Zmiany klimatu a ryzyko dla przedsiębiorstw

Karolina Lewandowska
ZMIANY KLIMATU A RYZYKO DLA PRZEDSIĘBIORSTW
Wprowadzenie
Zachodzące globalnie zmiany klimatyczne są niezaprzeczalnym zjawiskiem.
Kwestią sporną jest źródło tych procesów, a także powstałe w ich wyniku implikacje. Pewne jest jednak to, że prowadzą one do niezwykle groźnych konsekwencji.
Konsekwencji, które współcześnie wykraczają poza naturalne środowisko, dotykając także innych sfer, między innymi społecznej i gospodarczej.
Zmiany klimatu owocują wzrostem strat ekonomicznych liczonych w setkach
miliardów dolarów rocznie. Nie jest zatem zaskoczeniem zwrócenie uwagi na ekonomiczną stronę tych zmian, a także podejmowanie tej tematyki w dyskusjach
i działaniach polityków i przedsiębiorców. W 2007 r. zostało przeprowadzone badanie wśród uczestników konferencji na Bali, tj. decydentów, polityków, liderów
organizacji pozarządowych i firm, które pokazało, że 63% z nich postrzega przeobrażenia klimatu jako jeden z najważniejszych czynników wpływających współcześnie na ich organizację1.
Funkcjonujące w każdej gospodarce przedsiębiorstwa staną w najbliższym czasie przed dwoma poważnymi wyzwaniami. Pierwszym z nich będzie konieczność
zmodyfikowania swojej działalności w celu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. Drugim z kolei zadaniem dla biznesu będzie adaptacja do obecnych
i przyszłych efektów zmian klimatycznych poprzez skuteczne zarządzanie powstającym ryzykiem. Inną sprawą jest to, że do tej pory firmy koncentrowały się o
wiele bardziej na potencjalnych możliwościach i zyskach, niż na występującym
ryzyku, a wprowadzenie zmian w tej kwestii będzie trudnym zadaniem. Celem
opracowania jest przedstawienie klasyfikacji i charakterystyki ryzyk, na jakie mogą
być narażone przedsiębiorstwa w związku ze zmianami klimatu.
1
Climate decision makers survey. Globescan, 2007, www.globescan.com, 17.12.2008.
164
Klasyfikacja ryzyk biznesowych
związanych ze zmianami klimatycznymi
Przeobrażenia klimatu powodują zwiększającą się presję na liderów biznesu w
kwestii konieczności podjęcia działań. Przedsiębiorcy są zmuszeni brać pod uwagę
efekty zmian klimatycznych powodowane działalnością ich firm i zaplanować
kroki, jakie zostaną podjęte względem pojawiającego się ryzyka. Dlatego też zasadna wydaje się ocena bezpośrednich konsekwencji zmian klimatycznych dla ich
biznesu, takich jak wpływ ekstremalnej pogody na materialny majątek firmy i
ewentualne koszty podjęcia odpowiednich działań zapobiegających powstaniu
niekorzystnych efektów. Istotne są także pośrednie rezultaty na przykład w postaci
regulacji środowiskowych, które będą oddziaływać na sposób funkcjonowania
przedsiębiorstwa. Ponadto menedżerowie powinni poszukać potencjalnych korzyści, jakie mogą przynieść zmiany klimatyczne, takich jak zastosowanie technologii
efektywnych energetycznie, sprzyjających obniżce kosztów oraz podniesieniu wydajności firmy. Najważniejsze jest jednak to, aby podmioty gospodarujące, które
chcą zareagować potrafiły przewidzieć konkretne ryzyka, ich oblicze oraz konsekwencje.
Prognozowanie ryzyk i podjęcie działań ograniczających ich występowanie nie
są zadaniami łatwymi. Wynika to z faktu, że ich natura i rodzaj wciąż nie są dostatecznie zbadane i wymagają wyjaśnienia. Próby przeprowadzenia badań są jednak utrudnione ze względu na ograniczone możliwości pozyskania wiarygodnych
danych, a także brak zgodności, co do stosowanych metod pomiaru i zarządzania
ryzykiem związanym z procesami klimatycznymi.
