okresie letnim może to
prowadzid do wzrostu ryzyka wystąpienia niedoboru wody, wpływając szczególnie na sektory
gospodarki o wysokim stopniu zużycia wody.
Rys. 1: Średnia zmiana temperatur (°C lub K) w okresie zimowym (z lewej) i w okresie letnim (z
prawej) w latach 2021-2050 w porównaniu do okresu 1961-1990 (scenariusz A1B dotyczący emisji).
*europejska platforma przystosowania się do zmiany klimatu]
Rys. 2: Średnie roczne zmiany sum opadów (%) w okresie zimowym (z lewej) i letnim (z prawej) w
latach 50. XXI wieku w porównaniu do okresu 1961-1990, (średnia ogółem, scenariusz A1B
dotyczący emisji) *Climate Wizard+12.
1.7. Konsekwencje zmian klimatycznych dla środków trwałych i
infrastruktury
Wartości progowe opracowao, które są wbudowane w konstrukcję projektu, mogą byd częściej
naruszane w ramach przyszłych zmieniających się warunków klimatycznych. Zmieniające się warunki
klimatyczne mogą doprowadzid do błędnych wartości progowych uznawanych w przeszłości za
wyjątkowe, ale możliwe do zaakceptowania, uznając je za zwyczajne (tj. normalne) i
nieakceptowalne.
11
http://climate-adapt.eea.europa.eu/map-viewer
12
Ochrona Przyrody: dane portalu dot. Climate Wizard (http://www.climatewizard.org/)
Byd może projekty będą musiały funkcjonowad w ramach zaostrzonych marginesów pomiędzy
„normalnym” funkcjonowaniem a krytycznymi wartościami progowymi. Może mied to przełożenie na
zmniejszoną wydajnośd sprzętu i zapewniad mniejszy margines błędu w przypadku podjęcia
drastycznych środków zarządzania, takich jak ograniczenie funkcjonowania czy wydajności itp., czym
należy się zająd.
Zmiany klimatyczne będą miały również wpływ na systemy ekologiczne i społeczne związane ze
środkami trwałymi i wzajemnymi relacji w ramach tych systemów. Na przykład zmniejszenie opadów
deszczu może wpłynąd na dostępnośd i jakośd zasobów wodnych, od których zależne są zasoby trwałe
przemysłu. Jednocześnie rolnicy mogą musied nawadniad uprawy wskutek wzrostu temperatur i
spadku opadów. Zmiany takie mogą prowadzid do zaostrzenia konkurencji i w konsekwencji prowadzi
do konfliktów. Podkreśla to znaczenie zintegrowanego myślenia ponadsektorowego na temat ryzyka
związanego ze zmianami klimatycznymi i odporności na skutki zmian klimatu13.
Pozostawione poza kontrolą, zmiany klimatyczne:

będą wpływad w coraz większym stopniu na wydajnośd operacyjną, finansową, ekologiczną i
społeczną zarówno dużych środków trwałych, jak i infrastruktury,

będą współoddziaływad z wieloma czynnikami ryzyka związanymi z projektami.
Może z powyższego wynikad np. zmniejszona dostępnośd zasobów wodnych, wydajnośd operacyjna
sprzętu może byd zmniejszona z powodu wysokich temperatur, zaś podnoszenie się poziomu morza
może zwiększad ryzyko powodzi i erozji w odniesieniu do zasobów przybrzeżnych. W wyniku nasilenia
się skutków zmian klimatycznych, będziemy mied do czynienia na niektórych obszarach z
konsekwencjami makroekonomicznymi, ewentualnymi zmianami demograficznymi i zmianami
struktury użytkowania gruntów. To z kolei może mied przełożenie na zapotrzebowanie na zasoby
fizyczne i infrastrukturę na tych obszarach.
W ostatecznym rozrachunku, poprzez wpływ na działalnośd operacyjną, ekologiczną środowiska i
społeczeostwa, oraz na warunki rynkowe, zmiana klimatu może spowodowad:
13

obniżenie wartości środków trwałych oraz skrócenie cyklu życia,

wzrost kosztów utrzymania i koniecznośd dodatkowych nakładów inwestycyjnych,

utrata przychodów,

zwiększone ryzyko szkód wyrządzonych środowisku naturalnemu i sporów sądowych,

narażenie dobrego imienia,

zmiany zapotrzebowania rynku na towary i usługi, oraz

zwiększone koszty ubezpieczenia lub brak dostępności ubezpieczeo.
Podejście, takie jak zintegrowane zarządzanie zasobami wodny (*ang. Integrated Water Resources
Management (IWRM)+ tj. proces, który promuje skoordynowany rozwój i zintegrowane zarządzanie zasobami
wodnymi, lądowymi i pokrewnymi) może przyczynid się do promowania zintegrowanego podejścia. (Zob.
http://www.gwp.org/The-Challenge/What-is-IWRM/ oraz http://www.un.org/waterforlifedecade/iwrm.shtml)
1.7.1. Przystosowanie systemów zasobów trwałych i infrastruktury oraz ich
komponentów
Mając do czynienia z przystosowaniem zasobów trwałych i infrastruktury, istnieje szereg zagadnieo
związanych z całym systemem i jego poszczególnymi elementami, które należy wziąd pod uwagę:

Niektóre projekty wymagają podejścia systemowego14 do planowania i projektowania
przystosowawczego. To może przynieśd znaczące oszczędności dzięki kompatybilności,
spójności, redukcji i odporności. Na przykład sied kolejowa jest „systemem systemów”.
Projektując elementy łączące poszczególne systemy, poczyniono oszczędności, a więc należy
uwzględnid elementy łączące przy podejmowaniu decyzji o przystosowaniu. Np. w przypadku
transportu kolejowego tor został zaprojektowany i przystosowany do nasypu, szyny
dopasowano do kół pojazdu, nasyp ziemny przystosowano do podparcia torów i słupów
trakcyjnych, koła i zawieszenie pociągu zaprojektowano, aby pasowały do wymogów torów
itp.

W niektórych rodzajach projektów infrastrukturalnych (np. dotyczących transportu), nowe
projekty budowy często muszą byd przystosowane do już istniejących zasobów. Przy wyborze
środków dostosowawczych dla nowego projektu budowy, ważne jest, aby zastanowid się, jak
te środki mogą wpłynąd na cały system i na jego podatnośd na zmiany klimatu.

Poszczególne elementy składowe zasobów lub projektu infrastruktury mogą mied różne cykle
użytkowania, przy czym niektóre elementy są odnawiane stosunkowo często (np. co 5-10 lat
odnawia się nawierzchnie dróg), inne z kolei mają kilkudziesięcioletni cykl użytkowania (np.
mosty). Decyzje dotyczące przystosowania będą musiały uwzględniad te różnice. W
przypadku elementów składowych projektów o krótkim cyklu życia, nie trzeba uwzględniad
zmian klimatu, ale staje się to ważne w przypadku projektów o długim cyklu użyteczności.
1.8. Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności
Kluczowym celem przy opracowywaniu oceny ryzyka i odporności na zmianę klimatu jest określenie
stopnia podatności projektu na zagrożenia związane ze zmianami klimatu, ustalenie stopnia
narażenia na obecnie występujące i przyszłe zagrożenia w danym miejscu (miejscach), oraz określenie
najważniejszych czynników ryzyka. Takie informacje pomagają ustalid możliwości podjęcia działao
odpornych na aktualne zmiany klimatu, a także zmiany klimatu, które mogą wystąpid w przyszłości.
Głównym celem oceny podatności na zmiany klimatu i oceny ryzyka jest poinformowanie o
planowaniu przystosowawczym. Tradycyjnie było to możliwe do osiągnięcia poprzez zastosowanie
metod zstępujących (top-down) lub metod scenariuszowych, które koncentrują się na zgromadzeniu
danych klimatycznych w skali lokalnej na podstawie modeli ogólnej cyrkulacji (GCM). Uzyskane w ten
sposób scenariusze na lokalną skalę wprowadzane są do modeli oddziaływania lub odwzorowane dla
14
„Myślenie systemowe” to proces polegający na zrozumieniu, jak poszczególne części systemu wywierają na
siebie wzajemnie wpływ oraz na całośd systemu. Opiera się na przekonaniu, że elementy systemu można
najlepiej zrozumied obserwując ich wzajemne relacje wewnątrz systemu oraz relacje z innymi systemami, a nie
obserwując ten system w izolacji.
danej lokalizacji i opcji projektu (lub istniejących zasobów) w celu ustalenia podatności na zmiany
klimatu.
Mimo że modele klimatyczne są ciągle ulepszane, nie są one jeszcze wystarczająco dobre, aby były w
stanie przewidzied przyszłe warunki klimatyczne w stopniu umożliwiającym podjęcie precyzyjnych
decyzji przystosowawczych. Wątpliwości wynikające ze zmienności klimatu, społeczeostwa
przyszłości, skali przyszłych emisji gazów cieplarnianych, wiedzy naukowej na temat składników
systemu klimatycznego i wewnętrznych wzajemnych oddziaływao, prowadzą do niepewnych prognoz
klimatycznych. Efekty zastosowania różnych modeli klimatycznych mogą prezentowad sprzeczne
wyniki dotyczące zarówno stopnia, jak i przesłanek na temat zmiennych dotyczących klimatu,
przekazując użytkownikom szeroki wachlarz możliwych w przyszłości scenariuszy dotyczących
klimatu.
Zmniejszenie prognoz klimatycznych do poziomu wyższej rozdzielczości:

nie powinno byd postrzegane jako zwiększenia zaufania do danych,

może byd błędnie interpretowane jako zapewnienie dokładniejszych danych.
Potrzebę danych klimatycznych o wysokiej rozdzielczości niezbędnych dla długoterminowego
planowania można podważyd w przypadkach, gdy zmiennośd klimatu ma już obecnie negatywny
wpływ na systemy społeczne i środowisko15. W tego typu przypadkach zarządzanie już istniejącymi
obciążeniami jest traktowane priorytetowo, przy jednoczesnych próbach zachowania elastyczności w
celu zaradzenia potencjalnemu wpływowi przyszłych zmian klimatycznych.
Podejście „zstępujące” opisane powyżej ma przełożenie na cały szereg wątpliwości (zob. rys. 3), co
może prowadzid do powstania zbyt dużej liczby możliwych opcji adaptacyjnych, które mogą się
przydad, lub nie w dłuższej perspektywie. Nawet umożliwiając wprowadzanie na bieżąco zmian do
modelowania klimatu nie wyeliminujemy wszelkich wątpliwości w ocenie potencjalnych przyszłych
skutków zmian klimatu.
Rys. 3: Szereg wątpliwości. *Źródło: Wilby i Dessai (2010 r.)+.
15
Zob. Wilby i Dessai (2010 r.)
W związku z powyższym, jest prawdopodobne, że nie wszystkie statystyki dotyczące klimatu mające
znaczenie dla projektowania, planowania i funkcjonowania środków trwałych i infrastruktury będą
dostępne na podstawie efektów zastosowania modeli klimatycznych. Wyniki zazwyczaj
przedstawiane są jako długoterminowe średnie dane, np. zmiany średniej miesięcznej temperatury
lub sumy opadów. Jednak decyzje dotyczące integralności i bezpieczeostwa środków trwałych mogą
opierad się na krótkoterminowych statystykach lub wartościach ekstremalnych, takich jak np.
maksymalna oczekiwana prędkośd wiatru w czasie 10 minut, lub opad deszcze występujący raz na 10
lat. W takich przypadkach, projektanci lub inżynierowie powinni określid wartości progowe związane
z klimatem dla danego projektu (patrz rysunek 4) i ocenid, czy obecne trendy klimatyczne nie
zagrażają zbyt częstym przekraczaniem tych wartości. Modele klimatyczne mogą byd następnie
wykorzystane do przyszłych rozsądnych założeo lub danych szacunkowych, zarówno w górnych, jak i
dolnych granicach.
Rysunek 4: Zależnośd pomiędzy zakresem radzenia sobie ze stresem, progiem krytycznym,
podatnością na zmiany, a kryterium powodzenia projektu związanym z klimatem. *Źródło: Willows
i Connell (2003 r.)].
Głównym celem w obliczu niepewności jest zatem zdefiniowanie i wdrożenie zmian w projekcie (opcji
przystosowawczych), które zapewniają zarówno korzyści w obecnej sytuacji klimatycznej, jak i w
przypadku odporności na szereg potencjalnych przyszłych zmian klimatycznych.
W świetle niemożliwej do zredukowania wątpliwości dotyczącej przyszłych zmian klimatycznych,
należy skupid się na identyfikacji i wdrażaniu działao przystosowawczych, które dobrze działają w
obecnych warunkach, jak i w przypadku ewentualnych przyszłych zmian warunków klimatycznych.
Będzie to miało wpływ na poprawę „zdolności przystosowawczej" projektu rozwojowego, który jest
fundamentem odporności na zmiany klimatu. Tak więc, jako alternatywa wobec strategii zstępującej
określonej powyżej, proponujemy „podejście oddolne”16. Metoda ta została zaproponowana w
odniesieniu do projektów inwestycyjnych w Unii Europejskiej.
Metoda ta koncentruje się początkowo na znalezieniu możliwości przystosowawczych, które
zmniejszają podatnośd na zmienności klimatu mającej miejsce w przeszłości i w teraźniejszości (a
także na „presjach niezwiązanych z klimatem”). Zaczyna się od oceny podatności na obserwowaną
zmiennośd i zmiany klimatu. Identyfikowane są następnie wiarygodne środki przystosowawcze, które
powodowałyby zmniejszenie podatności na zmiany w kontekście obecnych warunków klimatycznych,
16
Zob. Wilby i Dessai, (2010 r.)
a jednocześnie byłyby dopuszczalne w innych warunkach (np. pod względem technicznym,
finansowym, ekonomicznym, społecznym, środowiskowym). Jeśli cykl życia projektu obejmuje kilka
dekad, to modele klimatyczne mogą byd wykorzystane do ustalenia górnych i dolnych granic dla
zbadania podatności na zmiany klimatu i możliwości wdrożenia środków przystosowawczych.
Celem jest zidentyfikowanie możliwości przystosowawczych, które się sprawdzają (ale niekoniecznie
są optymalne) w szerokim zakresie warunków doświadczanych obecnie i potencjalnie w przyszłości.
Podejście to zakłada przesunięcie akcentu: z identyfikacji optymalnych działao na znalezienie działao
wiarygodnych. To podejście omówione jest w module 6 Wytycznych.
W niektórych przypadkach, zamiast wprowadzenia niewielkich modyfikacji do już istniejących planów
i wzorów, ten sposób myślenia może doprowadzid do zidentyfikowania zupełnie nowych możliwości
określonych w odpowiedzi na cele rozwoju lub do ponownego przemyślenia celów.
Kolejną ważną zasadą w procesie podejmowania decyzji w obliczu niepewności jest stosowanie
„zarządzania przystosowawczego” czyli elastyczne zarządzanie środkami trwałymi, które mogą byd
rozwijane lub przystosowywane do zmieniających się na bieżąco okoliczności (patrz badania nad
estuarium Tamizy poniżej).
Wytyczne te zostały opracowane, aby pomóc kierownikom ds. odporności na zmianę klimatu
zastosowad to podejście, a tym samym pomóc im zidentyfikowad i zrealizowad działania
przystosowawcze, które są odporne na zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi.
Szczegółowe modelowanie numeryczne nie zawsze może byd możliwe do zastosowania ze względów
praktycznych, takich jak ograniczenia w czasie, ograniczenia kosztowe i ograniczenia techniczne. W
niektórych przypadkach może to byd niekonieczne, jeżeli środek przystosowawczy przynosi korzyści
niezależnie od przyszłych zmian klimatu, np. działania mające na celu oszczędzanie wody.
Elastyczne przystosowanie: Plan dotyczący estuarium Tamizy 2100 (TE2100), Zjednoczone
Królestwo
Strategie przystosowawcze powinny byd elastyczne i otwarte, zwłaszcza w odniesieniu do środków
trwałych o długim cyklu żywotności. Powinny byd podejmowane regularne działania monitorujące
środowisko i poddające ocenie wyniki zastosowanych środków. Elastyczne podejście pozwala na
wybór spośród różnych wariantów (ścieżek adaptacyjnych) odpowiedniej ścieżki, w zależności od
wyników monitorowanej wydajności, od danych naukowych dotyczących klimatu i nastawienia do
ryzyka.
Plan TE2100 jest przykładem zastosowania analizy wartośd opcji typu quasi (quasi option value) w
celu wspierania procesu podejmowanie decyzji w obliczu niepewności. Plan zapewnia elastyczne
podejście do przystosowania do zagrożenia powodziowego w estuarium Tamizy (w tym Londynie) do
roku 2100. Opcje przeciwpowodziowe są zależne od zmian kluczowych elementów ryzyka
powodziowego (np. wzrostu poziomu morza, przypływów i powodzi rzecznych). Ponieważ istnieją
duże wątpliwości związane z kluczowymi elementami w zakresie przyszłych zmian, Plan zakłada trzy
fazy podzielone na krótkie okresy średnio-i długoterminowe:
1. Okres krótkoterminowy (2010-2034): Utrzymanie i poprawa istniejących zabezpieczeo i
zabezpieczenie miejsca dla przyszłego zarządzania powodziowego,
2. W średnim okresie (2035-2070): Odnowienie / wymiana istniejącej ochrony przed pływami,
3. Okres długoterminowy (> 2070): dalsze utrzymanie istniejącego systemu lub budowa nowej
ochronny przeciwpowodziowej.
Elastycznośd tego planu jest zapewniana przez:

Zezwolenie na dokonywanie interwencji, które zostaną przedstawione w czasie,

Włączenie alternatywnych rozwiązao,

Projekt konstrukcji, który umożliwia wprowadzanie modyfikacji,

Zabezpieczenie terenu dla nowych umocnieo.
W ramach planu będzie monitorowane dziesięd czynników zmian. Jeśli szybka zostanie wykryta
zmiana (na przykład wzrost poziomu morza), plan zostanie dostosowany i przystosowany do
wdrożenia nowej ścieżki przystosowawczej.
2.
CZĘŚĆ 2: WYTYCZNE DLA KIEROWNIKÓW PROJEKTÓW
Niniejsza częśd dokumentu:

opisuje kiedy i jak kierownicy ds. odporności na zmianę klimatu stosują siedem modułów,
które tworzą zestaw narzędzi w zakresie odporności na zmiany klimatu,

dostarcza wskazówek na temat roli i odpowiedzialności kierownika projektu (PM), kierownika
odporności na zmianę klimatu („kierownik CR”) i specjalistów zaangażowanych w rozwój
projektu (np. inżynierów, specjalistów ds. ochrony środowiska i spraw społecznych,
ekonomistów).

udostępnia dodatkowe narzędzia i odniesienia dla specjalistów do zastosowania lub
skonsultowania.
Zasadniczo wiele z opisanych poniżej narzędzi i postaw można zastosowad w przypadku wykonawców
projektu w celu zrozumienia innych rodzajów ryzyka i skutecznego zarządzania nimi (np. ryzykiem
geofizycznym, przemysłowym i technologicznym17).
2.1. Integracja odporności na zmiany klimatu do tradycyjnego cyklu
życia środków trwałych
Siedem modułów składających się na zestaw narzędzi dotyczących odporności na zmiany klimatyczne
przedstawiono w Tabeli 1. Moduły zapewniają wspólną metodologię, która może mied zastosowanie
na kilku etapach w rozwoju projektu. Moduły od 1 do 4 mają zarówno „ogólną”, jak i „szczegółową”
wersję. Wersje bardziej ogólne są to szybkie badania przesiewowe wykonywane w początkowej fazie
cyklu rozwoju projektu. Z kolei szczegółowe wersje mają zastosowanie na późniejszym etapie, w
zależności od potrzeb, gdy dostępnych jest więcej informacji na temat projektu jako podstawy do
analizy.
Tabela 1: Siedem modułów w zestawie narzędzi dotyczących odporności na zmiany klimatyczne
Moduł nr
Wersja ogólna i
szczegółowa?
Nazwa modułu
1
Analiza wrażliwości (SA)
TAK
2
Ocena narażenia (EE)
TAK
3
Analiza podatności na zmiany (włączenie wyników modułów nr
TAK
1 i 2) (VA)
4
Ocena ryzyka (RA)
TAK
5
Identyfikacja możliwości przystosowawczych (IAO)
NIE
17
Mimo, że wytyczne te koncentrują się na zagrożeniach związanych ze zmianami klimatu, wykonawcy również
muszą również oszacowad i zarządzad innymi rodzajami ryzyka: naturalnym i stworzonym przez człowieka, jak
również zagrożeniami istotnymi ze względu na realizację projektu, np. ryzykiem geofizycznym, ryzykiem
wypadków (w tym zagrożeniami przemysłowymi / technologicznymi) i ich potencjalnych interakcjami z
zagrożeniami klimatycznymi.
6
7
Ocena możliwości przystosowawczych (AAO)
Włączenie planu działao przystosowawczych do projektu
(IAAP)
NIE18
NIE
Rysunek 5 pokazuje, jak analizy odporności na zmiany klimatu (zielone pola) może zostad włączona
do rutynowych analiz wykonywanych przez wykonawców projektów (pola niebieskie). W tabelach od
nr 3 do nr 6 poniżej przedstawiono moduły analizy odporności na zmiany klimatu, których powinno
się używad na każdym etapie cyklu życia środków trwałych, aby wyjaśnid cel wykorzystania każdego z
modułów w danym kontekście. Niektóre z tych analiz zostaną przedstawione inwestorom projektów,
z których niektórzy odgrywają coraz bardziej aktywną rolę w zakresie odporności na zmiany klimatu
(w celu dalszych szczegółów, patrz punkty 1.5 i 2.2). Studium przypadku ukazujące zastosowanie
modułów przedstawiono w załączniku II.
Rysunek 5: Włączenie analiz odporności na zmiany klimatyczne do konwencjonalnego procesu
dotyczącego cyklu żywotności środków trwałych. Etapy cyklu życia środków trwałych przedstawione
są w czerwonych polach, zaś główne cele wykonawcy na każdym etapie projektu są wyszczególnione
kolorem szarym. Niebieskie pola wskazują na procesy i na analizy rutynowo podejmowane na
każdym etapie projektu, zaś pola zielone pokazują zalecany rodzaj analizy odporności na zmiany
klimatyczne, w tabelach od nr 3 do nr 6.
18
Brak wyraźnego rozróżnienia w wytycznych zawartych w module 6 pomiędzy oceną „wysoką” a
„szczegółową”. Jednak ocena „wysoka” odpowiada analizie kosztów i korzyści (CBA) podejmowanej w ramach
wstępne studium wykonalności, zaś ocena „szczegółowa” to pełne studium wykonalności. Wstępne studium
wykonalności zawiera skróty, takie jak wykorzystanie standardowych cen jednostkowych dla oceny (finansowej
i ekonomicznej) kosztów i korzyści.
Klucz
1. SA
2. EE
3. VA
4. RA
5. IAO
6. AAO
7. IAAP
Analiza wrażliwości
Ocena narażenia
Analiza podatności na zmiany
Ocena ryzyka
Identyfikacja
możliwości
przystosowawczych
Ocena
możliwości
przystosowawczych
Włączenie
planu
działao
przystosowawczych do projektu
2.1.1. Zadania i obowiązki zespołu projektowego
Zaleca się, aby stosowanie zestawu narzędzi dotyczących odporności na zmiany klimatyczne było
nadzorowane przez kierownika ds. odporności na zmianę klimatu („kierownik CR”). Kierownik CR
powinien byd powołany przez kierownika projektu odpowiedzialnego za ogólne wykonanie projektu
spośród członków zespołu wykonującego projekt.
Moduły w ramach zestawu narzędzi będą stosowane przez ekspertów technicznych, z których
większośd (lub wszyscy) będą lub już są zaangażowani w przeprowadzanie analiz wspierających
wykonanie projektu. Mogą to byd eksperci wewnętrzni lub zewnętrzni, i mogą to byd np. analitycy
rynku, inżynierowie, ekonomiści, specjaliści ds. oceny oddziaływania na środowisko i na
społeczeostwo i specjalistów ds. przystosowania do zmian klimatu. Zestaw narzędzi celowo został
zaprojektowany w celu uzupełnienia i wdrożenia w ramach analiz, które ci eksperci będą rutynowo
wykonywad w ramach realizacji projektu. Ma to na celu zminimalizowanie dodatkowych obciążeo
nakładanych w ramach wykonania projektu, zapewniając jednocześnie, aby główny cele –
podniesienie odporności na zmiany klimatu – został osiągnięty.
Zadania i obowiązki są opisane w Tabeli 2.
Oczywistym jest, że w ramach każdego projektu podział obowiązków może zostad przydzielony w
inny sposób, w zależności do tego, co ma największe znaczenie dla zespołu projektowego. Ponadto,
w przypadkach, w których tylko niektóre z modułów są używane (zgodnie z dalszymi wskazówkami
poniżej), jedynie stosowne obowiązki muszą zostad wypełnione.
Tabela 2: Zadania i obowiązki zespołu projektowego
Ogólny wykonawca projektu
Podejmuje decyzję o zastosowaniu zestawu narzędzi
dotyczących odporności na zmiany klimatyczne jako
częśd cyklu realizacji projektu (czy to z powodu obaw
o zagrożenia związane ze zmianami klimatu i
podatnością na nie, czy też w odniesieniu do punktu
1.2 w sprawie stosowania wytycznych)
Przydziela zasoby potzebne do przeprowadzenia
analizy odporności na zmiany klimatyczne
Powołuje kierownika ds. odporności na zmianę
klimatu w celu zarządzania zastosowaniem zestawu
narzędzi
Kierownik ds. odporności na zmianę klimatu
Specjaliści zaangażowani w wykonanie
projektu (inżynierowie, specjaliści ds. oceny
oddziaływania na środowisko i na
społeczeostwo, ekonomiści)
Nadzoruje zastosowanie zestawu narzędzi przez
specjalistów zaangażowanych w wykonanie
projektu
Narzuca wymóg zastosowania zestawu narzędzi w
odniesieniu do stosownej umowy o zakresie usług i
dostaw lub Specyfikacji Istotnych Warunków
Zamówienia)
Gwarantuje stosowanie modułów zestawu narzędzi
przez specjalistów, jak przedstawiono na Rys. 5 i
wyszczególniono w tabelach od 3 do 6
Decyduje, w ramach dyskusji ze specjalistami, czy
przejśd do następnego modułu, zgodnie z tabelami
od nr 3 do tabeli 6:

na przykład w Tabeli 4, zwraca uwagę, że
moduły od 1 do 6 są istotne przy
podejmowaniu studium wykonalności, ale
kierownik CR i specjaliści mogą podjąd
decyzję, że nie stwierdzono istotnych
zagrożeo ani podatności na zmiany
klimatu w modułach od 1 do 4, a więc nie
ma potrzeby, aby identyfikowad i oceniad
środki przystosowawcze (moduły 5 i 6)
Zastosuj moduły z zestawu narzędzi jako częśd
rutynowych analiz, jak pokazano w tabelach od
3 do 6
Przedyskutuj z kierownikiem CR, czy iśd dalej i
zastosowad następny moduł zgodnie z opisem
w tabelach od nr 3 do tabeli nr 6.
Ogólny wykonawca projektu
Kierownik ds. odporności na zmianę klimatu
Gwarantuje, że wyniki wcześniejszych analiz
odporności na zmiany klimatyczne są wprowadzane
do późniejszych analiz (jak w przypadku ostatniej
kolumny, tabele od nr do nr 6) w zakresie spójności,
tak, aby można było zrozumied wiązania krzyżowe i
uniknąd dublowania wysiłków
Recenzuje zalecenia kierownika CR w sprawie
znaczenia zagrożeo związanych ze zmianami klimatu i
podatnością na nie, na koniec etapów „Strategia” i
„Plan” (patrz tabela 3 i tabela 4) i decyduje, czy
potrzebna jest dalsza analiza
Recenzuje zalecenia kierownika CR w sprawie
odporności na zmiany klimatu i wdrożenia
ewentualnych działao i podejmuje ostateczną
decyzję w tej sprawie
Przygotowuje plan finansowy
zwiększające odpornośd klimatu
Gwarantuje wdrożenie środków
na
działania
Recenzuje i zapewnia gwarancję jakości (QA) analiz
odporności na zmiany klimatyczne, szczególnie w
odniesieniu do konsekwentnego stosowania danych
dotyczących obecnych i przyszłych zagrożeo
klimatycznych (Moduł 2)
Identyfikuje synergie i potencjalne konflikty między
działaniami zwiększającymi odpornośd na zmiany
klimatyczne wynikające z różnych analiz
Na koniec etapu „Strategii” lub „Planu” (patrz tabela
3 i 4) może zalecid kierownikowi projektu, że
podatnośd na zmiany klimatu i zagrożenia są
nieznaczne, więc nie wymagają dalszej analizy
odporności na zmiany klimatu
Przedstawia zalecenia kierownikowi projektu w
sprawie odpornośd na zmiany klimatu i działao, jakie
mają zostad wdrożone
Po uzgodnieniu środków przez kierownika projektu,
przygotowuje plan działao przystosowawczych,
monitorowania i dokonuje przeglądu (patrz Moduł
7)
Specjaliści zaangażowani w wykonanie
projektu (inżynierowie, specjaliści ds. oceny
oddziaływania na środowisko i na
społeczeostwo, ekonomiści)
Ocenia wyniki wcześniejszych analiz odporności
na zmiany klimatu (podobnie jak w ostatniej
kolumnie, w tabelach 4-6) i rozważa, czy
posiadają one wystarczający zakres techniczny i
jakości, aby zaspokoid potrzeby bieżącej analizy
Przekazuje opinię kierownikowi ds. odporności
na zmianę klimatu wyniki analiz odporności na
zmiany klimatyczne
Zapewnia, że ich analizy powstają przy
wykorzystaniu danych na temat aktualnych i
przyszłych
zagrożeo
klimatycznych
konsekwentnie z innych analizami (patrz Moduł
2)
2.1.2. Etap „strategii”
Zauważa się, iż decyzje podjęte na wczesnych etapach inwestycji mogą mied największe
oddziaływanie na koocowy wynik przedsięwzięcia i powodzenie projektu. Jest to również czas, kiedy
projekt jest najsłabiej określony i gdy podstawą oceny jest niewielka ilośd informacji. Pomimo tego,
niezbędnym dla odporności na klimat jest by ryzyka i niepewności zostały uwzględnione w analizach,
a decyzje podjęte na tych etapach, jak wykazano w tabeli 3, poniżej. Mając na uwadze poziom
informacji na temat projektu, które będą dostępne na tym etapie, niniejsze Wytyczne zalecają
przeprowadzenie analiz wysokiego poziomu wrażliwości oraz oceny ryzyka, jak wykazano w tabeli 3.
Pomogą one zredukowad techniczne, finansowe i społeczne ryzyko w późniejszych etapach projektu,
a także spowodują maksymalizowanie wartości właściwej.
Jeśli analizy przeprowadzone podczas etapu „strategii” (tabela 3) wykażą, iż wrażliwośd na klimat
oraz ryzyko są nikłe, wtedy kierownik projektu ds. odporności na zmianę klimatu może wydad
zalecenie kierownikowi projektu o tym, iż dalsze analizy nie są konieczne.
Tabela 3: Związek odporności klimatycznej z przeprowadzanymi analizami i decyzjami
podejmowanymi na etapie „strategii”
Decyzja / analiza
Rozwój modelu
przedsięwzięcia
Główne założenie analizy odporności
klimatycznej (CR)
Biorąc pod uwagę okres trwałości środków
trwałych, należy rozważyd jak obecne i przyszłe
warunki klimatyczne mogą wpłynąd na
powodzenie projektu, na przykład:
 cena i dostępnośd środków produkcji
(np. wody, energii)
 kluczowi dostawcy
Odpowiednie moduły
(1 - 3) analiza wrażliwości,
ocena ekspozycji, ocena
wrażliwości (wysokiego
poziomu)
(4) Ocena ryzyka (wysokiego
poziomu) obejmująca obszary
ryzyka, które wymieniono obok
 wydajnośd środków trwałych
 popyt rynku na wyprodukowane
produkty i usługi
Wstępne studium
wykonalności
Identyfikacja i określenie wysokiego poziomu
wrażliwości na klimat i ryzyka związane z
opcjami budowy obejmującymi wszystkie
dziedziny wykonalności: środki produkcji
projektu (dostępnośd i jakośd), lokalizacja i
stanowisko projektu, dziedziny finansów,
gospodarki, operacji i zarządzania, prawną,
środowiskową i społeczną.
(1 - 3) analiza wrażliwości,
ocena ekspozycji, ocena
wrażliwości (wysokiego
poziomu)
(4)Ocena ryzyka (wysokiego
poziomu)
(6) Ocena opcji adaptacyjnych
2.1.3. Etapy „planowania” i „projektowania”
W czasie tych etapów oceniane i określane są opcje o największej potencjalnej wartości, przed
wykonaniem projektu, w celu takiego sposobu realizacji projektu, który przyniesie maksymalną
korzyśd. Dzięki ulepszonemu zdefiniowaniu projektu, wykonalne i potrzebne będą bardziej
szczegółowe oceny odporności klimatycznej by dostarczyd informacji do analiz i podejmowania
decyzji, zgodnie z opisem w tabelach 4 i 5. Etapy planowania i projektowania trwają kilka lat (w
przypadku dużych projektów), analizy i decyzje mogą wymagad ponownego rozpatrzenia by upewnid
się, iż są zgodne z najnowszymi informacjami o zmianach klimatycznych (zobacz np. podejście
monitoringowe opisane w ramce 1, ustęp 1.8).
Jeśli analizy wrażliwości i ryzyka przeprowadzone podczas etapu planowania (tabela 4) wskazują, iż
wrażliwośd na klimat oraz ryzyka są nieznaczne, kierownik ds. odporności na zmianę klimatu może
poinformowad kierownika projektu o tym, iż dalsze działania nie są potrzebne i żadne środki
odporności na klimat nie musza byd włączane do projektu.
Tabela 4: Związek odporności klimatycznej z przeprowadzanymi analizami i decyzjami
podejmowanymi na etapie „planowania”
Decyzja / analiza
Projekty
koncepcyjne
Główne założenie analizy odporności
klimatycznej (CR)
Odpowiednie
moduły
Uwzględnid ryzyko klimatyczne związane z (4)Ocena ryzyka
opcjami projektowania.
(wysokiego
poziomu)
Dane
wyjściowe OK
z…
Wstępne
studium
wykonalności
Wybór stanowiska Zapewnid, iż oceny zmieniającej się
wrażliwości na klimat zostaną rozpatrzone
podczas podejmowania decyzji o wyborze
stanowiska. (Jest to szczególnie ważne dla
stanowisk znajdujących się we wrażliwych
na klimat lokalizacjach.)
(1 - 3) analiza
wrażliwości, ocena
ekspozycji, ocena
wrażliwości
(szczegółowa)
Wstępne
studium
wykonalności
Planowanie
kontraktu
(5) identyfikacja
środków
adaptacyjnych
Model
biznesowy
Upewnid się, iż wykonawcy rozumieją
potrzebę włączenia obecnej i przyszłej
odporności na klimat do projektu, oraz o
obowiązkach, z których muszą wywiązad
się w tej kwestii. Zapewnid, iż ryzyka
związane z potencjalnym niewywiązaniem
się wykonawców w kwestii odporności
klimatycznej będą odpowiednio ujęte w
kontraktach.
Zapewnid, że dostawcy / dostawy będą
odporne na klimat.
(7) Integracja
działao
adaptacyjnych
Wstępne
studium
wykonalności
Wybór technologii Zidentyfikowad technologie i związane z
nimi progi projektowe, które są najbardziej
wrażliwe na warunki klimatyczne tak, aby
środki adaptacyjne, (np. dodatkowa
przestrzeo, zmiany w technologii) mogły
zostad zidentyfikowane na wczesnym
etapie.
Zrozumied jak zmieniające się ryzyka
klimatyczne mogą wpłynąd na wybór opcji
technologicznych oraz zidentyfikowad te,
które są odporne na obecne zróżnicowanie
klimatyczne, jak również to, jak zakres
potencjalnych klimatów w przyszłości
może wpłynąd na okres trwałości tych
tchnologii.
Szacowanie
kosztów i modele
finansowe /
gospodarcze
(1) Analiza
wrażliwości
(szczegółowa)
Wstępne
studium
wykonalności
(4) Ocena ryzyka
(szczegółowa)
Projekty
koncepcyjne
(5) Identyfikacja
środków
adaptacyjnych
Wybór
stanowiska
Dopilnowad, by w odniesieniu do działao w (6) Ocena opcji
zakresie środków adaptacyjnych do zmian adaptacyjnych
klimatu (odporności na nie) zapewniono
szacunki kosztów w odpowiednich
kategoriach szacunkowych. Przeprowadzid
analizę finansową / ekonomiczną kosztów
i zysków (CBA) środków adaptacyjnych.
Wstępne
studium
wykonalności
Projekty
koncepcyjne
Wybór
stanowiska
Wybór
technologii
Studium
wykonalności
Identyfikacja i określenie wrażliwości na
klimat i ryzyka związanych z budową,
obejmującymi wszystkie dziedziny
wykonalności: środki produkcji projektu
(dostępnośd i jakośd), lokalizacja i
stanowisko projektu, dziedziny finansów,
gospodarki, operacji i zarządzania,
prawną, środowiskową i społeczną.
Zidentyfikowad i ocenid alternatywy
zgodnie z potrzebami, aby sprowadzid
ryzyka klimatyczne do dopuszczalnych
poziomów.
(1 - 3) analiza
wrażliwości, ocena
ekspozycji, ocena
wrażliwości
(szczegółowa)
(4) Ocena ryzyka
(szczegółowa)
(5) Identyfikacja
środków
adaptacyjnych
(6) Ocena opcji
adaptacyjnych
Wstępne
studium
wykonalności
Projekty
koncepcyjne
Wybór
stanowiska
Planowanie
kontraktu
Wybór
technologii
Szacowanie
kosztów i
modele
finansowe /
gospodarcze
Określanie
zakresu ESIA i
scenariusza
odniesienia
Określanie zakresu
oceny
oddzialywania na
srodowisko i na
spoleczeostwo
(ESIA) i
scenariusza
odniesienia
Zidentyfikowad zmiany środowiskowe i
społeczne wywołane zmianami
klimatycznymi, które mogą mied wpływ na
projekt (np. zwiększone potrzeby
społeczne irygacji w rolnictwie
prowadzące do konfliktów związanych z
wodą), a także sposobów, w jakie
zmieniające się warunki klimatyczne mogą
wpłynąd na funkcjonowanie środowiskowe
i społeczne projektu (np. systemy kontroli
zanieczyszczeo nieradzące sobie z
przypadkami bardzo intensywnych
opadów deszczu prowadzącymi do
negatywnego wpływu na środowisko
naturalne i społeczności).
(4)Ocena ryzyka
(wysokiego
poziomu)
(5) Identyfikacja
środków
adaptacyjnych
Projekty
koncepcyjne
Wybór
stanowiska
Wybór
technologii
Studium
wykonalności
Tabela 5: Związek odporności klimatycznej z przeprowadzanymi analizami i decyzjami
podejmowanymi na etapie „pojektowania”
Decyzja / analiza
Główne założenie analizy odporności
klimatycznej (CR)
Odpowiednie
moduły
Dane
wyjściowe OK
z…
Etap
Dalsze analizy krytycznych progów
przedinwestycyjny projektowych najbardziej wrażliwych na
(FEED)
klimat. Przeanalizowad ryzyko klimatyczne
i przetestowad wytrzymałośd
komponentów projektu krytycznego na
zakres przyszłych klimatów.
(1) Analiza
wrażliwości
(szczegółowa)
(4) Ocena ryzyka
(szczegółowa)
(5) Identyfikacja
środków
adaptacyjnych
Projekty
koncepcyjne
Wybór
stanowiska
Wybór
technologii
Studium
wykonalności
Określanie
zakresu OOŚ i
scenariusza
odniesienia
Szacowanie
kosztów i modele
finansowe /
gospodarcze
Dopilnowad, by w odniesieniu do działao w (6) Ocena opcji
zakresie środków adaptacyjnych do zmian adaptacyjnych
klimatu (odporności na nie) zapewniono
szacunki kosztów w odpowiednich
kategoriach szacunkowych. Przeprowadzid
analizę finansową / ekonomiczną kosztów
i zysków (CBA) środków adaptacyjnych.
Szacowanie
kosztów i
modele
finansowe /
gospodarcze z
etapu
„planowania”
Studium
wykonalności
Określanie
zakresu ESIA i
scenariusza
odniesienia
Pełna ESIA oraz
Program działania
UE w dziedzinie
społecznej (ESAP)
Przeprowadzid szczegółową analizę
środowiskowych i społecznych zmian
zapoczątkowanych zmianami
klimatycznymi, które mogą wpłynąd na
projekt, a także sposobów, w jakie
zmieniające się warunki klimatyczne mogą
wpłynąd na wydajnośd środowiskową i
społeczną projektu. Wprowadzid środki,
które pozwolą sprowadzid ryzyko dla
środowiska i społeczeostwa do
akceptowalnego poziomu.
Ocena ryzyka
(szczegółowa)
Studium
wykonalności
Identyfikacja
środków
adaptacyjnych
Określanie
zakresu ESIA i
scenariusza
odniesienia
2.1.4. Etap „pozyskiwania / budowy”
Ten etap obejmuje szczegóły projektowania technicznego oraz zarządzania dostawami i budową
(EPCM). Zatwierdzony zostanie ostateczny zestaw środków adaptacyjnych do zmian klimatu
(odporności na nie). Te, które mają zostad przyjęte lub, na które ma zostad wydane pozwolenie na
tym etapie (zgodne z zasadami elastycznej adaptacji opisanymi w ramce 1, ustęp 1.8 i ramce 2,
moduł 5) zostaną włączone do projektów koocowych i staną się zobowiązaniem kontraktowym
wykonania projektu.
Tabela 6: Związek odporności klimatycznej z przeprowadzanymi analizami i decyzjami
podejmowanymi na etapie „pozyskiwania / budowy”
Decyzja / analiza
Szczegółowe
projektowanie
techniczne
Główne założenie analizy odporności
klimatycznej (CR)
Odpowiednie
moduły
Uściślid środki odporności zawarte w FEED (1) Analiza
oraz umieścid uzgodnione, koocowe środki wrażliwości
w szczegółowych projektach technicznych. (szczegółowa)
Dane
wyjściowe OK
z…
Etap
przedinwestycy
jny (FEED)
(4) Ocena ryzyka
(szczegółowa)
(5) Identyfikacja
środków
adaptacyjnych
(7) Integracja
działao
adaptacyjnych
EPCM
Dopilnowad, aby zakres wymagao i
obowiązków projektu dla sponsorów,
wykonawców / konsultantów projektów
technicznych wyraźnie określał, iż należy
wykazad, że obecne i przyszłe ryzyka
związane z klimatem zostały poddane
ocenie, a środki odporności zostaną
włączone zgodnie z zapotrzebowaniem.
(7) Integracja planu Planowanie
adaptacyjnego
kontraktu
Szczegółowe
projektowanie
techniczne
2.1.5. Etapy „funkcjonowanie” i „likwidacji”
Aby zapewnid ciągłośd funkcjonowania trwałych aktywów zgodnie z zaplanowanym okresem
trwałości, należy zapewnid stały monitoring środowiska oraz środków adaptacyjnych, co pozwoli
sprawdzid czy zapewniają oczekiwany poziom redukcji ryzyka. Zgodnie z opisem z ustępu 1.8, plany
działao adaptacyjnych powinny byd elastyczne i otwarte, zwłaszcza wobec aktywów o długim okresie
użycia. Regularne monitorowanie zaalarmuje właściciela / operatora aktywów o potrzebie
modyfikacji wdrożonych działao adaptacyjnych, w oparciu o doświadczenie.
2.2. Przedstawianie działań odporności na klimat inwestorom i
ubezpieczycielom
Ryzyko i odpornośd klimatyczna mogą byd istotne w wielu aspektach ważnych dla inwestorów w ich
oceny projektu, w tym:

Ryzyko krajowe,

Ryzyko rynkowe,

Ryzyko przemysłowe,

Ryzyko techniczne i operacyjne,

Ryzyko środowiskowe i społeczne,

Wartośd netto

Przewidywalnośd przepływów pieniężnych,

Zdolnośd spłacenia pożyczek (w stosownych przypadkach)

Wzrost przychodów (w stosownych przypadkach)19
Jak już zauważono (ustęp 1.5), istnieje rosnące zainteresowanie pośród inwestorów i ubezpieczycieli
by obejrzed dowody na to, iż wykonawcy projektu dokonali oceny ryzyka klimatycznego i wrażliwości
na klimat, oraz że włączyli odpowiednie środki odporności na klimat do projektu. Podjęcie tych
kwestii jako części wstępnych badao wykonalności projektu (PFS), badao wykonalności (FS) oraz ocen
oddziaływania na środowisko i na społeczeostwo (ESIA) (które rutynowo przedstawia się inwestorom)
pomoże zapewnid inwestorów o odporności projektu. W wielu przypadkach inwestorzy nie będą
zainteresowani projektami, które nie są ubezpieczone, tak więc powiązania z obawami
ubezpieczycieli związane ze zmianami klimatu są również istotne (patrz ustęp 1.5).
2.3. Moduły w procesie odporności na klimat
Przegląd modułów 1 - 3
Ocena wrażliwości poszczególnych projektów na zmiany klimatu jest ważnym krokiem w procesie
identyfikacji odpowiednich środków adaptacyjnych. Ocena wrażliwości podzielona jest na moduły od
1 do 3, poniżej, obejmujące analizę wrażliwości, ocenę obecnej i przyszłej ekspozycji, a później
połączenie tych dwóch w analizie wrażliwości. Moduły 1 - 3 zapewniają wytyczne przeprowadzania
powyższych, na dwóch poziomach:

19
poziom wysoki: pierwszą przepustką powinna byd ocena „wysokiego poziomu” lub
weryfikacja, przeprowadzone na etapie „strategicznym” (patrz tabela 3), aby zapewnid
przegląd ekspozycji dla wybranych możliwych stanowisk oraz relatywnie szerokiego regionu
geograficznego.
Więcej szczegółów dotyczących ryzyka klimatycznego oraz instytucji finansowych - zobacz IFC (2010).