Aktualnie występujące ryzyka, z jakimi borykają się przedsiębiorstwa w wyniku
przeobrażeń klimatu także nie są jednoznacznie sklasyfikowane2. Na podstawie
obserwacji przedsiębiorstw można wyróżnić czynniki bezpośrednie i pośrednie,
które mają wpływ na ich działalność i prowadzą do określonych rezultatów. W
związku z tym można wyodrębnić następujące rodzaje ryzyk:
ryzyko materialne,
ryzyko prawne,
ryzyko utraty reputacji,
ryzyko sądowe3.
Ich istotność dla danej branży w chwili obecnej różni się w zależności od sektora i regionu. Należy jednak podkreślić, iż coraz częściej materializują się one bez
względu na stopień zmian klimatu, zyskując dynamikę i tempo same w sobie.
2
Climate Changes Your Business, KPMG Report, www.kpmg.nl, 18.12.2008.
Opracowanie własne na podstawie: N. Stern: Stern Review on the Economics of Climate
Change, www.hm-treasury.gov.uk/stern_review_report.htm, 20.12.2008; Climate Changes..., wyd.
cyt.; S. Popów: Ryzyko finansowe z aspektem klimatycznym. „CFO Magazyn Finansistów” 2004 nr 1.
3
165
Charakterystyka poszczególnych rodzajów ryzyka
Pojęcie ryzyka materialnego jest definiowane jako groźba poniesienia strat materialnych. Przedsiębiorstwa z różnych branż coraz częściej stają w obliczu materialnych konsekwencji spowodowanych zmianami klimatycznymi. W najbliższej
przyszłości liczba negatywnych efektów takich zdarzeń, jak burze (huragany, cyklony, tajfuny, burze gradowe, burze śnieżne itp.), czy powodzie (obejmujące
gwałtowne potopy spowodowane intensywnymi opadami) będzie wzrastać. A zatem ryzyko materialne będzie obejmować skutki w postaci zniszczeń, zalań, podtopień nieruchomości i innych składników majątku. Coraz większa liczba i skala
susz, silnych wiatrów, pożarów lasów i innych katastrof będzie źródłem dodatkowych kosztów dla przedsiębiorstw. Efekty tych wydarzeń mogą być przyczyną
destabilizacji poszczególnych podmiotów, a w efekcie całych branż. Różnego rodzaju instytucje państwowe i prywatne powinny zaplanować działania w reakcji na
negatywne rezultaty oraz stworzyć odpowiedni mechanizm obronny przed niepożądanymi zdarzeniami.
Wystawienie firmy na ryzyko materialne jest zróżnicowane w zależności od
sektora i lokalizacji, w jakiej funkcjonuje firma. Majątek firmy zlokalizowany na
linii brzegowej jest w większym stopniu wystawiony na niebezpieczeństwo gwałtowanych huraganów, niż nieruchomości usytuowane w głębi lądu. Analizie powinny być zatem poddane wszelkie inwestycje prowadzące do powiększenia majątku ekonomicznego, zwłaszcza w obszarach, które są dotykane przez zmienną
i ekstremalną pogodę, gdyż ewentualne negatywne oddziaływania środowiska
mogą spowodować większe potencjalne straty.
Ponadto przedsiębiorstwa bywają także narażone na ryzyko materialne wynikające z długookresowych wahań w dostępności wody, nasilających się lub
zmniejszających opadów i rosnącego poziomu wód. Problemy mogą być odczuwalne między innymi przez różnego rodzaju agencje rozdziału wody i przedsiębiorstwa użytku publicznego narażone na zwiększający się popyt na ten zasób na
przykład w okresie długookresowych susz.
Przeobrażenia klimatu będą także bezpośrednio wpływać na branżę turystyczną.
Efektem mniejszych opadów śniegu i tym samym przesuwania się pokrywy śnieżnej na obszary wyżej położone może być spadek wartości majątku, na przykład
kurortów narciarskich, które w wyniku zmian klimatycznych tracą klientów i
szanse na działalność w tej branży. Skutkuje to także wzrostem kosztów związanych z przeniesieniem działalności na większe wysokości oraz kosztów zastosowania pokryw ochronnych spowalniających topnienie lodowców. Jeśli zmiany
klimatu będą postępować w ciągu następnych kilku dekad strefa występowania
śniegu w Alpach przesunie się z 1200 m do 1800 m. n.p.m. 4 W rezultacie czego,
4
www.wwf.pl, 20.12.2008.
166
tylko 44% ośrodków sportów zimowych będzie mogło liczyć na śnieg w ciągu
całego sezonu5.
Występujące ryzyka powodują także niepożądane skutki dla siły roboczej w postaci chorób związanych z poparzeniami i dużym nasłonecznieniem, a także innych
schorzeń. Ponadto ludzie będą narażeni na przymusowe przemieszczenie działalności, czy wzrost cen produktów.
Wśród sektorów narażonych na straty materialne spowodowane przez przeobrażenia klimatu jest również sektor finansowy. Zmiany pogodowe przyczyniły się już
do powstania bezpośredniego i wyraźnego niebezpieczeństwa dla kondycji instytucji finansowych w wyniku tzw. „zanieczyszczenia portfeli czynnikiem ryzyka powodowanego gazami cieplarnianymi”6. Banki oraz fundusze inwestycyjne posiadają w swoich portfelach udziały różnego rodzaju firm przemysłowych, a w szczególności energetycznych, które muszą dostosować się do norm dotyczących emisji
dwutlenku węgla, a brak takich rozwiązań będzie skutkował nałożeniem kar. Te
negatywne środki sprawiają, iż rośnie ryzyko w portfelach instytucji finansowych.
Ponadto obsługa przedsiębiorstw obarczonych wysokim poziomem ryzyka będzie
wkalkulowana w kapitalizację rynkową kredytodawców. Sektor finansowy, spełniający tak istotne funkcje w gospodarce globalnej, powinien uzmysłowić sobie
konsekwencje obserwowanych zmian klimatycznych. Odpowiednia reakcja na
ryzyko materialne poprzez podejmowanie działań minimalizujących je i skuteczne
odnajdywanie korzystnych dla siebie rozwiązań pozytywnie wpłyną na dalsze
funkcjonowanie podmiotów finansowych.
Branżą, w której coraz istotniejsze znaczenie ma ryzyko materialne związane ze
zmianami klimatycznymi jest sektor ubezpieczeniowy. Jedynie jeden na cztery
podmioty zagrożone kataklizmem spowodowanym przez naturę ma właściwą
ochronę ubezpieczeniową7. A zatem nasilające się efekty przeobrażeń klimatu
mogą być źródłem zysków i skłaniają ubezpieczycieli do dostosowania produktów
do potrzeb rynkowych, np. poprzez oferowanie polis ze zniżkami, dla podmiotów
podejmujących czynności przystosowawcze do zmian klimatycznych. Z drugiej
strony, większa częstotliwość występowania kataklizmów sprzyja także powstawaniu strat dla firm ubezpieczeniowych. W 2005 roku globalna wartość szkód katastroficznych sięgnęła 83 mld USD, z czego około 60 mld USD powstało na terytorium zaledwie kilku stanów USA8. Jednakże firmy ubezpieczeniowe są zmuszone
podejmować działalność w tym obszarze, dlatego też coraz częściej przenoszą one
część ryzyk na rynek kapitałowy w postaci różnego rodzaju papierów wartościowych, m.in. CAT bonds, czyli obligacji katastroficznych9.
5
www.wwf.pl, 20.12.2008.
S. Popów: wyd. cyt.
7
M. Śliperski, Czy globalne ocieplenie klimatu to katastrofa dla firm ubezpieczeniowych? „Gazeta Ubezpieczeniowa” 2005 nr 2.
8
K. Socha: Po polisę przed katastrofą. „Gazeta Bankowa” 2006 nr 45.
9
Climate Changes..., wyd. cyt.