Szczegółowy: drugą przepustką powinna byd bardziej szczegółowa ocena przeprowadzona na
etapie „planowania” (patrz tabela 4). Powinna byd bardziej skoncentrowana na informacjach
otrzymanych z oceny wysokiego poziomu.
W praktyce bardziej szczegółowa ocena często wymaga wykorzystania map o wysokiej rozdzielczości i
konkretnych modeli lokalnych. Specjaliści techniczni będą potrzebowad dokładnie określid poziom i
rozdzielczośd potrzebnych danych tak, by dostatecznie przeanalizowad kwestie.
2.3.1. Moduł 1: Zidentyfikowanie obszarów projektu wrażliwych na klimat
Wrażliwośd projektu powinna zostad określona w związku z zakresem zmiennych klimatycznych oraz
drugorzędnych skutków / zagrożeo związanych z klimatem. Tabela 3 pokazuje obszerną lecz nie
wyczerpującą listę czynników, które należy wziąd pod uwagę. Mając na uwadze szeroki wachlarz
rodzajów projektów, ciężar spoczywa na specjalistach technicznych by zidentyfikowali zmienne, które
mogą byd ważne lub istotne.
Tabela 7: Kluczowe zmienne klimatyczne i zagrożenia związane z klimatem
Główne czynniki klimatyczne
1. Roczna / sezonowa / miesięczna
/ średnia temperatur a
(powietrza)
2. Ekstremalna temperatura
(powietrza) (częstotliwośd i siła)
3. Roczne / sezonowe / miesięczne
/ średnie opady deszczu
4. Ekstremalne opady deszczu
(częstotliwośd i siła)
Drugorzędne skutki / zagrożenia związane z klimatem:
1. Wzrost poziomu morza (SLR) (plus lokalne ruchy
gruntów)
2. Temperatura wody
3. Dostępnośd wody
4. Burze (trasy przejścia i intensywnośd) w tym przypływy
sztormowe
5. Powódź
6. Wskaźnik pH oceanów
5. Średnia prędkośd wiatru
7. Burze piaskowe
6. Maksymalna prędkośd wiatru
8. Erozja wybrzeży
7. Wilgotnośd
9. Erozja gleby
8. Promieniowanie słoneczne
10. Zasolenie gleby
11. Pożary
12. Jakośd powietrza
13. Niestabilnośd ziemi/ osuwiska
14. Efekt miejskiej wyspy ciepła
15. Długośd sezonu wegetacyjnego
1. Wrażliwośd opcji projektu na kluczowe zmienne klimatyczne i zagrożenia powinna byd
systematycznie oceniana poprzez „soczewkę” czterech głównych obszarów obejmujących główne
komponenty łaocucha znaczenia:

Aktywa i proces na miejscu,

Środki produkcji (woda, energia, inne),

Rezultaty (produkty i rynki),

Połączenie transportowe.
2. Wynik „wysokie”, „średnie” lub „brak”, powinien zostad podany przy każdym projekcie i obszarze
na przestrzeni każdej zmiennej klimatycznej (patrz tabela 8). Nacisk kładziony jest na określenie
wrażliwości opcji projektu na zmienne klimatyczne w odniesieniu do każdego z czterech
obszarów. Na przykład, redukcja średnich sezonowych opadów może wpłynąd na zaopatrzenie
środków trwałych w wodę, ale mied niewielki wpływ na ważne połączenia transportowe. W
przypadku, gdy dostępne są dane dotyczące wrażliwości czterech obszarów dla każdej z opcji
projektu, mogą one zostad użyte. Jednak w wielu przypadkach, ocena wrażliwosci będzie
subiektywna. Poniższy opis zapewnia wytyczne określania subiektywnych wyników:

Wysoka wrażliwośd: Zmienna klimatyczna / zagrożenie może mied znaczący wpływ na
aktywa i procesy, środki produkcji, rezultaty i połączenia transportowe.

Średnia wrażliwośd: Zmienna klimatyczna / zagrożenie może mied niewielki wpływ na aktywa
i procesy, środki produkcji, rezultaty i połączenia transportowe.

Brak wrażliwości: Zmienna klimatyczna / zagrożenie nie ma żadnego wpływu.
Ważne zmienne klimatyczne i zagrożenia powiązane to te, które postrzegane są, jako wysoka lub
średnia wrażliwośd na przestrzeni przynajmniej jednego z trzech obszarów. Są to „istotne” czynniki,
według których, kolejno i systematycznie, przy użyciu GIS, powinny byd wytyczane mapy
potencjalnych lokalizacji projektów by określid poziom ekspozycji, a w koocu wrażliwości (patrz
moduł 2 i 3). Przypisywanie wyników wrażliwości typom projektów powinno byd przeprowadzane
przez ekspertów posiadających wiedzę dotyczącą projektu. W wielu przypadkach projekty mogą nie
byd wrażliwe na konkretną drugorzędną zmienną klimatyczną, np. „sezon wegetacyjny”. Z drugiej
jednak strony, wszystkie typy projektów będą wrażliwe na pewne zagrożenia, takie jak pożary czy
powodzie.
Elektrownia
cieplna
Aktywa i proces
na miejscu
Środki produkcji
(woda, energia,
inne)
Rezultaty
(produkty i rynki)
Połączenie
transportowe
Sezon wegetacyjny
Miejska wyspa ciepła
Niestabilnośd ziemi/ osuwiska
Jakośd powietrza
Pożary
Zasolenie gleby
Erozja gleby
Erozja wybrzeży
Burze piaskowe
Wskaźnik pH oceanów
Powodzie (przybrzeżne i rzeczne)
Burze
Dostępnośd wody
Temperatura wody morskiej
Względny wzrost poziomu morza
Promieniowanie słoneczne
Wilgotnośd
Maksymalna prędkośd wiatru
Średnia prędkośd wiatru
Ekstremalna zmiana opadów
Stopniowy zmiana opadów
Ekstremalny wzrost temperatury
Stopniowy wzrost temperatury
powietrza
Typ
projektu
Obszar analizy wrażliwości
Tabela 8: Macierze czułości (zagrożenia związane ze skutkami wtórnymi / klimatem) dotyczące rodzajów przykładowych projektów: roboty drogowe w
zakresie mostów drogowych, elektrowni cieplnych i oczyszczania ścieków
W macierzy czułości w przypadku poniższego mostu drogowego nie uwzględniono obszarze czułości „środków produkcji”. Wynika to ze tego, że niewiele
jest nakładów bieżących (poza konserwacją) potrzebnych do utrzymania mostu w stanie umożliwiającym jego eksploatację. Poza tym „rezultaty
(produkty, rynki, popyt po stronie klientów)” w kontekście mostu drogowego mają stanowid liczbę użytkowników mostu i ewentualnie przychodów (w
przypadku opłat za użytkowanie mostu).
Prace w
zakresie
oczyszczania
ścieków
Aktywa i proces
na miejscu
Środki produkcji
(woda, energia,
inne)
Rezultaty
(produkty i
rynki)
Połączenie
transportowe
Sezon wegetacyjny
Miejska wyspa ciepła
Niestabilnośd ziemi/ osuwiska
Jakośd powietrza
Pożary
Zasolenie gleby
Erozja gleby
Erozja wybrzeży
Burze piaskowe
Wskaźnik pH oceanów
Powodzie (przybrzeżne i rzeczne)
Burze
Dostępnośd wody
Temperatura wody morskiej
Względny wzrost poziomu morza
Promieniowanie słoneczne
Wilgotnośd
Maksymalna prędkośd wiatru
Średnia prędkośd wiatru
Ekstremalna zmiana opadów
Stopniowy zmiana opadów
Ekstremalny wzrost temperatury
Stopniowy wzrost temperatury
powietrza
Obszar analizy wrażliwości
Typ
projektu
Most
drogowy
Wrażliwośd klimatu
BRAK
ŚREDNIA
Aktywa i proces
na miejscu
Rezultaty
(użytkownicy i
przychody)
Połączenie
transportowe
WYSOKA
Sezon wegetacyjny
Miejska wyspa ciepła
Niestabilnośd ziemi/ osuwiska
Jakośd powietrza
Pożary
Zasolenie gleby
Erozja gleby
Erozja wybrzeży
Burze piaskowe
Wskaźnik pH oceanów
Powodzie (przybrzeżne i rzeczne)
Burze
Dostępnośd wody
Temperatura wody morskiej
Względny wzrost poziomu morza
Promieniowanie słoneczne
Wilgotnośd
Maksymalna prędkośd wiatru
Średnia prędkośd wiatru
Ekstremalna zmiana opadów
Stopniowy zmiana opadów
Ekstremalny wzrost temperatury
Stopniowy wzrost temperatury
powietrza
Obszar analizy wrażliwości
Typ
projektu
2.3.2. Moduł 2: Ocena narażenia na zagrożenia związane z klimatem
Gdy określimy już elementy wrażliwe dla danego typu projektu, następnym krokiem jest ocena
narażenia projektu i jego celów na zagrożenia związane z działaniem czynników klimatycznych w
miejscu (-ach), w którym projekt będzie realizowany.
Moduł 2a: Ocena narażenia na bazowe / obserwowane czynniki klimatyczne
Miejsca o różnym położeniu geograficznym mogą byd narażone na różne zagrożenia związane z
działaniem czynników klimatycznych, które mogą występowa z różną częstotliwością i z różną
intensywnością. Jest rzeczą bardzo przydatną, aby zrozumied, jak zmieniad się może narażenie w
różnych częściach Europy, w wyniku zmieniających się zagrożeo klimatycznych. Zależności te zostały
przedstawione poniżej. Zrozumienie, jakie są obszary narażenia oraz w jaki sposób mogą one dotykad
projektu jest ważne, gdyż dotyczy to tych obszarów, na których korzyści wynikające z aktywnego
wdrażania projektu będą największe.
Przykłady obszarów geograficznych narażonych na zmiany klimatu i wzrost zmienności klimatu
Zagrożenia związane ze
zmianami klimatycznymi
Podwyższenie średnich
rocznych temperatur oraz
zwiększenie ryzyka wystąpienia
fal upałów
Obszary szczególnie narażone

Regiony, gdzie średnie roczne temperatury są już wysokie,
 Obszary, na których progi temperatury mogą byd
przekraczane (np. strefa wiecznej zmarzliny, regiony
górskie),
 Ośrodki miejskie, w których występuje zjawisko Miejskiej
Upalnej Wyspy (masy upalnego powietrza, które często
zalegają nad miastami i terenami zurbanizowanymi co
radykalnie podnosi temperatury,
 Regiony o ograniczonych zasobach wody słodkiej
Podwyższenie średniego
poziomu morza, zwiększenie
intensywności sztormów,
zwiększenie wysokośd fal,
ryzyko powodzi przybrzeżnych i
erozji nabrzeża.
 Obszary już znajdujące się na poziomie lub poniżej
poziomu morza,
Zmniejszona ilośd sezonowych
opadów, zwiększone ryzyko
wystąpienia suszy, osiadanie
gruntów i pożary lasów
 Regiony, gdzie poziom roczny opadów jest już niski,

Strefy przybrzeżne i wyspy,
 Obszary stromego nabrzeża.

Miejsca, w których obecne zapotrzebowanie na słodką
wodę prawie dorównuje lub przewyższa podaż,

Miejsca, w których jakośd wody jest niska,

Zasoby wodne zależne od lodowców (obszary zależne od
topienie się lodowców prawdopodobnie obserwują
wzrost zasobów wodnych w perspektywie
krótkoterminowej, ponieważ lodowce topnieją szybciej,
ale z biegiem czasu, utrata masy lodowców doprowadzi
do spadku dostępności zasobów wody),
Zwiększona ilośd sezonowych
opadów i szybsze topnienie
śniegu, co prowadzi do
zwiększonego ryzyka wylewów
rzek i powodzi. Częściej
występujące intensywne opady
prowadzące do zwiększenia
ryzyka powodzi i erozji gleby.

Obszary podatne na osiadanie gruntów,

Regiony podatne na pożary terenów leśnych,

Dorzecza rzek trans granicznych, w których istnieją już
napięcia dotyczące zużycia wody.
 Regiony o wysokim poziomie rocznych opadów,
 Obszary ujśd rzek, delty i równiny zalewowe rzek,
 Obszary górskie i obszary lodowców
 Miejsca podatne na obsunięcia gruntów,
 Ośrodki miejskie z systemami odprowadzania wody
burzowej, które nie są odpowiednio przystosowane do
krótkotrwałych intensywnych opadów,
 Zanieczyszczone środowisko (ziemia, woda).
Możliwe zwiększenie
intensywności i częstotliwości
opadów burzowych.
 Obszary zagrożone wystąpieniem burz tropikalnych (w
tym huraganów, tajfunów, cyklonów) i subtropikalnych szczególnie na obszarach miejskich.
1. Powinny byd gromadzone dane dotyczące narażenia na zmiennośd warunków pogodowych i
związanych z nimi zagrożeo, na które aktywa projektu wykazują wysoką lub średnią wrażliwośd (z
Modułu 1).
2. W każdym przypadku wymagane informacje będą zawierały dane przestrzenne odnoszących się do
zaobserwowanych zjawisk. Na przykład mogą to byd dane dotyczące:
• ryzyka powodziowego (zob. rys. 7),
• ryzyko ekstremalnych temperatur,
• częstotliwośd występowania fali ciepła oraz
• ryzyko burz itp.
Częśd procesu będzie obejmowała podejmowanie decyzji, w jakich przypadkach występuje wysokie
ryzyko, średnie ryzyko lub brak ryzyka ekspozycji, w przypadkach gdy dane te nie są już zdefiniowane
w zestawieniu danych dotyczących ekspozycji. Częściowo będzie to zależne od możliwości przyjęcia
części ryzyka przez podmiot wdrażający projekt, z którym zadecydowad musi Kierownik CR projektu w
porozumieniu ze specjalistami technicznymi i finansowymi. Na przykład, niewielkie zmiany
temperatury powietrza zewnętrznego mogą byd szczególnie istotne w przypadku danego rodzaju
projektu, jak na przykład w przypadku laboratorium o kontrolowanej atmosferze, lecz są rzeczą
mniej istotną w przypadku innych projektów, np. budowy drogi. Typ projektu powinien zatem
definiowad kategorie ryzyk, które będą rozpatrywane.
Wcześniejsze zapisy, doświadczenia dotyczące wpływu warunków klimatycznych na podobne
projekty oraz analiza progów krytycznych dotyczących przygotowanych norm stanowią przykłady
narzędzi, które mogą byd wykorzystywane przez zespoły projektowe w przypisywaniu kategorii do
poszczególnych danych, dotyczących narażenia na czynniki klimatyczne. W niektórych przypadkach,
skala może byd podzielona na trzy obszary. Jednak zaleca się staranne rozważenie przez wszystkich
specjalistów zaangażowanych w realizacje projektu tego, w jaki sposób podziały te mają byd
określone i czy powinny byd zastosowane marginesy bezpieczeostwa czy też waga poszczególnych
czynników, w przypadku któregokolwiek obszarów, w celu zapewnienia, że dane kraocowe będą
brane pod uwagę przy definiowaniu właściwego podziału.
W celu zapewnienia "wysokiego poziomu" procesu oceny wrażliwości, podejmowanego na etapie
"Strategii", wysiłek powinien byd skoncentrowany na gromadzeniu danych dla wielu zmiennych. Na
tym etapie może nie byd możliwe uzyskanie danych regionalnych dla wszystkich zmiennych
czynników klimatycznych i zagrożeo z nimi związanych, na które projekt jest wrażliwy.
Użyteczną zasadą jest rozpoczynanie pozyskiwania danych lokalnych z paostwowych / regionalnych
instytutów badawczych lub organizacji rządowych. Po drugie, ogólnoeuropejskie dane dla niektórych
zmiennych i zagrożeo można znaleźd na stronie Europejskiej Platformy dostosowania do zmian
klimatu (http://climate-adapt.eea.europa.eu/mapa-viewer). Podstawowe (aktualne) globalne dane
dotyczące ekspozycji na ryzyka związane z klimatem można uzyskad również z wielu innych źródeł
(zob. Załącznik III). Powinno byd możliwe również przesłanie tych globalnych baz danych
bezpośrednio do systemu GIS, umożliwiając tym samym ocenę określonego kraju lub obszaru w
kontekście globalnej informacji. Należy zauważyd, że te globalne bazy danych nie zastąpią jednak
lokalnej pracy badawczej i analitycznej, dostarczającej bardziej szczegółowych informacji.
Moduł 2b: Ocena narażenia na czynniki klimatyczne w przyszłości
1. Jeżeli projekt jest klasyfikowany jako wrażliwy (Moduł 1) lub narażony (Moduł 2a) (z oceną
średnią lub wysoką) na zmiany klimatyczne lub zagrożenia, należy dokonad oceny tego, jak
sytuacja ta może zmieniad się w przyszłości.
• Na przykład, jeśli projekt jest wrażliwy na czynnik wysokich temperatur, należy
dokonad oceny, w jaki sposób jego ekspozycja może się zmienid w przyszłości
właściwej dla czasu trwania projektu. Podobnie, jeśli projekt leży w obszarze, który
często doświadcza wysokich temperatur w chwili obecnej (tj. fale ciepła), powinna
byd przeprowadzona podobna ocena przewidywanych zmian dotyczących tej
ekspozycji.
2.
Aby zrozumied, jak narażenie może się zmienid w przyszłości, powinny byd
przeanalizowane wyniki badan modeli klimatycznych. Zapewniają one, na przykład, dane na
temat zmian temperatury i opadów (zob. Załącznik III do przykładów źródeł danych).
Czas życia projektu i jego wartości są podstawowym czynnikiem przy wyborze ramy
scenariuszy klimatycznych modelowania czasu (np. czy używad przyszłych projekcji dla lat
2020, 2050 i 2080). Na przykład, czy czas trwania projektu to 20, 50 lat czy dłużej?
3. Niepewnośd prognoz modeli klimatycznych powinna byd wzięta pod uwagę i zarejestrowanapoprzez przedstawienie podsumowania wyników uzyskanych w badaniu w modelu
klimatycznym za pomocą, na przykład, przeskalowanych danych pozyskanych z portalu
Climate Wizard20 (patrz Załącznik III do innych źródeł danych dotyczących zmian
klimatycznych). Jest to szczególnie istotne w przypadku występowania opadów
atmosferycznych, biorąc pod uwagę, że kierunek zmiany (czy będzie zwiększenie lub
zmniejszenie opadów) jest często kontrowersyjny w przypadku wielu modeli klimatycznych
(patrz druga kolumna z rys. 6). Niepewnośd dotycząca scenariusza emisji (np. IPCC SRES B1,
A1B i A2) powinna byd również wyliczana w podobny sposób.
4. Ważne jest, aby analizy wrażliwości przeprowadzone jako częśd wstępnego studium
wykonalności, wybór lokalizacji i studium wykonalności stosowały ten sam zestaw prognoz
modeli klimatycznych, w przeciwnym razie jest to obszar, w którym wkraśd się mogą
niespójności. Kierownik CR projektu będzie odpowiedzialny za rozwiązanie tego problemu.
Podobnie, ocena ryzyka (Moduł 4) będzie również korzystad z tych samych prognoz
klimatycznych.
Pozyskanie przyszłych prognoz / scenariuszy dotyczących wszystkich istotnych zmiennych
może nie byd możliwe. W tych przypadkach może byd wskazane użycie danych zastępczych.
Na przykład, w przyszłości ryzyko powodzi w skali lokalnej może wymagad szczegółowego
modelowania hydrologicznego. Jest prawdopodobne, że szczegółowe dane nie były
pozyskane a modelowanie nie zostało przeprowadzone w obszarze zainteresowania. W
takich sytuacjach, do dalszej analizy ekspozycji możemy zastosowad dane dotyczące
sezonowych zmian reżimu opadów w połączeniu z analizą istniejącego zagrożenia ryzykiem
powodzi i możemy wywnioskowad, jak narażenie to może ewoluowad (patrz rysunek 6).
20
Ochrona Przyrody: portal danych Climate Wizard (http://www.climatewizard.org/)
2.3.3. Moduł 3: Ocena podatności
Moduł 3a: Ocena podatności na początku badania / obserwowanego klimatu
Jeżeli uważa się, że projekt jest wysoce lub średnio podatny na konkretną zmienną klimatyczną lub
zagrożenie (Moduł 1), lokalizacja projektu i dane dotyczące narażenia (Moduł 2a) zostaną włączone
do systemu GIS w celu oceny podatności. W tym przypadku, dla każdej strony projektu, podatnośd
(V) obliczana jest w następujący sposób:
V=SxE
gdzie *S oznacza stopieo podatności jaką posiadają aktywa+ a *E oznacza ekspozycje na bazowe
warunki klimatyczne / efekty wtórne+. W tym procesie ocena zdolnośd adaptacyjnej każdego projektu
jest uważana za stałą i równą we wszystkich regionach geograficznych.
Rysunek 7 pokazuje jak można wykreślid położenie podatnych cech projektu na mapie ekspozycji, aby
zilustrowad, gdzie mogą one występowad.
Wrażliwośd i ocena narażenia projektu mogą byd teraz użyte w celu zapewnienia wysokiego poziomu
oceny (podstawowej) podatności za pomocą prostej matrycy:
1. Przeanalizuj wynik wrażliwości i oceny ekspozycji oraz skorzystaj z matrycy, tak jak w tabeli 9
poniżej, aby zapisad podatnośd projektu na dane zmienne klimatyczne i zagrożenia
2. Wypełnij matrycę określonymi zmiennymi klimatycznymi w celu uzyskania wiedzy, na jakie
zmienne klimatyczne projekt jest najbardziej narażony, poprzez zidentyfikowanie pól określonych
jako "średni" i "wysoki" poziom podatności.
Tabela 9: Matryca klasyfikacji podatności dla każdej zmiennej klimatycznej / zagrożenia, które
mogą wpłynąd na projekt. "Wilgotnośd" i "powódź" zostały umieszczone na matrycy jako
przykłady.
Narażenie
Brak
Średnie
Wysokie
Brak
Wrażliwośd
Średnie
wolgotnośd
Wysokie
powódź
Poziom wrażliwości
Brak
Średnie
Wysokie
Rysunek 6: Prognozowane sezonowe zmiany opadów dla 16 globalnych modeli klimatycznych dla
lat 2050, A1B.
Rysunek 7: Zakres przestrzenny dużych powodzi w latach 1985-2008 w UE. Przykładowe lokalizacje
dla projektu są oznaczone czerwonymi kropkami.
Częstotliwośd powodzi
Moduł 3b: Ocena przyszłej podatności na czynniki klimatyczne
Zakładając, że wrażliwośd projektu pozostaje stała w przyszłości (jak oceniono w Module 1), przyszła
podatnośd (V) oblicza się w zależności od wrażliwości (S) i ekspozycji (E) (patrz Moduł 3A). Jednak w
tym przypadku ekspozycja zawiera element przyszłych zmian klimatycznych. Projekcje przyszłej
ekspozycji zostaną wykorzystane do regulacji matrycy klasyfikacji podatności dla każdej zmiennej
klimatycznej / zagrożenia, które mogą wpłynąd na projekt (patrz tabela 9).Niepewnośd związana z
oceną powinna byd również uwzględniona w koocowej klasyfikacji podatności.
ZDECYDUJ: W tym momencie kierownik CR i specjaliści techniczni powinni zdecydowad, czy wszystkie
podatności uważa się za nieistotne. Jeśli tak, to dalsze działania mogą nie byd potrzebne
Szczegółowa ocena podatności (powtórka Moduły 1-3)
Jeśli analizy przeprowadzonych na etapie "Strategii" (w Tabeli 3) wskazują, że projekt stoi w obliczu
jakichkolwiek podatności lub zagrożeo, które zasługują na większą uwagę, wtedy powinna zostad
przeprowadzana szczegółowa ocena podatności, powtarzające moduły 1-3, na etapie "Planowania"
(patrz tabela 4).Decyzja o tym, które podatności będą poddane dalszej szczegółowej ocenie zależed
będzie od podejścia podmiotu wdrażającego projekt do problemu zagrożeo. Zalecane jest, by
wysokie podatności (według tabeli 9) podlegały bardziej szczegółowej ocenie, a "średnie" podatności
były w gestii kierownika CR i Dyrektora Projektu.
Szczegółowe analizy podatności będą bardziej „ukierunkowane” w świetle informacji zebranych
wcześniej.
1. Bardziej szczegółowa analiza wrażliwości jest podejmowana dla wrażliwych elementów
realizacji projektu w łaocuchu wartości określonych w wysokim poziomie na etapie
Skreeningu. Wiąże się to z rozpisaniem projektu na mniejsze elementy i może byd
wspomagane przez zastosowanie listy kontrolnej identyfikacji ryzyka (Załącznik IV).
2. Mapy ekspozycji obserwowanych zagrożeo klimatycznych, które otrzymały wysoką ocenę
mogą byd uzupełnione przez przeprowadzenie szczegółowej kontroli na miejscu, najlepiej
przez zespoły z doświadczeniem w geologii. Ponadto, bardziej dokładne i złożone bazy
danych mogą byd analizowane przy użyciu terenowych modeli LIDAR.
3. Ponownie zwródmy uwagę na matrycę oceny zagrożeo. Wyniki bardziej szczegółowej oceny
podatności może stanowid bardziej dokładną matrycę klasyfikacji podatności (patrz tabela 9).
ZDECYDUJ: W tym momencie Kierownik CR i specjaliści techniczni powinni zdecydowad, czy wszystkie
podatności uważa się za nieistotne. Jeśli tak, to dalsze działania mogą nie byd potrzebne.
2.3.4. Moduł 4: Ocena ryzyka
Moduł oceny ryzyka stanowi ustrukturyzowaną metodę analizy zagrożeo klimatycznych i ich
oddziaływania, umożliwiającą dostarczenia informacji koniecznych do podejmowania decyzji. Proces
ten polega na ocenie prawdopodobieostwa wystąpienia skutków związanych z zagrożeniami
zidentyfikowanymi w module 2 oraz na ocenie ich dotkliwości, a także ocenie znaczenia takiego
ryzyka w kontekście pomyślnej realizacji projektu.
W ocenie ryzyka zostanie wykorzystana analiza słabych punktów opisana w modułach 1-3, z
naciskiem na zidentyfikowanie zagrożeo i możliwości związanych ze szczególnie słabymi punktami
(tabela nr 9), oraz potencjalnie również „umiarkowanie” słabymi punktami, wedle uznania
kierownika ds. odporności na zmianę klimatu i kierownika projektu.
W porównaniu z analizą słabych punktów ocena ryzyka znacznie ułatwia szybsze zidentyfikowanie
dłuższych łaocuchów przyczynowo-skutkowych, które wskazują na powiązanie zagrożeo
klimatycznych z wynikami projektu w odniesieniu do kilku rodzajów aspektów (technicznych,
środowiskowych, społecznych, finansowych itp.), a także pozwala na interakcje pomiędzy czynnikami,
jakie należy wziąd pod uwagę. Jest to zgodne z podejściem opartym na „myśleniu systemowym”, o
którym wspomniano w części 1.7.1. Ocena ryzyka może zatem uwypuklid kwestie, które nie pojawiły
się w ocenie słabych punktów.
Oceny ryzyka na wysokim poziomie, raczej jakościowe, można przeprowadzad na wczesnych etapach
cyklu życia środka trwałego, zaś bardziej szczegółowe oceny ilościowe można przeprowadzid na
dalszych etapach (zgodnie z tabelami nr 3-6):

Ocena ryzyka na wysokim poziomie: Jest to zwykle ocena jakościowa oparta na opinii
eksperta oraz przeglądzie istotnych źródeł. Często w ramach takiej oceny przeprowadza się
warsztaty mające na celu identyfikację ryzyka (ang. Risk Identification Workshop) w celu
zidentyfikowania zagrożeo, konsekwencji i kluczowego ryzyka związanego z klimatem, oraz w
celu określenia dodatkowych analiz, jakie należy przeprowadzid, aby ustalid znaczenie
zagrożeo. Takie analizy można przeprowadzid w ramach kolejnych warsztatów z udziałem
zespołu projektowego.

Szczegółowe oceny ryzyka: Oceny te są ocenami ilościowymi lub półilościowymi, często z
elementami pewnego rodzaju modelowania numerycznego. Najlepiej przeprowadzad je
podczas spotkao w mniejszym gronie lub w ramach analiz „off-line”.
Ocena ryzyka na wysokim poziomie
1. Należy przygotowad się do warsztatów mających na celu identyfikację ryzyka.
2. Podczas warsztatów mających na celu identyfikację ryzyka – należy określid, jak ryzyko
związane z klimatem może wpłynąd na realizację wariantów projektu:

Należy dokonad przeglądu kluczowych celów oraz kryteriów pomyślnej realizacji projektu,
w celu ułatwienia opracowania ram dla kontynuacji rozmów.

Należy określid, jak ryzyko związane z klimatem może wpłynąd na wyniki projektu, a także
określid możliwośd spełnienia kryteriów pomyślnej realizacji projektu:
o omówienie słabych punktów, krytycznych progów21 oraz ryzyka związanego w
odniesieniu do najważniejszych kwestii wskazanych w ocenie słabych punktów
(moduły 1-3) oraz w odniesieniu do listy kontrolnej do identyfikacji ryzyka (załącznik
IV);
21
Progi związane z klimatem przedstawiają granicę między tolerowalnym a nietolerowalnym poziomem ryzyka
lub też stanowią kryteria dla pomyślnej realizacji wariantów projektu, lub też jego elementów. Takie progi
mogą obejmowad aspekty inżynieryjne, operacyjne, związane z bezpieczeostwem i zdrowiem, środowiskowe,
społeczne, finansowe itp. (np. norma projektowa dotycząca systemu odwadniania, w celu zapobiegania
zalewaniu otoczenia).
o zastosowanie listy kontrolnej do identyfikacji ryzyka, zbadanie łaocuchów
przyczynowo-skutkowych wiążących zagrożenia klimatyczne z aspektami realizacji
projektu;22
o odnotowanie rozmów, najlepiej w rejestrze ryzyka (ang. Risk Register) (załącznik V);
o próba uzgodnienia z uczestnikami tych elementów, które wiążą się z największym
ryzykiem;
o wskazanie i odnotowanie (w rejestrze ryzyka) kluczowych interakcji między
zidentyfikowanymi zagrożeniami inżynieryjnymi, operacyjnymi, środowiskowymi i
społecznymi;
o należy zauważyd, że krytyczne progi związane z klimatem powinny, jeśli jest to
możliwie, zostad określone ilościowo. Jeśli nie jest to możliwe podczas warsztatów,
należy dokonad tego później.
3. Podczas warsztatów mających na celu zidentyfikowanie ryzyka należy uszeregowad
zagrożenia związane z klimatem według priorytetów oraz określid właścicieli ryzyka:

należy określid, kto ma najlepszą pozycję do dokonania ewaluacji ryzyka związanego z
projektem:
o Ryzyko określa się jako połączenie prawdopodobieostwa zajścia wydarzenia oraz
konsekwencji związanych z takim wydarzeniem. Punkty określające
prawdopodobieostwo i konsekwencje (zob. tabela nr 10 i tabela nr 11) należy
przyznawad po konsultacji z ekspertami technicznymi posiadającymi największą
wiedzę na temat konkretnych szczegółów projektu lub jego krytycznych elementów.
Kierownik ds. odporności na zmianę klimatu powinien określid, kto posiada wiedzę
specjalistyczną konieczną do oceny obydwu takich aspektów ryzyka.

należy dokonad oceny znaczenia ryzyka związanego z klimatem w kontekście realizacji
projektu:
o Pierwszym kryterium w ramach tej punktacji jest dotkliwośd oddziaływania na klimat,
określana jako „konsekwencje”. Prostą skalę punktacji dotyczącą dotkliwości,
obejmującą pięd kategorii, przedstawiono w tabeli nr 10.
o Taki wynik należy odnotowad w rejestrze ryzyka.
o Należy ocenid prawdopodobieostwo wystąpienia oddziaływania na klimat – takie
szacunki mierzą prawdopodobieostwo wystąpienia danego rodzaju konsekwencji w
określonym okresie czasu (np. w okresie realizacji projektu). System punktacji
dotyczący prawdopodobieostwa, będący uzupełnieniem skali punktacji dotyczącej
22
Zmiana klimatu może na przykład mied wpływ na okres trwania sezonu wegetacyjnego. To z kolei może mied
wpływ na zastosowanie nawozu na danym obszarze, który przenika do źródła wody wykorzystywanego przez
oczyszczalnię wody, wpływając na jej działania i koszty operacyjne.
dotkliwości przedstawionej powyżej, znajduje się w tabeli nr 11. Przypisanie punktów
tym dwóm aspektom będzie wymagad dokładniejszego odniesienia się do danych
dotyczących zagrożeo (zgromadzonych w ramach modułu 2) oraz może wymagad
bardziej szczegółowych analizy „off-line”.
o Liczbę punktów należy odnotowad w rejestrze ryzyka.
W przypadku niektórych zidentyfikowanych zagrożeo konieczne będą dodatkowe
analizy „off-line” po zakooczeniu warsztatów, w ramach szczegółowej oceny ryzyka
mającej na celu ustalenie znaczenia poszczególnych rodzajów ryzyka – przykładowo,
jeśli konieczne jest ich określenie ilościowe pod względem operacyjnym lub
finansowym.

należy dokonad oceny ryzyka poprzez połączenie wyników punktowych dotyczących
konsekwencji i prawdopodobieostwa w rejestrze ryzyka:
o Wyniki punktowe dotyczące konsekwencji i prawdopodobieostwa należy wprowadzid
do rejestru ryzyka w celu otrzymania łącznego wyniku dla każdego rodzaju ryzyka,
oraz przedstawid krótki jakościowy opis charakteru danego rodzaju ryzyka.

należy dokonad wizualizacji ryzyka na matrycy ryzyka (ang. Risk Matrix):
o Należy nanieśd wyniki punktowe dotyczące konsekwencji i prawdopodobieostwa dla
każdego rodzaju ryzyka na matrycę ryzyka (zob. załącznik VI). Mogą mied one formę
ponumerowanych kropek wraz z kluczem przedstawiającym nazwę każdego rodzaju
ryzyka. Przedstawienie ryzyka na matrycy pomaga w wizualizacji stopnia dotkliwości
różnych rodzajów ryzyka oraz w uszeregowaniu ich pod kątem ważności.
Tabela nr 10: Ocena skali konsekwencji dla różnych obszarów ryzyka23
Skala konsekwencji
Zniszczenie
środków
trwałych /
aspekty
inżynieryjne /
aspekty
operacyjne
23
1
2
3
4
5
Nieistotne
Łagodne
Umiarkowane
Znaczne
Drastyczne
Oddziaływanie
można
zniwelowad w
drodze
normalnej
działalności.
Niekorzystne
zdarzenie,
którego skutki
można
zniwelowad,
zachowując
ciągłośd działao.
Poważne
zdarzenie, które
wymaga
dodatkowych
działao
awaryjnych, z
zachowaniem
ciągłości działao.
Krytyczne
zdarzenie, które
wymaga działao
awaryjnych/nad
zwyczajnych, z
zachowaniem
ciągłości działao.
Katastrofa
potencjalnie
prowadząca do
zamknięcia lub
upadku
elementu
środków
trwałych/sieci.
Podana tu skala i wartości są jedynie przykładowe. Kierownik projektu i kierownik ds. odporności na zmianę
klimatu mogą postanowid o ich zmodyfikowaniu.
Bezpieczeostwo i przypadki
zdrowie
wymagające
udzielenia
pierwszej
pomocy
poważny uraz
lub przypadek
skutkujący
niezdolnością do
pracy
rozległy uraz lub ofiara śmiertelna
wiele urazów,
lub ofiary
trwały uraz lub
śmiertelne
niepełnosprawn
ośd
Środowisko
naturalne
niewielki uraz,
przypadek
wymagający
leczenia
medycznego lub
przypadek
skutkujący
ograniczoną
zdolnością do
pracy
Brak wpływu na Wpływ w
podstawowe
ramach granic
środowisko.
terenu. Działania
Wpływ
naprawcze
ograniczony do prowadzone
źródła
przez 1 miesiąc
punktowego.
od wystąpienia
Działania
oddziaływania.
naprawcze
niewymagane.
Umiarkowane
szkody z
potencjalnie
bardziej
rozległymi
skutkami.
Działania
naprawcze
prowadzone
przez 1 roku.
Społeczne
Brak wpływu na Miejscowe,
społeczeostwo tymczasowe
skutki dla
społeczeostwa
Miejscowe,
długotrwałe
skutki dla
społeczeostwa
Finansowe (dla
jednego
wydarzenia
ekstremalnego
lub średnich
rocznych
24
skutków)
Przykładowe
wskaźniki:
Przykładowe
wskaźniki:
Przykładowe
wskaźniki:
Znaczne szkody
ze skutkami
widocznymi
lokalnie.
Działania
naprawcze
prowadzone
przez okres
dłuższy niż 1 rok.
Niestosowanie
się do przepisów
lub pozwoleo
dotyczących
ochrony
środowiska.
Brak ochrony dla
grup osób
ubogich lub
słabszych grup
społecznych.
Długotrwałe
skutki dla
społeczeostwa
na terenie
całego kraju.
Przykładowe
wskaźniki:
x%
wewnętrznej
stopy zwrotu
x % wewnętrznej x % wewnętrznej x % wewnętrznej x % wewnętrznej
stopy zwrotu
stopy zwrotu
stopy zwrotu
stopy zwrotu
Znaczne szkody
o rozległych
skutkach.
Działania
naprawcze
prowadzone
przez okres
dłuższy niż 1 rok.
Ograniczona
możliwośd
pełnej
rewitalizacji.
Utrata
przyzwolenia na
działalnośd ze
strony
społeczeostwa.
Protesty ze
strony
społeczności.
Przykładowe
wskaźniki:
2 - 10% obrotu
10-25% obrotu
25-50% obrotu
>50% obrotu
Miejscowe,
krótkoterminow
e skutki w
odniesieniu do
opinii publicznej
Miejscowe,
długoterminowe
skutki w
odniesieniu do
opinii publicznej,
z niekorzystnymi
Krótkoterminow
y wpływ na
opinię publiczną
w całym kraju;
negatywne
doniesienia w
Długoterminowe
skutki w całym
kraju, z
możliwością
oddziaływania
na stabilnośd
<2% obrotu
Reputacja
24
Miejscowe,
tymczasowe
skutki w
odniesieniu do
opinii publicznej
Inne wskaźniki, jakie można tu zastosowad, to, między innymi, koszty: bezpośrednich/długoterminowych
działao awaryjnych; rewitalizacji środków trwałych; odbudowy środowiska naturalnego; pośrednie koszty
gospodarki, pośrednie koszty społeczne. [Komisja Europejska (2010)].
doniesieniami w mediach o
lokalnych
zasięgu
mediach
krajowym
działao rządu
Tabela nr 11: Skala na potrzeby oceny prawdopodobieostwa wystąpienia zagrożenia25
1
2
3
4
5
Bardzo mało
prawdopodobne
Bardzo małe
prawdopodobieost
wo wystąpienia
Mało
prawdopodobne
W kontekście
obecnych praktyk i
procedur
wystąpienie danego
zdarzenia jest mało
prawdopodobne.
Umiarkowanie
prawdopodobne
Zdarzenie takie
zaszło już w kraju o
podobnym profilu/
w podobnych
okolicznościach.
Prawdopodobne
Prawie pewne
Istnieje duże
prawdopodobieost
wo zajścia
zdarzenia.
Istnieje bardzo duże
prawdopodobieostw
o, że dojdzie do
zdarzenia, możliwie
kilka razy.
20%
prawdopodobieost
wa zajścia zdarzenia
w skali roku
50%
prawdopodobieost
wa zajścia zdarzenia
w skali roku
80%
prawdopodobieost
wa zajścia zdarzenia
w skali roku
95%
prawdopodobieostw
a zajścia zdarzenia w
skali roku
LUB
5%
prawdopodobieost
wa zajścia zdarzenia
w skali roku
Podczas omawiania „prawdopodobieostwa” należy pamiętad, że w przeciętnych warunkach
klimatycznych zajście niektórych zmian, na przykład wystąpienie wyższych temperatur w określonym
sezonie, jest bardzo prawdopodobne. Wystąpienie ekstremalnych zdarzeo związanych z klimatem,
takich jak przypadki intensywnych opadów lub burze tropikalne, jest mniej prawdopodobne i
prognozy takich zmian przewiduje się przy mniejszym stopniu pewności, chod mogę one przynieśd
znaczne skutki.
W przypadku niektórych zdarzeo, zwłaszcza tych związanych ze skutkami dla środowiska i
społeczeostwa w kontekście zmiany klimatu, prawdopodobieostwo ich wystąpienia może byd bardzo
trudne do określenia, na przykład w przypadku konfliktu z lokalną społecznością, który pojawia się
wraz z coraz silniejszą konkurencją dotyczącą zmniejszających się zasobów wody. W takich
przypadkach uczestnicy warsztatów muszą oszacowad prawdopodobieostwo wedle własnej oceny,
biorąc pod uwagę słabe punkty i występujące naciski i presję. Uwzględnid muszą także to, jak
społecznośd może przystosowad się do zmiany klimatu. Przykładowo, jeśli rolnicy muszą zacząd
nawadniad grunty rolne, które wcześniej nawadniane były w drodze opadów, może to doprowadzid
do nowych konfliktów i napiętych stosunków, które wcześniej nie były widoczne.
DECYZJA: Na tym etapie kierownik ds. odporności na zmianę klimatu i specjaliści techniczni powinni
25
Podane tu skale są jedynie przykładowe. Kierownik projektu i kierownik ds. odporności na zmianę klimatu
mogą postanowid o ich zmodyfikowaniu.
podjąd decyzję, czy konieczne jest określenie działao przystosowawczych w celu zareagowania na
zidentyfikowane zagrożenia. Jeśli uznano, że wszystkie zagrożenia są nieistotne, podejmowanie
dalszych działao nie musi byd konieczne.
Szczegółowa ocena ryzyka
Po dokonaniu ewaluacji i uszeregowania zagrożeo związanych z klimatem zgodnie z ich priorytetami
za pomocą oceny ryzyka na wysokim poziomie, przeprowadza się szczegółowe oceny ryzyka, które
dają możliwośd uzyskania dokładniejszego obrazu znaczenia tych zagrożeo. Decyzja w sprawie tego,
które potencjalne zagrożenia należy poddad szczegółowej ocenie, będzie zależed od podejścia do
ryzyka ze strony wykonawcy projektu. Zaleca się, by „ekstremalne” i „wysokie” ryzyko (zgodnie z
załącznikiem VI) poddawad bardziej szczegółowej ocenie, zaś dalsza analiza „umiarkowanego” ryzyka
powinna zależed od uznania kierownika ds. odporności na zmianę klimatu lub kierownika projektu.
1. Szczegółowe oceny ryzyka obejmują analizy „off-line” przeprowadzane przez specjalistów, na
przykład inżynierów, w celu dokonania ilościowej oceny zagrożeo, z uwzględnieniem zmiany
klimatu.
2. W ramach takich ocen istotne jest precyzyjne określenie aspektów i charakterystyki zagrożenia
klimatycznego, które mają największe znaczenie dla danej decyzji. Takie aspekty powinny
obejmowad:

skalę i kierunek zmiany,

bazę statystyczną,

średni okres oraz

prawdopodobieostwo łączne wystąpienia zdarzeo.
3. W ramach takich ocen należy zbadad zdolnośd projektu, zgodnie z jego aktualnymi założeniami,
do poradzenia sobie z istniejącą zmiennością klimatu oraz różnymi zagrożeniami klimatycznymi,
jakie mogą wystąpid w przyszłości w trakcie okresu realizacji projektu (za pomocą wyników z
modułu 2b). W ocenach takich zazwyczaj konieczne będzie zastosowanie modeli numerycznych
opisujących jeden z elementów projektu, a oceny takie powinni przeprowadzad specjaliści. W
takich ocenach można także wykorzystad modele oddziaływania na klimat (np. modele
hydrologiczne, modele dotyczące ryzyka powodziowego itp.). Należy zbadad szereg zmian
klimatu, jakie mogą zajśd w przyszłości, na podstawie licznych modeli klimatycznych oraz
scenariuszy dotyczących emisji gazów cieplarnianych. (Dalsze informacje na temat tego, jak
modelowad scenariusze dotyczące przyszłych zmian klimatu, znajdują się w załączniku VII).
4. Należy zaktualizowad rejestr ryzyka i matrycę ryzyka zgodnie z wynikami takich analiz.
DECYZJA: Na tym etapie kierownik ds. odporności na zmianę klimatu i specjaliści techniczni powinni
podjąd decyzję, czy konieczne jest określenie działao przystosowawczych w celu zareagowania na
zidentyfikowane zagrożenia. Jeśli uznano, że wszystkie zagrożenia są nieistotne, podejmowanie
dalszych działao nie musi byd konieczne.
2.3.5. Moduł 5: Zidentyfikowanie wariantów przystosowawczych
Ten moduł pomaga zidentyfikowad środki przystosowawcze w celu uwzględnienia słabych punktów i
zagrożeo związanych z klimatem, które zidentyfikowano poprzez zastosowanie modułów 1-4.
Metodologia zakłada najpierw zidentyfikowanie możliwości zareagowania na słabe punkty i
zagrożenia, a następnie przeprowadzenie szczegółowej oceny jakościowej i ilościowej takich
możliwości.
Proces identyfikowania możliwości zazwyczaj obejmuje:
1. Warsztaty umożliwiające zidentyfikowanie odpowiednich możliwości zareagowania na
zidentyfikowane zagrożenia. Może to byd osobne spotkanie warsztatowe lub specjalna sesja w
ramach innego warsztatu z udziałem zespołu projektowego podczas cyklu opracowywania
projektu.
2. Spotkania w mniejszym gronie lub analizy „off-line” z ekspertami technicznymi (inżynierowie itp.)
w celu uzyskania bardziej szczegółowego zrozumienia zalet i wad zidentyfikowanych możliwości.
3. Jeśli planowane jest przeprowadzenie warsztatów, kierownik ds. odporności na zmianę klimatu
będzie musiał dopilnowad, by wzięli w nich udział odpowiedni eksperci techniczni, a także może
rozważyd zaproszenie zewnętrznych zainteresowanych stron, na przykład przedstawicieli
lokalnych władz lub społeczności, którzy mogą pomóc w bardziej szczegółowym opracowaniu
potencjalnych możliwości.
4. Przed rozpoczęciem sesji w ramach warsztatów kierownik ds. odporności na zmianę klimatu
powinien:

zidentyfikowad przykłady najlepszych praktyk przystosowawczych dla projektów podobnego
rodzaju oraz zaznajomid się ze szczegółowymi wytycznymi, które mają zastosowanie do
danego projektu, stosując uznane na scenie międzynarodowej wytyczne, najlepsze praktyki
biznesowe, normy inżynieryjne itp. Przykłady dla danego sektora przedstawiono w załączniku
VIII w celach demonstracyjnych i kierownik ds. odporności na zmianę klimatu może się nimi
posłużyd jako wzorem.
5. Celem samych warsztatów jest zidentyfikowanie możliwości, które będą odpowiednie dla celów i
kryteriów pomyślnej realizacji projektu:

Na potrzeby demonstracyjne na początku sesji w ramach warsztatów można przedstawid
najlepsze praktyki oraz inne przykłady.