6
167
Nie ulega wątpliwości, że wszystkie podmioty działające w gospodarce globalnej powinny ostrożnie szacować potencjalne narażenie na materialne skutki zmian
klimatycznych. Niektóre przedsiębiorstwa mogą być zdolne do redukcji ryzyka
poprzez wprowadzenie adekwatnych wskaźników ochronnych. Wszystkie jednak,
bez względy na profil działalności, powinny podjąć działania prowadzące do
zmniejszenia uciążliwości ich funkcjonowania dla środowiska, a w szczególności
ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.
Ryzyko prawne można zinterpretować jako możliwość poniesienia strat wynikających z niepoprawnego lub opóźnionego opracowania regulacji prawnych, czy
też niestabilności uregulowań prawnych.
Zmiany klimatyczne są coraz bardziej zauważalne jako poważny problem rynkowy, który powinien być skorygowany przez regulacje. Jako rezultat tych potrzeb, ustawodawcy na całym świecie wprowadzają odpowiednie przepisy prawne.
Normy te mogą być podzielone na dwa typy:
ustawodawstwo tradycyjne, takie jak zezwolenia i wymagania dotyczące efektywności energetycznej dla produktów i procesów;
ustawodawstwo rynkowe, takie jak limity i podatki od emisji dwutlenku węgla,
plany emisyjne i akcyza na paliwa10.
Wyraźny rozwój obydwu typów regulacji powinien być przygotowany i wdrożony na międzynarodowym, regionalnym, państwowym i lokalnym poziomie. Poniżej kilka przykładów inicjatyw realizowanych na poszczególnych poziomach:
Międzynarodowy charakter ma Protokół z Kioto Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych dotyczącej Zmian Klimatycznych (UNFCCC) i jest
główną konstrukcją regulacyjną w zakresie zmian klimatu. Regulacja ta zobowiązuje państwa sygnatariuszy do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych i
przewiduje działania w tym zakresie do 2012 r. W związku z koniecznością
kontynuacji procesów zmierzających do ograniczenia zmian klimatu w 2007 r.
na Bali społeczność międzynarodowa rozpoczęła prace nad następnym protokołem.
Dokumentem wywierającym presję na międzynarodowe środowisko jest także
Alternatywny Scenariusz Polityki stworzony przez Międzynarodową Agencję
Energetyczną. Cele, jakie stawia Alternatywny Scenariusz Polityki MAE najważniejszym obszarom na świecie, czyli USA, UE i Chinom to uzyskanie
wyższej sprawności urządzeń przemysłowych, zastosowanie na szerszą skalę
energetyki jądrowej, odnawialnych źródeł energii oraz biopaliw, połączone ze
wzrostem efektywności w transporcie. Jeśli działania te zostaną wdrożone,
będą stanowiły wydajną alternatywę dla coraz słabszego, brudnego i drogiego
globalnego systemu energetycznego.
10
Climate Changes..., wyd. cyt.
168
-
Na poziomie regionalnym to Europa ma największy rygor regulacyjny. Obejmuje on Wspólnotowy System Handlu Uprawnieniami do Emisji z obowiązkowymi celami redukcji emisji i różnymi dyrektywami sektorowymi.
Tabela 1. Alternatywny Scenariusz Polityki Międzynarodowej Agencji Energetyczna
Efektywność energetyczna
Wytwarzanie energii
Stany Zjednoczone
- Zawężenie norm wskaźnika średniej oszczędności paliwa dla firm
- Wzrost użytkowania energii odnawialnej
- Poprawa efektywności energetycznej w sektorach usługowych oraz handlowych
Unia Europejska
- Wzrost użytkowania energii odnawialnej
- Wzrost liczby pojazdów paliwooszczędnych
- Rozbudowa elektrowni nuklearnych oraz
- Poprawa efektywności w użytkowaniu energii
prace rozwojowe dotyczące okresu użytkowaw sektorze komercyjnym
nia urządzeń
Chiny
- Poprawa efektywności w wykorzystaniu ener- Wzrost efektywności elektrowni węglowych
gii w przemyśle
- Wzrost użytkowania energii odnawialnej
- Poprawa efektywności w wykorzystaniu ener- Wzrost użytkowania energii nuklearnej
gii w sektorach lokalnych
Źródło: opracowanie własne na podstawie C. Mandil: The Goals od Energy Policy, Materiały z EnergeX Conference. Lizbona, 2004.