Należy określid rodzaj projektu na podstawie typologii znajdującej się w załączniku I.

Należy zastosowad listę kontrolną dotyczącą możliwości przystosowawczych (załącznik X)
jako narzędzie wspomagające tzw. „burzę mózgów”.

Należy zastosowad schemat określania zakresu możliwości przystosowawczych (zob. wzór w
załączniku IX) w celu odnotowania zidentyfikowanych możliwości, które odpowiadają celom i
kryteriom pomyślnej realizacji projektu.

Należy posłużyd się listą przykładowych środków określonych dla niektórych sektorów
znajdującą się w załączniku VIII, która ułatwi zidentyfikowanie tych rodzajów środków, które
mogą znajdowad zastosowanie w przypadku różnych rodzajów projektów i określonych
zagrożeo. Takie środki przedstawiono wyłącznie na potrzeby ilustracji przykładów. W
przypadku każdego projektu należy uwzględnid takie czynniki jak jego lokalizację lub
lokalizacje, akceptowalny poziom ochrony/odporności itp.
6. Należy wziąd pod uwagę „dobre zasady przystosowawcze” oraz „wytyczne dotyczące dobrej
praktyki podejmowania decyzji z udziałem zainteresowanych stron”26, które są ważne i
odpowiednie w najbardziej wrażliwych sektorach inwestycyjnych, oraz które można wykorzystad
w procesie selekcji, a mianowicie poprzez:
26

zastosowanie zrównoważonego podejścia do zarządzania zagrożeniami klimatycznymi oraz
zagrożeniami innego rodzaju – tj. ocena i wdrażanie podejścia do przystosowania się do
zmiany klimatu z uwzględnieniem kontekstu całego projektu,

skoncentrowanie się na działania identyfikujących, które są odpowiednie dla celów projektu i
ułatwiają zarządzanie priorytetowymi słabymi punktami i zagrożeniami w obszarze klimatu,
jakie zidentyfikowano w modułach 3-4,

dążenie do zidentyfikowania środków, które dobrze sprawdzają się w warunkach
niepewności (zob. ramka nr 9), w celu uwzględnienia przyszłej niepewności,

współpracowanie z zainteresowanymi stronami i społecznościami – aby dopilnowad, by
możliwości przystosowania się do zmiany klimatu nie miały dla nich niezamierzonych
negatywnych konsekwencji,

przed rozpoczęciem działao, opracowanie i przedstawienie celów oraz wyników w ramach
strategii SMART (prostych, mierzalnych, osiągalnych, zorientowanych na rezultaty i
określonych w czasie),

unikanie rozwiązao utrudniających przystosowanie się do zmiany klimatu (tj. działao
podejmowanych w celu wyeliminowania lub ograniczenia słabych punktów, które mają
jednocześnie niekorzystny wpływ na inne systemy, sektory lub grupy społeczne, lub które
pogłębiają słabe punkty takich innych systemów, sektorów lub grup społecznych).
Na podstawie: UKCIP (2010). UKCIP Adaptation Wizard v 3.0. UKCIP, Oxford, www.ukcip.org.uk/wizard oraz
HM-Treasury Supplementary Green Book Guidance, Accounting for the Effects of Climate change
(Uzupełniające wytyczne dot. ekologii, Uwzględnianie skutków zmiany klimatu; wydane przez ministerstwo
finansów Zjednoczonego Królestwa). czerwiec 2009.
Rodzaje środków, które dobrze sprawdzają się w warunkach niepewności27
Rozwiązania typu „no regret”: środki, które są warte wprowadzenia obecnie (ponieważ przyniosą
korzyści społeczno-gospodarcze, które, netto, przewyższają ich koszty) oraz będą nadal warte
wprowadzenia w przyszłości, niezależnie od charakteru przyszłego klimatu. Takie środki z zasady
będą neutralne pod względem kosztów.
Rozwiązania typu „low regret”: środki, których koszty są względnie niskie oraz w przypadku których
korzyści z nich płynące, w kontekście niepewności co do przyszłej zmiany klimatu, mogą potencjalnie
okazad się większe z racji takiej przyszłej zmiany klimatu.
Rozwiązania zakładające elastyczne lub przystosowawcze zarządzanie: takie środki obejmują
wdrażanie rozwiązao przystosowawczych w sposób przyrostowy zamiast wprowadzania
kosztownych rozwiązao przystosowawczych na dużą skalę za jednym razem. Oznacza to, że środki te
należy zaprojektowad w taki sposób, by były one zasadne w obecnym kontekście, ale jednocześnie
pozwalały na stopniowe zmiany, gdy wraz z czasem dostępnych będzie coraz więcej informacji.
Przykładowo, opłacalnym podejściem może okazad się zwlekanie z wdrożeniem środków i
jednoczesne badanie możliwości oraz współpracowanie z zainteresowanymi stronami w celu
znalezienia najbardziej odpowiednich rozwiązao – takie podejście gwarantuje osiągnięcie
odpowiedniego poziomu odporności w określonych ramach czasowych w przyszłości. Projektowanie
rozwiązao elastycznych i otwartych pozwala na ich późniejsze dostosowanie, po przeprowadzeniu
monitorowania, ewaluacji i systematycznej oceny ich wyników. Należy uważad, aby z góry nie
wykluczyd żadnych alternatywnych rozwiązao, tak aby dany szkielet projektu oraz strategia jego
wdrażania mogły zostad nadal dostosowane, a zmiany mogły zostad przedstawione na czas, w
oparciu o doświadczenie.
Solidne rozwiązania przystosowania: środki przystosowawcze oparte na elastycznym podejściu,
które nie wyklucza przeprowadzenia działao przystosowawczych na późniejszym etapie. Są to
rozwiązania, które dają wyniki dobre, ale niekoniecznie optymalne.
Rozwiązania typu „win-win”: środki, które przynoszą pożądane wyniki pod względem
minimalizowania zagrożeo klimatycznych lub wykorzystywania możliwości, a także wiążą się z innymi
korzyściami społecznymi, gospodarczymi lub środowiskowymi. Mogą to byd środki, które
wprowadzono pierwotnie z powodów innych niż zmiana klimatu, a które przynoszą również
pożądane korzyści w dziedzinie przystosowania się do zmiany klimatu. Do tej kategorii można na
przykład zaliczyd środki umożliwiające poprawę efektywności zużycia wody w rolnictwie, przemyśle
lub w budynkach.
Ubezpieczenia i inne inwestycje finansowe: ochrona ubezpieczeniowa dotycząca zagrożeo
wynikających ze zmiany klimatu w drodze instrumentów finansowych jest rozwiązaniem
alternatywnym lub uzupełniającym dla ochrony w drodze inwestycji w środki trwałe. Taka ochrona
może okazad się mniej niezawodna na przestrzeni czasu, jako że koszt ubezpieczenia od ryzyka
zapewnianego przez pośredników finansowych może znacznie wzrosnąd lub taka ochrona może w
27
Na podstawie: Willows i Connell (2003) oraz Wilby i Dessai (2010).
ogóle nie byd oferowana.
Środki „miękkie”: te środki mogą obejmowad szeroki zakres działao, takich jak zmiana alokacji
zasobów, zmiany w zachowaniu, zmiany w działaniu zakładów (np. zmiana zasady działania
elektrowni wodnej) oraz mogą prowadzid do faktycznej poprawy poziomu odporności lub zdolności
do przystosowania się do zmiany klimatu same w sobie lub w drodze połączenia ich działania z
innymi środkami.

Na początku należy rozważyd szeroki zakres działao, aby zidentyfikowad dostępne rozwiązania. W
załączniku X znajduje się lista kontrolna dla rozwiązao przystosowawczych wraz z opisami
środków, które mogą pomóc w budowie zdolności do przystosowania się do zmiany klimatu oraz
w realizacji działao przystosowawczych,
o W niektórych przypadkach zamiast wprowadzania małych zmian w wariantach projektu,
konieczne może okazad się rozważenie bardziej radykalnych różnic umożliwiających
rozwiązanie problemów związanych ze słabymi punktami i zagrożeniami związanymi z
klimatem.

Przystosowanie się do zmiany klimatu będzie często obejmowad mieszany zestaw działao, w tym
działania „miękkie” i „twarde”. Optymalny pakiet działao przystosowawczych może również
obejmowad działania, które pozwalają na wykorzystanie nadarzających się możliwości. Należy
wziąd pod uwagę:
o „miękkie” rozwiązania, takie jak zmiana alokacji zasobów, zmiana w zachowaniu, szkolenia i
budowanie zdolności, reformy instytucjonalne/restrukturyzacja,
o krajowe i międzynarodowe standardy i kodeksy budowlane, wraz z istotnymi wymogami
technicznym dotyczącymi projektowania i budowy, w celu dopilnowania, by stosowano
wytyczne oparte na najlepszych praktykach w danym sektorze,
o zastosowanie marginesów bezpieczeostwa, aby umożliwid poradzenie sobie z niepewnością
dotyczącą zmiany klimatu,
o „twarde” rozwiązania inżynieryjne, w tym przekształcenie istniejącej infrastruktury, np.
rozważenie projektu technicznego, który uwzględnia coraz większe tempo zmiany klimatu i
umożliwia modyfikację struktur projektu, jeśli w przyszłości zajdzie taka potrzeba,
o ponowne opracowanie planów zarządzania ryzykiem w celu uwzględnienia zapobiegania
zagrożeniom, działao przeprowadzanych w odpowiedzi na wystąpienie zagrożenia i
gotowości do ich przeprowadzenia, w tym istotne plany awaryjne,
o ochrona przed ryzykiem w drodze ubezpieczenia lub innych instrumentów finansowych
(zakup opcji).

Należy odnotowad długą listę możliwych rozwiązao przystosowawczych w rejestrze ryzyka (zob.
załącznik V).
Przykłady przydatnych wytycznych oraz literatury dotyczącej rozwiązao przystosowawczych
1. Komisja Europejska / Europejska Agencja Środowiska: Platforma CLIMATE-AD APT, studia
przypadku w dziedzinie przystosowania się do zmiany klimatu28
2. Wpływ zmieniającego się klimatu w Europie (Impacts of Europe’s Changing Climate),
sprawozdanie EAŚ nr 4/2008, rozdział 6: Przystosowanie się do zmiany klimatu29
3. UKCIP Adaptation Wizard30
4. UKCIP: Identyfikowanie rozwiązao przystosowawczych, 201031
5. Projekty dotyczące lokalnej i miejskiej gospodarki przestrzennej: Institute for Housing and Urban
Development Studies (Instytut Badao nad Mieszkalnictwem i Rozwojem Obszarów Miejskich):
(CLIMACT Prio) tool Capacity building and Decision Support tool (narzędzie do budowania
zdolności i wspierające proces podejmowania decyzji): CLIMate ACTions Prioritization (narzędzie
do określania priorytetów działao w obszarze klimatu)32
6. Sektor energetyki: ESMAP Hands-on Energy Adaptation Toolkit (HEAT) (zestaw praktycznych
narzędzi do przystosowania się do zmiany klimatu w obszarze energetyki)33
7. Public Infrastructure Engineering Vulnerability Committee, PIEVC: PIEVC Engineering Protocol
for Climate Change Infrastructure Vulnerability Assessment34
8. Departament ds. Ochrony Środowiska w Australii: Wpływ zmiany klimatu i zarządzanie ryzykiem –
przewodnik dla przedsiębiorców i rządu35
7. Po sporządzeniu długiej listy możliwych rozwiązao przystosowawczych, kolejnym krokiem jest
wybranie spośród tych rozwiązao krótkiej listy rozwiązao najlepiej pasujących do danego
projektu:
28
http://climate-adapt.eea.europa.eu/sat
29
http://www.eea.europa.eu/publications/eea_report_2008_4
30
http://www.ukcip.org.uk/wizard
31
http://www.ukcip.org.uk/adopt/
32
http://www.ihs.nl/alumni/urban_professionals_information_for_alumni/climact_prio_tool/
33
http://esmap.org/esmap/node/191
34
http://www.pievc.ca/e/index_.cfm
35
http://www.climatechange.gov.au/community/~/media/publications/local-govt/riskmanagement.ashx

Należy sporządzid, poprzez eliminację i ocenę, krótką listę preferowanych rozwiązao, które są
wykonalne pod względem środowiskowym, społecznym, technicznym i prawnym, stosując
kryteria selekcji jakościowej. Można w tym celu zastosowad kryteria z list znajdujących się w
ramce nr 2 i 3. Im więcej z tych kryteriów dane rozwiązanie spełnia, tym istnieje większe
prawdopodobieostwo, że będzie ono odpowiednie i akceptowalne.

Konieczne może byd określenie zestawu różnych środków w celu zapewnienia najbardziej
solidnych ram przystosowawczych, które będą uwzględniad słabe punkty i zagrożenia
zidentyfikowane w ramach modułów 3 i 4.

Taka krótka lista preferowanych rozwiązao może byd następnie poddana bardziej
szczegółowej ocenie w ramach modułu 6.
Kryteria selekcji na potrzeby analizy rozwiązao przystosowawczych36
36

Skutecznośd: czy dane rozwiązanie umożliwia realizację ogólnego celu przystosowania się do
zmiany klimatu?

Solidnośd: czy dane rozwiązanie będzie niezawodne w obecnych warunkach klimatycznych
oraz również w innych prawdopodobnych zmienionych warunkach klimatycznych w
przyszłości?

Równośd: rozwiązanie nie powinno mied negatywnego wpływu na inne obszary ani słabsze
grupy społeczne.

Czas: czy dane działanie może zostad faktycznie wdrożone i w jakich ramach czasowych?

Pilnośd: jak szybko można wdrożyd dane rozwiązanie?

Elastycznośd: czy dane rozwiązanie jest dostatecznie elastyczne, by sprawdziło się również w
przyszłości?

Zrównoważony charakter: czy dane rozwiązanie przyczynia się do zrównoważonego
charakteru oraz do oszczędnego gospodarowania zasobami?

Efektywnośd: czy korzyści płynące z działao przewyższają ich koszty?

Koszt: czy w danym rozwiązaniu uwzględniono nie tylko koszty ekonomiczne, ale również
koszty społeczne i środowiskowe?

Możliwości: czy istnieją możliwości lub synergie z innymi planowanymi działaniami, które
mogłyby wspierad dalsze działania przystosowawcze, jakie należy podjąd, np. uwzględniania
kwestii przystosowawczych na wczesnych etapach planowania nowej budowli lub w
odniesieniu do infrastruktury, która i tak jest modernizowana?

Synergie: czy dane rozwiązanie przystosowawcze ograniczy również inne zagrożenia oprócz
Na podstawie: UKCIP (2010). UKCIP Adaptation Wizard v 3.0. UKCIP, Oxford, www.ukcip.org.uk/wizard
zagrożeo klimatycznych, przyczyniając się do osiągnięcia innych celów?

Inne czynniki, które mogą mied znaczenie w danym kontekście.
8. Podczas rozważania istotnych rozwiązao przystosowawczych należy wziąd pod uwagę również:

do kiedy należy podąd dane działania i dlaczego w takim okresie,

jaki będzie wymagany poziom przystosowania,

konsekwencje nadmiernego przystosowania i niedostatecznego przystosowania, w celu
zadecydowania o wymaganym poziomie działao przystosowawczych.
9. Należy wybrad rozwiązania, które można wdrożyd w obecnych warunkach.
10. Następnie należy wybrad te rozwiązania, które można wdrożyd w obecnych warunkach lub w
perspektywie średnioterminowej, ale które wymagają większej ilości badao i analiz, lub też
zaangażowania instytucji rządowych lub społeczności jeszcze przed podjęciem decyzji o ich
realizacji.
11. Należy przygotowad ramy planowania dla tych rozwiązao, które mogą byd istotne dopiero na
późniejszym etapie, a w odniesieniu do których konieczne jest przeprowadzenie kompleksowego
planowania oraz zgromadzenie dalszych informacji i ich przeanalizowanie.
12. Należy określid horyzont czasowy realizacji rozwiązao przystosowawczych w kontekście danego
projektu, uwzględniając okres realizacji projektu, a także należy określid, w jakim okresie
oczekuje się uwidocznienia korzyści płynących z jego wdrożenia.
13. Rozwiązania należy również sprawdzid pod kątem celów projektu. Ma to potwierdzid, że działania
pozwolą na nieprzerwaną realizację takich celów.
14. Koocową krótką listę środków związanych z odpornością na zmiany klimatu należy odnotowad w
rejestrze ryzyka. Niektóre środki będą wymagad dalszej oceny pod kątem ekonomicznym (moduł
6), podczas gdy inne mogą zostad potwierdzone na tym etapie.
DECYZJA: Kierownik ds. odporności na zmianę klimatu i specjaliści techniczni powinni na tym etapie
zadecydowad, czy przeprowadzid ocenę rozwiązao przystosowawczych (moduł 6). Przykładowo, jeśli
wszystkie zidentyfikowane środki przystosowawcze są środkami typu „no regret”, w takim przypadku
dalsza ich ocena nie jest konieczna.
2.3.6. Moduł 6: Ocena możliwości adaptacyjnych
Celem każdej analizy kosztów i korzyści (AKK), na podstawie wymogów dla, przykładowo,
finansowania projektów inwestycyjnych na szeroką skalę w ramach Funduszy Strukturalnych, jest
dokonanie wyboru skutecznych i „optymalnych” opcji, tj. tych, które przyczyniają się do
maksymalizacji korzyści netto.
Z kolei w kontekście zmian klimatycznych, co zostało omówione w Module 5, chodzi nie tylko o
dokonanie wyboru opcji skutecznych, lecz także solidnych w kontekście niepewności związanych z
przyszłymi zmianami klimatycznymi. W efekcie określenie strategii wyboru opcji skupia się w tym
samym stopniu na zarządzaniu ryzykiem związanym ze zmianami klimatycznymi, co na skuteczności.
Dlatego też metodologia AKK w kontekście zmian klimatycznych przedstawionych w niniejszym
Module opiera się na standardowej metodologii AKK. Uznaje się, że stosujący niniejsze wytyczne są
zaznajomieni z tą metodologią, tak więc nacisk jest położony na dostosowanie AKK pod kątem decyzji
inwestycyjnych, w tym – częściowo lub w całości – decyzji adaptacyjnych w odniesieniu do zmian
klimatycznych. Metodologia zakłada, że zostanie przeprowadzona ocena ekonomiczna, tj. z
perspektywy danego paostwa, w odróżnieniu od oceny finansowej, która obejmuje jedynie
odpowiednie oddziaływanie dla podmiotu promującego projekt.
Ekonomika zmian klimatycznych jest stosunkowo słabiej rozwinięta w porównaniu z oceną opcji.
Należy opierad się głównie na metodologiach standardowych. Przykładami użytecznych wskazówek
są:

„Zielona Księga” Ministerstwa Skarbu Wielkiej Brytanii w sprawie „Oceny i ewaluacji
prowadzonej przez rząd centralny”. 37

Wytyczne UKCIP w zakresie kalkulacji kosztów, które opierają się na ogólnym podejściu
Zielonej Księgi.38

Przewodnik OECD „Analiza kosztów i korzyści a środowisko” przedstawia przegląd głównych
podejśd i wyzwao metodologicznych w odniesieniu do wyceny oddziaływania nierynkowego
(wartości użytkowe i nieużytkowe)39.
37
www.hm-treasury.gov.uk/d/green_book_complete.pdf
38
Wytyczne UKCIP w zakresie kalkulacji kosztów zawierają:

Przegląd: http://www.ukcip.org.uk/wordpress/wp-content/PDFs/Costings_overview.pdf

Szczegółowe wytyczne wdrożeniowe:
http://www.ukcip.org.uk/wordpress/wpcontent/PDFs/Costings_Implementation.pdf

Arkusz kalkulacji kosztów: http://www.ukcip.org.uk/costings/costing-spreadsheet/

Studia przypadku, obejmujące sektory zdrowia, budynków dziedzictwa narodowego, ogrodów
dziedzictwa narodowego, zarządzania zasobami drogowymi, nieruchomości i ubezpieczeo oraz
turystyki: http://www.ukcip.org.uk/costings/case-studies/
W odróżnieniu od kilku poprzednich modułów, w niniejszym module nie stosujemy wyraźnego
rozróżnienia pomiędzy ocenami „wysokiego szczebla” a ocenami „szczegółowymi”. Pierwsze
odpowiadają AKK podejmowanej w ramach wstępnego badania wykonalności, drugie zaś odnoszą się
do pełnego badania wykonalności. Wstępne badanie wykonalności zawiera skróty, takie jak
korzystanie ze standardowych cen jednostkowych w celu dokonania oceny (finansowych i
ekonomicznych) kosztów i korzyści.
1. Należy określid granice projektu

Określenie granic projektu obejmuje bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie na klimat oraz na
interesariuszy projektu, których należy uwzględnid w ocenie opcji. Działania przygotowawcze w
ramach projektu zidentyfikują zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi oraz ich zakres.
Jeśli chodzi o projekty na szeroką skalę, można w tym celu opracowad rejestr zagrożeo i/lub
przeprowadzid warsztaty w zakresie identyfikacji zagrożeo, określające, jak to ma miejsce w
standardowej AKK, natężenie i prawdopodobieostwo wystąpienia oddziaływania różnych
(niepodlegających łagodzeniu) ryzyk (co zostało omówione w module 4),

Oddziaływanie jest rozpoznawane pod kątem jakościowym w okresie przewidywania ustalonym
dla projektu,

Stwierdzone przypadki oddziaływania zostaną poddane ocenie w ramach co najmniej jednego
scenariusza przyszłych zmian klimatycznych (zob. etap 3 poniżej). W przypadku projektów o
długiej trwałości aktywów (>20 lat), należy ocenid większą liczbę scenariuszy.
„Matryce oddziaływania” w metodologii UKCIP w zakresie kalkulacji kosztów
Metodologia UKCIP w zakresie kalkulacji kosztów obejmuje „matryce oddziaływania”, które
pomagają w zrozumieniu powiązao pomiędzy zdarzeniami w zakresie zmian klimatycznych oraz
przypadków oddziaływania właściwych dla danego sektora, które mogą byd istotne finansowo i
ekonomicznie na poziomie projektu. Matryce są dostępne dla następujących sektorów:

Obszary przybrzeżne,

Zasoby wodne,

Rolnictwo,

Budynki i infrastruktura.
Źródło: Metroeconomica (2004)
2. Należy określid czas przewidywania oraz stopę dyskontową

39
Okres przewidywania dla AKK powinien odzwierciedlad okres użyteczności ekonomicznej
całości projektu inwestycyjnego,
http://www.oecd.org/greengrowth/environmentalpolicytoolsandevaluation/costbenefitanalysisandtheenvironmentrecentdevelopments.htm

Tak jak w przypadku standardowej AKK, inwestycje projektowe muszą uwzględniad
odnawianie się aktywów dla komponentów inwestycji o krótszym okresie użyteczności
ekonomicznej,

W przypadku projektów inwestycyjnych współfinansowanych ze środków publicznych, na
szczeblu krajowym i/lub UE zaleca się wybór jednej stawki dyskontowej.

W przypadku braku takowej, należy rozważyd zastosowanie stawek podlegających spadkowi
wraz z upływem czasu. W projektach środowiskowych, w tym obejmujących zmiany
klimatyczne, zalecanym podejściem jest przywiązanie większej wagi do długoterminowych
kwestii występujących w ramach jednego pokolenia, co zostało omówione w poniższej
ramce.
Stawka dyskontowa
Kwestia dyskontowania ma znaczenie dla ekonomicznej analizy zmian klimatycznych, ponieważ
obejmuje ona długie skale czasowe, kwestie mające znaczenie w ramach jednego i wielu pokoleo
oraz potencjalne uwzględnienie niemarginalnych (katastroficznych) zmian odczuwanych przez
społeczeostwo. Wybór odpowiedniej stawki dyskontowej dla procesu decyzyjnego w zakresie zmian
klimatycznych jest źródłem kontrowersji i debat. W standardowej AKK stosuje się typowo tę samą
stawkę dyskontową w całym okresie przewidywania. Na poziomie UE nie zaleca się obecnie przyjęcia
konkretnej wartości dyskontowania w kontekście zmian klimatycznych.
Dodatkowa lektura: EEA (2007). Zmiany klimatyczne: koszt niepodejmowania działao oraz koszt
adaptacji. Raport techniczny EEA nr 13/2007.
3. Należy ustanowid linię/linie odniesienia
Odzwierciedlając podejście każdej standardowej AKK, linia odniesienia projektu odzwierciedla
sytuację „bez projektu”, tj. bez wdrożenia opcji dostosowania się do zmian klimatycznych.


Linia odniesienia projektu jest scenariuszem „braku działania” w odniesieniu do
oczekiwanych przyszłych scenariuszy dotyczących klimatu,
o
Należy opracowad co najmniej jeden scenariusz uwzględniający przyszłe zmiany
klimatyczne,
o
Projekty o długich okresach przewidywania (>20 lat) powinny uwzględniad większą liczbę
scenariuszy zmian klimatycznych i tym samym większą liczbę linii odniesienia projektu,
o
Linia odniesienia musi uwzględniad oczekiwane przypadki oddziaływania wszelkich
polityk łagodzenia zmian klimatycznych,
o
Jeśli dany scenariusz okaże się prawdopodobny, można zastosowad linię odniesienia
projektu, która przyjmuje, że warunki klimatyczne pozostaną podobne w przyszłości,
Matryce oddziaływania mogą pomagad w kwantyfikacji wskaźników rezultatu dla linii
odniesienia.
4. Należy określid koszty i korzyści płynące z poszczególnych opcji

Należy sporządzid krótką listę technicznie i prawnie wykonalnych opcji/zestawów opcji, w
oparciu o wskazówki zawarte w Module 5,

Tak jak w standardowej AKK, należy upewnid się, że uwzględniona została opcja "brak
działania",

Przygotowując strategię należy rozważyd charakter zagrożeo związanych ze zmianami
klimatycznymi, na które narażony jest projekt:


o
Jeśli jedynie stopniowo pogłębiają się one z czasem, wówczas efektywną kosztowo jest
strategia okresowego wdrażania opcji wraz ze zwiększaniem poziomów ochrony przed
zagrożeniami. Wykonalny może byd także projekt z wbudowaną elastycznością, celem
przeprowadzania dalszych aktualizacji („quasi-opcje"), tj. w przypadku, gdy aktualizacje
mają miejsce w momencie, gdy zgromadzona zostanie szerzej zakrojona wiedza na temat
poziomów zagrożenia ze strony zmian klimatycznych40.
o
Jeżeli środki adaptacyjne zabezpieczają przed ekstremalnymi zmianami klimatycznymi,
wówczas preferowane są wysokie poziomy ochrony przed zagrożeniami od samego
początku; są one również efektywne kosztowo
o
Jeżeli elastycznośd projektu jest ograniczona, tak jak w przypadku prac budowlanych,
środki adaptujące do zmian klimatycznych muszą byd wdrożone z góry,
Należy określid inne przypadki oddziaływania rynkowego (koszty i korzyści) projektu oraz
wtórne i nierynkowe przypadki oddziaływania w zakresie projektu dla scenariuszy
projektowych,
o
Ochrona przed zagrożeniami uzyskana dzięki opcjom powinna przynieśd efekt w postaci
uniknięcia przyszłych kosztów po stronie podmiotu promującego oraz, w miarę
możliwości, innych interesariuszy, np. wynikających ze szkód i zatrzymania produkcji,
o
Należy rozważyd negatywny wpływ na innych interesariuszy,
o
Należy rozważyd, czy wartości użytkowe i nieużytkowe projektu mają zostad
uwzględnione – jak to ma powszechnie miejsce w przypadku projektów środowiskowych,
Oszacowanie liczby jednostek fizycznych zidentyfikowanych kosztów i korzyści dla okresu
przewidywania,
5. Należy określid koszty i korzyści płynące z poszczególnych opcji adaptacyjnych

40
Tak jak w każdym projekcie inwestycyjnym, należy dążyd do ustalenia kosztów
inwestycyjnych i operacyjnych opcji,
Projekt TE2100 przedstawiony w ramce 1 jest przykładem zastosowania quasi-opcji.
o
Nie jest to możliwe, jeśli środki wprowadzane na rzecz uzyskania odporności na zmiany
klimatyczne są integralną częścią projektu. W takich przypadkach można zbadad koszty
cyklu życia opcji o różnych poziomach ochrony, w zakresie redukcji zagrożenia w
porównaniu z ustępstwami kosztowymi (zob. etap 8),

Ustalenie wartości jednostkowych dla innych kosztów oraz korzyści dla projektu,

Można zastosowad metodę przeniesienia korzyści, w celu oszacowania kosztów projektu dla
podmiotu promującego w postaci przyszłych kosztów, których dało się uniknąd oraz
przypadków oddziaływania rynkowego na innych interesariuszy, którego dało się uniknąd
(koszty historyczne w innych aspektach), jednakże metodę tę należy stosowad z ostrożnością.

Należy oszacowad oddziaływanie nierynkowe według standardowych metodologii dla
projektów środowiskowych,

Należy obliczyd Aktualną Ekonomiczną Wartośd Netto (AEWN) poszczególnych
opcji/zestawów opcji w ramach ustalonego scenariusza w cyklu życia projektu. Przy
porównywaniu kosztów i korzyści z sytuacją po zastosowaniu i bez zastosowania środków
przystosowawczych do zmian klimatycznych w danym scenariuszu stosowane jest
standardowe podejście przyrostowe,

Jeżeli strategia obejmuje quasi-opcje o opóźnionym zastosowaniu środków adaptacyjnych,
oszacowanie kosztów musi byd oparte na podejściu drzewka decyzyjnego. Musi ono
uwzględniad prawdopodobieostwo konieczności zastosowania dalszych środków ochronnych
w przyszłości, co oznacza również koniecznośd koordynacji czasowej. Wówczas może byd
ustalony średni ważony koszt adaptacji obecnie i w przyszłości.
W rzadkich przypadkach dostępności scenariuszy probabilistycznych (np. przewidywania
klimatyczne UKCP09 dla Wielkiej Brytanii), mogą byd one zastosowane przy podejmowaniu
bardziej szczegółowych analiz statystycznych szacunków oczekiwanych rezultatów
(oczekiwana AEWN ważona prawdopodobieostwem).
6. Ocena skuteczności zabezpieczenia oraz pewności oddziaływania opcji

Należy dokonad przeglądu rozważanych opcji/zestawów opcji, pod kątem równego poziomu
ich skuteczności w kontekście zmniejszania narażenia na zagrożenia płynące ze zmian
klimatycznych (tj. „skuteczności zabezpieczenia”) oraz pewności ich oddziaływania w postaci
redukcji zagrożenia,
o
Jeżeli rozważane opcje adaptacyjne nie będą w równym stopniu skuteczne w
redukowaniu zagrożeo związanych z narażeniem na zmiany klimatyczne, samo
oszacowanie skuteczności ekonomicznej (AEWN) nie wystarcza jako podstawa wyboru
pomiędzy nimi.
o
Opcje będące pod kontrolą podmiotu decyzyjnego poprzez inwestycje lub ulepszenia
operacyjne są bardziej wiarygodne pod względem ich oddziaływania, niż opcje „miękkie”
(np. wpływanie na zmiany zachowao konsumentów),

Należy porównad skutecznośd zabezpieczenia oraz pewnośd oddziaływania z powiązanymi
kosztami

Jeżeli ustępstwa pomiędzy redukcją ryzyka a kosztami opcji wykazują znaczne, odkryte
(otwarte), resztkowe zagrożenie ze strony zmian klimatycznych, należy wprowadzid
uzupełniające środki adaptacyjne wraz z opcją. Jeśli nie jest to możliwe, wówczas opcja nie
jest atrakcyjna i nie powinna byd brana pod uwagę.

Jeśli pewnośd co do skuteczności opcji w stosunku do kosztów nie jest akceptowalna,
wówczas należy rozważyd wyłączenie tej opcji z procesu oceny.
7. Należy ocenid oddziaływanie na kwestię dystrybucji

Etapy 1 i 4 dotyczą oddziaływania projektu (pozytywnego/negatywnego) na interesariuszy
innych niż podmiot promujący,

Należy dokonywad oddzielnej oceny przypadków oddziaływania,

Należy zdecydowad, czy są one takich rozmiarów, aby byd rozważanymi w procesie
dokonywania wyboru opcji,

Jeżeli tak, należy ustalid w jaki sposób należy włączyd kwestie dystrybucji:
o
poprzez nadanie (subiektywnych) wag kosztom i korzyściom dla tych interesariuszy
podczas obliczania AEWN, lub
o
poprzez przyjęcie przypadków oddziaływania na dystrybucję za wyraźne (i subiektywne)
kryterium decyzyjne.
8. Należy ustalid zasadę podejmowania decyzji w sprawie wyboru opcji
Wdrożenie opcji adaptacyjnych jest niezbędną częścią zarządzania zagrożeniami płynącymi ze zmian
klimatycznych. Wybór opcji niezapewniających w równym stopniu skuteczności zabezpieczenia
zakłada koniecznośd podjęcia ryzyka. Co więcej, nie wszystkie opcje będą w równym stopniu
skuteczne w przypadku różnych założeo kluczowych lub alternatywnych scenariuszy w zakresie zmian
klimatycznych. Zasada decyzji powinna więc byd ustawiona w kontekście zarządzania zagrożeniami.
Co więcej, może zaistnied koniecznośd zintegrowania kwestii dystrybucji (etap 7).

Należy wpierw ustalid podejście podmiotu decyzyjnego do kwestii zagrożeo związanych ze
zmianami klimatycznymi:
o
Jeżeli podmiot decyzyjny lubi podejmowad ryzyko, wówczas należy dokonad wyboru
jedynie kwestii skuteczności ekonomicznej oraz strategii opcji o najwyższej AEWN,
o
Jeżeli podmiot decyzyjny wykazuje neutralne podejście do ryzyka, wówczas należy
wybrad opcję o najwyższej (prostej) średniej AENW z odpowiedniego testu wrażliwości w
przypadku wyboru jednego scenariusza lub spośród różnych scenariuszy w przypadku
wyboru wielu scenariuszy,
o
Jeżeli podmiot decyzyjny jest negatywnie nastawiony do ryzyka, wówczas należy wziąd
pod uwagę dystrybucję AENW w konwencjonalnych badaniach wrażliwości lub symulacji
scenariuszy, po to aby wybrane zostały opcje mocne – oferujące lepszą ochronę przed
zagrożeniami w stosunku do ich kosztów,

Następnie, w wymaganym zakresie, należy zintegrowad wszelkie inne aspekty niezwiązane ze
skutecznością ekonomiczną oraz podejście do ryzyka w zasadzie decyzji, takie jak kwestie
dystrybucji lub akceptacji społecznej. Jest to odpowiednie dla projektów prowadzonych na
szeroką skalę, o porównywalnie szerokich granicach projektu,

Należy podjąd decyzję w zakresie wag, które należy przypisad w (wymaganej) zasadzie decyzji
w ramach analizy wielokryteriowej,

W przypadku projektów o neutralnie lub negatywnie nastawionych do ryzyka podmiotów
decyzyjnych, użyteczne może byd mapowanie AENW z badao wrażliwości i/lub scenariuszy na
matrycy opłacalności (zob. przykład w poniższej tabeli 12);
Tabela 12 Przykład matrycy opłacalności w odniesieniu do AENW ocenianych opcji
AENW
Opcje
adaptacyjne
Brak zmian
klimatycznyc
h (opcja)
Scenariusz
Scenariusz
klimatyczny 1 klimatyczny
2
Scenariusz
klimatyczny
41
*…n…+
Opcja „brak działania”
Działanie adaptacyjne 1
Działanie adaptacyjne 2
Działanie adaptacyjne *…1…+
*Źródło: na podstawie Metroeconomica (2004)+

Wreszcie, w oparciu o ustanowioną zasadę decyzji można stworzyd ranking opcji/zestawów
opcji adaptacyjnych, a najlepsza z nich zostanie wybrana do wdrożenia w ramach projektu.
Niezależnie od typu i rozmiaru projektu, najważniejszą zmianą podczas przeprowadzania AKK dla
projektów zakładających stosowanie środków adaptacyjnych do zmian klimatycznych jest zasada
decyzji. Bierze się to z uznania faktu, że negatywnie nastawiony do ryzyka podmiot decyzyjny
(większośd z nich) będzie chciał wybrad opcje w ramach strategii kompromisu pomiędzy ryzykiem a
zyskiem, nie zaś te, które oferują maksymalną skutecznośd ekonomiczną, która jest celem
standardowej AKK.
NALEŻY ZDECYDOWAĆ: Na tym etapie nadal można podjąd decyzję o wybraniu opcji „brak działania”
(tj. nieadaptowanie). W takim przypadku nie będzie konieczne dalsze postępowanie w zakresie
opracowania i integracji planu działao na rzecz adaptacji (Moduł 7).
41
Aby uchwycid zakres niepewności związanych z przewidywaniami dotyczącymi zmian klimatycznych,
powodowanych przez niepewności związane z modelem klimatycznym oraz scenariuszem emisji, dla projektów
długoterminowych zaleca się zbadanie większej liczby scenariuszy zmian klimatycznych, w oparciu o wiele
modeli klimatycznych i scenariuszy emisji.
2.3.7. Moduł 7: Integracja planu działania na rzecz adaptacji z cyklem rozwoju
projektu
1. Po przeprowadzeniu oceny opcji (Moduł 6) należy podjąd decyzję w zakresie modyfikacji projektu
technicznego oraz opcji zarządzania, w razie konieczności. Należy zintegrowad środki na rzecz
odporności na zmiany klimatyczne z projektem oraz umowami na etapie „Przetarg/Budowa”
cyklu oceny projektu (zob. tabela 6),
2. Należy podjąd następujące działania podczas opracowywania planu wdrażania zatwierdzonego
zakresu środków na rzecz odporności na zmiany klimatyczne:

Identyfikacja jasnych ról i odpowiedzialności wśród odpowiednich, zaangażowanych w
projekt interesariuszy (w szczególności wykonawcy i dostawcy), jasnych opisów sposobów
wdrażania opcji adaptacyjnych (np. poprzez umowy dostaw, poprzez przeniesienie
zagrożenia na ubezpieczających) oraz wymogów wdrożeniowych pod kątem zasobów
(personel, potrzeby technologiczne i finansowe),

Identyfikacja działao wymagających współpracy instytucjonalnej i wspólnotowej. W tych
przypadkach należy opracowad plany konsultacyjne i komunikacyjne oraz harmonogram
działao,
3. Należy przygotowad plan finansowania środków

Należy wyraźnie zadeklarowad, w jaki sposób projekt będzie zarządzał zagrożeniami i
obszarami wrażliwymi w kontekście zmian klimatycznych,

Jeśli chodzi o finansowanie opcji wysokokosztowych (inwestycyjnych), procedura
przetargowa w odniesieniu do finansowania nie różni się od standardowego finansowania
projektów. Raport z badania wykonalności projektu wspierający wniosek o finansowanie
zawierad będzie opis sposobu zajmowania się niepewnością i zagrożeniami. Pomoże to
również w wykazaniu odporności na zmiany klimatyczne przed podmiotami finansującymi,

W odniesieniu do finansowania opcji niskokosztowych (zmiany procedur miękkich i
operacyjnych), jedynym źródłem finansowania wzrostu kosztów operacyjnych będą klienci
firmy, np. konsumenci wody lub energii itp. W przypadku miękkich opcji, mogą oni również
byd uwzględnieni we wniosku o finansowanie dla opcji wysokokosztowych, jednakże nie
może to stanowid osobnego wniosku. (Zewnętrzne podmioty finansujące nie zajmują się
finansowaniem wzrostu kosztów operacyjnych, które mogą byd związane z wdrażaniem opcji
niskokosztowych na rzecz usprawnieo operacyjnych,)
4. Przygotowanie planu monitorowania i reakcji

Należy dokonywad regularnych przeglądów i monitorowad, czy decyzje adaptacyjne
przynoszą korzyści w postaci oczekiwanego poziomu odporności / ochrony:
o
Należy przeprowadzad działania monitorujące oraz systematyczną ocenę skuteczności
środków,