W USA niektóre stany i miasta, w odpowiedzi na odrzucenie przez rząd
ratyfikacji Protokołu z Kioto, wprowadziły swoją własną inicjatywę. Dziesięć
północno-wschodnich i środkowoatlantyckich utworzyło regionalny system
handlu emisjami (Regional Greenhouse Gas Initiative - RGGI).11 Kalifornia
stworzyła swoją własną regulację dotyczącą emisji dwutlenku węgla przez samochody12. Na poziomie lokalnym istotną inicjatywą było także podpisanie
przez ponad 900 burmistrzów Porozumienia w Sprawie Ochrony Klimatu
Burmistrzów USA13. Kolejnym przykładem wprowadzania regulacji jest podatek węglowy na paliwa wdrożony w Szwecji w 1991 r. Plany, co do zaaplikowania podobnego rozwiązania mają także środowiska lokalne w Kanadzie14.
Nie ulega wątpliwości, że ryzyko prawne wymaga nadal wspólnych działań
światowego biznesu i organizacji pozarządowych oraz rządów, których efektem
byłoby powstanie konsekwentnej polityki w tym zakresie. Podczas, gdy jest to
dyskusyjne czy projektowane działania pozwolą osiągnąć krytyczne cele w zakresie stabilizacji i redukcji emisji CO2, pewne jest jednak to, że większa regulacja
będzie szybko kontynuowana. Takie wysiłki w zakresie opracowania odpowiednich norm prawnych wskazują, że firmy na całym świecie – bezpośrednio czy pośrednio ponoszące odpowiedzialność za emisje – będą poddawane coraz ostrzej-
11
A. Ochs: The Failures of American and European Climate Policy: International Norms, Domestic Politics, and Unachievable Commitments (review). „Global Environmental Politics” 2007 nr 4.
12
K. C. Johnson: California's greenhouse gas law, Assembly Bill 1493: Deficiencies, alternatives,
and implications for regulatory climate policy. „Energy Policy” 2007 nr 1.
13
More Than 900 Mayors Join Climate Protection Agreement. „Washington Business Journal”,
21.11.2008.
14
L. Anam: Klimat: ryzykowne zmiany dla biznesu, CSRinfo, www.vattenfall.pl, 20.12.2008.
169
szym regulacjom. Niezawodne prawo i regulacje mogą doprowadzić do korzystnych efektów dla klimatu oraz dla firm. Biznes może antycypować w skutkach
regulacyjnych – takich jak ceny emisyjne dwutlenku węgla – a rządy mogą zadecydować, jakie środki wystarczą. Z drugiej strony zmiany prawne wpływające na
firmy mogą spowodować pogorszenie warunków ich funkcjonowania. Dlatego też
nieodzownym elementem ich działalności powinno być monitorowanie prac legislacyjnych, tak w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym.
Choć reputacja stanowi wartość niematerialną, to jest jednym z ważniejszych
aktywów firm. Wizerunek firmy oraz marki jest ściśle powiązany z ogólną wartością przedsiębiorstwa. Element marki w całkowitej wartości rynkowej sprowadza
się do około trzeciej części z tej wartości.
Sposób, w jaki firmy odnoszą się do zagadnień zmian klimatycznych ma wpływ
na ich reputację, zwłaszcza w sektorach o wysokim poziomie emisji oraz tych,
których działalność bezpośrednio oddziałuje na konsumentów. Porażka w spełnieniu wymagań podyktowanych przez regulacje może zniszczyć reputację firmy.