o
Należy opracowad listę kontrolną lub plan monitorowania i oceny, aby upewnid się, że
wyciągane są wnioski wzbogacające trwały proces zapewniania odporności. Plan ten
powinien zawierad odpowiednie i konkretne wskaźniki w zakresie oddziaływania,
rezultatów i wydajności, w celu konsekwentnego wyciągania wniosków na poziomie
projektu. Ocena skuteczności projektu powinna opierad się na linii odniesienia, opisującej
obecne warunki przed rozpoczęciem projektu inwestycyjnego. Postępy są wówczas
mierzone poprzez porównanie wskaźników na danym etapie wdrażania ze wskaźnikami
przewidzianymi w oryginalnej linii odniesienia.
o
Należy dokonywad systematycznego przeglądu istotności i skuteczności decyzji
adaptacyjnych poprzez przyjęcie ciągłego podejścia ukierunkowanego na ulepszanie,
Należy określid, czy niezbędne jest podjęcie działao dostosowawczych:
o
Po zmierzeniu skuteczności projektu, należy rozważyd zakres, w którym przynosi on
oczekiwane i pożądane wyniki,
o
Należy zdecydowad, czy zaakceptowad obserwowane oddziaływanie, w tym straty,
rozważyd, czy zrekompensowad straty rozszerzeniem zakresu ubezpieczenia, i/lub
o
Przeprowadzid procedurę dostosowania do określonego projektu oraz, w razie
konieczności, strategię wdrażania, bez utrudniania wdrażania dalszych środków
adaptacyjnych w przyszłości.
3.
ZAŁĄCZNIKI
3.1. Załącznik nr I: Typologia inwestycji / projektów
Główna kategoria projektu
Energia
Podkategoria
Produkcja energii elektrycznej
Typ projektu
Konwencjonalna elektrownia
cieplna
Elektrownia cieplna w cyklu
kombinowanym
Turbiny gazowe
Duża elektrownia wodna
Mała elektrownia wodna
Energia wiatrowa
Energia słoneczna
Infrastruktura ciepłownicza
Ciepłownia na paliwa kopalne
Ciepłownia na biomasę
Ciepłownia geotermalna
Kogeneracja
Energia elektryczna
Ciepłownia kogeneracyjna na
paliwa kopalne
Ciepłownia kogeneracyjna na
biogaz
Sieci przesyłowe
Sieci rozdzielcze
Paliwa
Budynki (025-030 + 070)
Infrastruktura:
Transport (06-022 + 072-074)
Infrastruktura środowiskowa
(03-05)
Technologie informacyjnokomunikacyjne (048-049)
Budynki komercyjne
Rurociągi i instalacje gazowe
Rurociągi i instalacje ropy
naftowej
Obiekty komercyjne (np. Centra
handlowe, magazyny, obiekty
biurowe)
Hotele i obiekty turystyczne itp.
Budynki mieszkalne
Budownictwo mieszkaniowe
Budynki użyteczności publicznej
Infrastruktura oświatowa
Szpitale i inna infrastruktura
opieki zdrowotnej
Koleje
Autostrady i drogi
Mosty
Lotniska
Porty
Śródlądowe drogi wodne
Oczyszczanie ścieków
Zaopatrzenie w wodę pitną
Gospodarka odpadami stałymi
Zapobieganie powodziom
Przemysł
Różne
Przewodowe sieci technologii
informacyjno-komunikacyjnych
Bezprzewodowe sieci technologii
informacyjno-komunikacyjnych
Sprzęt elektryczny, urządzenia
elektryczne
Produkcja metalowych wyrobów
gotowych
Meble i produkty powiązane
Maszyny i inne urządzenia
przemysłowe
Sprzęt transportowy
Przemysł chemiczny
Produkcja tworzyw sztucznych i
gumy
Przemysł tekstylny, odzieżowy,
skórzany
Produkcja podstawowych
środków chemicznych
Inne środki chemiczne
Farby i kleje
Pestycydy, nawozy
Produkty ropy naftowej i węgla
Produkty farmaceutyczne
Żywice, guma syntetyczna
Mydła
Obróbka drewna
Produkty drewniane
Ścier drzewny i papier
Produkcja wyrobów z mineralnych
surowców niemetalicznych
Cegły, dachówki i ceramika
Cement
Szkło
3.2. Załącznik nr II: Studium przypadku przedstawiające
zastosowanie Wytycznych do kosztów i korzyści zapobiegania
powodziom w Kopenhadze
Miasto Kopenhaga przeprowadziło badania na rzecz poprawy oceny ryzyka i długoterminowego
planowania adaptacji klimatycznej. Wyniki analiz wyraźnie wykazały istotną korzyśd z
przeprowadzania takich ocen ryzyka i analiz alternatywnych wariantów adaptacji w sposób
zintegrowany. Proces analizy obejmował działania w znacznym stopniu zbliżone do siedmiu modułów
Wytycznych, a zatem przykład ten może służyd jako ilustracja wdrożenia tych modułów w praktyce.
Moduł 1-3: Ogólna ocena
Proces obejmował w pierwszej kolejności ogólną ocenę rodzaju oddziaływao zmian klimatu, które
mogłyby wpłynąd na budynki i infrastrukturę w Kopenhadze. Ocena wykazała, że większośd istotnych
zagrożeo związana była z podwyższeniem poziomu morza i skrajnymi opadami deszczu, a zatem
zdarzenia te poddano bardziej szczegółowej analizie.
Moduł 1: Analiza wrażliwości
Przeanalizowano wrażliwośd różnego rodzaju budynków i infrastruktury na powodzie. Analiza
obejmowała mapowanie różnych rodzajów budynków i infrastruktury oraz ocenę potencjalnych
szkód spowodowanych przez powódź dla poszczególnych budynków lub obiektów
infrastrukturalnych. Analizę przeprowadzono z uwzględnieniem wszelkich potencjalnych szkód i
przeliczono dla „komórek” o wymiarach 100 x 100 metrów.
Moduł 2: Ocena narażenia
Prawdopodobieostwo obecnych i przyszłych skrajnych opadów deszczu i podwyższenia poziomu
morza analizowano dla jednego kluczowego scenariusza zmian klimatu (obejmującego jeden
scenariusz emisji gazów cieplarnianych (IPCC A2 – zob. załącznik nr VII) i dla jednego zmniejszonego
globalnego modelu klimatycznego. W ramach tego scenariusza szacowano liczbę zdarzeo
nadzwyczajnych (np. skrajnych opadów deszczu) na okres 100 lat. W ramach badania
przeprowadzono również jakościowe analizy wrażliwości dla alternatywnych scenariuszy zmian
klimatu.
Moduł 3: Analiza narażenia
W oparciu o szczegółowe modele hydrologiczne przeanalizowano narażenie na różne zdarzenia
(ulewne opady deszczu i podwyższony poziom morza) oraz wyliczono ogólne średnie
prawdopodobieostwo powodzi dla każdej z komórek. Rys. 1 przedstawia mapę Kopenhagi z
oznaczeniem narażenia. Obszary zaznaczone kolorem czerwonym są najbardziej narażone na
powodzie w okresie 100 lat.
Rys. 8: Narażenie na powodzie w Kopenhadze w wyniku skrajnych opadów deszczu
Wysoki poziom narażenia
Niski poziom narażenia
Moduł 4: Ocena ryzyka
Koszty szkód ekonomicznych oszacowano w oparciu o szkody w odniesieniu do budynków, stacji,
dróg itp. w okresie 100 lat dla każdej z komórek. Umożliwiło to oszacowanie ogólnych kosztów szkód.
Wyniki przedstawiono w tabelach 1 i 2 poniżej. Jak wyjaśniono powyżej, szacunki dotyczą wyłącznie
jednego scenariusza zmian klimatycznych.
Moduł 5: Identyfikacja wariantów adaptacji
Dokonano identyfikacji i oceny alternatywnych działao adaptacyjnych. Obejmowały one budowę
rowów i zmiany w systemach gospodarki wodami opadowymi (np. alternatywne rozwiązania
retencyjne z wykorzystaniem parków i obszarów zielonych do zatrzymywania wody oraz rozszerzenie
przepustowości sieci kanalizacyjnej).
Moduł 6: Analiza wariantów adaptacji
W ramach analizy wariantów adaptacji oceniano alternatywne scenariusze z uwzględnieniem i bez
uwzględnienia wariantów adaptacji. Następnie zmiany ogólnych kosztów szkód porównano z
kosztami wariantów adaptacji. Ogólna analiza kosztów i korzyści działao obejmowała okres 100 lat.
W przypadku podwyższania poziomu morza określono zaledwie jeden pakiet działao adaptacyjnych
uwzględniony w analizie numerycznej. W tabeli 13 przedstawiono koszt szkód z uwzględnieniem i bez
uwzględnienia działao adaptacyjnych oraz koszt działao w odniesieniu do podwyższenia poziomu
morza. Zysk netto wyliczono na ok. 16 mld DKK (ok. 2 mld EUR). Innymi słowy, wdrażanie działao
przeciwdziałających podwyższeniu poziomu morza jest wyraźnie efektywne kosztowo.
Tabela 13: Wartości bieżące netto podwyższania poziomu morza (1 metr na 100 lat) w mln DKK:
Scenariusze alternatywne
Koszt szkód bez wdrażania działao
Wartośd bieżąca
netto
20 098
Koszt szkód po wdrożeniu działao
189
Zysk
19 908
Koszt działao
3 997
Zysk netto
15 911
W odniesieniu do skrajnych opadów deszczu koszty możliwych wariantów adaptacji istotnie
odbiegają od poziomu generowanych przez nie korzyści. W tabeli 14 przedstawiono znaczenie
przeprowadzania analizy wariantów oraz wyboru działao generujących optymalne ogólne wyniki
ekonomiczne.
Przykład ten wykazuje, że w przypadku najtaoszego z wariantów zysk związany z zapobieganiem
powodziom jest znaczny, jednak w przypadku najdroższego wariantu nieistotny. Wybór efektywnego
kosztowo działania może generowad zysk netto w wysokości ok. 8 mld DKK (nieco powyżej 1 mld
EUR).
Tabela 14: Wartości bieżące netto dla skrajnych opadów deszczu w mld DKK
Scenariusze alternatywne
Koszt szkód bez wdrażania działao
Koszt szkód po wdrożeniu najtaoszego działania (zawory bezzwrotne)
Koszt szkód po wdrożeniu najdroższego działania (zwiększona przepustowośd
sieci kanalizacyjnej)
Koszt najtaoszego działania (zawory bezzwrotne)
Koszt najdroższego działania (zwiększona przepustowośd sieci kanalizacyjnej)
Zysk netto – najtaosze działanie
Zysk netto – najdroższe działanie
Wartośd bieżąca
netto
15 552
4 316
5 458
3 001
10 372
8 235
-278
Moduł 7: Uwzględnienie planu adaptacji w projekcie
Wyniki analiz uwzględniono w planie adaptacji i w szczegółowych planach działao organizacji i
przedsiębiorstw komunalnych odpowiedzialnych za poszczególne działania, zwłaszcza za gospodarkę
wodno-ściekową.
Źródło: Kobenhavns Kommune 2011, Kobenhavns Klimatilpasningsplan (Plan adaptacji dla miasta
Kopenhagi).
3.3. Załącznik nr III: Portale o zasięgu europejskim mapujące narażenie w ujęciu geograficznym
Nazwa
Ods Krótki opis
yłacz
Zmienne
klimatyczne
Liczba
stosowanych
modeli
klimatycznyc
h
Wiele (nie
określono)
Charakter
statystyczny
danych
Scenariusz Inne właściwości
e emisji
Nie określono
Wiele (nie Możliwośd
określono) przeglądania z
pozioma
sektorowego;
najwyższa
rozdzielczośd;
dostępny interfejs.
9
Średnie; wartośd
procentowa
zmiany
A2, B1
Łatwe w
zastosowaniu dane
historyczne i
przyszłe projekcje;
rozdzielczośd
lokalna
Lata 50. - 16 (+średnie
lata 80. po
XXI w.
przestrzeni i
scenariusze)
Średnie; wartośd
procentowa
zmiany
A2, A1B i
B1
Łatwy w
zastosowaniu;
wysoka
rozdzielczośd
dostępna wraz
danymi. Możliwośd
animacji danych
lub importu do
ArcGIS.
Komisja Europejska odsy Zapewnia dostęp do
/ Europejska
łacz związanych z klimatem
Agencja Środowiska
obserwacji i projekcji
Platforma CLIMATEoddziaływania zmian
ADAPT
klimatu, narażenia i
ryzyka z ClimWatAdapt,
ESPON Climate, JRC-IES
i ENSEMBLES.
20202100
Bank Światowy:
Portal Climate
Change Knowledge
20202100
The Nature
Conservancy:
Climate Wizard
Skrajne
temperatury,
niedobory
wody,
powodzie,
podwyższanie
poziomu
morza, susze,
burze, lód i
śnieg
odsy Stanowi centralny zbiór Opady,
łacz informacji, danych, map temperatura
i raportów na temat
zmian klimatu na całym
świecie – dane
dostępne na poziomie
krajowym.
odsy Umożliwia odbiorcom
Opady,
łacz technicznym i
temperatura
nietechnicznym dostęp
do głównych informacji
w zakresie zmian
klimatu oraz wizualizacji
oddziaływania w
każdym miejscu na
Ziemi
Ogólny
okres
mapowa
nia
Intergovernmental
Panel on Climate
Change
(Międzyrządowy
Zespół ds. Zmian
Klimatu):
Data Distribution
Centre
odsy Wspólny i łatwo
łacz dostępny zbiór
informacji dotyczących
scenariuszy zmian
klimatycznych na
potrzeby oceny
oddziaływania i
adaptacji
Opady,
ciśnienie,
wilgotnośd,
temperatura,
wiatr
Lata
8
30.—lata
40. XXI
w.
Średnie anomalie,
średnie
klimatologie
wiele
Zasięg globalny;
zróżnicowana
rozdzielczośd;
tworzenie map z
możliwością
eksportu;
obejmuje więcej
zmiennych niż
opady i
temperatura
Szczegółowe informacje na temat danych dotyczących narażenia w ujęciu geograficznym, dostępnych w portalach wymienionych powyżej, przedstawiono w
arkuszu Excel stanowiącym suplement do niniejszego załącznika, tj. w „suplemencie do załącznika nr III”.
Inne przydatne źródła danych:

Dostępnośd zasobów wodnych: http://insights.wri.org/aqueduct/2011/10/closer-look-aqueducts-new-global-water-stress-maps

Powodzie: http://www.dartmouth.edu/%7Efloods/Archives/index.html

Obsunięcia ziemi:
o
http://preview.grid.unep.ch/index.php?preview=data&events=landslides&lang=eng
o
Pożary: http://preview.grid.unep.ch/index.php?preview=data&events=fires&lang=eng
o
Zagrożenie cyklonami tropikalnymi: http://preview.grid.unep.ch/index.php?preview=data&events=cyclones&lang=eng
3.4. Załącznik nr IV: Lista kontrolna do identyfikacji ryzyka
Pierwotne czynniki
klimatyczne
Efektywnośd środowiskowa i
społeczna
Reputacja









Roczna / sezonowa /
miesięczna
średnia
temperatura (powietrza)
Skrajna
temperatura
(powietrza) (częstotliwośd
i wielkośd)
Roczna / sezonowa /
miesięczna
średnia
opadów deszczu
Skrajne opady deszczu
(częstotliwośd i wielkośd)
Średnia prędkośd wiatru
Maksymalna
prędkośd
wiatru
Wilgotnośd
Promieniowanie
słoneczne





Kontrola
zanieczyszczeo,
gospodarka odpadami i ściekowa
Zmiana usług ekosystemów
Wspólnotowe
zagrożenia
klimatyczne
i
działania
adaptacyjne
Utrata mandatu społecznego do
działania
Możliwości biznesowe poprawy
wspólnotowej
odporności
klimatycznej

Wyniki
finansowe

Efektywnośd operacyjna




Efekty wtórne/
zagrożenia związane z
klimatem















Podwyższanie poziomu
morza (plus lokalne
ruchy tektoniczne)
Temperatury
morza/wody
Dostępnośd wody
Burze
(szlaki
i
intensywnośd) z uwzgl.
fal sztormowych
Powodzie
pH oceanów
Burze piaskowe
Erozja
obszarów
przybrzeżnych
Erozja gleby
Zasolenie gleby
Pożary
Jakośd powietrza
Niestabilnośd gruntu/
obsunięcia
ziemi/
lawiny
Miejskie wyspy ciepła
Okresy wegetacyjne
Utrata
przewagi
konkurencyjn
ej
Problemy
dotyczące
klientów






Dostępnośd zasobów naturalnych
i surowców
Niezawodnośd
transportu,
łaocuchów dostaw i logistyki
Lokalizacja i warunki gruntowe
Projektowanie, efektywnośd i
integralnośd aktywów
Realizacja działao i procesów
Planowanie
awaryjne
i
kontynuacja działalności
Bezpieczeostwo i higiena pracy
Łączne oddziaływania w wyniku
działao adaptacyjnych sąsiednich
przedsiębiorstw
Utrata
dochodów
Wzrost
OPEX
Wzrost
CAPEX
Kontrahenci

Niedostarcz
enie
towarów /
usług
na
rynek
Popyt rynkowy



Zmiany popytu
Nowe możliwości rynkowe dla
produktów
i
usług
ukierunkowanych na adaptacje
Oddziaływania zmian rynkowych
na koszty jednostkowe surowców i
materiałow eksploatacyjnych
Prawo

Naruszenia
przepisów
3.5. Załącznik nr V: Przykładowy rejestr ryzyka
Niniejszy przykładowy rejestr ryzyka dostępny jest również w formie arkusza Excel.
A
B
C
D
E
F
G
H
1
Rejestr
ryzyka:
projektów/aktywów
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Ryzyko
klimatyczne
dla
Nazwa projektu/aktywa: Wstaw
Warsztaty dotyczące ryzyka klimatycznego: Wstaw
datę
Uczestnicy: Wymieo uczestników
L.P.
KATEGORIA
NARAŻENIE, WRAŻLIWOŚD I PROGI KRYTYCZNE
ZWIĄZANE Z KLIMATEM
Problemy związane z temperaturą
1
2
3
4
5
Problemy związane z opadami
6
7
8
9
10
RYZYKO ZWIĄZANE Z KLIMATEM
OCENA RYZYKA
L
I
LxI C
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
I
J
K
L
M
PROPONOWANE/POTENCJALNE
DZIAŁANIA W ZAKRESIE ZARZĄDZANIA
RYZYKIEM
WŁAŚCICIEL(E)
TERMIN(Y)
UWAGI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
PRAWDOPODOBIEOSTWO (ang. likelihood)
(L): 1 – Niskie/Mało prawdopodobne. 2 –
Możliwe/Poniżej
średniej,
3
–
Prawdopodobne/Powyżej średniej, 4 =
Bardzo wysokie/Niemal pewne
ODDZIAŁYWANIE (ang. impact) (I): 1 =
Niskie, 2 = Umiarkowane, - = Istotne, 4 =
Bardzo istotne
OCENA RYZYKA (ang. risk score) - L x I po
adaptacji
EFEKTYWNOŚD KONTROLI (ang. controls
effectiveness) (C): t - Wysoka, 2 - Średnia. 3
- Niska
OBECNE DZIAŁANIA W ZAKRESIE
ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
3.6. Załącznik nr VI: Przykładowa macierz ryzyka
W ramach przykładu macierz ryzyka przedstawiona poniżej została częściowo wypełniona danymi
dotyczącymi ryzyka klimatycznego dla aktywów energetycznych w Albanii42.
Wielkośd konsekwencji
Nieistotne
1
Niemal
pewne
5
Niewielkie
2
Umiarkowane Duże
4
3
Katastrofalne
5
6
1,2
3, 4, 7
95%
5
Prawdopo
4
80%
dobne
8
Prawdopodobieostwo
Umiarkow
3
50%
ane
2
Nieprawdo
20%
podobne
1
Rzadkie
5%
Legenda
Poziom
ryzyka
Nr
ryzyka
Opis ryzyka
Skrajne
1
Wyższe szczytowe zapotrzebowanie energetyczne latem ze
względu na wyższe temperatury może spowodowad spadek
mocy.
Wysokie
2
Mniej energii elektrycznej generowanej z elektrowni wodnych
ze względu na mniejsze opady i spływ może negatywnie
wpłynąd na bezpieczeostwo energetyczne.
Umiarkowane
3
Handel pozwoleniami na emisje w UE może zwiększyd koszty
generowania energii cieplnej.
Niskie
4
Zmiany sezonowości przepływów rzecznych w połączeniu ze złą
42
Przykłady ryzyka przedstawione w niniejszej macierzy na podstawie badania Banku Światowego dotyczącego
narażenia i ryzyka klimatycznego dla albaoskiego sektora energetycznego (Bank Światowy, 2009 r.).
gospodarką zasobami wodnymi może skrócid czas pracy małych
elektrowni wodnych, powodując spadek produkcji.
5
Wzrost CAPEX / OPEX z przyczyn klimatycznych może obniżyd
wartośd akcji.
6
Wyższe szczytowe zapotrzebowanie w całym regionie może
skutkowad podwyższeniem cen importu i zmniejszyd podaż.
7
Brak wystarczających danych hydro-meteo utrudnia zarządzanie
zasobami wodnymi i optymalizację działania elektrowni
wodnych.
8
Podwyższenie poziomu morza może doprowadzid do
zwiększenia erozji obszarów przybrzeżnych, co potencjalnie
negatywnie wpłynie na aktywa energetyczne w regionie
przybrzeżnym, np. na porty eksportujące ropę.
3.7. Załącznik nr VII: Modelowanie przyszłych trendów
klimatycznych przy wykorzystaniu tzw. globalnych modeli
klimatycznych (Global Climate Models – GCM)
Prognozy możliwych przyszłych trendów w globalnej zmianie klimatu są tworzone głównie w ramach
tzw. globalnych modeli cyrkulacji (Global Circulation Models – GCM), znanych również jako globalne
modele klimatyczne. Są to modele klimatu w skali globalnej, opracowane na podstawie szeregu
równao w oparciu o zasady fizyki i chemii, a dotyczące atmosfery ziemskiej i oceanów. GCM są
wykorzystywane do prognozowania trendów w zakresie głównych czynników klimatycznych takich,
jak temperatura, opady i inne przybliżone trendy dotyczące zmiany klimatu takie, jak podnoszenie się
poziomu mórz lub częstotliwośd burz w klimacie tropikalnym.
Poziom przyszłej zmiany klimatu zależy w pewnym stopniu od ilości gazów cieplarnianych (GHG),
emitowanych do atmosfery obecnie i w przyszłości. Emisje te zależą z kolei od rozwoju
demograficznego, społeczno-gospodarczego i zmian technologicznych. Wszystkie te zmienne nie do
kooca dają się przewidzied. By uwzględnid element niepewności, w globalnych modelach
klimatycznych wykorzystuje się różne scenariusze emisji gazów cieplarnianych. Obecnie IPCC
wykorzystuje cztery główne grupy scenariuszy emisji, tzw. A1, A2, B1 i B2. Tabela A1 przedstawia
podsumowanie scenariusza społeczno-gospodarczego w oparciu o poszczególne typy emisji.
Tabela A1: Opis czterech głównych grup scenariuszy emisji43
Scenariusz
Opis
Grupa A1
W scenariuszu A1 rozwój gospodarczy jest bardzo dynamiczny, liczba ludności
rośnie, osiąga wartośd szczytową w połowie stulecia, a następnie spada, szybko
wprowadzane się również nowe, skuteczniejsze technologie. Grupa A1 dzieli się na
trzy scenariusze, opisujące alternatywne kierunki zmian technologicznych w
systemie energetycznym: Intensywne wykorzystanie paliw kopalnych (A1FI), źródła
energii niepochodzące z paliw kopalnych (A1T), lub równowaga pomiędzy dwoma
źródłami (A1B).
Grupa A2
Scenariusz A2 opisuje niejednorodny świat. Motywem przewodnim jest w tym
przypadku samowystarczalnośd i zachowanie lokalnych tożsamości. Zachowania
reprodukcyjne w poszczególnych regionach ulegają bardzo wolnej konwergencji, w
efekcie liczba ludności stale rośnie. Rozwój gospodarczy ma przede wszystkim
charakter regionalnych, wzrost gospodarczy per capita i zmiany technologiczne są
bardziej fragmentaryczne i powolne, niż w innych scenariuszach.
43
Źródło: IPCC. 2007. Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the
Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Solomon, S., Qin, D., Manning,
M., Chen, Z., Marquis, M., Averyt, K. B., Tignor, M. & Miller, H. L. (Red). Cambridge University Press, Cambridge,
Zjednoczone Królestwo i Nowy Jork, USA.
Grupa B1
Grupa scenariuszy B1 opisuje spójny świat z podobną populacją, jak w przypadku
scenariusza A1 – maksymalna liczebnośd w połowie stulecia, a następnie spadek –
jednak z szybkimi zmianami struktury gospodarczej w kierunku gospodarki
usługowo-informacyjnej,
ograniczenia
intensywności
materialnej
oraz
wprowadzenia czystych, wydajnych technologii. Kładzie się tu nacisk na globalne
rozwiązania w zakresie zrównoważenia gospodarczego, społecznego i
środowiskowego, w tym poprawę jakości, jednak bez dodatkowych inicjatyw
klimatycznych.
Grupa B2
Scenariusz ten opisuje świat, w którym kładzie się nacisk na lokalne rozwiązania w
zakresie zrównoważenia gospodarczego, społecznego i środowiskowego. Jest to
świat o stale rosnącej liczbie ludności; przyrost jest wolniejszy, niż w przypadku
scenariusza A2, poziom rozwoju gospodarczego jest umiarkowany, zmiany
technologiczne nie tak prędkie, ale bardziej zróżnicowane niż w grupach A1 i B1. O
ile scenariusz ten jest również nastawiony na ochronę środowiska i równośd
społeczną, koncentruje się na poziomie lokalnym i regionalnym.
Modele klimatyczne tworzą prognozy na podstawie unikalnego zrozumienia wpływu zmian fizycznych
w klimacie na ziemi na temperatury, poziom opadów i, z mniejszą pewnością, warunki pogodowe. W
efekcie, modele często przedstawiają rozbieżne prognozy. Scenariusze zmian klimatu w globalnych
modelach klimatycznych będą zatem wypadkową wielu różnorodnych modeli. Ogólnie rzecz biorąc,
uważa się, że im większa zbieżnośd modeli w zakresie konkretnej zmiany, tym większe
prawdopodobieostwo wystąpienia przewidywanego skutku (Raper i in. (1996), (IPCC, 2007b). Tabela
A2 przedstawia modele globalnych zmian klimatycznych wykorzystane w tzw. Czwartej Ocenie IPPC
(IPCC, 2007b). Każdy model posiada unikalną strukturę, różne poziomy rozwiązao przestrzennych i
odmienne założenia.
Tabela A2: Globalne modele klimatyczne wykorzystane w sprawozdaniu z Czwartej oceny IPCC44
Centrum badao
Beijing Climate Centre
Bjerknes Centre for Climate
Canadian Centre for Climate Modelling and
Analysis (CCCMa)
Canadian Centre for Climate Modelling and
Analysis (CCCMa)
Centre National de Rescherches
Meterologiques
Australia's Commonwealth Scientific and
Industrial Research Organisation (CSIRO)
44
Model
BCCCM1
BCM 2.0
CGCM3T47 (T47
Resolution)
CGCM3
Gazy cieplarniane + scenariusz A
1PTO2X, 1PTO4X
SR-A2, SR-B1
1PTO2X, 1PTO4X, SR-A1B, SR-A2, SRB1
SR-A1B, SR-B1
CNRMCM3
1PTO2X, 1PTO4X, COMMIT, SR-A1B,
SR-A2, SR-B1
1PTO2X, SR-A2, SR-B1
CSIROMk3
Na podstawie: IPCC. 2007. Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I
to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Solomon, S., Qin, D.,
Manning, M., Chen, Z., Marquis, M., Averyt, K. B., Tignor, M. & Miller, H. L. (Red). Cambridge University Press,
Cambridge, Zjednoczone Królestwo i Nowy Jork, USA.
Max Plank Institute for Meteorologie
ECHAM5OM
Meteorological Institute, University of Bonn
Meteorological Research Institute of KMA
Model and Data group at MPI-M
Geophysical Fluid Dynamics Laboratory
(GFDL), USA
Geophysical Fluid Dynamics Laboratory
(GFDL), USA
GISS
GISS
ECHO-G
1PTO2X, 1PTO4X, SR-A1B, SR-A2, SRB1
1PTO2X
GFDLCM2.0
COMMIT, SR-A1B, SR-A2, SR-B1
GFDLCM2.1
COMMIT, SR-A1B, SR-A2, SR-B1
GISSE-H
GISSE-R
UK Met. Office
UK Met. Office
1PTO2X, 1PTO4X, 2XCO2, AMIP, COMMIT,
SLAB, SR-A1B, SR-A2, SR-B1
HADCM3
HADGEM1
INMCM3.0
Institute for Numerical Mathematics
INMCM3.0
Institut Pierre Simon Laplace
IPSLCM4
1PTO2X, SR-A1B
1PTO2X, 1PTO4X, SR-A1B, SR-A2, SRB1
SR-A1B, SR-A2, SR-B1
SR-A1B, SR-A2
1PTO2X, 1PTO4X, 2XCO2, AMIP,
COMMIT, SLAB, SR- A1B, SR-A2, SRB1
1PTO2X, 1PTO4X, 2XCO2, AMIP,
COMMIT, SLAB, SR- A1B, SR-A2, SRB1
1PTO2X, 1PTO4X, 2XCO2, AMIP,
COMMIT, PDCTL, SR- A1B, SR-A2, SRB1
SR-A1B, SR-B1, Extremes (AMIP, SRA1B, SR-B1)
SR-A2, SR-A1B, SR-B1
National Institute for Environmental Studies MICROC3.2 hires
Meteorological Research Institute, Japan
MRIMeteorological Agency, Japan
CGCM2.3.2
National Institute for Environmental Studies MICROC3.2 medres SR-A1B, SR-A2, SR-B1, Extremes
(AMIP, COMMIT, SR-A1B, SR-A2, SRB1)
National Centre for Atmospheric Research NCARPCM
COMMIT, SR-A1B, SR-A2, SR-B1
(NCAR), USA
National Centre for Atmospheric Research NCARCCSM3
SRA1B, SR-A2, SR-B1
(NCAR), USA
3.8. Załącznik nr VIII: Wybrane przykłady możliwości adaptacyjnych
w podziale na kategorie projektów
Kategoria
projektu
Zmienna
Narażone obszary
klimatyczna i
geograficzne
zagrożenia związane
z klimatem
Wpływ zmiany
klimatu
Możliwości
adaptacyjne
Infrastruktura
transportowa
Zmiany temperatur Tereny nisko
położone
Zmiany
Tereny narażone na
opadów
podtopienia
Może mied wpływ na
chodniki
Warunki
podpowierzchnio
we
Wydarzenia
ekstremalne
Obszary przybrzeżne
Doliny rzek
Podnoszenie się
poziomu mórz i
Doliny
nasilenie sztormów
Niziny
Zwiększenie
Strome stoki
występowania suszy
i pożarów
Delty i obszary
Zwiększenie
prędkości wiatru i
nasilenie
gwałtowności burz
płaskie
Może mied wpływ na
fundamenty pod
drogami
Specyfikacja
materiałów
Może mied wpływ na
kluczową
Standardowe
wymiary
infrastrukturę
Drenaż i erozja
transportową
Ochronne
struktury
inżynieryjne (wały
przeciwpowodzio
we, groble itd.)
Może mied wpływ na
przybrzeżną
infrastrukturę
transportową
Góry
transportową
Może spowodowad
zniszczenia
infrastruktury
Planowanie
remontów i
system
wczesnego
ostrzegania
Większa
częstotliwośd
remontów
Powiązania,
planowanie
strategiczne i
planowanie
zagospodarowani
a terenu
Gospodarka
środowiskowa
Kategoria
projektu
Zmienna
Narażone obszary
klimatyczna i
geograficzne
zagrożenia związane
z klimatem
Infrastruktura
środowiskowa
Zwiększone ryzyko
powodzi ze względu
na burze
przybrzeżne,
podnoszenie się
poziomu wód w
rzekach, zwiększone
opady i podniesiony
poziom wód
gruntowych
Zwiększona
częstotliwośd
huraganów,
cyklonów i tajfunów
Zwiększona
częstotliwośd i
intensywnośd fal
upałów, suszy i
pożarów
Ekstremalne
wahania temperatur
Możliwości
adaptacyjne
Regiony klimatyczne Zniszczenia osiedli,
fabryk, infrastruktury,
Lokalna topografia
obszarów rolniczych,
Obszary przybrzeżne zagrożenie dla zdrowia
ludzi
Doliny rzek
Erozja gleby i
Doliny
osuwanie się ziemi
Projekty
dostosowane do
różnych
warunków
klimatycznych
Niziny
Tama,
umocnienia
brzegowe,
stopnie wodne
Strome stoki
Zmniejszenie
opadów i
zwiększone
parowanie ze
względu na wyższe
temperatury
Wpływ zmiany
klimatu
Delty i obszary
płaskie
Góry
Brak wody pitnej, brak
wody do zasilania
elektrowni wodnych,
rolnictwa itd.
Retencja i
dystrybucja wód
Obniżenie jakości wód Gromadzenie
wody do irygacji,
infiltracji i
hydroelektrowni
Powiązanie i
rozbudowa
infrastruktury
Zazielenianie
obszarów
miejskich
Planowanie
przestrzenne
Ocieplanie
Systemy
alarmowe i
systemy
ostrzegania
Gospodarka
środowiskowa
3.9. Załącznik nr IX – zakres możliwości adaptacyjnych45
Główne ryzyko Rodzaj
zmiany klimatu możliwości
(techniczne/op
eracyjne/strate
giczne)
Możliwości
Działanie
ograniczające
prawdopodobi
eostwo/możli
wości
zarządzania
konsekwencja
mi
Sposób
Dodatkowe
zarządzania
(wspólne)
ryzykiem/dział korzyści
aniem
Instytucja
We współpracy Ostateczny
odpowiedzialn z:
termin
a
działania
Główne
Rodzaj
korzyści ze
możliwości
zmiany klimatu (techniczne/op
eracyjne/strate
giczne)
Możliwości
Działanie
ograniczające
prawdopodobi
eostwo/możli
wości
zarządzania
konsekwencja
mi
Korzyśd/działa Dodatkowe
nie
(wspólne)
wykorzystana/ korzyści
podjęte przez
Instytucja
We współpracy Ostateczny
odpowiedzialn z:
termin
a
działania
45
Na podstawie BACLIAT Adaptation Option Tool (http://www.ukcip.org.uk/bacliat/) .
3.10. Załącznik nr X: Możliwości adaptacyjne – lista kontrolna
Rodzaj adaptacji Opis/przykłady
Budowanie potencjału adaptacyjnego
Badania i analizy 
Badania i analizy są przydatne do ograniczenia niepewności przy inwestycjach w
kosztowne działania w zakresie zarządzania ryzykiem