Wynika to z faktu, że rośnie liczba doniesień o efektach zmian klimatycznych,
wskutek czego wzrasta także świadomość konsumentów. W obliczu rozwijających
się oczekiwań społecznych, poszczególne sektory, takie jak energetyczny, lotniczy,
produktów konsumpcyjnych, handlu detalicznego czy przemysłu samochodowego,
są zmuszone do dalszych działań w zakresie dostosowania się do regulacji.
Na podstawie badań przeprowadzonych przez Carbon Trust w 2005 r., zmiany
klimatyczne staną się dominującym trendem w zachowaniach konsumentów. W
niektórych państwach, na przykład w Wielkiej Brytanii, konsumenci już teraz poświęcają więcej uwagi zachowaniom korporacyjnym dotyczącym zmian klimatycznych15. Niedawne badania WWF pokazały, że konsumenci wybierają odpowiedzialne marki ilekroć mogą, tak długo dopóki te marki są niemniej atrakcyjne niż
pozostałe16. Firmy dostrzegające niedociągnięcia w swojej działalności względem
zmian klimatu coraz szybciej reagują na pojawiające się ryzyko utraty reputacji,
przejawiające się w spadku ufności klientów i wartości marki. Zastosowanie bowiem środków wyraźnie redukujących emisję gazów cieplarnianych pozytywnie
wpływa na wizerunek firmy, prowadząc w efekcie do zdecydowanego jej odróżnienia na tle konkurencji. Brak działań podmiotów gospodarujących w zakresie
ochrony środowiska może przyczynić się do pogorszenia reputacji nie tylko w opinii konsumentów, ale także wśród partnerów z sektora finansowego, rządu, pracowników czy mediów.
Jedną z inicjatyw obniżających ryzyko utraty reputacji jest The Climate Savers
Computing Initiative. Polega ona na tym, że czołowe przedsiębiorstwa z tego samego sektora przekształcają wyzwania w zakresie zmian klimatu na komercyjne
15
A. Kolk: Developments in corporate responses to climate change in the past decade. W: B.
Hansjurgens, R. Antes: Climate change, sustainable development and risk: An economic and business
view. „Physica Publishers”, Heidelberg/New York, 2008.
16
www.wwf.com, 28.12.2008.
170
szanse. Poprzez wsparcie tej inicjatywy, firmy komputerowe i producenci komponentów angażują się we wzrost efektywności energetycznej komputerów. To, co
jest istotne dla sukcesu tej i innych inicjatyw to, że partycypacja będzie owocowała
wieloma korzyściami, poczynając od oszczędności finansowych, poprzez efektywność energetyczną, a kończąc na ochronie reputacji firm17.
Jako rezultat wzrostu społecznej świadomości, firmy powinny działać bardziej
odpowiedzialnie i wprowadzać na rynek produkty przyjazne dla środowiska.
Przedsiębiorstwa, które są powolne w takich działaniach mogą utracić udział w
rynku na rzecz tych, które z większym sukcesem przekonują konsumentów o
zmniejszeniu aktywności w zakresie emisji gazów. Ryzyko utraty reputacji, pomimo że nie posiada „materialnego” charakteru, może mieć bardzo istotne „majątkowe” implikacje dla wyniku finansowego.
Wzrastająca ilość regulacji ustawowych nieuchronnie prowadzi do wzrostu ryzyka sądowego dla firm. Ryzyko to może wiązać się z niebezpieczeństwem poniesienia strat wynikających ze zmian w orzecznictwie, błędnego ukształtowania stosunków prawnych, czy też niekorzystnych rozstrzygnięć sądów lub organów administracji publicznej rozstrzygających sprawy sporne powstające na tle stosunków
prawnych danej organizacji z innymi podmiotami18.
Szczególnie narażone są na nie firmy, które na dużą skalę zanieczyszczają środowisko emitując między innymi gazy cieplarniane. Postępowania sądowe, w zakresie zmian klimatu, wytoczone przez ofiary w najbliższym czasie będą wymierzone w największych emitentów.