Pozwalają lepiej zrozumied związek pomiędzy czynnikami klimatycznymi a
wykorzystaniem zasobów

stworzenie pogłębionej, zintegrowanej oceny ryzyka związanego ze zmianą
klimatu

Opracowanie lepszych i dokładniejszych danych na temat zmiany klimatu i
zmienności klimatu w przyszłości

Podjęcie analizy kosztów i korzyści w zakresie zarządzania ryzykiem,
uwzględniając analizę czynników niepewnych
Zbieranie i

monitorowanie
danych

Monitorowanie wpływu czynników związanych z klimatem na wyniki uzyskiwane
w ramach istniejących Zasobów
Zmiany lub

opracowanie
standardów,

kodów,
rejestrów ryzyka

itd.
Poprawa standardów, zasad postępowania w przypadku nowych projektów, by
dostosowad je do zmieniających się warunków klimatycznych.
Podnoszenie
świadomości I
rozwój
organizacyjny
46
Monitorowanie nowych odkryd w dziedzinie nauk zajmujących się zmianą klimatu
uwzględnienie odporności na zmiany klimatu w umowach i procedurach
przetargowych
Uwzględnienie ryzyka związanego z klimatem i zarządzania tym ryzykiem w ooś i
ocenie oddziaływania społecznego46

Uwzględnienie ryzyka związanego z klimatem w rejestrach ryzyka

Prowadzenie szkoleo, programów doskonalenia kwalifikacji personelu i
budowania potencjału

Wskazanie "czempionów zmiany klimatu”

Personel uczestniczy w konferencjach i wydarzeniach poświęconych tematyce
zmiany klimatu
Więcej informacji na temat zmiany klimatu i OOŚ można znaleźd w publikacji Guidance for Integrating
Climate Change and Biodiversity into Environmental Impact Assessment wydanej przez Komisję Europejską w
2012 r.
Praca w
partnerstwach

Praca w partnerstwach z interesariuszami, w celu zrozumienia ryzyka związanego
ze zmianą klimatu oraz opracowania skoordynowanych działao adaptacyjnych: Rządy, ustawodawcy, zewnętrzni operatorzy infrastruktury, wykonawcy,
dostawcy, klienci, społeczności lokalne

Współpraca pomaga uniknąd konfliktów pomiędzy różnymi strategiami
adaptacyjnymi
Działania adaptacyjne - realizacja
Transfer: Ryzyko 
związane z

dystrybucją/pod

ziałem:
Oczyszczanie:
Unikanie
negatywnego
wpływu
Różnicowanie rodzajów zasobów i technologii dla nowych projektów
Różnicowanie lokalizacji nowych projektów
Transfer ryzyka poprzez umowy z dostawcami, wykonawcami

Ubezpieczenie od potencjalnego ryzyka

Wykorzystanie innych produktów finansowych do zarządzania ryzykiem, takich,
jak mechanizmy alternatywnego transferu ryzyka (ART.), w tym obligacje, akcje
futures, instrumenty pochodne, swapy i możliwości

Uwzględnienie odporności klimatycznej jako czynnika wyboru lokalizacji nowych
projektów – unikanie lokalizacji, w których nie dałoby się zarządzad ryzykiem

Wprowadzenie standardów odporności klimatycznej dla nowych projektów

Wdrożenie zmian w systemach zarządzania lub zasadach operacyjnych
istniejących zasobów

Wdrożenie rozwiązao inżynieryjnych i technicznych w zakresie zwiększenia
odporności istniejących zasobów na zmianę klimatu jako częśd rutynowych
remontów lub konserwacji

Włączenie ryzyka związanego ze zmianą klimatu do planów zarządzania ryzykiem i
postępowania w przypadku katastrof naturalnych w obecnych i przyszłych
projektach
Tolerancja:

Zaakceptowanie
ryzyka
Zaakceptowanie ryzyka w przypadkach, w których nie można mu zapobiec lub
gdzie analizy kosztów i korzyści wskazują, że nie warto wprowadzad zmian w już
istniejących zasobach
Rozwiązanie
umowy
Pogodzenie się
ze stratami

Pogodzenie się ze stratą tam, gdzie nie można jej zapobiec – na przykład, utrata
obszarów na wybrzeżu ze względu na podnoszenie się poziomu wód i/lub
zwiększona erozja gdzie zbyt trudno zarządzad ryzykiem/łagodzid jego skutki
Wykorzystanie
okazji

określenie i opracowanie nowych projektów, dla których przyszłe zmiany klimatu
okażą się sprzyjające, np. zwiększenie potencjału energii słonecznej ze względu na
zwiększoną ekspozycję w niektórych lokalizacjach
3.11. Załącznik nr XI: Słowniczek
Pojęcie/termin
DEFINICJA
Możliwości/działania
adaptacyjne
Działania ograniczające podatnośd na zmianę klimatu i zmiennośd klimatu
poprzez zapobieganie negatywnym skutkom lub zwiększanie odporności na
zmianę klimatu. (ClimWatAdapt, 2012)
W niniejszych wytycznych pojęcia „możliwości/działania adaptacyjne” oraz
„działania zwiększające odpornośd” są używane wymiennie
Potencjał adaptacyjny
Potencjał systemu w zakresie adaptacji do zmiany klimatu, łagodzenia
potencjalnych szkód, wykorzystywania szans lub usuwania konsekwencji,
których nie można uniknąd lub ograniczyd.
Adaptacja
klimatyczna
Dostosowanie systemów naturalnych lub stworzonych przez człowieka w
odpowiedzi na rzeczywiste lub oczekiwane bodźce klimatyczne lub ich
skutki, dostosowanie łagodzące szkody lub wykorzystujące ewentualne
korzyści. (IPCC, 2007a)
Proces lub jego wynik prowadzący do ograniczenia szkód lub ryzyka szkód,
lub do realizacji korzyści, powiązanych ze zmiennością i zmianą klimatu.
(Willows i Connell, 2003).
Menedżer ds.
odporności
klimatycznej (CR
Manager)
Osoba mianowana przez kierownika projektu do nadzoru procesów
tworzenia odporności na klimat opisanych w niniejszych wytycznych.
Najprawdopodobniej będzie to członek zespołu ds. projektu.
Darczyoca
Podmiot zapewniający finansowanie projektu, przeważnie w formie
darowizny, dla osiągnięcia korzyści społecznych. W niektórych przypadkach
darczyocy mogą pomóc pokryd niezbędne koszty projektu, których nie
można byłoby sfinansowad w inny sposób. W rzeczywistości rozróżnienie
pomiędzy darczyocami a podmiotami finansującymi/inwestorami nie jest
płynne, np. niektóre organizacje zapewniają finansowanie łączące pożyczki
i darowizny.
Narażenie
Charakter i stopieo narażenia systemu na istotne zróżnicowanie
klimatyczne. Określa się je poprzez rodzaj, zakres, czas i prędkośd wydarzeo
klimatycznych oraz zróżnicowanie, na jakie narażony jest system (np.
zmiennośd opadów w porze deszczowej, minimalne temperatury zimą,
powodzie, burze, fale upałów). (World Bank, 2009).
Podmiot
finansujący/inwestor
Jednostka lub organizacja inwestująca środki w projekty w celu uzyskania
korzyści finansowych, zwykle z kapitału prywatnego, kapitału ryzyka lub
środków korporacyjnych. Niektóre instytucje finansujące kierują się
wyłącznie zyskiem finansowym, inne zarówno zyskiem, jak i celami
społeczno-ekonomicznymi, w zależności od uprawnieo.
Darowizna
Transfery pieniężne, rzeczowe lub usługowe, niewymagające odpłatności.
(OECD).
Nieprawidłowa
adaptacja/działania
prowadzące do
nieprawidłowej
adaptacji
Działania podjęte w celu uniknięcia lub zmniejszenia podatności na zmiany
klimatu, które wywierają niekorzystny wpływ na inne systemy, sektory lub
grupy społeczne, lub zwiększają ich podatnośd na zmiany klimatu. (Barnett
and O'Neill, 2010).
Łagodzenie
Interwencja mająca na celu ograniczenie wpływu działalności człowieka na
system klimatyczny; obejmujące strategie ograniczania źródeł i emisji
gazów cieplarnianych oraz zwiększenie ich absorpcji. (IPCC, 2007a).
Prawdopodobieostwo
Szansa lub relatywna częstotliwośd występowania określonych typów
wydarzeo, ich sekwencji czy też kombinacji. (Willows i Connell, 2003).
Deweloper projektu
Organizacja zarządzająca realizacją projektu i działaniami w tym zakresie. W
finansowaniu projektu określany również jako „promotor projektu”.
Menedżer ds. projektu
(project manager –
PM)
Osoba odpowiedzialna za projekt w cyklu realizacji projektu, od
planowania, wykonawstwa do zamknięcia.
Finansowanie
odpłatne
Przepływy finansowe wymagające odpłatności w przyszłości plus
wynagrodzenia za wykorzystanie kapitału w formie odsetek lub dywidendy.
Mogą to byd pożyczki, obligacje i kapitał. Rynkowe finansowanie zwrotne
oraz dobrowolne finansowanie zwrotne są rodzajami finansowania
zwrotnego. (OECD, 2010)
Odpornośd
Potencjał systemu, społeczności lub społeczeostwa potencjalnie
narażonego na zagrożenia do dostosowania się, poprzez odpornośd lub
zmiany tak, by osiągnąd i utrzymad akceptowalny poziom funkcjonowania i
struktury. (UN/ISDR, 2004)
Działania
zwiększające
odpornośd
Działania ograniczające podatnośd na zmianę klimatu i zmiennośd klimatu
poprzez zapobieganie negatywnym skutkom lub zwiększanie odporności na
zmianę klimatu. W niniejszych wytycznych pojęcia „możliwości/działania
adaptacyjne” oraz „działania zwiększające odpornośd” są używane
wymiennie
Ryzyko
Ryzyko stanowi połączenie prawdopodobieostwa wystąpienia zdarzenia
oraz wpływu/konsekwencji powiązanych z tym wydarzeniem. (Willows i
Connell, 2003).
Ocena ryzyka
Systemowa analiza zagrożeo i wpływu w celu uzyskania informacji do
podjęcia decyzji. *...+ Proces poprzedza zwykle określenie zagrożeo, które
mogłyby wywrzed wpływ, ocenę prawdopodobieostwa i znaczenia wpływu
oraz istotności ryzyka *…+ (Willows i Connell, 2003).
Szeroko zakrojona
adaptacja
Działania umożliwiające sprawne funkcjonowanie systemu i utrzymanie
jego odporności zarówno w obecnych, jak i przyszłych warunkach
klimatycznych. (Modyfikacja na podstawie: Willows i Connell, 2003).
Wrażliwośd
Stopieo w jakim system jest podatny na korzystne lub niekorzystne skutki
zmienności lub zmiany klimatu. Skutek może byd bezpośredni (np. zmiana
w rocznej produkcji w odpowiedzi na zmianą średnich opadów, ich
występowania lub zmienności temperatur) lub pośredni (np. zniszczenia
spowodowane zwiększeniem częstotliwości podtopieo na wybrzeżu ze
względu na podniesienie się poziomu wód). (IPCC, 2007a).
Narażenie
Stopieo, w jakim system narażony jest na niekorzystne skutki zmiany
klimatu, w tym zmiennośd i ekstremalne warunki, oraz w jakim niezdolny
jest do radzenia sobie z nimi. Narażenie jest funkcją charakteru, wielkości i
stopnia zmiany klimatu oraz zróżnicowania, na jakie narażony jest system, a
także jego wrażliwości i potencjału adaptacyjnego. (CLIMATE-ADAPT).
Ocena narażenia
Określa kto i co jest narażony i wrażliwy na zmiany. (Na podstawie:
Tompkins i in., 2005 w: Levina i Tirpak, 2006). Ocena narażenia
3.12. Źródła
Agrawala, S. and Fankhauser, S. (red.) (2008). Economic aspects of adaptation to climate change.
Costs, benefits and policy instruments, OECD, Paryż.
Barnett, J. and O'Neill, S. (2010). Editorial. Maladaptation. Global Environmental Change. 20, 211-213
ClimWatAdapt (Climate Adaptation - Modelling Water Scenarios and Sectoral Impacts),
http://www.climwatadapt.eu/inventoryofmeasures (ostatnio odwiedzona: 27/7/2012)
Davis Langdon, an AECOM company, and Ecofys. (2011). Research to identify potential low regrets
adaptation options to climate change in the residential buildings sector. Commissioned by
the Adaptation Sub-Committee, dost: http://www.theccc.org.uk/adaptation
DG REGIO. (2008). Guide to Cost Benefit Analysis of Investment Projects.
EC. (2010). Commission Staff Working Paper Risk Assessment and Mapping Guidelines for Disaster
Management. COM (2010) 1626 ostateczny Komisja Europejska, Bruksela.
HM Treasury (2003). Appraisal and evaluation in Central Government. The Green Book, Treasury
Guidance, Londyn.
IFC. (2010). Climate Risk and Financial Institutions: Challenges and Opportunities.
IPCC. (2001). Climate Change 2001: Impacts, Adaptation and Vulnerability, Contribution of Working
Group II to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
[McCarthy, J. J.; Canziani, O. F.; Leary, N. A.; Dokken, D. J.; and White, K. S., (red.)]. Cambridge
University Press, Cambridge, Zjednoczone Królestwo.
IPCC. (2007a). Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working
Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
[M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden and C.E. Hanson (red.)].
Cambridge University Press, Cambridge, Zjednoczone Królestwo i Nowy Jork, USA. 976 s.
IPCC. ( 2007b). Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to
the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Solomon,
S., D. Qin, M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averyt, M. Tignor and H.L. Miller (red.)].
Cambridge University Press, Cambridge, Zjednoczone Królestwo i Nowy Jork, USA, 996s.
Metroeconomica. (2004).Costing the impacts of climate change in the UK. Implementation report.
UKCIP.
OECD. (2010). Innovative financing mechanisms for the water sector. OECD Working Party on Global
and Structural Policies. ENV/EPOC/GSP(2009)11/FINAL.
Pearce, D.W., Atkinson, G., Mourato, S. (2006). Cost-benefit analysis and environment: recent
developments, OECD, Paryż.
Raper, S. C. B., Wigley, T. M. L. and Warrick, R. A. (1996). Global sea level rise: past and future. W:
Milliman, J. D. & Haq, B. U. (red.) Sea Level Rise and Coastal Subsidence: Causes,
Consequences and Strategies. Dordrecht, the Netherlands: J. Kluwer Academic Publishers.
Stott, P., A., Stone, D., A., and Allen, M., R. (2004). Human contribution to the European heat wave of
2003. Nature. 432, 610-614.
UK Adaptation Sub-Committee. (2011). Adapting to Climate Change in the UK: Measuring progress.
Progress report.
UN/ISDR (Inter-Agency Secretariat of the International Strategy for Disaster Reduction).(2004). Living
with Risk - A global review of disaster reduction initiatives.
Wilby and Dessai. (2010). Robust adaptation to climate change Royal Meteorological Society
Willows, R.I. and Connell, R.K. (Red.) (2003). Climate adaptation: Risk, uncertainty and decisionmaking. UKCIP Technical Report, UKCIP, Oxford.
Bank Światowy: (2009). Albania. Climate Vulnerability Assessments. An Assessment of Climate
Change Vulnerability, Risk and Adaptation in Albania's Power Sector. Report No. 53331-ALB.