Podsumowanie
Przeobrażenia klimatu są procesami złożonymi, wywierającymi wpływ nie
tylko na przyrodę, ale także na funkcjonowanie gospodarki oraz społeczeństwa. A
zatem stworzenie odpowiedniego sposobu rozwiązywania problemów dotyczących
zmian klimatu powinno opierać się na współpracy wszystkich sektorów i instytucji
państwowych oraz zastosowaniu odpowiednich środków politycznych i gospodarczych.
Przedsiębiorstwa oprócz działań zmierzających do ograniczenia negatywnych
skutków swojego funkcjonowania dla klimatu, powinny zadbać także o własne
przetrwanie. Niezbędne zatem staje się analizowanie wpływu zmian klimatycznych
na operacje firmy, a w szczególności identyfikacja potencjalnych ryzyk i odpowiednie zarządzanie nimi. Procesy związane z przeobrażeniami klimatu mogą da17
18
www.climatesaverscomputing.org, 28.12.2008.
P. Zapadka: Zarządzanie ryzykiem prawnym. „Gazeta Bankowa”, 16-22.04.2007.
171
wać także szanse na rozwój i wdrożenie nowoczesnych technologii, wobec których
firmy nie powinny pozostawać bierne. Świadome inwestowanie w ochronę środowiska już dziś, może zapobiec bankructwu jutro.
BIBLIOGRAFIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Anam L.: Klimat: ryzykowne zmiany dla biznesu, CSRinfo, www.vattenfall.pl, 20.12.2008.
Climate Changes Your Business, KPMG Report, www.kpmg.nl, 18.12.2008.
Climate decision makers survey. Globescan, 2007, www.globescan.com, 17.12.2008.
Johnson K. C.: California's greenhouse gas law, Assembly Bill 1493: Deficiencies, alternatives, and implications for regulatory climate policy. „Energy Policy” 2007 nr 1.
Kolk A.: Developments in corporate responses to climate change in the past decade. W: B. Hansjurgens, R.
Antes: Climate change, sustainable development and risk: An economic and business view. „Physica Publishers”, Heidelberg/New York, 2008.
Mandil C.: The Goals od Energy Policy, Materiały z EnergeX Conference. Lizbona, 2004.
More Than 900 Mayors Join Climate Protection Agreement. „Washington Business Journal”, 21.11.2008.
Ochs A.: The Failures of American and European Climate Policy: International Norms, Domestic Politics,
and Unachievable Commitments (review). „Global Environmental Politics” 2007 nr 4.
Popów S.: Ryzyko finansowe z aspektem klimatycznym. „CFO Magazyn Finansistów” 2004 nr 1.
Socha K.: Po polisę przed katastrofą. „Gazeta Bankowa” 2006 nr 45.
Stern
N.:
Stern
Review
on
the
Economics
of
Climate
Change,
www.hm-treasury.gov.uk/stern_review_report.htm, 20.12.2008;
Śliperski M., Czy globalne ocieplenie klimatu to katastrofa dla firm ubezpieczeniowych? „Gazeta
Ubezpieczeniowa” 2005 nr 2.
Zapadka P.: Zarządzanie ryzykiem prawnym. „Gazeta Bankowa”, 16-22.04.2007.
www.climatesaverscomputing.org, 28.12.2008.
www.wwf.pl, 20.12.2008.
SUMMARY
Climate changes and risk for enterprises
Contemporary climate changes have an essential influence on enterprises putting them on different sorts of
danger. The most significant is: the material risk, the law risk, the risk of losing reputation and the judicial risk.
The material risk means the risk of bearing material loss that occurs due to the influence of the changing climate on the enterprise capital.
The law risk may be understood as the danger of bearing same loss resulting in improper or late law regulation
study or instability of climatic law regulations.
The reputation risk is connected with the possibility of losing reputation by a given company because of its
negative influence on the climate and, the some way enlarging the negative tendencies.
The judicial risk may be associated with the danger of bearing the risk resulting in jurisdical changes, creating
wrong legal relation or unfavourable court or public administration bodies decisions that decide on matters in
contestation connected with climate transformation.
172